.

lMmy Kwq df sfraMsL :

- s: pRkfsL isMG bfdl ny iek pwqrkfr dy jLor dyx qy aqy ‘spoksmYn’ nUM rojLfnf aKLbfr bxnoN rokx leI jQydfr jI nUM hdfieqF jfrI kIqIaF ik ‘sMpfdk ivruD qurq kfrvfeI kro?’

- sMsfr ivc koeI iek vI imsfl aijhI nhIN imldI jdoN iksy sMpfdk nUM KLud pysL ho ky ‘spwsLtIkrn’ dyx leI ikhf igaf hovy. vKrI iprq pfAux nfl kI akfl qKLq aqy iswKF df vkfr vDygf jF Gtygf?

- ieh kfrvfeI iswK pwqrkfrI df ivkfs rokx vflI kfrvfeI nhIN hovygI?

- sfrI dunIaF dy ‘qKLq’ pRYWs dI afjLfdI nUM lok-rfjI injLfm df jLrUrI aMg mMn rhy hn pr sfzy ‘qKLq’ Auqy bYTy lok AultI gMgf ikAuN vhfAuxf cfhuMdy hn?

- icwTI ‘spoksmYn’ kol puwjx qoN pihlF aKLbfrF nUM ikAuN jfrI kIqI geI?

ig: joigMdr isMG vydFqI,

muwK syvfdfr, sRI akfl qKLq sfihb,

drbfr sfihb kMplYks,

aMimRqsr (pMjfb)

siqkfrXog ig: joigMdr isMG vydFqI jI,

vfihgurU jI kf KLflsf,

vfihgurU jI kI PLiqh]

afp dI pwiqRkf nMbr a: 3/03/3635 imqI 22[12[2003 (afp dI icwTI ivc sMn 2002 iliKaf hY) imlI. BfvyN icwTI dI sLbdfvlI bVI kVvfht BrI aqy iksy nUM suxn qoN pihlF hI Aus nUM ‘dosLI’ krfr dyx dy PLqivaF nfl BrI hoeI hY pr do kfrnF kr ky mYN ‘Dn Bfg’ smJ ky apxy mwQy nfl Cuhf leI. pihlf, ik ieh icwTI mYnUM sRI akfl qKLq sfihb qoN afeI hY — Aus akfl qKLq qoN jo iswK pRBUswqf (Sikh Sovereignty) df pRqIk hox kr ky, hr guriswK dy siqkfr df hwkdfr hY. bysLwk ipCly kuwJ smyN qoN ies dy muwK syvfdfrF ny sRI akfl qKLq sfihb df vkfr imwtI ivc imlfAux ivc koeI ksr nhIN CwzI pr myry vrgy iswK ajy vI sRI akfl qKLq sfihb nUM ies dy syvfdfrF qoN vwK kr ky vyKdy hn qy ies pRqI pRqIbwD hox nUM mfx vflI gwl smJdy hn.

gurU pMQ vloN dUjI gwl jo mYnUM cMgI lwgI, Auh ieh sI ik afp ny mYnUM sRI akfl qKLq sfihb Auqy pysL hox df swdf ‘‘gurU pMQ vloN’’ idqf hY. iehI sfzI muwK mMg rhI hY ik gurU dy spwsLt hukmF anusfr, sRI akfl qKLq sfihb qy kyvl gurU-pMQ df hukm hI cl skdf hY, ies dy iksy syvfdfr df nhIN. pr afp ny ieh nhIN disaf ik gurU pMQ ny mYnUM swdx df inrxf kdoN ilaf sI? gurU-pMQ kyvl ‘gurmqy’ rfhIN hI apxy ivcfr pRgt krdf hY qy ‘gurmqf’ AudoN qk nhIN ho skdf jd qk afps ivc AulJIaF hoeIaF iDrF smyq, sfrIaF pMQk jQybMdIaF dy pRqIinD juV bYT ky KulHI ivcfr crcf krn AupRMq srb-sMmqI nfl iek rfey nhIN pYdf kr lYNdy. so ‘gurU pMQ’ vloN koeI hukm sunfAux qoN pihlF sfrIaF pMQk iDrF ivckfr KulHI ivcfr-crcf aqy srb sMmqI nfl pfs kIqf ‘gurmqf’ vI hoxf bhuq jLrUrI hY. ieh gwl mYN apxy koloN nhIN kih irhf sgoN pMQ-pRvfnq rihq-mirafdf ivc vI ievyN hI iliKaf hY. afs hY, afp mYnUM gurU-pMQ vloN swdx qoN pihlF, gurU-pMQ vloN pfs kIqy gey ‘gurmqy’ bfry AupRokq jfxkfrI CyqI qoN CyqI dy ky DnvfdI bxfAugy.

isLkfieqF afp ny apxI pwiqRkf ivc iliKaf hY ik vwK vwK iDrF vloN afp nUM ‘spoksmYn’ dIaF ilKqF bfry isLkfieqF pRfpq hoeIaF hn. ies sbMDI afp ny sqMbr, akqUbr aqy nvMbr, 2003 dy pricaF ivc Cpy kuwJ lyKF df hvflf vI idqf hY. mYN sfry sbMDq lyK afp dI icwTI imlx AuupRMq dubfrf pVHy hn. ieh sfry lyK pMQ dI cVHdI klf dy jLfmn aqy iswK pMQ df isr AuWcf krn vfly lyK hn qy mYnUM nhIN smJ afeI ik ienHF ivc ieqrfjLXog gwl kI hY. spoksmYn iswKF df swB qoN vwD ivkx vflf prcf hY qy ies dI ivcfrDfrf dy ivroDI vI ies nUM bVy svfd nfl pVHdy hn. dunIaF df koeI konf aijhf nhIN ijQy ieh prcf nf jFdf hovy. jy scmuc koeI ieqrfjLXog gwl Cwp jFdI qF iswKF ny ieqrfjL jLrUr krny sn. pr koeI iek vI icwTI awj qk sfnUM nhIN imlI ijs ivc ienHF lyKF bfry koeI ieqrfjL kIqf igaf hovy. kI sLRomxI kmytI qoN Bwqy vsUlx vfilaF qoN ibnF sfzy lyKF dI smJ iksy hor nUM nhIN afeI? ies qoN pihlF ik mYN ienHF bfry ‘spwsLtIkrn’ afp nUM dyvF, myrI bynqI hY ik mYnUM sfrIaF ‘isLkfieqF’ asl rUp ivc jF AunHF dIaF nklF splfeI kIqIaF jfx qfik pihlF mYN afp qF smJ skF ik qrk-sLfsqr dy ikhVy inXmF aDIn isLkfieq-krqfvF ny icwty idn nUM rfq sfbq krn df Xqn kIqf hY. AunHF vloN idqIaF geIaF dlIlF bfry apxf mwq qF hI idqf jf skdf hY jdoN ‘isLkfieqF’ dI nkl jF asl mYnUM splfeI kIqI jFdI hY. isLkfieqF bogs vI ho skdIaF hn qy mMd-Bfvnf qoN pRyirq vI ho skdIaF hn. ijs idn afp mYnUM isLkfieqF df vyrvf Byj idAugy, Aus qoN 10 idn dy aMdr aMdr ‘spwsLtIkrn’ afp nUM dy idqf jfvygf. ijQoN qk Drm pRcfr kmytI dI isLkfieq df svfl hY, Aus kmytI dy sfry mYNbrF nUM ‘spoksmYn’ dI mflk kMpnI (jy pI sI ilimitz) ny jvfb 15 akqUbr, 2003 nUM hI Byj idqf sI. ieh jvfb nvMbr 2003 dy ‘spoksmYn’ ivc vI pRkfsLq kr idqf igaf sI. ies jvfb ivc hor gwlF qoN ielfvf ieh cunOqI vI idqI geI sI ik, ‘‘bxf lAu inrpwK iswK jwjF df iek pYnl qy lY lAu Aus qoN ieh PLYslf ik ipCly 10 sflF ivc ‘spoksmYn’ ny koeI iek vI pMQ-ivroDI kfrvfeI kIqI hY jF nhIN aqy sLRomxI kmytI ny iesy smyN dOrfn ikMnIaF aijhIaF pMQ-ivroDI kfrvfeIaF kIqIaF hn.’’ awj vI sfzI ieh pysLksL KulHI hY. asI kimsLn sfhmxy lfey jfx vfly dosLF dI sUcI vI Byj idqI sI qy pysLksL kIqI sI ik sLRomxI kmytI nUM KulH hovygI ik ‘spoksmYn’ ivruD koeI vI dosL kimsLn sfhmxy rwK dyvy. Drm pRcfr kmytI dy mYNbrF nUM ilKI icwTI dI nkl afp nUM ies icwTI nfl vI ByjI jf rhI hY qfik afp ies nUM vyK sko. ies ivc afp dI icwTI ivc lfey gey keI dosLF df AuWqr vI afp nUM iml jfeygf. ijQoN qk slfhkfr borz dI gwl hY, ieh mohflI dI vrlz iswK knvYnsLn nUM nfkfm krn leI aYn afKLrI mOky apxy ‘bMdy’ cux ky bxfieaf igaf sI. ies dI hux qk kyvl iek mIitMg hoeI hY ijs ivc jo kuwJ hoieaf, Aus df aMdfjLf ieQoN hI lgfieaf jf skdf hY ik mYNbrF nUM shuM cukvfeI geI ik Auh bfhr jf ky aMdr hoeI kfrvfeI bfry iksy nUM kuwJ nhIN dwsxgy. sLRomxI kmytI dy bulfry ny afp jo kuwJ disaf, Auh sO PLI sdI JUT sI. iesy slfhkfr borz ny 20 dsMbr nUM amrIkf ivc iek kfnPLrMs rwKI qfik mohflI knvYnsLn dy miqaF nUM rwd krvfieaf jf sky. pr AuQy sgoN mohflI knvYnsLn dy PLYsilaF Auqy mohr hI lf idqI geI. rIport ‘spoksmYn’ dy jnvrI, 2004 aMk ivc vyKI jf skdI hY.

kuwJ jLrUrI nukqy : AupRokq nUM myrf aMqirm jvfb hI smiJaf jfvy jI. pUrf jvfb mYN isLkfieqF dIaF nklF (jF asl) imlx AupRMq aqy ies icwTI ivc AuTfey gey nukiqaF df AuWqr imlx qy hI dy skFgf. pr afp dy ivcfr gocry kuwJ jLrUrI nukqy jLrUr pysL krny cfhFgf jo ies mfmly nfl nijwTx ivc bhuq shfeI hoxgy. tYlIPLon rfhIN ijhVy sunyhy mYnUM hux qk dunIaF Br qoN pRfpq hoey hn, AunHF qoN lgdf hY ik iswKF qoN ielfvf gLYr-iswK vI ies kys bfry zUMGI idlcspI ivKf rhy hn qy jfxnf cfhuMdy hn ik dunIaF dy swB qoN nvInqm Drm dy Dfrmk afgU, sMsfr dy swB qoN vwD hrmn ipafry iswK prcy dy aYzItr nfl kI slUk krdy hn. nukqy ieh hn :

(1) ikqfb df lyKk qy aKLbfr df sMpfdk : ikqfb df lyKk, ikqfb ivc apxy ivcfr iek vfr dy dyNdf hY jo inrol Aus dy apxy ivcfr huMdy hn. pr aKLbfr df aYzItr apxy injI ivcfr Cfpx leI aKLbfr nhIN kZdf sgoN jnqf nUM hr pRsLn bfry sfrIaF iDrF dy ivcfrF qoN jfxU krvf ky, AunHF dI jfxkfrI ivc vfDf krn dI koisLsL hI krdf hY. jy iek ivcfr iksy pfTk nUM psMd nhIN afAuNdf jF gLlq lgdf hY qF Auh pfTk apxy ivcfr aYzItr nUM Byj ky prcy ivc Cpvf vI skdf hY. hux vI asI ‘spoksmYn’ ivc afp dI icwTI pihlF pRkfsLq kIqI hY qy apxf jvfb mgroN. aKLbfr qF ivcfrF aqy jfxkfrI dy afdfn pRdfn df iek sfDn mfqr huMdf hY. iesy leI aKLbfr ivc CpI iksy rcnf jF KLbr bfry isLkfieq swB qoN pihlF sMpfdk kol kIqI jFdI hY qy Aus nUM gLlqI df suDfr krn leI ikhf jFdf hY jo TIk hox dI hflq ivc afm qOr qy sMpfdk kr dyNdf hY. jy sMpfdk gwl nf suxy qF pRYWs kONsl afPL ieMzIaf smyq, keI kfnUMnI rfh KulHy hn ijnHF dI vrqoN kr ky sMpfdk nUM gLlqI mMnx leI mjbUr kIqf jf skdf hY pr dunIaF dy iksy vI ihwsy ivc (kwtV Dfrmk dysLF smyq) aYzItr nUM KLud pysL ho ky ‘spwsLtIkrn’ dyx leI nhIN ikhf jFdf. mYnUM disaf igaf hY ik pop aqy KLomInI smyq pfiksqfn dy muwlfvF nUM vI aKLbfrF dy sMpfdkF pRqI igly isLkvy sn pr iksy sMpfdk nUM pysLI leI nhIN sI swidaf igaf. kI afp hI koeI aYsI imsfl dy skdy ho jdoN iksy sMpfdk nUM sMsfr dy iksy vI ihwsy ivc KLud pysLI Bugqx aqy ‘spwsLtIkrn’ dyx leI ikhf igaf hovy? sfrI dunIaF dy ‘qKLq’ pRYWs dI afjLfdI nUM lok-rfjI injLfm df jLrUrI aMg mMn rhy hn pr gurU dy ‘qKLq’ dy syvfdfr AultI gMgf ikAuN vhfAuxf cfhuMdy hn? kI kdy sLMkrfcfrIaF ny vI ihMdU sMpfdkF nUM pysLI leI swidaf hY — hflFik Auh qF ihMdU Dfrmk afgUaF pRqI aqy purfqn ihMdU rIqF ivruD sKLq BfsLf ivc ilKdy rihMdy hn? ies mfmly ivc sfzy gRMQIaF ny AunHF dy Drm nUM sgoN ijLafdf Audfr Drm vjoN AuBfiraf hY. kI ieh nvIN iprq cflU kr ky akfl qKLq dy syvfdfr iswK pMQ aqy akfl qKLq dy vkfr ivc vfDf krngy jF kmI?

(2) BfeI rxjIq isMG ny kI kIqf : ‘spoksmYn’ ny pihlI vfr akfl qKLq dy syvfdfrF vloN jfrI kIqy jFdy ‘hukmnfimaF’ Auqy ikMqU AudoN kIqf jdoN BfeI rxjIq isMG ny ‘hukmnfimaF’ dI JVI lgf idqI. gurcrnjIq isMG lFbf nF dy iek ivakqI (jo hux sLfied ‘sMq ispfhI’ df aYzItr hY), ny jlMDr ivKy apxI iek sMsQf bxfeI hoeI sI ijs dy lYtrpYz Auqy Aus ny BfeI rxjIq isMG nUM iliKaf ik ‘spoksmYn’ dy aYzItr nUM akfl qKLq Auqy swd ky Aus ivruD kfrvfeI kIqI jfvy ikAuNik Aus ny ‘jQydfr’ dy aiDkfrF nUM cunOqI idqI sI. BfeI rxjIq isMG ny isafxp ivKfeI aqy sLRI lFbf dI icwTI asl rUp ivc mYnUM Byj idqI. ieh iblkul TIk ZMg sI iek pMQk prcy bfry imlI iksy isLkfieq nfl inptx df. afp ny jo vKrf ZMg cuixaf hY, Auh dunIaF dy iksy vI siBak smfj ivc awj nhIN apnfieaf jf irhf. afp sMpfdk nUM ilK skdy ho ik Auh (sMpfdk) afp nUM apxy ivcfrF qoN jfxU krfvy. ‘spoksmYn’ smyq iksy vI aKLbfr nfl eIrKf krn vfilaF dI koeI kmI nhIN qy jy hr isLkfieq Auqy sMpfdk nUM KLud pysL ho ky ‘spwsLtIkrn’ dyx leI khy jfx dI iprq pY geI qF gLYr-iswK sMpfdkF nUM qF qusI kuwJ nhIN kih skogy pr iswK sMpfdk qF afp dI aqy sLRomxI kmytI Auqy kfbjL isafsI afgUaF dI KLusLnUdI hfsl krn ivc hI ruwJy rihxgy aqy swc vloN mUMh moVI rwKx ivc hI Blf mnfAux lwg pYxgy. ies qrHF dUjy aKLbfrF dy mukfbly, iswK pwqrkfrI hor vI pCV jfeygI qy koeI cMgf pwqrkfr iswK pwqrkfrI ivc pYr Drn dI juraq hI nhIN krygf. awj vI hflq koeI vKrI nhIN. iswK pwqrkfr hoxf kMizaF dI syj Auqy sOx vFg hY. srkfr vI AunHF nfl nfrfjL rihMdI hY, amIr iswK AunHF dy nyVy ZukxoN zrdy hn qy jy Auh mfVy gurduvfrf pRbMD bfry jF iswK lIzrF bfry swc ilKx lwg pYx qF isafsI lIzr qy AunHF dI mrjLI anusfr kMm krdy Dfrmk lIzr vI AunHF df glf Gotx leI iqafr ho jFdy hn. jy afp iswK pricaF df glf nhIN Gutxf cfhuMdy qF afp nUM vI BfeI rxjIq isMG vloN kfiem kIqI cMgI imsfl Auqy aml krnf cfhIdf hY.

(3) icwTI pihlF aKLbfrF nUM ikAuN jfrI kIqI? afp ny icwTI mYnUM Byjx qoN pihlF aKLbfrF nUM jfrI kr idqI. aijhf AudoN hI kIqf jFdf hY jdoN mksd iensfPL krnf nf hovy sgoN ieh hovy ik pRfpgMzy rfhIN iksy nUM eynf ijLafdf bdnfm kr idqf jfvy ik mgroN Aus nUM sjLf dyxI aOKI nf lwgy. ieMdrf gFDI ny iehI ZMg vrq ky iswKF nUM eynf ijLafdf bdnfm kr idqf sI ik mgroN jdoN Aus ny iswKF nUM mfiraf qF iksy ny iswKF dy hwk ivc afh df nfhrf vI nf mfiraf. isafsI lok qF aijhy hurby vrqdy hI afey hn pr jdoN iensfPL dIaF gwdIaF Auqy bihx vfly vI ies qrHF krn lwg pYx qF kI AunHF dI inrpwKqf qy sLwk krnf scmuc gLlq hovygf?

(4) dosLI hox dy PLqvy : apxI icwTI ivc afp ny kuwJ isLkfieq-krqfvF vloN myry aqy spoksmYn Auqy lfey gey dosL hI nhIN dohrfey sgoN apxy vloN vI mYnUM dosLI GoisLq kr idqf hY. ies qoN ibnF Gwto Gwt iqMn aKLbfrI ibafnF ivc afp ny (26 akqUbr dI vrlz iswK knvYnsLn qoN pihlF vI qy mgroN vI) ieh PLqvf dy idqf hoieaf hY ik spoksmYn ‘pMQ-ivroDI’ prcf hY. kI afp smJdy ho ik ies hflq ivc vI afp dI inrpwKqf Auqy sLwk krnf gLlq hovygf?

(5) s: bfdl dy afdysL? : cMzIgVH ivc ieh aPLvfh bVy jLorF nfl cl rhI hY ik afp ny jo icwTI mYnUM jfrI kIqI hY, Auh s: pRkfsL isMG bfdl dy afdysLF qy jfrI kIqI geI hY qy s: bfdl ny aijhf iek imwqr dy dbfa hyT af ky kIqf hY. Aus swjx dI soc ieh dwsI jFdI hY ik akfl qKLq df nF vrq ky afp vloN kIqI geI kfrvfeI mgroN ‘spoksmYn’ rojLfnf aKLbfr nhIN bx skygf. s: pRkfsL isMG bfdl nUM ieh cuk idqI geI dwsI jFdI hY ik vrlz iswK knvYnsLn ivc ‘spoksmYn’ dy muwK sMpfdk ny sLRomxI akflI dl nUM pMQk pfrtI dI bjfey ‘pMjfbI pfrtI’ bnfAux dI inKyDI vflf mqf pysL kIqf sI qy s: bfdl dI ies gwloN aflocnf vI kIqI sI (ieh mqf srb sMmqI nfl pfs kIqf igaf sI pr ies nUM pysL krn aqy ies dI ivafiKaf krn dI izAUtI myrI lgfeI geI sI). afm crcf hY ik mYN kuwJ vI ‘spwsLtIkrn’ dy lvF, s: bfdl ny myry ivruD kIqI jfx vflI kfrvfeI bfry pihlF hI PLYslf kr ilaf hoieaf hY. jy ieh aPLvfh TIk hY qF mYN jfxnf cfhFgf ik afp sRI akfl qKLq sfihb dI pRiqBf nUM ikvyN bcfAugy aqy kI sLRomxI kmytI Auqy kfbjL pfrtI dy lIzr dy ihqF nUM bcfAux leI sRI akfl qKLq sfihb dy nF dI durvrqoN krn dI afigaf dy idqI jfeygI? jy nhIN qF ikvyN?

(6) surwiKaf dI grMtI? 22 PLrvrI nUM KLflsf pMcfieq dy puramn qy inhwQy vrkrF nUM afp df ivroD krn sdkf ijvyN sLRomxI kmytI dy lwTmfrF ny sRI drbfr sfihb dI hdUd aMdr mfiraf, kuitaf qy lhU luhfn kIqf (afp ny vI ies kfrvfeI df smrQn kIqf) aqy vrlz iswK knvYnsLn nUM rokx leI ijs qrHF KLUn KLrfby dIaF DmkIaF idqIaF geIaF, AunHF vl vyKdy hoey kI afp smJdy ho ik afp vloN swdy gey Aus ivakqI nUM jo sLRomxI kmytI, akflI dl aqy KLud afp dIaF kuwJ krvfeIaF dI aflocnf krdf irhf hovy, surwiKaf dI grMtI afp dy skdy ho? jy hF qy ikvyN?

(7) dsm gRMQ : bfbf ivrsf isMG ny ‘dsm gRMQ’ bfry iek vYWbsfeIt iqafr kr ky dunIaF Br ivc ies df pRcfr krnf qy ies dy ivroDIaF nUM BMzxf sLurU kIqf hoieaf hY. qKLq ptnf sfihb dy muwK gRMQI ig: iekbfl isMG ny huxy jhy ies ‘gRMQ’ nUM ‘pUrn gurU’ kih ky ies ‘gRMQ’ dy hwk ivc ibafn idqy hn. keI sjxF ny afp pfs ilKqI isLkfieqF ByjIaF hn (nklF spoksmYn dy dPLqr ivc vI pRfpq hoeIaF hn) pr afp ny ‘dsm gRMQ’ dy hwk ivc bolx vfly iksy vI bMdy nUM kuwJ nhIN ikhf. kI ieh afp dI mrjLI qy inrBr krdf hY ik ijs nUM cfho, apxy afdysLF dI AulMGxf krn bdly Pfhy tMg idAu qy ijs nUM cfho, gl nfl lf lAu? sfzI njLr ivc ‘dsm gRMQ’ dI hmfieq krn df arQ hY, gurU goibMd isMG jI df apmfn krnf. jdoN gurU-ipqf df apmfn Kulyafm ho irhf hovy qF gurU dy spUqF leI keI vfr cuwp rihxf vI aOKf ho jFdf hY. pqf nhIN afp ikvyN cuwp rihMdy ho. clo apxI cuwpI bfry afp gurU awgy afp jvfbdyh ho lvogy pr jo lok gurU-ipqf df apmfn huMdf nhIN shfr skdy, kyvl AunHF nUM hI afp jdoN tokdy ho qF ies df kI arQ ilaf jfxf cfhIdf hY? huxy huxy pRiswD pwqrkfr KLusLvMq isMG smyq iqMn iswKF ny ‘dsm gRMQ’ dy hwk ivc aKLbfrF qy rsfilaF ivc lyK ilKy hn. kI afp ny AunHF nUM vI akfl qKLq Auqy ‘pysL’ hox leI swidaf hY? nfl hI amrIkf rihMdy zf: jsbIr isMG mfn ny 8 dsMbr nUM aMimRqsr ivc ‘dsm gRMQ’ bfry lYkcr kIqf ijs ivc bIbI ikrnjoq kOr, Drm pRcfr kmytI dy skwqr virafm isMG aqy afp dy pI ey ipRqpfl isMG sMDU vI sLfml hoey. AuQy iksy ny zf: mfn nUM nf ikhf ik ies ivsLy qy crcf nhIN kIqI jf skdI. koeI vI afdysL AudoN hI mMinaf jFdf hY jdoN Aus nUM sfrIaF iDrF Auqy ieko ijhf lfgU kIqf jfey aqy mnmrjLI nf kIqI jfvy.

(8) sMsQfvF df siqkfr : ‘spoksmYn’ iswK pMQ dI iek 53-sfl purfxI sMsQf hY ijs nUM pMQk afgU s: hukm isMG ny 1951 ivc cflU kIqf sI. ipCly 10 sflF ivc, ies dy nvyN pRbMDkF ny ies dy pMQk srUp nUM sgoN hor vI inKfr ky pysL kr idqf hY qy ies smyN ieh prcf pMQk soc vfly iswKF df swB qoN hrmn ipafrf prcf bx cuwkf hY — kyvl pMjfb jF ihMdusqfn dy hI nhIN sgoN sfrI dunIaF ivc rihMdy iswKF df vI. jy ies pMQk prcy ivruD afp nUM koeI isLkfieq hY vI qF Aus df pRgtfvf, ies sMsQf df siqkfr kfiem rKidaF hI kIqf jfxf cfhIdf sI. afp ny icwTI ivc jo sLbdfvlI vrqI hY qy iPr ijvyN icwTI ‘spoksmYn’ dy dPLqr ivc Byjx qoN pihlF hI aKLbfrF ivc Cpvf idqI hY, Aus qoN lgdf hY ik afp nUM ies mhfn pMQk sMsQf dy siqkfr dI koeI pRvfh nhIN. ‘spoksmYn’ ivc asI sdf hI ieh koisLsL kIqI hY ik mqBydF aqy nfrfjLgIaF dy bfvjUd, pMQk sMsQfvF dy vkfr nUM koeI Tys nf puwjy. sYNkVy imsflF ies sbMD ivc idqIaF jf skdIaF hn pr ies smyN kyvl iqMn ku imsflF df vrnx krnf hI kfPLI rhygf :

(A) afp nUM Xfd hovygf, afp ny mYnUM KLud tYlIPLon kr ky ikhf sI ik DnvMq isMG dy mfmly ivc ‘spoksmYn’ ivc asI kuwJ nf ilKIey. afp ny bfr bfr jd ieh lPLjL khy ik ‘‘mYN hwQ joV ky bynqI krdf hF’’ qF afp dI mMg BfvyN mYnUM TIk nhIN sI lwgI, iPr vI mYN afp nUM vcn dy idqf sI ik afp jd qk kys df inptfrf nhIN krdy, asIN kuwJ vI nhIN ilKFgy. iek sfl qoN vwD smF asI apxI klm rokI rwKI jdik aKLbfrF hr rojL ies bfry kuwJ nf kuwJ ilK dyNdIaF rhIaF hn. kyvl akfl qKLq dI sMsQf df siqkfr kfiem rwKx dy iKLafl nfl asI apxy afp Auqy pfbMdI lfeI sI.

(a) akqUbr, 2003 ivc jdoN Drm pRcfr kmytI ny ‘spoksmYn’ ivruD mqf pfs kIqf qF ‘spoksmYn’ dI mflk kMpnI dy ‘borz afPL zfierYtrjL’ ny srb sMmqI nfl PLYslf kIqf ik sLRomxI kmytI aqy Drm pRcfr kmytI dy mYNbrF Auqy mfnhfnI df mukwdmf dfier kr idqf jfvy pr mYN ies PLYsly nUM ieh kih ky rukvfieaf ik jy Auh hor koeI ijLafdqI nhIN krdy qF pihlI ijLafdqI kfrn iek pMQk sMsQf nUM ktihry ivc KiVaF nf kIqf jfvy.

(e) kuwJ isMGF df iek vPLd ‘spoksmYn’ dy dPLqr ivc ieh kihx leI afieaf ik ‘guriblfs pfqsLfhI-6’ dy muK bMD ivc afp ny jo kuwJ iliKaf hY, Aus nfl ikAuNik grUaF dy apmfn nUM sLih imldI hY, ies leI Auh afp ivruD gurUaF df apmfn krn bdly kys drj krn jf rhy sn qy sfzI mdd cfhuMdy sn. mYN AunHF nUM disaf ik BfvyN mYN vI ‘guriblfs pfqsLfhI-6’ dI sLRomxI kmytI aqy drbfr sfihb dy iek gRMQI vloN pRkfsLn aqy ies dI qfrIPL nUM gurU aqy pMQ ivruD aprfD smJdf hF pr kys krn dI hmfieq nhIN krFgf ikAuNik ies nfl iek pivwqr sMsQf nUM bdnfmI imlygI.

ies qrHF asI qF hmysLf hI pMQk sMsQfvF df vkfr bcfAux dI koisLsL kIqI hY pr qusI sfnUM hmysLf ‘pMQ-doKI’ vjoN bdnfm kr ky ies pMQk sMsQf dy vkfr nUM imwtI ivc imlfAux df Xqn hI kIqf hY.

(9) afp dy aiDkfr kI hn? : iksy vI iswK Dfrmk afgU nUM kyvl iqMn sRoqF qoN aiDkfr iml skdy hn — gurU gRMQ sfihb qoN, gurdvfrf aYkt qoN aqy pMQ-pRvfnq rihq mirafdf qoN. ienHF sRoqF ivc nf qF akfl qKLq dy ‘jQydfr’ dI koeI ivvsQf hY qy nf iksy ivakqI nUM ieh hwk idqf igaf hY ik Auh apxy afp nUM ‘jQydfr’ GoisLq kr ky iswKF nUM akfl qKLq Auqy swdy, AunHF nUM qnKLfhIey krfr dyvy qy pMQ coN Cyk dyvy. cMzIgVH dy Cy isMGF ny sFJy qOr qy afp nUM iek icwTI ilKI ik afp ikRpf kr ky dwso ik afp nUM ieh aiDkfr iswK Drm dy ikhVy sRoq qoN pRfpq hoey hn. ieh icwTI rijstrz zfk rfhIN 27 dsMbr, 2003 nUM afp nUM qy afp dy sfQI ‘isMG sfihbfn’ smyq sLRomxI gu: pR: kmytI dy pRDfn nUM vI ByjI geI. (afp dI shfieqf leI icwTI dI nkl iPr ies icwTI nfl ByjI jf rhI hY) TIk ieho ijhf iek svfl dfdU dI kbr nUM qIr nfl nmskfr krn kr ky, iswKF ny dsmysL ipqf nUM kIqf sI. gurU goibMd isMG jI ny AunHF iswKF nUM sLfbfsL idqI sI. eyDr afp ny qy sLRomxI kmytI dy pRDfn ny Cy iswKF nUM DmkIaF dyxIaF qF jfrI rKIaF pr jvfb awj qk nhIN idqf. 29[03[2000 nUM afp ny KLud vI sLRomxI kmytI nUM afdysL idqf sI ik ‘jQydfr’ dI inXukqI, brKLfsqgI qy Aus dy aiDkfrF bfry sLRomxI kmytI mfhrF dI iek kmytI rfhIN qurq inXm bxfey qfik akfl qKLq df ‘jQydfr’ iksy nfl Dwkf nf kr sky. ienHF afdysLF Auqy ajy qIk aml nhIN hoieaf. tYlIPLon Auqy mYN vI s: mnjIq isMG klkwqf nUM ikhf sI ik jy Auh smJdy hn ik nvyN hflfq ivc ‘jQydfr’ dI pdvI kfiem krnI jLrUrI hY qy Aus nUM aQfh qfkqF df mflk bnfAuxf vI jLrUrI hY qF pihlF gurdvfrf aYkt aqy pMQ-pRvfnq rihq mirafdf ivc soDF kr ky aijhI ivvsQf df pRbMD krn. pr aijhf kIqy ibnF iek ‘hYWz minstr’ jF muwK gRMQI nUM Dwky nfl ‘jQydfr’ kih ky asIm qfkqF df mflk kih idqf igaf qF ieh Aus qrHF hI hovygf ijvyN supRIm kort df cIPL jsits rItfier ho igaf hovy qy pRDfn mMqrI afrzr kr dyvy ik nvF cIPL jsits afAux qk AunHF df kfnUMn mMqrI mukwdmy suixaf krygf qy sjLfvF idaf krygf. jy pRDfn mMqrI aijhf krdf hY qF aijhf krnf kfnUMn nfl iKlvfV krnf hovygf qy kfnUMn mMqrI vloN idqy gey sfry PLYsly rwd ho jfxgy. TIk iesy qrHF jd qk aYkt jF rihq mirafdf ivc ‘jQydfr’ dI ivvsQf nhIN kIqI jFdI qy Aus dIaF sLkqIaF qy jvfbdyhI df pRbMD nhIN kIqf jFdf, iksy vI ‘hYWz minstr’ (muwK gRMQI) jF gRMQI vloN ‘jQydfr’ vjoN kMm krnf gLYr-kfnUMnI, nfjfiejL aqy hfsohIxI kfrvfeI hY. kI afp ies bfry koeI vKrI rfey dy skdy ho jF sLRomxI kmytI qoN Bwqy lYx vfly ‘ivdvfn’ koeI vKrI rfey dy skdy hn?

(10) vrlz iswK knvYnsLn : 6 mhIny qoN vwD smF AuzIkx mgroN PLYslf kIqf igaf ik dunIaF Br dy dsF nhuMaF dI ikrq krn vfly iswKF nUM swdf idqf jfey ik Auh AupRokq pRsLnF bfry gurmiq dI rosLnI ivc jvfb lwBx ivc shfeI hox. afp ny, sLRomxI kmytI ny qy kmytI dIaF sihXogI sMsQfvF ny iswKF nUM knvYnsLn df bfeIkft krn leI ikhf hflFik aijhf swdf dyx df kfrn koeI nhIN sI bxdf. iPr DmkIaF idqIaF geIaF ik pRbMDkF nUM kql kr idqf jfvygf, KLUn KLrfbf kIqf jfvygf aqy ‘kuwJ vI ho jfey’, knvYnsLn nhIN hox idqI jfeygI. gurdvfiraF nUM knvYnsLn leI QF dyxoN rok idqf igaf. pRfeIvyt pfrtIaF ny QF dyxI mMnI qF AunHF nUM DmkIaF idqIaF geIaF qy kyNdrI gRih mMqrI koloN aKvf ky vfady qoN mukr jfx leI mjbUr kIqf igaf. knvYnsLn dy sLurU hox qoN 12 GMty pihlF aKLIr hfeI kort ny hukm jfrI kr ky puils aqy pRsLfsn nUM hdfieq kIqI ik sfnUM knvYnsLn krn idqI jfey aqy amn kfnUMn df pUrf iDafn riKaf jfey. aijhI hflq ivc sfzf vI iehI iKLafl sI ik kuwJ sO qoN vwD isMG knvYnsLn ivc nhIN puwj skxgy pr dysL dy hr hr rfj qoN, pMjfb dy hr ijLlHy qoN aqy 14 bfhrly dysLF qoN vhIrF Gwq ky isMG puwjy aqy eynI vwzI igxqI ivc puwjy ik knvYnsLn dy pRbMDk vI hYrfn rih gey. kuwJ aijhy isMG vI afey jy GroN clx smyN Drm pqnIaF nUM kih ky afey sn, ‘‘gurU dy kMm cwly hF. nvyN mhMqF dy lwTmfrF ny KLUn KLrfby dIaF DmkIaF idqIaF hoeIaF hn. jy sLhIdI vI pRfpq krnI peI qF ipwCy nhIN htFgy. ipwCoN bwicaf df iDafn rKxf quhfzy qy gurU dy ijLMmy.’’ 90PLI sdI sMgq aMimRqDfrIaF dI sI. 100PLI sdI isMG dsF nhMuaF dI ikrq kmfeI krn vfly sn. koeI vI isMG isMGxI iksy DVy df mYNbr nhIN sI. 90PLI sdI ny pRbMDkF dy ichry vI pihlF nhIN sn vyKy hoey. ‘gurmiq’ nfl gUVHI sFJ hI AunHF nUM iKwc ky lY afeI sI. ieh sfry sIs qlI qy Dr ky afAux vfly gurU ky iswK sn ijnHF nUM pRbMDk kuwJ vI dy qF nhIN sn skdy sgoN AunHF qoN kuwJ mMg hI skdy sn. ienHF isMG isMGxIaF ny 8 GMty qk inT ky ivcfrF kIqIaF qy srb sMmqI nfl iehI PLYslf idqf ik swc AuhI hY ijs df Aupr pYrf nMbr 9 ivc ijLkr kIqf igaf hY. ieh PLYslf DiVaF qoN inrlyp, sMsfr aqy dysL dy vwK vwK ihwisaF ivc rihx vfly insLkfm KLflsf arQfq gurU-pMQ ny idqf hY qy ijhVf koeI vI ies PLYsly nUM cunOqI dyvygf, Auh gurU-pMQ dy PLYsly nUM cunOqI dy irhf hovygf.

(11) kI hoxf cfhIdf sI : hoxF qF ieh cfhIdf sI ik gurU-pMQ dy PLYsly nUM mfnqf idqI jFdI, ies awgy isr Jukfey jFdy qy knvYnsLn dy pRqIinDF nfl iml bYT ky ieh ivcfrF sLurU kr idqIaF jFdIaF ik gurmiq dI rosLnI ivc, sfry pMQ nUM iekwiTaF rwKx leI kI kdm cuwky jfx pr awj qk DmkIaF hI suxn nUM imlIaF hn qy gurU-pMQ dy PLYsilaF nUM rwd krn dIaF afvfjLF hI af rhIaF hn. sfzy lIzr awj gurU-pMQ nUM kuwJ nhIN smJdy. AunHF leI ieh iek rsmI ijhf sLbd bx ky rih igaf hY. AuNj sfzy lIzrF nUM Auh votr hI cMgy lgdy hn jo gurmiq qoN kory BfvyN hox, rfDf suafmIaF qy BinafiraF dy zyiraF qy mwQy BfvyN tykdy hox pr sLrfb aqy pYsf lY ky sfzy lIzrF nUM votF jLrUr dy dyNdy hox.

(12) srbwq KLflsf sYsLn : 26 akqUbr nUM vfr vfr styj qoN ikhf jf irhf sI ik ‘srbwq KLflsf’ nhIN bulfieaf igaf pr srbwq KLflsf dI qrjL qy PLYsly jLrUr ley jfxgy qfik sLRomxI kmytI Auqy kfbjL lokF dy ies pRcfr df jvfb idqf jf sky ik hux ‘srbwq KLflsf’ nhIN bulfieaf jf skdf. ies df mnorQ dunIaF nUM ieh dsxf vI sI ik bIqy ivc iswK ‘srbwq KLflsf’ rfhIN PLYsly ikvyN lYNdy sn. iesy leI pRYWs nUM vI aMdr jfx idqf igaf sI. ies df iek hor mnorQ ieh vI drsfxf sI ik gurU vloN insicq kIqy gey ies ZMg ivc ‘srbwq KLflsy’ vloN cuixaf igaf ‘jQydfr’ afp PLYsly nhIN sI lYNdf, nf ‘hukmnfmy’ jfrI krdf sI sgoN gurU-pMQ nUM sfry PLYsly afp lYx ivc shfeI huMdf sI qy iksy nUM pMQ ‘coN Cykx dI bjfey, gurU-pMQ nUM afps ivc iml bYT ky, apxy JgVy inptfAux aqy eykqf bxfeI rwKx ivc mddgfr vjoN kMm krdf sI. pRbMDkF ny postr Cfp ky vI ieh aYlfn kr idqf sI ik ‘srbwq KLflsf’ nhIN sI swidaf igaf pr ‘srbwq KLflsf’ dI qrjL qy PLYsly jLrUr ley jfxgy. ieh qF dy gurmiq-pRymIaF df iekwT sI pr pihlF ijnHF ny apxy iek DVy dy bMidaF nUM iekwiTaF kr ky Aus nUM scmuc ‘srbwq KLflsf’ df nF idqf sI, kI AunHF nUM vI sRI akfl qKLq qy swidaf igaf sI?

(13) mYnUM hI ikAuN swidaf igaf hY? afp dI icwTI qoN spwsLt hY ik bysLwk hor dUjy lokF vloN ByjIaF geIaF ‘isLkfieqF’ nUM vI akfl qKLq Auqy swdx df afDfr disaf igaf hY pr asl kfrn iehI hY ik afp aqy sLRomxI kmytI dy mflk 26 akqUbr dI knvYnsLn qoN bhuq duKI hn qy jF iPr ‘spoksmYn’ nUM rojLfnf pMQk aKLbfr bxnoN rokxf cfh rhy hn. jy ieh gwl nf huMdI qF knvYnsLn dy sfry pRbMDkF nUM iekwiTaF hI akfl qKLq sfihb qy swd ilaf jFdf qy ‘spoksmYn’ dy muwK sMpfdk nUM vKiraF kr ky nf ilaf jFdf. kI afp ies qoN ienkfr krdy ho?

(14) ieqrfjL qF murfrjI zysfeI nUM vI sI[[[ Bfrq dy iek ipCly pRDfn mMqrI morfrjI zysfeI ny akflI dl dy Aus smyN dy pRDfn jQydfr jgdyv isMG qlvMzI kol ieqrfjL AuTfieaf sI ik gurU gRMQ sfihb dI bfxI ivc vI keI ‘ieqrfjL Xog’ gwlF hn jo ihMdUaF vloN awj qk apxfey jFdy krm-kFz dI inKyDI krdIaF sn. morfrjI ny puiCaf sI ik ‘‘kI asI vI mMg krnI sLurU kr deIey ik gurU gRMQ sfihb dI bfxI ikAuNik ihMdU ivsLvfsF nUM rwd krn ligaF sKLq BfsLf dI vrqoN krdI hY, ies leI gurU gRMQ sfihb Auqy pfbMdI lf idqI jfvy?’’ morfrjI zysfeI nUM sfzf jvfb ieh sI ik hr Drm ivc pujfrI sLRyxI kuwJ gLlq ‘mirafdfvF’ dfKLl kr dyNdI hY ijnHF nUM rwd kIqy bgLYr, Drm mnuwKqf df Blf krn dI bjfey mnuwKF nUM aMD-ivsLvfsI qy krm-kFzI bxf dyNdf hY. ies leI Drm dy Kyqr ivc aflocnf nUM kyvl ies ksvtI qy priKaf jFdf hY ik ieh nyk-nIXqI nfl kIqI geI sI jF bd-nIXqI nfl qy dUjy, ik aflocnf df mksd mnuwK nUM pRmfqmf dy nyVy iljfxf sI ik dUr. ies ksvwtI Auqy priKaF, gurbfxI ivclI aflocnf iblkul jfiejL sI.

afp ny ‘spoksmYn’ dIaF ilKqF bfry KVy kIqy gey ieqrfjLF df jo ijLkr kIqf hY, AunHF bfry spwsLt krnf cfhuMdf hF ik ipCly 10 sflF ivc jy iek vI aijhI gwl ilKI hoeI sfbq kr idqI jfey jo gurmiq dI AulMGxf krn vflI hovy qF mYN ‘spoksmYn’ dy aYzItr vjoN iqafg pwqr dy dyvFgf. asI bVI imhnq kr ky ieh XkInI bnfAux dI koisLsL krdy hF ik ‘spoksmYn’ ivc iek vI awKr aijhf nf Cwp jfey jo gurmiq nUM kwtx vflf hovy. gurmiq AuhI hY jo gurU gRMQ sfihb ivc drj hY nfik ‘dsm gRMQ’ aqy ‘guriblfs pfqsLfhI-6’ ivc. dUjy, asI pRo: gurmuK isMG aqy ig: idq isMG vloN sLurU kIqI geI Aus lihr dy awD-ivckfr Cwzy kMm nUM isry cVHfAux df bIVf vI cuikaf hoieaf hY ijs df mksd iswK Drm aMdr mhMqI dOr ivc dfKLl hoeIaF bRfhmxI rIqF nUM iswKI ‘coN kZxf hY. ies kfrj nUM afrMB krn vyly pRo: gurmuK isMG aqy ig: idq isMG Auqy vI ‘pMQ-doKI’ hox df ieljLfm Aus vkq dy ‘pujfrIaF’ aqy gurdvfiraF Auqy kfbjL lokF ny lfieaf sI. kI Auh ieiqhfs duhrfieaf jfxf jLrUrI hY jF Aus qoN koeI sbk vI isiKaf jf skdf hY?

(15) ivcfr-crcf rokxI Drm leI hfnIkfrk : iswK Drm qF ivcfr-pRDfn Drm hY qy aMD-ivsLvfsIaF df Drm nhIN sgoN aMD-ivsLvfs ivruD bgLfvq krn vfilaF df Drm hY. ieh Drm purfqn mirafdf nUM mMnx vfilaF df Drm nhIN sgoN gurmiq dI ksOtI Auqy prK ky gLlq mirafdfvF nUM rwd krn vfilaF df Drm hY. dUjy purfqn DrmF dy afgU vI smyN nfl bhuq bdl gey hn. apxI vlYq Xfqrf dOrfn ipwCy jhy AuQoN dy iek aMgryjLI aKLbfr ivc mYN piVHaf ik AuQoN dy iek eIsfeI lyKk ny iek ikqfb ilK ky sfbq kIqf hY ik hjLrq eIsf sUlI cVH ky sLhId nhIN sn hoey sgoN kyvl byhosL hoey sn qy ielfj mgroN AunHF dI hosL prq afeI sI. aMgryjL pujfrIaF ny ieh Dumf idqf ik hjLrq eIsf sLhId ho gey sn qy iPr qoN jIa pey sn ijs nUM muV qoN jIa pYxf (resurrection) kihMdy hn. ieh Koj eIsfeIaF dI iek muZlI mnOq nUM rwd krdI hY. iPr vI iksy ny Aus lyKk jF aKLbfr dy sMpfdk nUM ‘spwsLtIkrx’ dyx leI nhIN swidaf ikAuNik AunHF purfqn DrmF dy pujfrI qy pfdrI vI awj nvyN Xug dy hfx dy ho gey hn pr sfzy swB qoN nvInqm Drm dy afgU qy gRMQI ies qrHF pysL afAuNdy hn ijvyN Auh iksy purfqn Drm dI pRqIinDqf, purfqn Xug ivc rih ky kr rhy hox. sfry DrmF ny smJ ilaf hY ik Drm dI dunIaF ivc sLuD mn nfl ivcfr-vtFdrf krn aqy gLlq mirafdfvF dI aflocnf rokxf aMq Drm leI hI nuksfndyh sfbq huMdf hY. ies leI myrI bynqI hY ik KLfhmKLfh dI GuMqrbfjLI nUM AuqsLfihq nhIN kIqf jfxf cfhIdf ikAuNik iswKI nUM ies df nuksfn bhuq ijLafdf hovygf qy lfB iblkul vI nhIN.

(16) iswKF df qOKlf : afr aYs aYs ies smyN ieh cfhuMdI hY ik isafsqdfnF dy Qfpy hoey gRMQIaF nUM akfl qKLq dy nF qy ‘mhfn’ aqy sLkqIsLflI mnuwKF vjoN pysL kIqf jfvy qy AunHF dy hr hukm nUM ‘ielfhI hukm’ mMn ilaf jfvy qfik ies nfl iksy vI smyN afr aYs aYs aijhy iksy ‘jQydfr’ koloN aYlfn krvf sky ik iswK qF ihMdU Drm df aMg hI hn qy drbfr sfihb ivc ivsLnUM dI pUjf vI kIqI jfxI cfhIdI hY ikAuNik ‘guriblfs pfqsLfhI-6’ ies dI gvfhI BrdI hY. pihlF hI akfl qKLq dy iek ‘jQydfr’ ny iswKF nUM lv kusL dI aOlfd kih idqf hY qy afp ny vI ‘guriblfs pfqsLfhI-6’ nUM iswKF leI sOgfq vjoN pysL kr idqf hY qy Aus dI kQf dI vkflq kr idqI hY. BivwK ivc ies qoN vI mfVI hflq pYdf ho skdI hY. iesy leI dUr-aMdysL iswK icMiqq hn qy cfhuMdy hn ik aijhI koeI pdvI nf hovy ijs Auqy gurU-pMQ df kuMzf nf hovy qy jo ies pwd Auqy bYTx vflf ivakqI gurU-pMQ awgy jvfbdyh nf hovy. aijhI soc gurU dy hukmF dy aYn muqfbk hY qy ies ivc kuwJ vI gLlq nhIN. pMQ pRqI swcI hmdrdI rwKx vfly iswK hI aijhI icMqf df pRgtfvf kr rhy hn. kyvl AuhI lok ies mMg dI ivroDqf kr rhy hn jo gurU gRMQ aqy gurU-pMQ dI srb-AuWcqf nUM idloN mnoN pRvfn nhIN krdy sgoN iek jF dUjy bhfny, hor hor cIjLF nUM (bRfhmx dIaF rcIaF cIjLF smyq) gurU gRMQ aqy gurU-pMQ dy brfbr rKxf cfhuMdy hn.

(17) sMKyp ivc : ijvyN ik mYN Aupr iliKaf hY, afp vloN ByjI geI hr isLkfieq df spwsLtIkrn dyx leI mYN vcnbwD hF. sfzf koeI sfDfrx pfTk vI dlIlF sihq isLkfieq Byjy qF Aus nUM asI apxI siQqI jLrUr spwsLt krdy hF. pr sfnUM isLkfieq-krqf dy qrk df ivsQfr jLrUr cfhIdf hY arQfq Aus dI isLkfieq asl rUp ivc jF Aus dI nkl jLrUrI cfhIdI huMdI hY. dUjI gwl ik asI iksy vI hflq ivc, pRYWs dI afjLfdI nUM iksy kol igrvI rwKx leI iqafr nhIN. mYN pwqrkfrI df ikwqf Cwz qF skdf hF pr pRYWs dI afjLfdI bfry koeI smJOqf nhIN krFgf. qIjy, 26 akqUbr nUM gurU-pMQ ny ijvyN sIs qlI qy Dr ky gurmiq ivcfrDfrf bfry spwsLt inrxf idqf sI, Aus inrxy dy Ault mYN kdI nhIN jfvFgf qy gurU-pMQ df hukm mMnx bdly koeI vI kImq dyxI peI qF AujLr nhIN krFgf. cOQy, iswK Drm aqy gurDfmF aMdr jo ibprI kurIqIaF dfKLl ho geIaF hn, AunHF nUM bfhr kwZx leI pRo: gurmuK isMG aqy ig: idq isMG vloN pfey pUrinaF Auqy cl ky gurmiq df JMzf bulMd krn leI jLrUr jUJFgf. gurU goibMd isMG jI guirafeI gurU gRMQ aqy gurU-pMQ nUM dy gey sn qy hor koeI qIjI sLkqI ienHF dohF dI QF nhIN lY skdI.

TIk rfh : aMq ivc myrI afp nUM iehI bynqI hY ik gurU-pMQ dy inrixaF nUM afp vI mfnqf idAu aqy mYnUM ByjI icwTI vfps lY ky pMQ nUM joVn dy Auprfly sLurU kro. cMgy pMQk sUJvfnF nUM sfrf mslf sONp ky AunHF nUM puwCo ik sfrf pMQ isDFqk qOr qy juiVaf ikvyN rih skdf hY. afs hY, afp ies bynqI vl iDafn idAugy ikAuNik aijhf krnf pMQ dy Bly leI jLrUrI hY. jy gurU vloN idqy inrxy pRqI mYN koeI gusqfKLI kIqI hY qF mYnUM disaf jfey ik mYN ikQy BulyK KfDf hY. mYN hr sjLf Bugqx leI iqafr hovFgf. pr jy mYN gurU dy hukmF dI pflxf krn dI vkflq kr irhf hovF qF afs krdf hF ik sRI akfl qKLq dy syvfdfr myrf sfQ dyxgy qy AupRokq icwTI nUM vfps lY ky gurU-pMQ dI eykqf qy srb-AuWcqf XkInI bnfAuxgy.

(18) prcf iks df? : afp ny ‘spkosmYn’ nUM ‘myrf’ prcf iliKaf hY jdik ies prcy dI mflkI jy pI sI ilimitz kol hY ijs dy hjLfrF sLyarholzr hn jo hr sfl borz afPL zfierYktrjL dI cox krdy hn. ieh borz hI ‘spoksmYn’ dIaF nIqIaF qih krdf hY.

afp ny 7 jnvrI dI qfrIKL idqI hY. qfrIKLF imQx df smF AudoN afvygf jdoN afp 27 dsMbr, 2002 dI isMGF dI icwTI qoN lY ky awj dI ies icwTI ivc AuTfey gey mhwqvpUrn pRsLnF df, mfhrF dI mdd nfl AuWqr idAugy. sfzf Drm guMgy boly iswKF df Drm nhIN sgoN ieQy qF gurU nUM vI iswK puwC skdf hY ik Aus ny gurmiq dy Ault koeI kfrvfeI ikAuN kIqI hY. gurU ny cuwpI nhIN sI DfrI qy AuWqr idqf sI. afp nUM vI 26 akqUbr dI vrlz iswK knvYnsLn ivc gurU-pMQ vloN AuTfey gey svflF df pihlF AuWqr dyxf cfhIdf hY qy iPr hI iksy iswK nUM ‘pysL’ hox leI kihxf cfhIdf hY. mYnUM XkIn hY ik pUrI gMBIrqf nfl iek vfr afp ny AuTfey gey pRsLnF df AuWqr dyx leI socxf sLurU kIqf qF iPr afp iksy nUM ‘pysLI’ qy nhIN bulfAugy qy ‘hukmnfmy’ jfrI nhIN krogy sgoN iswKF dy afpsI mqByd KLqm krn leI isr joV ky bYTx aqy afp apxy inrxy lYx ivc shfeI hovogy. iesy hI mksd nUM sfhmxy rwK ky KLflsf pMQ ny apxf ‘jQydfr’ cuxnf sLurU kIqf sI (akfl qKLq df nhIN) pr iswKF nUM ‘pysL’ hox leI swdx, PLqvy jfrI krn df muslmfnI ZMg aqy Cykx df bRfhmxI aml pqf nhIN sfzy isafsqdfnF qy gRMQIaF ny ikvyN qy kdoN iswK pMQ ivc dfKLl kr ky aiq afDuink iswK PLlsPLy Auqy puurfqnqf dI puT cfVH idqI hY. 26 akqUbr, 2003 dI vrlz iswK knvYnsLn ny ies ieslfmI qy bRfhmxI aml nUM pUrI qrHF rwd kr idqf hY. 2004 ivc hox jf rhI dUjI vrlz iswK knvYnsLn ies sbMDI gwl hor vI spwsLt kr dyvygI. ieh iswK Drm dy muZly isDFqF df svfl hY qy myrI bynqI hY ik iekwly iekwly ivakqI nfl Dwkf krn dI bjfey pMQ-pRvfnq rihq mirafdf dIaF mwdF anusfr hI afp apxI hr kfrvfeI kiraf kro qy iswK Drm dy muZly asUlF bfry akfl qKLq df nF vrq ky, hwTI vqIrf nf apnfieaf jfey. afp vI gurU pMQ nUM jvfbdyh ho. iswK Drm ivc aijhf koeI mfp afp dI inXukqI sRI akfl qKLq dy syvfdfr vjoN inXukqI kIqI hoeI hY, ies hwd ho hI nhIN skdf ijs Auqy bYTx vflf ivakqI gurU pMQ nUM jvfbdyh nf hovy. ies leI afp dI ieh socxI gurmiq-anusfrI pRqIq nhIN huMdI ik isafsqdfnF ny ikAuNik leI hr iswK afp awgy jvfbdyh hY pr afp nf qF mhwqvpUrn iswKF dI icwTI df jvfb dyx leI mjbUr kIqy jf skdy ho, nf gurU-pMQ vloN pfs kIqy gurmiqaF pRqI hI jvfbdyh ho.

koeI gLlq sLbd vriqaf igaf hovy qF iKmF cfhFgf.

gurU pMQ df dfs,

joigMdr isMG




.