.

ipRM: igafnI surjIq isMG

    kVfh pRsLfid

    (ikrpfn Byt, qfibaf rKxf, pMj ipafiraF df aqy iqafr krnf)

    ipRNMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

    gurduafrf sfihb aqy iksy vI ajyhy smfgm smyN ijWQy sfihb sRI gurU gMRQ sfihb jI dI hjUrI ivc dIvfn sijaf hovy, dIvfn dI smfpqI smyN ‘iswK rihq mrXfdf’ anusfr iswK Drm dy kuJ ivsLysL nIXm hn. ‘kVfh pRsLfid’ dy isrlyK hyT kflm ‘a’ aqy ‘e’ ivc ies pRkfr drj hY-

(a) [[[suaC bsqr nfl Zwk ky sRI gurU gRMQ sfihb jI dy hjUr suaC cONkI Aupr riKaf jfvy. sRI gurU gRMQ sfihb dy hjUr sMgq nUM AucwI afvfjL ‘c suxf ky anMd sfihb dIaF pihlIaF pMj pAuVIaF qy aMqlI iek pAuVI df pfT kIqf jfvy aqy ardfsf soiDaf jfvy qy prvfngI leI ikrpfn Byt hovy. (spsLt hY ikRpfn Byt, ardfsf soDx AuprMq hukm lYx qo bfad krnI hY ardfs dy ivckfr nhIN)

(e) ies dy AuprMq kVfh pRsLfd nUM vrqfAux qoN pihlF kVfh pRsLfid ivcoN pMjF ipafiraf df gwPf kwZ ky vrqfieaf jfvy. AuprMq sMgq ivwc vrqfAux lwigaF pihlF qfibaf bYTy isMG nUM ktory jF kOl ivwc pf ky dyvy (qfibaf bYTy isMG nUM dohrf gwPf dyxf aXog ivqkrf hY) qy iPr bfkI sMgq nUM vrqfvy. iksy ilhfj jF iGrnF krky ivqkrf nf kry. sB iswK, gYr-iswK, nIc-AUc jfqI vfly nUM ieko ijhf vrqfvy, kVfh pRsLfd vrqfx vyly sMgq ivwc bYTy iksy mnuwK qoN jfq-pfq, CUq-Cfq df iKafl krky iglfnI nhIN krnI cfhIdI.

sfzI aigafnqf dy dOr ivWc kVfh pRsLfd- awj gurduafiraF ivc jF hor smfgmF smyN ies pwK qoN dyiKaf jfvy qF pqf lgdf hY ik sfnUM gurmWq isDFqF dI nfsmJI kfrx, sfzy aml ivwc kfPI iBMnqf afAuxI sLurU ho geI hY. keI hflqF ivwc qF sfzI rihxI vI alop huMdI njLr jf rhI hY. ipCOkV aqy isDFqk soJI dI Gft kfrn asIN apxI rihq mrXfdf dI loV hI nhIN smJ rhy. jykr iehI hflq rhI, qF hr iek gurduafry aqy sfzy smfgmF dI mrXfdf, ielfky aqy gurduafry anusfr vwKrI-vwKrI huMdI geI qF iek idn sLfied iswKI nUM pihcfxnf vI aAuKf huMdf jfvygf. ieh ivsLf bVI icMqf df hY qy jfigRqI dI loV hY.

awj vflI-kVfh pRsLfid smyN ikRpfn Byt ivc iBMnqf- awj kVfh pRsLfid ikRpfn Byt qF kIqf jf irhf hY, ikWDry hukm lYx qoN AuprMq vrqfAux qoN pihlF. ikWDry ardfsf sLurU huMdy hI, iek swjx ikRpfn hwQ ivc PVI KVHf huMdf hY, Aus dy kMn ardfs ivwcly ienHF sLbdF qy hI lgy huMdy hn, ‘kVfh pRsLfid afp jI dy dr pRvfn hovy aqy pRvfn hoieaf pRsfid’[[[[Aus sWjx nUM bfkI ardfs nfl koeI mqlb hI nhIN huMdf. iPLr jdoN Auh sjwx Jwt, Twk krky ikRpfn Byt krdf hY, qF sfrI sMgq df iDafn ardfs ivcoN AuWKVky, AuDr hI clf jFdf hY. iesy hI nf-smJI df iswtf hY ik kuJ lokF ny qF ‘rihq mrXfdf’ ivclI sLbdfvlI nUM vI iqlFjlI dy idwqI hY aqy kihxf sLurU kr idwqf hY "afp jI nUM Bog lgy-afp jI nUM aMimRq hovy aqy sIq pRsLfid sfD sMgq dI rsnI lfiek hovy". kuJ sjxF ny qF aijhy smyN aink pRkfr Bojn bhu kIey bhu ibMjn imstfey ] krI pfksfl soc pivqRf huix lfvhu Bogu hir rfey" (pM[ 1266) vflf sLbd Ausdy mUl arQF nUM smJy ibnF, Aus smyN pVHnf sLurU kr idqf hY. sfzy gumrfh nfmDfrI vIr qF ikRpfn Byt ies vfsqy nhIN krdy ik iesqrHF pRsLfid ‘Jtkf’ idqf jFdf hY aqy pRsLfid nhIN rihMdf. ieh qF hY, ikRpfn Byt bfry vWDdI jf rhI pMQ ivc iBMnqf df iek iesLfrf.

qfibaf rKx aqy pMj ipafiraF df gWPf kWZx bfry- pRsLfid qfibaf rwKx nUM qF bhuqIaF sMgqF gurU sfihb nUM Bog lgfAuxf hI smJ bYTIaF hn. pMj ipafiraF df pRsLfid vrqfAux dI gwl, qF ijvyN muwkdI hI jf rhI hY. nfm mfqr, pihlF QflI ivwc pMj ipafiraF df pRsLfid kwiZaf jFdf hY aqy iPr vfps imlf idWqf jFdf hY. ieh clx bhuq sfry gurduafiraF ivwc vfpr irhf hY. ieQoN qIk ik ijhVf swjx QflI ivc pMj ipafiraF df pRsLfid kwZdf hY, AunHF ivcoN kuJ dy qF ajyhy drsLn kIqy hn, jo pihlF ktorI ivc pRsLfid kwZdy hn qy iPr pMj ipafiraF df. puwCo ikAuN? qF AuWqr imlygf ‘pihlF bfbf jI df, iPr pMj ipafiraF df’. jy sfzf iehI hfl irhf, qF Auh idn dUr nhIN jdoN kuJ ajyhy ivcfr vI AuT pYxgy "Cwzo jI, kI krnf hY pMj ipafiraF df pRsLfid kwzky, imlfxf qF ivcy hI hY, kI ipaf hY ies rIq ivc" afid.

jy sfzI hflq iesy qrHF inWGrdI geI qF kI bxygf iswK rvfieqF df? hflq qF sfzI ieQoN qIk inWGr cukI hY ik vwzy-vwzy ijLmyNvfr swjxF koloN vI jdoN ieho ijhI glwbfq puWCI, qF bhuqy AuWqr hI nhIN dy sky. sfnUM apxIaF rvfieqF bfry sucyq rihx dI loV hY. sfzIaF rvfieqF gurbfxI ivcfrDfrf aqy iswK rihxI qy afDfrq hn. iehnF bfry axgihlI df mqlb sfnUM afp hI smJ lYxf cfhIdf hY.

srIr gurU aqy pMj ipafry- iswK Drm dI suMdr iemfrq, sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI dI srb AuqWm ivcfrDfrf qy KVI hY. gurbfxI df sQfn iswK Drm ivwc sB qoN AuqWm hY. iesy nIXm aDIn iksy smfgm df afrMB aqy smfpqI gurbfxI sLbd nfl hI krnI hY aqy gurUdr qy iesdy vfsqy lPjL ‘hukm lYxf’ vriqaf jFdf hY, ikAuNik sMgqF vfsqy, sfrI gurbfxI rcnf hI pfqsLfh vloN hukm rUp hY.

gurbfxI mUl rUp ivc sfrI mfnvqf df sdIvI gurU hY aqy ‘Kuafr hoey sB imlyNgy’-smyN nfl dunIaF ies swc nUM apxfeygI. iswK sMgqF dy afqmk aqy sdIvI gurU-sfihb sRI gurU gRMMQ sfihb jI hn. iPLr vI ‘gurU dI jugq’ nUM vrqfAux vfsqy srIr df apxf ieWk mhwqv hY. srIr ibnsnhfr hY aqy kdy vI sdIvkflI nhIN. pihly jfmyN ivc gurU nfnk pfqsLfh ny ieh syvf afp inBfeI. afp jI jnmFdrU gurU sn. akfl purK dy srb ivafpI sdIvI gux ‘gurUU’ df srIirk pRgtfvf. pr ies gurU jugq nUM sMsfr sfhmxy pRqK krn vfsqy afpjI nUM vI dWs jfmyN Dfrn krny pey. ivsfKI sMn 1699 eI: nUM gurU jugq vrqfAux vflI ieh srIrk ijLmyvfrI nUM, klgIDr jI ny smUihk qOr qy iqafr-br-iqafr, ‘pfhul pRpq’ pMj ipafiraf dy rUp ivc pMQ dy ijmyN lgf idwqf. dfdU dI kWbr nUM qIr dI nok nfl klfm aqy cmkOr dI gVHI ivcoN pMj ipafiraF dy rUp ivc pRfpq, pMQ dy hukm nfl cly jfx dIafN ieiqhfsk GtnfvfN iesy sWc df sbUq hn. cyqy rhy ‘jugq bnfAuxf’ aqy ‘vrqfAuxf’ do vWK vWK glF hn. dsmysL ipqf qIk, AunHF pfs ieh dovyN hwk pRfpq sn.

AuprMq pMQ pfs kyvl ‘jugq vrqfAux’ df hWk hY ‘jugq bnfAuxf’ df nhIN. smJx df ivsLf ieh hY ik gurU-gurbfxI, qfN srbkflI aqy sdIvI hY, pr mnuwK nUM gurU dy gfzI rfh qy clfAux leI ies ivc srIr df apxf hI mhwqv hY. PLurmfn hY "joiq Ehf jugiq sfie sih kfieaf Pyir pltIaY" (pM:966) srIrF ivckfr, gurU jugq nUM vrqfAux vfsqy, afiKr sfDn qF srIr hI hY. ies vfsqy sMn 1699 qoN afrMB ho ky, ieh ‘jugq vrqfAux vflI srIrk ijLMmyvfrI ‘pfhul pRfpq’ pMj ipafiraF dy rUp ivc pMQ pfs hY aqy rhygI.

pMj ipafirafN df kVfh pRsLfid ikAu?- kVfh pRsLfid vrqfAux qoN pihlF pMj ipafiraF df pRsLfid vrqfAux dI mrXfdf hY. iesdf mqlb ieh hY ik sBqoN Auqwm drjf gurbfxI df hY pr gurU dI ‘jugq nUM vrqfAux vflI ijLMmyvfrI’ pMj ipafiraF rfhIN hI sMpUrn hoxI hY. sMgq df drjf Aus qoN bfd afAuNdf hY. ieQoN ieh gl hor vI spsLWt ho jFdI hY ik gurU qF gurbfxI hI hY pr pMj ipafry gurbfxI dI qfibaf hn-pRmuK jfN brfbr nhIN. ies leI hriek smfgm smyN hukmnfmyN qoN bfd, pMj ipafiraF dy pRsLfd df nIXm hY.

pMj ipafiraF df pRsLfid vrqfAuxf, isWK sMgqF vfsqy hr smyN ieWk pRkfr dI sUcnf vI hY-ik gurisWK sMgqfN ‘pMj ipafiraF’ dI Cwqr Cfieaf nUM sdf cyqy rKx aqy Bulf hI nf clx. awj lgBg iehI ho cuwkf hY aqy ies dI sjLf vI asIN nfl-nfl Bugq rhy hF. pMQ pUrI qrHF idsLfhIn hoieaf ipaf hY. hr pfsy afpf DfpI mwcI peI hY. nojuafn pIVHI nUM jnm qoN hI iml rhy hn, sLMky, suafl aqy huwjqF. ieh sLMky hI AusnUM isWKI qoN bfgI krky piqwqpuxy vl Dwkdy jf rhy hn. iPr vI asIN apxy afp nUM GoKx leI iqafr nhIN.

drjf-b-drjf pMj ipafiraF df pMQk ruWqbf- keI swjx ieh suafl krdy hn ik pMj ipafry hYn kOx? mUl rUp ivc suafl iblkul TIk vI hY. ieh kOm dI bdiksmqI aqy igrfvt dI pihcfx hY, ik awj kOm df vWzf ihwsf pfhul pRfpq (aMimRqDfrI) hI nhIN irhf. KMzy dI pfhul qoN ipCy hitaf qF isWK inWqnym aqy bfkI kkfrF qoN vI jFdf irhf. hux qF sfzy koloN srUp vI jf irhf hY. afiKr kdoN sMBlFgy? hrieWk iswK vfsqy jLrUrI hY ik Auh ‘pfhul DfrI’ hovy. iesdy nfl asF iewk do hor gwlF smJxIaF vI jLrUrI hn.

jdoN koeI PYslf pMQk hY aqy Ausdf aYlfn sfry iswK jgq vfsqy srbWq Kflsy rfhIN hoxf hY qF pMj ipafiraF df ruqwbf aMqm hY. pr jdoN koeI lokl PYslf hY-ielfky ivc pfhul (aMimRq) sMcfr smfgm hY- ngr kIrqn smyN sRI gurU gRMQ sfihb jI dI agvfeI dI syvf hY jF iPr kyvl drsLn rUp ivwc, iesqrHF ikWDry CotI aqy ikWDry vwzI ijMmyvfrI dy rUp ivc, qF drjf-bdrjf pMj ipafiraF dy ruqwby ivc Prk afvygf.

sMgq ivc, pMj ipafiraF df pRsLfd vrqfAuxf- ieQy sMgq ivc, pMj ipafiraF df pRsLfd vrqfAux vflf jo nIXm hY, Auh gurU jugq vrqfAux vflI, pMj ipafiraF dI hYsIaq df aihsfs aqy cyqf krvfAux vfsqy hY. TIk hY, ieh pRsLfid, pfhul pRpq pMj ipafiraF nUM hI dyxf bxdf hY. pr AuQy ieh vI sMBv nhIN ik sMgq ivcoN iewk ieWk swjx koloN pihlF ieh puiCaf jfvy ik Auh pfhul pRfpq hY jF ik nhIN aqy iPr pRsLfid idwqf jfvy. ieQy kyvl lYx vfilaF ny socxf hY ik jykr Auh pfhul pRfpq nhIN qF lYx qoN sMkoc krn. vrqfAux vfly ny qF Aus smyN kyvl srUp hI dyKxf hY. dUjf ieh gPLf, iswK bIbIafN nUM vI idWqf jf skdf hY.

isK ‘rihq mrXfdf’ anusfr iswK bIbIaF ‘pfhul sMcfr smfgm’ ivc pMj ipafiraF dy rUp ivc vI sLfml ho skdIaF hn. Bfv ijvyN bIbIaF nUM vI pfhul lYxI AuWqnI hI jrUrI hY ijWqnI ik vIrF nUM-iesyqrF pMj ipafiraF df jwQf kfiem krky bIbIaF ‘pfhul sMcfr’ vI kr skdIaF hn. qF iPr pMj ipafiraF df pRsLfid AunHF nUM ikAuN nhIN idWqf jf skdf? hF jykr sMgq bhuq hI svfeI hY qF bfkI dI dygL, vfips imlf idqI jfvy, AuMJ nhIN. qIsrI aqy sB qoN jLrUrI gl ies ivsLy ivWc cyqy rKwx dI ieh hY ik sMgq df drjf, gurU qoN bfd hY, pihly nhIN. iesyqrHF, gurU df mUlL srUp, sLbd gurU ‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI’ hn aqy AusqoN pRgt hox vflI ‘sdIvI jugq’ nUM qfibaf rihky, vrqfAuxf hY-pMj ipafiraF dy rUp ivc pMQ ny. ies vfsqy ‘pMj ipafiraF’ df pRsLfid, sMgq ivc pRsLfid vrqfAux qON pihlF vrqfAuxf jLrUrI hY- vfps nhIN pfxf. sLbd Auqwm hY aqy pMj ipafry sLbd dI qfibaf. pihlF gurbfxI qoN hukm lYxf hY ‘qy iPr pMj ipafry.

kVfh pRsLfid nUM ikRpfn Byt ikAuN?- ikAuNik ies dy nfl vI iswK Drm df mhfn isDFq juiVaf hoieaf hY. ikRpfn Byt df mqlb iksy qrHF vI gurU sfihb nUM Bog lgvfAuxf nhIN. ikRpfn Byt, hukm lYx qoN bfad krnI hY, ardfs dy ivWckfr nhIN. iswK Drm df muwK bolf "dyg qyg Pqih] pMQ kI jIq" hY. iesdf arQ hY isWKF ny nF hI PLfky-vrqF dy rsqy qurnF hY aqy nF hI dygF dy ipwCy. dygF qF CwkxIaF hn-pr qygF nUM Bulf ky nhIN. Bfv kOm ny sdf sLsqrDfrI rihxf hY. kVfh pRsLfid nUM ikRpfn Byt krnf, isWK pMQ nUM mfno hr vyly iesy gl dI isDFqk cyqfvnI hY. Xfd rhy, iswK rihq mrXfdf anusfr ikRpfn Byt krn df nIXm, hukm lYx qoN bfd aqy vrqfAux qoN pihlF hY, ardfs dy dOrfn nhIN.

kVfh pRsLfid qfibaf rKwxf- ies bfry vI bynqI hY ik ktory ivc pRsLfid pf ky rwKxf, bfbf jI nUM Bog lgfAuxf nhIN. ieh pRsLfid qfibaf bYTy sWjx leI hY qFik Aus vWkq Aus dy hWQ rumfilaF afid vfsqy sfPL rihx, iQMdy nf hox. ieh pRsLfid Ausny qfibaf AuTx qoN bfad lY lYxf hY. ies vfsqy ieh gwl vI smJ lYxI cfhIdI hY ik qfibaf bYTy sWjx vfsqy ktory ivc pRsLfid, pMj ipafiraF df pRsLfid kwZx qoN bfad kwZxf hY, pihlF nhIN.

dyg iqafr krnI- gurU drbfr ivc kVfh pRsLfid df nIXm gurU nfnk pfqsLfh dy smyN qoN hY. pfqsLfh dy kfbl afid dysLF dy pRcfr doiraF qoN ieh gl spsLt ho jfNdI hY. ‘kVfh pRsLfid’ gurU drbfr dIaF hfjLrIaF Brn vflIaF sMgqF nUM gurU pfqsLfh vloN bKisLsL rUp ivc hY. ‘kVfh pRsLfid’ iqafr krn smyN aqy vrqfAux smyN kuJ glF bVf iDafn mMgdIaF hn.

dygL iqafr krn smyN- iGAu, cInI, aftf Auqwm drjy dy hony jLrUrI hn aqy pfxI vI sfP-suQrf hovy. ijs sQfn qy kVfh pRsLfid iqafr ho irhf hY, sQfn svwC hovy. iqafr krn vflf swjx afp vI sfP-suWQrf hovy, gMdy jF mYly kucYly kpVy n pfey hon. Auh kVfh pRsLfid dI iqafrI smyN gurbfxI df pfT kry aqy iewDr-AuDwr dIaF glF gWpF nf mfry. iDafn rhy svwCqf df mqlb bRfhmxI suWcmF vI nhIN ijhf ik aj sfzy bhuq sfry zyry ies pKoN sMgqF nUM AulJf rhy hn. ieQy svWCqf df mqlb-syhq, sPLfeI (Medically & Hygenically) hY. hlvfeIaF afid qoN kVfh pRsLfid iqafr krvfAuxf ‘kVfh pRsLfid’ dy siqkfr aqy nIXmF dy ivruD hY.

iqhfvl jF pMcfimRq- kVfh pRsLfid nUM purfqn rcnfvF ivc iqhfvl aqy ‘pMcfimRq’ df nfm vI idqf igaf hY. iqhfvl dy arQ hn iqMn avl (vWDIaf) drjy dIaF vsqF Bfv aftf, iGAu aqy cInI - ieh iqMnyN vsqF vwDIaf iksm dIaF hoxIaF jLrUrIy hn. ‘pMcfimRq’ qoN arQ vWDIaf iksm dIaF pMj vsqUaF dI sFJ nfl bixaf pdfrQ (aMimRq). ieQy pfxI aqy agnI dI igxqI vI pRsLfid iqafr krn vflIaF vsqF ivc kIqI geI hY. Bfv ieh ik pfxI aqy ijs agnI (iPAUl) dI vrqoN kIqI jf rhI hY jF Aus leI jgHf-sQfn vI gMdf-mMdf kMm clfAu n hovy. spsLt hY ik ijhVf ‘kVfh pRsLfid’ gurU pfqsLfh vloN bKisLsL rUp ivc sMgqF ivc vrqfAuxf hY - Auh bhuq Auqwm aqy nfm-bfxI nfl vfly vfqfvrx ivc iqafr kIqf hoieaf hoxf jLrUrI hY.

gurmwq mfrqMz - BfeI kfhn isMG jI nfBf anusfr- (A) keI vfrI kuJ zyiraF qy jF aigafnqf vws, jdoN kuJ swjx kVfh pRsLfid dI dyg lY ky af rhy huMdy hn qF iek swjx agy agy pfxI qoRNkdf (iCwVkdf) hY. jdoN kVfh pRsLfid smfgm sQfn qy pujdf hY qF sMgqF KVIaF ho jFdIaF hn. ajyhy koeI gurU Gr dy nIXm nhIN aqy ieh sB nhIN krnf.

(a) kVfh pRsLfid, smfgm dI smfpqI qoN kuJ smF pihlF iqafr kIqf jfvy; Kuly Qfl, prfq jf ajyhy brqn ivc, svwC kWpVy nfl Zwk ky riKaf jfvy. vrqfAux smyN ieqnf grm nf hovy ik lYx vfly jF vrqfAux vfly dy hWQ sVx. pRsLfid bYT ky bVy siqkfr nfl pRfpq krnf hY.……

(h) keI vfrI ardfsy aqy hukm lYx qoN bfd keI smfgmF ivc keI sWjx, hor hor crcf CyV dyNdy hn aqy smyN isr kVfh pRsLfid nhIN vrqFAuNdy. ies qrHF ivcoN sMgqF nUM ibnF kVfh pRsLfid ley hI jfxf pYNdf hY jo glq hY. hukmnfmy qoN bfd ‘kVfh pRsLfid’ vrqfAuxf (jLrUrI dynf) hY, jo koeI crcf bfkI hY qF bfd ivc kIqI jfvy.

(k) ijnHF QflIafN jF ktoiraF ivc dyg vrqfeI jf rhI hY AuhnF Aupr rumflf (kpVf) jLrUr hovy, nMgf nf hovy.

(K) ikRpfn Byt df nIXm kyvl kVfh pRsLfid vfsqy hY. bfkI gurU kf lMgr jF hor vsqF vfsqy kyvl ardfsy df hI nIXm hY.…

pRsLfd nhIN-ieh sMgqF dI syvf hY- smyN jF loV anusfr sMgqF ivc koeI vI Xog vsqU ijvyN-PrUt, imTfeI, dWuD afid vrqfieaf jf skdf hY pr iehnF ivco koeI vI vsqU ‘pRsLfid’ nhIN. ieh sB sMgqF dI syvf hY.

ipMnI, pMjIrI, pqfsLy-PulIaF, Pul aqy qUMbf pRsLfid nhIN hn-ivWcly smyN ivc jdoN gurduafiraF ivc hr pfisAuN ivprn dIaF rIqF df bolbflf ho igaf qF AuhnF ivco gurduafiraF ivc pqfsLy, PulIaF aqy pMjIrI afid dy pRsLfdF ny vI apxI jgHf bnf leI. joqF aqy AuhnF df DUaF-Pul afid vI iesqoN ipWCy nhIN rhy. kuJ pRbMDk kmytIaF ny qF iek hor nvIN Kyz KyzI hY. cUMik pMjIrI pRsLfd, spsLt hI mUrqIaF-mMdrF df pRsLfd hY, ies vfsqy pMjIrI nUM ipMnI pRsLfd df iek nvF nfm ‘bKsL’ idqf. sLfied AunHF pRbMDkF nUM ieh vI pqf nhIN sI ik ‘kVfh pRsLfd’ gurduafry ivc hfjLr hoeIaF sMgqF vfsqy huMdf hY, iljfx vfsqy nhIN. iesdf mksd-hfjLrI Brn vfilaF nUM Auqsfhq krnf hY, qFik vWD qoN vWD sMgqF, gurU dr dI hfjLrI Brn aqy gurbfxI jIvn pRfpq kr skx. gurU dr qoN kVfh pRsLfd, Gr iljfxf, iek inrol bRfhmxI rIq aqy mMdrF df nkl hY, gurUdrbfr df nIXm nhIN. 02s.82.11s.030

ncluding this Gurmat Lesson

"kVfh pRsLfid" Gurmat Lesson No 02

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315

web site- www.gurbaniguru.com




.