.

ipRM: igafnI surjIq isMG

    vrq krvf cOQ aqy isWK Drm

    vrq ahoeI aqy qINaF df vI

    ipRNMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

vrq krvf cOQ df isWK Drm nfl koeI sMbD hY jF nhIN, ies vyrvy ivc jfx qoN pihlF sfnUM ies nfl sbMDMq kuJ hor qWQF vl vI iDafn dyxf pvygf. pihlI gl qF ieh ik vrq hY kI?[[[[[ vrqF bfry gurbfxI dI syD kI hY?[[[[[ ies vrq rfhIN ihMdU, blik AunHF dI dyKf dyKI keI sLfdI sLudf isWK bIbIaF vI cMdRRRRmf nUM dyvqf mMnky, Aus pfsoN hr sfl apxy pqI dI lMmI Aumr dI kfmnf krdIaF hn. kI kfrx hY ik anykF vrq rKx vflIaF dy pqI AunHF dy jINdy jIa hI kflvs ho jFdy hn, ikAu?[[[[ jy scmuc ies vrq ivc scfeI hY qF GWt qoN GWt vrq nUM rKx vflI ieWsqRRRRI qF kdy ivWDvf hoxI hI nhIN cfhIdI.… suhfgx ieWsqRRRIaF, apxy pqI dI lMmI Aumr dI kfmnf krdIaF hn. kI gurbfxI anusfr kfmnf jF ardfsF krky kdy iksy dI Aumr GtfeI jF vDfeI jf skdI hY? …[[ieh kfmnf kyvl ieWsqRRRI qoN hI ikAuN krvfeI jFdI hY. iesdy Ault pqI vfsqy ajyhf koeI nIXm ikAuN nhIN?[[[[ kI isWK Drm muqfbk pWqI-pqWnI dy siqkfr ivckfr ajyhf ivwqkrf jfiejL hY?[[[[ kI gurmWq anusfr akfl purK df lV CWzky klpq dyvI-dyviqaF (cMdRmF) agy ardfsF jF Aus pfsoN kfmnf krnI, iksy isWK vfsqy jfiejL hY? ……afKr ies vrq df ipCokV kIy hY aqy ies ipCokV df isWK Drm nfl koeI sMbD hY vI jF nhIN? afE! ieWk ieWk krky ienHF glF nUM GoKx df jWqn krIey.

vrq-nym aqy hWT krm- pihlF asIN gl krdy hF, vrq hY kI aqy kI isWK Drm vrqF dI iejLfjq dyNdf hY? drasl lPLjL-vrq, sMsikRq dy lPLjL ‘bRWq’ df pMjfbI rUp hY. iesdy arQ hn pRx jF PLYslf. smyN dy pRBfv nfl, vrq df afm arQ bx cukf hY iksy ivsLysL idn ‘aMn nf CWkx df PLYslf’. gurbfxI ivc qF ienHF vrqF afid dI ivcfrDfrf nUM, isry qoN hI pfKMz krm aqy hWT krm disaf igaf hY. vrqF afid dy rKx qo pUrI qrHF mnHf kIqf hY. gurbfxI df PYslf hY "Cozih aMnu krih pfKMz] n sohfgin nf Eih rMz] ----aMnY ibnf n hoie sukflu. qjIaY aMin n imlY gupflu" (pM:873) aqy "aMnu n Kfih dyhI duKu dIjY] ibnu gur igafn iqRpq nhIN QIjY"(pM905). spsLWt hY gurbfxI anusfr vrqF afid vfly krm, kyvl gurU igafn qo ivhUxy, mnmuK lok aigafnqf vWs hI krdy hn. blik bfxI df ies bfry ieQoN qIk PLYslf hY ik "afid purK qy hoie anfid] jpIaY nfmu aMnu kY sfid" (pM:873) Bfv pRBu dI BgqI vI aMn KfDy ibnF sMBv nhIN. ijQoN qIk hWT krmF aqy qWpF afid df qfluk hY. bdo-bdI hWT krnF "BuK qy hY pr myrf aj vrq hY" bfxI df PLYslf hY "mnhiT iknY n pfieE sB Qky krm kmfie ] mnhiT ByK kir Brmdy duKu pfieaf dUjY Bfie" (pM:593). Bfv iksy vI pRkfr dy hWT krmF nfl, pRBu-pRmfqmf nUM nhIN pfieaf jf skdf. "srIru ktfie homY kir rfqI ] vrq nym krY bhu BfqI ] nhI quil rfm nfm bIcfr ] nfnk gurmuiK nfmu jpIaY iek bfr" (suKmnI pM:265). iesy qrHF bfxI ivcoN ies bfry anykF pRmfx aMn dy iqafg aqy vrq afid qWp-hT krmF nUM kyvl pfKMz aqy aigafnqf hI sfbq krdy hn. spsLWt hoieaf bfxI rfhINN mnuK nUM ajyhy vrqF afid qoN pUrI qrHF vrijaf igaf hY.

"pihlo dy qYN irjku smfhf"- kyvl vrqF vfly hWT krm dI hI gl nhIN blik irjLk bfry gurbfxI df PYslf hY ik "pihlo dy qYN irjku smfhf ] ipCo dy qY؈ jMqu Aupfhf]" (pM:130) Bffv pRBu jIv vfsqy pihlF irjLk pYdf krdf hY aqy qF iPLr jIvF nUM jnm dyNdf hY. hor lvo "irjku sMbfhy sfis sfis BfeI gUVf jf kf nfAu" (pM:640) iesyqrHF "jl mih jMq Aupfiein iqnRf BI rojI dy" (pM:955). mWukdI gl, socx df ivsLf hY ik jy kr krqy ny ieh irjLk hI pYdf nf kIqf huMdf, qF mnuuK KFdf kI qy jINdf ikvyN? irjLk jF Bojn qF hr pRfxI dy jIvn dI mUl loV hYY. pRBu ny apxI ies byaMq rcnf ivc hr pRkfr dy jIv dI rcnf qoN pihlF hI Ausdy Bojn aqy irjLk df pRbMD kIqf huMdf hY. PLurmfn hY "sYl pQr mih jMq Aupfey qf kf irjku afgY kir Diraf" (pM:495) apxy mnuKI jIvn ivc hI inwq dyKdy hF, bWcy dy jnm lYx qoN pihlF mfqf dIaF CfqIaF ivc duWD Auqr afAuNdf hY. jyy kr EprI njLry hI asIN vrqF nUM ies pKo lY lvIey ik sLfied sfzy vrq rKx nfl pRBu-pRmfqmF, sfzy qy KusLI hovygf qF ieh sfzI vwzI Bul hovygI.

dyvIaF dyvqy- gurbfxI anusfr kyvl aqy kyvl ÃÄ dI gl hI pWkI kIqI geI hY. ÃÄ dy arQ hn ‘akflpurK kyvl ieWk hY. Auh jLry jLry ivc iek rWs ivafpk hY. Ausdf aMq nhIN pfieaf jf skdf’. PYslf hY "pUir rihaf sRb Tfie hmfrf Ksmu soie ] eyku sfihbu isir Cqu dUjf nfih koie"(pM:398) aqy "sBnf jIaf kf ieku dfqf, so mY ivsir n jfeI"(jpu pM:2). dyvI dyviqaF bfry bfxI df PYslf hY "dyvI dyvf mUlu hY mfieaf ] isMimRiq sfsq ijMin Aupfieaf"(pM:129) Bfv dyvIaF dyvqy qF, mnuKI loVF qo pYdf kIqy gey hn. isimRqIaF aqy sLfsqR Bfv bRfhmxI ilKqF hI ienHHF dIaF jnmdfqf hn. iesyqrHF "dyvI dyvf pUjih zolih pfrbRhm nhI jfnf ] khq kbIr akulu nhI cyiqaf ibiKaf isAu lptfnf"(pM:332) arQ-ienHHF dyvI-dyviqaF dI apxI koeI hoNd nhIN. asl ivc ajUnI-sYBM pRBu dI smJ nf hox kfrx, mnuK kyvl JUT (ibiKaf) nfl hI icWpikaf (lptfnf) rih jFdf hYY.

"jYsy mfq ipqf ibnu bflu n hoeI"- jykr purfqn rcnfvF ivcoN vI asIN ienHF dyvI-dyvqIaF dI AuWqpqI dIaF khfxIaf pVHIey qF ieh scfeI apxy afp hI pRgt huMdy dyr nhIN lgdI. ikWqnI ajIb mMqk hY iksy vI dyvI jF dyvqy dI pYdfiesL kudrqI nIXm ivc nhIN dWsI geI. iksy dI pYdfiesL iksy dI kRoD agnI qoN huMdI hY aqy kuJ qF iksy dy pYr dy sWjy aqy iPLr iesqRIaF Ausy dy KWby pYr dy aMgUTy qo. iksy df jnm hwQ dIaF qWlIaf JWsx qoN ijvyN bRhmf, ivsLnUM aqy mhysL. bfxI jpu pAuVI nM: 29 ‘eykf mfeI jugiq ivafeI’ df hvflf dy ky pfqsLfh ny iesy hI khfxI df ijLkr kIqf hY. hor vyyrvy vfsqy gurmWq pfT nM: 45 "pAuVI eykf mfeI bfry" sYtr vloN sMgqF dI syvf ivc pRfpq hY. hor lvo! ienHF hI dyvI dyviqaF ivcoN iksy dI pYdfiesL iksy dy srIr dy vWtxy dI mYl qoN (gxysL jI). koeI hvf dy sprsL qoN (hnumfn). koeI iksy suMdrI dy vflF Aupr sUrj dyvqy df vIrjpfq hox kfrx, Aus suyMdrI dy vflF ivcoNM jnm lYNdf hY (bflI). Ausy bflI df iek hor Brf iksy hor suMdrI dI gRRRIvf Bfv grdWn Aupr Ausy hI sUrj dyvqy df vIrjpfq hox kfrx Aus suMdrI dI grdWn qoN jnm lYNdf hY (sugRRIv) aqy iesyqrHF bfkI sfry hI. iesdy Ault gurbfxI df PYslf hY "jYsy mfq ipqf ibnu bflu n hoeI" (pM:872). gihrfeI qo GoiKaf jfvy qF ‘dyvqf’ lPLjL hI, sMsikRq df hY. ijsdy arQ hn dyn vflf. scfeI ieh hY ik jdoN mnuK nUM krqy akflpurK bfry soJI nhIN sI qF hvf, pfxI, awgnI, AuWqpqI-ivnfsL-pflxf afid sLkqIaF Bfv krqy dI hriek sLkqI jF dyx df vwKrf-vwKrf kMtrolr, iencfrj jF cyarmYn (dyvqf) imWQ bYTf. puilMg vfck sLkqIaF nUM dyvqy aqy ieWsqRIilMg sLWkqIaF nUM dyvIaf imWQ ilaf igaf.

iesy dOV ivc jdoN, afm lokfeI ivc bRfhmx vrg dI sfK kfiem ho geI qF afm mnuKF qo ienHF dyvIaF-dyviqaF nUM AuWqm sfbq krn vfsqy AunHF nUM smyN smyN nfl mUrqImfn kr idWqf igaf. iPr hor lvo cUNik ieh sfrI hY hI klpnf, ies vfsqy AunHF dy srIrF dI bnfvt vI ajIboo-grIb pRclq kIqI geI. iksy dIaF aWT bfvHF, iksy df isr mnuK df aqy DWV GoVy df aqy hor bhuq kuJ. AunHF dI AuqpWqI sMbDI vWK vWK khfxIaf pRclq kIqIaf geIaF. hr iek dyvI dyvqy df vWK vWK vfhn aqy Ausqo vwK vwK mMg aqy kfmnf. hr iek dyvI dyvqy dI vwKoo-vwKrI psMd aqy AunHF dI pUjf dy vwKo-vwKry idn, qfik bRfhmx BfAU dI rotI-rojLI df islislf iksy idn tuty hI nhIN. ieh sfrf apxy afp ivc iek lMmf-coVf aqy guMJldfr vyrvf hY. ieWqnf hI nhIN iek nUM dujY qoN vWD qfkqvr, ieWCfpUrk aqy pRBfv sLflI sfbq krn vfsqy iek dUjy dy hWk aqy ivroD ivc vI khfxIaF df koeI aMq nhIN ikAuNik ies ipWCy kusLqI qF iksy hor dI ho rhI hY, ieh ivcfry qF "dyvI dyvf mUlu hY mfieaf ] isMimRiq sfsq ijMin Aupfieaf"(pM:129) kyvl rcy gey ny.

"ikaf mfgAu ikaf dyih"- gurbfxI df Purmfn hY "dyvI dyvf pUjIaY BfeI ikaf mfgAu ikaf dyih ] pfhxu nIir pKflIaY BfeI jl mih buzih qyih"(pM:637) ieh iensfn! qUM dyvI-dyviqaF dI pUjf krdf hYN. qUM AuHnHF qo mMgdf kuJ hor hNY aqy bdly ivc qYnUM imldf kuJ hor hY. qYnUM iPr vI apxI krnI jF ienHF dI scfeI bfrY smJ nhIN afeI. hr sfl mnuK ‘lWCmI’ aqy ‘kubyr’ dI pUjf krdf hY, idvflIaf mnFdf hY. nqIjf-idvfly ipWtdy hn, iBaMkr agF lgdIaF hn, kMgflqf Gr Gr ivc hor BrpUr huMdI jFdI hY. srsvqI dI pUjf krn vflf jhflqF aqy TwgIaF df isLkfr bixaf rihMdf hY. lCmI, ividaf aqy jfgRqI, amRIkf vrgy AunHF dysLF ivc hY ijWQy lWCmI, srsvqI nMU koeI dyvIaF krky nf koeI jfxdf aqy nf hI koeI pUjdf hY. ijWqnIN dyr, sIqlf nUM dyvI mMnky pUijaf jFdf irhf. cyck dI bImfrI nfl hjLfrF Gr moq dy anHy KUh ivc izWgdy rhy, mhfmfrI apxf pRkop krdI rhI. gurbfxI ny PYslf idWqf ik cyck kyvl iek ibmfrI hY, ieh koeI mfqf jF dyvI sIqlf nhIN. iesdy ielfj dI loV hYM. iesdf ielfj ZUMizaf dUjy dysLf ny, sIqlf dy pujfrIaF ny nhIN. ieh sIqlf ajyhI dOVI ik sMsfr Br ivc iesdf mrIjL pysL krn qy ienfm mukrwr krny pey. iehI hflq, krvfcOQ dy vrq bfry vI hY.

ijhVIaF suhfgxF hr sfl, cMdRmF koloN apxy pqI dI lMmI Aumr vfsqy kfmnf krdIaF hn. jykr cMdRmF sWcmuc hI koeI dyvqf jF qfkq huMdf qF AusnUM apxy BgqF dI pihcfx qF jLrUr hoxI hI cfhIdI sI. Gt qo Gt, krvfcOQ df vrq rKx vflIaF suhfgxF dy pqI qF AunHF dy jIvn kfl ivc kflvs nhIN sn hoxy cfhIdy. iesdy Ault ieh Bfxf qF AuQy vI inWq hI vrq irhf hY. akflpurK dy atWl nIXmF ivc, svfsF dI pUMjI hr iksy kol apxI apxI hI hY. hr iek pRvfr ivc ikWDry pqI ny aqy ikwDry pwqnI ny pihlF jfxf hY, ieh ielfhI nIXm qF ‘krvf cOQ’ rKx vfilaF qy vI Ausy qrHF hI lfgU huMdf hY. KUbI ieh hY ik vrq rKdy rKdy "ikaf mfgAu ikaf dyih" dy PLurmfn anusfr ijnHF suhgxF dy pqIdyv kflvws ho jFdy hn qF afKr vrq rKxf bMd hI krnf pYNdf hY.

hux lvo cMdRmf dyvqf?- dyvI- dyviqaF bfry ies sMKyp ivcfr rfhIN asIN dyK hI cuWky hF ik cMdRRmF ikWqnf ku dyvqf hY. bfkI rihNdI ksr aj ivigafn dI Koj ny pUrI kr idWqI hY. ivigafnI qF cMdRmf Aupr jfky sYr vI kr afey hn aqy pulfV Aupr stysLn vI sQfpq kr cuky hn. Auh sfbq kr cuWky hn ik cMdRmF sfzI DrqI dI qrHHF hI iek hor DrqI hY blik Aus qo ilaFdI geI imWtI kYnyzf-amrIkf dy imAuijamF ivc peI dyKI jf skdI hY. ieWs cMdRmF AuproN qF blik hor iqMn-iqMn hor cMdRmF idKfeI dyNdy hn. gurbfxI df PYslf hY "BY ivic sUrju BY ivic cMdu ] koh kroVI clq n aMqu" ] (pM:464) Bfv aY iensfn! cMdRmF-sUrj apxy afp ivc koeI hWsqIaF nhIN, ieh sB krqy dy hukm dI iek Kyz hn. apxI mrjLI nfl qF Auh ivcfry QoVf ruWk ky afrfm vI nhIN kr skdy. iesy qrHF PLurmfieaF hY "kyqy ieMd, cMd sUr kyqy, kyqy mMzl dys]" (bfxI jpu pM:8) aY mnuK! qUM qF ieWk cMdRmf, sUrj jF sUrj mMzl dI gl krdf hYN. krqy dI rcn ivc qF ajyhy anykF hI cMdRmf, sUrj aqy anykF hI sOr mMzl vI mojUd hn.

svfsF dI pUNjI- mnuK dy sMsfr ivc afAuyx qo pihlF hI AusdI svfsF dI pUMjLI mukrwr hY. ieh iek vwKrI gl hY ik jog sfDnfvF rfhIN, svfsF nUM lMmf krky jF rokky jogI lok apxI Aumr df smF lMmf krdy hn. iesy qrHF glq pRkfr dI socxI-rihxI, Kfx-pfx, ivWBcfr-Bog, indRf-ibmfrI kfrx vI svfsF df cfl qyjL ho jFdI hY aqy mnuK dI Aumr df smF Gwt jFdf hY. ies sfry dy bfvjUd svfsF dI pUMjI (igxqI) GWt vwD nhIN ho skdI. ajyhI soc ik iksy dI Aumr dUjy nUM idWqI jf skdI hY, jF iksy vfsqy lMmI Aumr dI kfmnf krn nfl AusdI Aumr vWD skdI hY-gurbfxI isDFq nfl ieh gl myl nhIN KFdI. gurbfxI df PYslf hY "jyhf cIrI iliKaf qyhf hukmu kmfih ] Gly afvih nfnkf sdy AuTI jfih" (pM:1239) aqy "Duir iliKaf prvfxf iPrY nfhI guru jfie hir pRB pfis jIAu" (pM:923). ies qrHF iesbfry bfxI ivc hor vI anykF pRmfx mOjUd hn.

iesqRI ‘qy purK ivWckfr ivWqkrf- gurU nfnk pfqsLfh dy dr qy ieWsqRRI aqy purK sMsfr cwkr nUM clfAux vfsqy krqy vloN, mnuKI srIr dIaF hI do bnfvtF hn. sMsfr cwkr vfsqy iksy ieWk dI loV dUjy qo Gwt jF vWD nhIN. gurU pfqsLfh ny bfxI "afsf kI vfr" ivWclI pAuVI nM: 19 qo pihlF ieWk slok "BMiz jMmIaY BMiz inMmIaY BMiz mMgxu vIafhu ] BMzhu hovY dosqI BMzhu clY rfhu"…(pM:473) ivc mnuKI jIvn dI ies scfeI nUM smJfAx vfsqy, kmfl hI kr idWqI hY. purK pRDfn smfj ny, sMsfr pwDr qy ikWDry vI ieWsqRRI nUM Ausdf siqkfr nhIN idWqf. pfqsLfh cyqf krvfAuNdy hn ik aY mnuK! iesqRI ijs nUM qUM sdf qo dubyl bxfieaf aqy smfj ivc BMzdf(BMz) afieaf hYN. mnuKI smfj dI brfbr dI qfkq nUM qbfh krn vflI, ieh qyrI ieWk bhuq hI GtIaf soc aqy krnI hY. ieWsqRI dy srIr qoN hI qyrf jnm huMdf hY. Ausy dy srIr aMdr hI qyry srIr dI sQfpnf huMdI hY. qYnUM apxy ivafh vfsqy vI ieWsqRI dI hI loV huMdI hY. ieWsqRI dy kfrx (ivafh qo bfd) hI qF qyry sMsfrk irsLqy kfiem huMdy hn. ieWsqRI jykr kflvs ho jfvy qF qMU dUjI sLfdI vfsqy qur pYNdf hNY. sLfdI qo bfd hI qMU smfj ivc sdfcfrI aKvfAux df hwkdfr bxdf hYN. ijnHF vWzy vWzy rfijaF, mhfrfijaf, mhfpursLf dy qUM gux gfAuNdf hY, ijnHf dI qUM pUjf krdf hYN, Auh sfry ieWsqRI qoN hI sMsfr ivc afey hn. aY mnuK! qYnUM jnm dyx vflI vI ieWk ieWsqRI hI sI aqy qyrI Aus mF nMU, ijsny qYnUM jnm idWqf AusnUM vI jnm dyx vflI iek ieWsqrI hI sI. jy sMsfr ivc pRBu vloN ieWsqRI dI rcnf nf huMdI qF ies sMsfr ivc koeI mnuK vI n huMdf. mnuK aqy ieWsqRI dovyN Ausy pRBu dy hI GVy hoey hn, jo afp ajUnI aqy sYBM hY. Bfv ijsny kdy jnm nhIN ilaf aqy afpxy afp qo hY. qF qy pRBu pRfpqI vfsqy aqy AusdI bKisLs hfsl krn vfsqy mnuK nUM ienHHF vfDU socxIaF ivco inklxf jLrUrI hY.

iesqRRI-purK Bfv myl-iPmyl df nIXm kyvl mnuK smfj ivc hI nhIN blik ieh qF sfrI rcnf ivc hY . sfrI gl nUM smJx qo bfd ieh gl spsLt huMdy dyr nhIN lgdI ik ‘krvf cOQ’ vfly vrq rfhIN jo ieh Bfvnf pRbl kIqI geI hY ik koeI suhfgx ieWsqRI hr sfl Aucycy vrq rKky ieh kfmnf kry ik Ausdy pqI dI Aumr lMmI hovy. jdoik ajyhf koeI Audm hI nhIN, jdoN pqI vI ajyhI kfmnf kry ik AusdI pWqnI dI Auymr lMmI hovy. asl ivc, ieh krvfcOQ dy vrq vflf nIXm vI Ausy hI smfj dI Aupj hY ijWQy ieWsqRI jgq nUM sdf ablf, arDMgnI aqy dubyl bxfky rKx vfsqy rWKVI, itWkf (BeIaf dUj), puwqr jnm dI AucycI kfmnf aqy puqR dI pRfpqI vfsqy inXog afid dy mhf dUsLq isDFq, ipWqrI krm kyvl puWqr jF dohqf hI kr skdf hY-pWqnI jF DI nhIN, sLfdI smyN bwcI vfilaf df isr nIvf, muMzy vfilaF df isr AuWcf- kuVI vfly mfNjI (muMzy vfilaF dy BFzy mFjx vfly aqy muMzy vfly jFjI, ivWDvf afzMbr, sqI pRQf, dyvdfsI-rfmjnI pRQf, GuMz pRQf, dfj pRQf afid dy anykF nIXm-rIqI irvfj aqy Drm dy nfm hyT iqAuhfr afid idWqy gey hn. ijWQy iesqRI iensfn nhIN blik iek vsqU hY. iesy vfsqy kinaF dI sLfdI nhIN blik dfj-dhyj sihq Ausdf kwinMaf dfn kIqf jFdf hY. ajyhI vsqU ijsdf jnm ipqf dy Gr hY aqy arQI pqI dy Gr ‘ikAuNik dfn dI vsqU kdy vfps nhIN leI jf skdI’. AuQy pqIdyv qF pRmysLvr hn aqy pWqnI ‘ivcfrI’ AusdI dfsI. iPLr qFN Auh AusdI jfiedfd hY, dfn ivc leI hoeI vsqU-Aus nfl Auh BfvyN kuJ vI ivhfr kry!!!

vrq krvf cOQ hY kI? sLfdI sLudf, bRfhmxI ihMdU ieWsqRRIaF ies vrq nUM kWqk vDI cOQ nUM rWKdIaF hn. asl ivc ies idn cMdRmF vI kfPLI dyr nfl idKfeI dyNdf hY. svyry sUrj inkln qoN bhuq pihlF suhfgxF, srgI krdIaF hn. ies srgI ivc apxy, apxy pyky qo ilaFdIaF PYYYxIaf, rfq nUM hI duWD ivc iBAuN ky rK dyNdIaF hn. svyry srgI vyly sUrj inklx qo pihlF pihlF ieh PYxIaF aqy PrUt afid lYky rWjky Kf lYNdIaF hn. pUjf, cUMik cMdRmF dyvqy dI huMdI hY ies vfsqy, ieh sfrf kMm sUrj inklx qo pihlF pihlF ho jfxf jLrUrI hMNdf hY. ieh bIbIaF iPr sfrf idn vrq rKdIaf hn aqy kuJ nhIN KFdIaf. aMq rfq cMdRRmF nUM, krUey dI tUtI nfl arG dyNdIaF aqy pWqI df mUMh dyK ky vrq nUM Kqm krdIaF hn.

afKr krvf (korf) hI ikAuN?-afKr imWtI df aqy Auh vI korf BFzf hI ikAuN ilaf jFdf hY? aqy arG dyky kyvl pqI df mUMh hI ikAuN dyiKaf jFdf hY? ies ipWCy arQ hY ik iesqrHF iesqRI krUey (kory BFzy) rfhIN apxy pqI nUM hr sfl ivsLvfs dyNdI hY ik sLfdI smyN imWtI dy Aus kory BFzy vFG Auh korI sI aqy aWj vI Auh pqIbRqf hI hY. Ausny sLfdI krky ijsnUM pWqI pRvfn kIqf aqy apxI kuafrypx dI dlhIjL nUM tWipaf hY, kyvl Ausy nfl apxy pWqnI vfly PLrjL nUM inBfAuNdI hY iksy hor qy aWK nhIN krdI. ies kfrx Auh aj vI pqIbRRqf hI hY aqy rvygI vI.

isDFqk qOr qy sdfcfrk jIvn qF gurmWq df nym vI iehI hY aqy jLrUrI vI. pr suafl pYdf huMdf hY ik ieQy ieh ivqWkrf kyvl ieWsqrI vfsqy hI ikAuN? pWqnI vfsqy qF ies bRfhmxI smfj ivc sIqf, nl-dmXMqI aqy sLkuMqlf afid dIaF ajyhIaF rcnFvF bhuq hn-pr pWqIdyv vfsqy ajyhI pWikafeI nhIN. Aus vfsqy ajyhI koeI khfxI jF vrq-iqAyuhfr afid df Auprflf ikWDry vI nhIN, ikAuN. ieQoN qIk ik, sLfdI smyN vI iesqRRI nfl ieWqny vWD suhfg, idKfvy ‘qy hfr-isLMgfr hn, ik igxqI hI sMBv nhIN pr afdmI ivafh krvfky vI AusyqrHF njLr af irhf ijvyN ik ajy Auh kuafrf hI Kloqf hY, ijWQy mrjLI ipaf jfvy aqy Kyh Kfvyy. Aus vfsqy sfry rsqy Kuly hI pey hn, ikAuN? afKr bfr bfr agnI prIiKaf dI loV vI sIqf jI vfsqy hI sI, rfm vfsqy qF nhIN!!!!!

vrq qoVxf aqy bRfhmxI df ihWsf- vrq qoVx qoN pihlF sLfm nUM ieh suhfgxF apxy apxy hWQF ivc bey dy Qfl lYky, bfhr vyhVy afid dy Kuly sQfn qy af ky iek gol cWkr bxfky bYT jFdIaF hn. ieQy vI ieh jLrUrI hY, ik ieh kMm vI sUrj zuWbx qo bfd hI hovy, pihlF nhIN. ieh ieWsqRIaF, lfl rMg dy kpVy pfey, bRfhmxI nIXmF anusfr, apxy pUry suhfg dy hfr-isLNgfr, ibMdI-cIr ivc sWj DWj ky aFAudIaF aqy gol cWkr ivc bYTky byaf vtFdIaF hn. ieh byaf vtfAuxf kI hY? suhfgxF apxy apxy GrF qoN hWQF ivc ijhVy Qfl ilaFAuNdIaF hn ienHHF ivc mWTIaF, bdfm, Cuhfry, pYsy afid rKy huMdy hn. asl ivc ienHHF nUM hI byaf ikhf jFdf hY. ieh byaf iek bRfhmxI bYTky vtvfAuNdI hY. cMdRmF vFÕ hI bnfeyyo gey ies gol cwkr dy kyNdr ivc cMdRmf dyvqy dI mUrqI rKI huMdI hY. byaf vtfAux ivc sLfml hox vflIaF iesqRIaF pihlF afAuNdy sfr Aus dyvqy dI mUrqI agy pRsLfd cVfAuNdIaF hn aqy AusnUM mWQf tykdIaF hn. AuprMq ienHF QflIaF nUM gol cWkr ivc, iek dUjI dy hWQ ivc dyky, vfps apxy qIk ilaFdf jFdf hY. nfl nfl ieh iesqRIaF boldIaF jFdIaF hn: "krvVf nI krvVf……[lY nI BYxy krvVf" iPr nfl nfl Auh bRfhmxI boldI hY "lY vIro kuVIey krvVf, lY srb suhfgx krvVf; lY ieiCaf vMqI krvVf, lY BfeIaF dI BYxy krvVf... kWqIN nF atyrIN nF, GuMm crKVf PyrI nF; vfhx pYr pfeIN nF, suqy nUM jgfeIN nF; rusy nUM mnfeIN nF, pftVf sIvIN nF……krvVf vtfieaf, jvMdf JolI pfieaf. iesqrHF iPr nfl nfl bRfhmxI, Aus kol Qfl puWjx qy; hr iek QflI ivcoN apxy vfsqy kuJ nf kuJ kWZdI vI jFdI hY.

vrq dy ipCOkV anusfr, ies ivsLvfs vflI hr iek suhfgx cMdRRRmF dyvqy pfsoN apxy pqI dI lMmI Aumr dI kfmnf krdI hY. iPLr jykr iksy df pqI Ausdy jINdy jIa kflvs ho jFdf hY qF Auh bIbI, vrq rKxf bMd kr dyNdI hY. ivWDvf iesqRIaF ies vrq nUM nhIN rKdIaF aqy nf hI byaf vtfAux ivc sLfml hI ho skdIaF hn.

"kWqIN nF atyrIN nF, GuMm crKVf PyrI nF"- ienHHHHF bolF nUM ghu nfl dyKo! pihlF hr Gr ivc crKf huNdf sI. bIbIaF atyrI Bfv AuWcI jgHf qy bYTky AuproN rUeI nUM ltkFdIaF aqy rUeI qoN pUnIaF Bfv kWcy sUq dy goly bnFdIaF sn. iPLr crKf kWqky AunHHHF pUnIaF qoN Dfgf kWqdIaF. drasl Aus jLmfny ivc GrF df sB qoN vWD jLrUrI kMm iehI huMdf sI. iesqrHF iek qrIky bRfhmxI, AunHF bIbIaF nUMy pWkf kr rhI huMdI hY-ik AunHF ny Gr df, jLrUrI qoN jLrUrI kMm vI nhIN krnf. asl ivc ies sfry df arQ ieh huMdf hY ik AunHF bIbIaF ny hr smyyN Napxy pqI dI afigaf ivc AusdI dfsI hI bxky rihxf hY. pqI dI AuWkf avigaf nhIN krnI. ieQoN qIk ik jykr Auh suWqf hovy qF ieWsqRI kol AusnUM jgfAux df vI hWk nhIN. blik Ausny hr smyN pqI dI KusLI df hI iKafl krnf hY. isWtf ieh ik suhfgx bIbI df muWK PLrjL kyvl ‘suqy nUM jgfeIN nF; rusy nUM mnfeIN nF, pftVf sIvIN nF’ Bfv pqnI df kMm kyvl bWcy pYdf krny aqy pqI dI hr smyN dfsI hI bxky rihxf hY.

byaf vtfAux qoN bfd bRfhmxI ies vrq dI khfxI suxFdI hY qF khfxI dy hr pVfa qy QflIaF df iek cwkr pUrf kIqf jFdf hY. iesdf mqlb ieh ik ijvyN bIbIaF kih rhIaF hox, ‘sfzI sfrIaF dI mMg ‘qy puWC ieko hI hY aqy ies nfl asIN sfrIaF sihmq vI hF. khfxI qoN bfd bRfhmxI iPr kihNdI hY "krvVf vtfieaf, jvMdf JolI pfieaf…[[sunoN nI BYxo guzVIE! rfxI sI so golI hoeI, golI sI so rfxI hoeI" iesqrHF bRfhmxI df ihwsf kwZky, bIbIaF apxy apxy GrF nUM muVdIaF hn. cMdRmF inklx qy Aus dy drsLn kr AyusnUM kruey (korf BFzf) dI tUtI nfl, arG cVfAuNdIaf hn. AuprMq apxy pqI dy drsLn krky, afpxf vrq Kqm krdIaF hn.

krvf cOQ dI khfxI jo suxfeI jFdI hY- ies vrq dy ipCokV ivc ijhVI khfxI suxfeI jFdI hY Auh lgBg iesqrHF hY. "iek rfjy dI iek rfxI sI, Ausdf nfm sI vIro. vIro apxy swq BrFvF dI ieko ieWk BYx sI aqy apxy BrFvF nUM bhuq lfzlI sI. iek krvf cOQ df vrq smyN cMdRmF bhuq dyr qIk njLr nf afieaf. Brf ieh bRRdfsLq n kr sky ik AunHF dI BYx ieWqnI dyr qIk BuKI bYTI rvy.

AunHF ny byly ivc bhuq sfrI aWg bflI aqy agy cfdWr qfx ky, iek CfxnI ivco, BYx nUM cMdRmF dy inkl afAux df BulyKf idWqf. vIro ny Aus aWg nUM cMdRmF mMn, apxf vrq qoV idWqf. Aus vWkq rfjf bfhr isLkfr Kyzx igaf  sI. vrq dy tutWx dI iZWl sI ik AuQy hI rfjy dy sfry srIr ivc 365 sueIaF cuWB geIaF, rfjf AuQy hI byhosL ho igaf. rfxI nUM apxI Bul df pqf lgf qF Auh bhuq pRysLfn hoeI. Auusny rfjy nUM apxI JolI ivc lY ilaf aqy Ausdy srIr ivco rojL dI iewk iewk krky sUeI kwZnI sLurU kr idWqI. rfjf pUrf sfl byhosL irhf. afiKr 364 idnF ivc 364 sUeIaF inkl geIaF aqy hux iek bfkI sI.

sfl bfd iPLr krvfcOQ df vrq vI af igaf. bfhro krvy vycx vfly dI afvfjL afeI. rfxI AuqfvlI sI, ikwDry ies vfrI vI Ausdf vrq KMzq n ho jfvyy. Auh jldI nfl bfhr ‘krvf’ lYx clI geI. ieWqny nUM rfjy dy srIr ivcoN afKrI sUeI golI (dfsI) ny kwZ idWqI qF rfjy nUM iekdWm hosL af geI. jdoN rfjy nUM hosL afeI qF sfhmxy asl ivc rfxI nhIN blik golI bYTI sI. rfjy ny Ausy golI nUM hI rfxI smJky apxf ilaf. jdoN rfxI bfhro afeI qF Kyz hI bdl cWukI sI. AusnUM golI bxky rihxf ipaf. Ausny kpVy dIaF guWzIaF bnf leIaF. AunHF guWzIaF nfl KyzdI aqy apxy duWK nUM iesqrHF bol ky jLfhr krdI ‘rfxI sI so golI hoeI, golI sI so rfxI hOeI’. aMq iek vfrI jdoN rfjy nUM aslIaq df pqf lgf qF Ausny rfxI nUM iPr apxf ilaf. iesqrHF ‘rfxI sI so rfxI hoeI, golI sI so golI hoeI’ vfly lPLjLF nfl khfxI df aMq ho jFdf hY. ieh aMqm lPj hn, krvf cOQ vflI khfxI dy, ijhVy bRfhmxI sfrIaF suhfgxf nUM suxfAuNdI hY.

khfxI dI kuJ cIr PfV- ijnHF lokF df ies vrq bfry apxf Dfrmk ivsLvfs hY Auh jfxn, pr ijhVy lok apxy afp nUM gurU nfnk dy isWK aKvfky vI krvf cOQ df jF koeI hor vrq rKx dI ijLWd krdy hn, jF apxIaF nUhF-DIaF nUM krvfcOQ rKx vfsqy mjbUr krdy hn, AunHF vfsqy jLrUrI hY ik ies gurmWq pfT nUM ghu nfl pVHx aqy scfeI nUM smJx df jWqn krn.jykr KflI khfxI nUM hI GoiKaf jfvy qF:

(A) pihlF qF ijs rfjy dI gl ho rhI hY, nf hI qF Ausdy iksy rfj df vrxn hY aqy nf hI sMn jF kfl.

(a) kmfl qF ieh hY ik kyvl ieWko hI vrq df KMzx hoieaf qF pqI nUM 365 sUeIaf cuwB geIaF. afiKr ieh 365 sUeIaF iek dWm afeIaF ikQoN? iPr ijhVIaF bIbIaF vrq hI nhIN rKdIaF……[pr cMdRmF dI myhr jF Ausdf pRkop qF sfiraF vfsqy ieko ijhf hoxf cfhIdf hY. Ausdf lfB qF sfry cuWkdy hn.

(e) iPr rfxI vI, kI koeI srjn sI joik iek sfl rfjy dy isrhfxy, AusnUM JolI ivc lYky hI bYTI rhI. afKr AusdIaF sUeIaF vI kZIaF qF rojL dI ieWk ieWk], ikaf ajIb mMqk hY? sueIaF ieWk dWm ikAuN n inkl skIaF?

(s) ikqWnI ajIb gl ik 365 sUeIaF ivco 364 sUeIaF inkln qIk qF Aus rfjy nUM AuWkf hosL n afeI pr 365vIN sUeI inkldy sfr vI afeI qF iekdWm.

(h) iPr ieh rfjy df mhWl vI ikWqnf ajIb sI, ijWQy ik bfhr PyrI vfilaF dy inklx qIk dI afvfjL vI puWj rhI sI.

(k) afiKr ieh rfj drbfr sI jF koeI afm pRvfr, ijWQy hr ieWk CotI-motI cIjL vfsqy vI rfxI nUM afp hI bfhr KrIx leI jfxf pYNdf sI.

(K) khfxI df arMB hI lY lvo! vrq qF riKaf df hY sLfdI sLudf rfxI ny, pr kI Aus dy sWq dy sWq Brf vI AyQy mhWl ivc hI bYTy rihMdy sn"

(g) hor lvo! vrq rKx vflIaF leI sLrq kyvl suhfgx hoxf hI hY. jLrUrI nhIN ik nvINaF ivafhIaF. AunHF ivWckfr vzyrI Aumr dIaF Auh vI huMdIaF hn, ijnHF vfsqy bWicaF nUM jnm dyx dIaF glF qF bhuq ipWCy rih cuWkIaF huMdIaF hn. pr bRfhmxI qF sfrIaF nUM hI asIs dy rhI hY ‘jvMdf JolI pfieaf’ ikWqnI ajIb ‘qy hfso hIxI gl hY. Kfskr aj dy ‘pRvfr kilafx’ dy jug ivc. ikWqixaF ny qF nsbMdI/nlbMdI qIk vI krvfeI huMdI hY.

(G) iek hor ikMqU-sUeI qF srIr ivc kdy ieWk jgHHf qy itWkdI nhIN. ieQy qF ivcfrIaF 365 sUeIaF hI sLrfPLq nfl apxy apxy sQfn qy iek sfl qIk ibrfjmfn rhIaF. iPr ieh lohf vI ajIb sI, ijsnUM sfl Br ivc nF hI jLMg afieaf ‘qy nF hI iksy ‘aYNtI tYtns’ dy tIky dI hI kdy loV peI. loV sI qF kyvl iek tWk rfxI qoN hI syvf lYx dI, afiKr Auh pWqnI ju ThrI. ‘iek pfsy sI pqIbRqf iesqRI aqy dUjy pfsy sn ‘pqI pRmysLvr’. khfxI ivc vI qF sfrf jLor iesy gl Aupr hY, ‘kWqI nF atyrI nF’…[[.

iesqRI jgq qoM sinmR suafl?- ijnHF dI sOcxI anusfr, krvfcOQ ieh iek Dfrmk iqAuhfr hY, AunHF nUM mubfrk-jWm jWm vrq rKx. pr ijhVIaF bIbIaF apxy afp nUM isWK jF kuJ hor mMxdIaF hn-kI koeI bfvkfr iesqRI ies khfxI ivco ies Bfvnf nUM bRRdfsLq kr skdI hY ik jy koeI pWqnI BfvyN sfl ivcoN 364 idn pqI dI syvf kry. jy kr Aus koloN ikWDry ieWk idn, iksy gloN koqfhI ho jfvy qF pWqI (afdmI) nUM hwk hY ik Auuh, Aus afigafkfrI pWqnI nUM iqafgky iksy dUjI nUM apnf lvy. iPLr BfvyN ik ieh iZwl Aus ivcfrI koloN pqI dy snmfn-siqkfr ivc hI hoeI hovy?

vrq krvf cOQ aqy isWK sMsfr- ies gurmWq pfT nUM pVHHky kuJ glF iblkul spsLWt hn. pihlf-smucy vrqF df isWK Drm ivc koeI sQfn nhIN. dUjf-gurUdr qy iesqRRI jF purK, donF df siqkfr smfn hY. iek df GWt jF dUjy df vWD nhIN. qIjf-kfmnf krn nfl iksy dI Aumr Gwt jF vwD nhIN skdI, hr iksy dy suafsF dI pUMjI krqy vloN nIXq hY. coQf-jy kuJ mMgnf vI hY, qF krqf, akflpurK hI hY. dyvI-dyviqaF dI pUjf df isWK Drm nfl koeI sMbMD nhIN. pMjvF- koeI vI vrq ijnHF df Auh Drm hY, AunHF nUM mubfrk pr isWK sMNsfr df ienHF vrqF nfl dUr df vI vfsqf nhIN.

qIaF df iqAuhfr- ivdysLF ivc gurmWq pRcfr dy dOiraf smyN dyKx ivc afieaf, ik aj isWK bIbIaF nUM kuJ pfisaF qoN bVI qyjLI nfl qIaF dy vrq ivc vI AulJfAux dy jWqn ho rhy hn. ies vfsqy jLrUrI ho igaf hY ik ies Ayupr vI kuJ cfnxf pfieaf jfvy. asl ivc qIaF df vrq vI krvfcOQ dI qrHF hI sLfdI sLudf suhfgxF vfsqy hY aqy XU[pI afid ivc iesqRIaF mnfAuNdIaF hn. bfhvF ivc BrvIaF cUVIaF pFdIaF hn. bRfhmxI nIXmF anusfr, suhfgxF vfly sfry hfr isLMgfr-sgx krdIaF hn. ibMdI-itWkf-cIr ivc isMDUr afid sfry sgx pUry krky ipMzF qoN bfhr jfky pIMGF JUldIaF aqy apxy suhfgx hox dI KusLI krdIaF hn. pUrf idn vrq rKdIaF hn. krvf coQ vFÕ ivWDvf iesqRIaF ies KusLI ivc sLfml nhIN ho skdIaF. iqMn idn rihky, ieh iqAuhfr asU sudI qIj qIk, iqMn idn cldf hY. ieh vrq vI, krvfcOQ df hI bdlvF rUp hY aqy isWK isDFqF jF gurbfxI ivcfrDfrf nfl iesdf vI koeI sMbMD nhIN.

ahoeI df vrq- ieh vI iek vrq hY jo pqI kfmnf ihWq kuafrIaF kuVIaF rKdIaF hn. BfeI kfhn isMG jI nfBf anusfr-sMbMDq dyvI dy aih vMsL ivc pYdf hox kfrx ies vrq df nfm vI ahoeI hY. kuafrIaF kinafvF iesdf vrq rKdIaF aqy iesnUM pUjdIaF hn. purfxF ivc iesy df nfm sIqlf dyvI krky vI afieaf khIdf hY. ijvyN sfry dyvI-dyviqaF df ieWk ieWk vfhn imiQaf igaf hY, iesdf vfhn (svfrI) Koqf (gDf) hY. KUbI ieh ik iek pfsy qF ieh vrq hn, ijWQy kuafrIaF qoN pqI dI kfmnf krvfeI jFdI hY. dUjy pfsy Auh vrq hn ijWQy suhfgxF qoN AunHHF dy pqIaF dI lMmI Aumr vfsqy ardfsF krvfeIaF jFdIaF hn. spsLWt hY ik ies smfj ivc sLfied loV hI pursL vrg dI hY, iesqRI qF iek vfDU dI hI cIjL hY. asU dy nrfiqaF ivc kuafrIaF lVkIaF, sLmsLfnF qoN imWtI ilafky dyvI dI mUrqI bnFdIaF aqy kMDF qy lgfdIaF hn. iPr asLtmI df vrq rKky Aus mUrqI dI DUUUp dIp afid nfl pUjf krdIaF hn. aMq kWqk mhIny dI cfnxI eykm nUM, Auh mUrqI jl pRvfh kr idWqI jFdI hY. ieh ies gl df sgn hY ik hux ienHF bWcIaF ny sLfdI krfky apxf kuafrf jIvn smfpq krnf hY. bfxI ivc kbIr sfihb ies vrq bfry PLurmFdy hn[ "kbIr hir kf ismrnu Cfiz kY, ahoeI rfKY nfir] gdhI hoie kY aAuqrY Bfr shY mn cfir" (pM:1370)

dyvI dyviqaf bfry pMnf (874) Aupr rfg gONz ivc Bgq nfmdyv jI ijLkr krdy hn ik Bfgvq purfx anusfr jy kr, koeI dyvI jF dyvqf apxy Bgq qy bhuq pRsMn vI ho jfvy qF vI AusnUM mukqI dynF, Ausdy hWQ ivc nhIN. jykr vWD qoN vWD Auh kuJ kr vI skdf hY qF apxf ipafrf vfhn (svfrI) hI dy skdf hY.

ies anusfr ijhVIaF bWcIaF sIqlf aQvf ahoeI dI pUjf krdIaF hn. sIqlf dI svfrI cUMik Koqf hI hY . ies vfsqy vWD qoN vWD jykr dyxf vI cfhy qF sLrDflU nUM apxI ‘ipafrI’ svfrI ‘Koqyy’ vflf hI aglf jnm dy skdI hY hor kuJ nhIN. PLurmfn hY "BYrAu BUq sIqlf DfvY ] Kr (Koqf) bfhnu (svfrI) Auhu Cfru AuzfvY" (pM:874). isWtf ieh ik sIqlf (ahoeI) dI pUjf krn vflI iesqRRRI, ijhVI ik aj qF cMgy Bly mnuKf jnm ivc hY. iPr iesnUM ies vrq-pUjf df nqIjf- "gdhI hoie kY aAuqrY Bfr shY mn cfir" gDI dy jnm ivc afky ‘aAuqrY’ mnF-mUhIN vjLn hI Zoxf pvygf. 090s99.02s040

ncluding this Gurmat Lesson No 90

vrq krvf cOQ aqy isWK Drm-vrq ahoeI aqy qINaF df vI

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.