.

hukmnfmf - afDuink pRsMg ivwc (iksLq pihlI)

pRo: ieMdr isMG Gwgf

dunIaF dy smJdfr afgUaF ny smfj nUM suKflf jIvn ibqfAux vfsqy lokF dy Bly ihq, kuJ cMgy asUl jF mirafdfvF GVIaF huMdIaF hn . sfry lok iek jfbqy ivc bwJy jIvn bqIq krn, afpoDfpI nF PYl jfvy . ijvyN ‘‘ jIE qy ijAux idE,`` jF ‘‘ nf zro nF zrfE`` vrgy sfrQk nfhry BI iesy qrF dI soc ivcoN Aupjy hoey hn . rfj kr rhIaF pfrtIaF jF srkfrF kfnUMn iqafr krky, pfrlImYNt ivc pfs krvfAuNdIaF hn . AupRMq ies kfnUMn nUM adflqF aqy puils ÈkqI duafrf lfgU krvfAuNdIaF hn . koeI kfnUMn smyN df hfxI nf rhy, lokF dIaF AumMgF qy Krf nf Auqr irhf hovy, qF sMivDfn ivc soDF BI kIqIaF jf skdIaF hn . jdoN mnwuKI smfj Gwt ivksq sn, srkfrF lok pwKI nf ho ky, ipqf purKI rfj sn jo ik iBRÈt aqy jflm BI ho jfieaf krdy sn . AuhnF duKdfeI hflqF df sfrQk bdl pyÈ kIqf DrmI mhFpurKF ny . iehnF mukq afqmfvF dI ipafr BrI pRyrnf, prAupkfrI jIvn, loB lflc qoN rihq sfdgI vflf suBf, lokF nUM apxy vl iKwcx leI imknfqIs df kMm krdy sn . apxI ingrfnI ivc clx vflIaF jwQbMdIaF vfsqy, Drm gurUaF ny BI kuJ inam iqafr kIqy . qF ik afp hudrypx nUM roikaf jf sky . jy rfjsI hfkm jflm hovy, aOgux nfl qUiVaf hovy, qF Drm muKI lok ÈkqI nUM sucwjI agvfeI idMdy hoey, julm df ivroD krdy hoey , keI vfr swc hwk qy pihrf idMidaF, srIr BI lyKy lf jFdy sn . lok duÈmx hkUmqF dy qKqy plt dyx df kfrn BI keI vfrI Dfrmk afgU ho inbVdy sn.

iswK rvfieqF, ieiqhfs aqy iswK mfniskqf ivc hukmnfmy dI bVI mhwqqf rhI hY. mUl rUp ivc hr iswK vfsqy siqgurU sihbfn vwloN AucfrI, gurU gMRQ sfihb jI ivc sMBflI, gurU df Auwqm drjf pRfpq pivwqr gurbfxI hI amolk ‘‘hukmnfmf hY``. ies nUM guriswK ny, ibnF hIl huwjq qoN ieMn ibMn isr mwQy pRvfn krnf hY . gurbfxI nykI qy clx dI hdfieq krdI hY. ivkfrF (kfm, koRD, loB, moh, hMkfr, eIrKf, dvYÈ afid) qoN bc ky ijMdgI ijAux dI qfVnf krdI hY. vihmF BrmF, krm kFzF, jfqF goqF qoN gurbfxI sKqI nfl vrjdI hY. ijMdgI Br sfry kMm vfihgurU nUM hfjr nfjr jfxky, ibnF ivqkry qoN, syvf Bfvnf nfl krn dI pRyrnf bKÈdI hY . DMnqf Xog hn Auh DrmI ijAuVy, jo afpxy siqgurU jI dy pfvn hukmnfmy, gurbfxI pVH/sux, smJky, Aus anusfrI nyk, aqy sMjmI jIvn bqIq krdy hn. nmskfr hY aijhy gurmuwK jnF nUM ijnF gurbfxI nUM hI apxy jIvn df cfnx munfrf, qy afsrf bxfieaf hY . pr jdoN afly duafly iswK smfj dI jIvn ÈYlI ghu nfl vyKIey qF siqgurU jI dy asl hukmnfmy (gurbfxI) qoN Ault vrqfrf vrq irhf prqwK njr af jFdf hY .

siqgurU sfihbfn, apxI anmol rcnf, gurbfxI nUM ÈuwD rUp ivc lokfeI nUM Aupkfr ihq bKÈ ky, srIr krky BfvyN cly gey, pr AuhnF dy Auqm AupdyÈ (hukm) surwiKaq rUp ivc mnuK mfqr leI,sdIv kfl vfsqy mOjUd hn . gurU kfl ivc iksy pMQ doKI iensfn ivruD siqgurU jI vwloN kdI ‘‘hukmnfmf`` jfrI nhIN hoieaf . hF ieiqhfs ivc drj hY ik siqgurU nfnk sfihb jI dy vzy puwqr bfbf sRI cMd ny, siqgurU aMgd sfihb awgy Jukx qoN, gurU mMnx qoN nFh krky ipqf gurU dy hukm dI avwigaf kIqI sI . bfbf sRI cMd ny gurmirafdf qoN Ault ivafh nhIN krvfieaf. gurU nfnk sfihb jI vwloN Drm pRcfr dOiraF (AudfsIaF) smyN Dfrn kIqf pihrfvf pihn ilaf . afpxI gurmiq qoN vwKrI AudfsI sMprdf BI tor leI . ieqnf kuJ hox dy bfvjUd gurU nfnk sfihb jI vwloN, jF AuhnF qoN bfd ivc gurgwdI qy ibrfjmfn siqgurUaF vwloN, sRI cMd dy ivruD pMQ ivcoN Cykx df hukmnfmf jfrI nhIN kIqf igaf . kfPI dyr bfad sqy blvMz jI ny, ieh jrUr iliKaf, ik gurU puwqrF ny hukm nf mMinaf, idl dy Koty, bfgI ho gey . pfpF df Bfr isr qy rwK ilaf . pMkqIaF hn- ‘‘puqRI kAulu n pfilE kir pIrhu kMnH murtIaY .. idil KotY afkI iPrin, bMin Bfru Aucfiein CtIaY .. (967)

dfqU jI aqy dfsU jI ny gurgwdI bfbf amrdfs nUM imlx qy, bhuq ivroD kIqf . gMdy bcn boly aqy srIrk nuksfn pucfx leI hwQ cuwikaf . siqgurU amrdfs jI ny jubfn qoN kOVf bcn qwk nf Aucfiraf . sgoN kuJ smyN leI apxy jwdI ipMz bfsrky iekFqvfs ivc jf ibrfjy . dfqU dfsU ivruD koeI pMQ ivcoN Cykx df Pqvf jfrI nf kIqf . siqgurU rfmdfs jI dy vwzy byty, ipRQI cMd ny gurU ipqf dy hukmF dI anykvfr AulMGxf kIqI. gurU gwdI gurU arjn sfihb jI nUM imlx qy, Auh awg bbUlf ho AuiTaf . pMcm gurdyv jI nUM hkUmq dI mfrPq Kqm krvfAux df isrqoV jqn kIqf . sulhI Kfn aqy bIrbl nUM, POj smyq afAux df sdf idqf qF ik gurgwdI hiQafeI jf sky. sMgqF vwloN dsvMD dI mfieaf apxy eyjMtF rfhIN iekwTI krdf irhf . gurU arjn sfihb dy ieklOqy byty hirgoibMd jI nUM mfr dyx leI, keI kmInIaF cflF clIaF . DMnqf dy Xog siqgurU jI ny ipRQI dy ivruD koeI hukmnfmf sfdr nf kIqf . kOVf bcn qk nf boilaf . gurU arjn sfihb agr cfhuMdy qF iksy iswK nUM afK ky, ipRQI df Psqf vwZ skdy sn, pr aijhf nhIN kIqf igaf . siqgurU qyg bhfdr sfihb jI qy, DIrml ny, sIhy syvk rfhIN golI clvfeI, jo siqgurU jI dy kMn dy nfl dI ho ky dsqfr nUM cIrdI hoeI, awgy inkl geI . gurU Gr ivcoN mfl asbfb luwt ilaf igaf . BfeI mwKx Èfh ny DIrmwl qy sIhNy nUM pkV jkV ky, siqgurU jI awgy ilaf suwitaf . kfrvfeI krn dI afigaf mMgI . bKisMd siqgurU jI ny bcn Aucfry - ‘‘ienF nUM Cz idE, muafP kr idE, ijqnI dyr ijAuxgy . pCqfvy dy hMJU kyrdy rihxgy .`` muafP kr idqy gey. ies qrF bfbf rfm rfey ny BI glqI kIqI sI, pr siqgurU hir rfey sfihb jI ny koeI hukm nfmf jfrI nf kIqf . kyvl ieMnf ikhf ik sfzy sfhmxy nf afvy[[[[ bs .

siqgurU goibMd isMG, siqkfrXog ipqf gurU dy kfiql, aOrMgjyb nUM imlx cl pey. Auh jfxdy sn ik mfqf jI, cfry sfihbËfdy aqy anyk iswKF df aOrMgjyb kfql hY, iPr imlx df ivcfr krn df rfh bMd nhIN kIqf . ies qoN bfad bMdf isMG bhfdr df smF afAuNdf hY . iehnF KqF dI pRmfixkqf qy ÈMkf brkrfr hY . ikAuNik bMdf isMG, Kud dsm pfqÈfh hjUr qoN afdyÈ pRfpq krky, kfrj ivDI AulIk ky hI pMjfb afieaf sI . Aus kol siqgurU jI dy ilKqI Purmfn (hukmnfmy) icMnH qy hËUrI iswK mOjUd sn . gurU pdvI BI mfqf jI kol nhIN sI . mfqf jI AuNJ BI hkUmq dI nËrbMdI ivwc sn . AuhnF nUM bfhr vfpr rhy Gtnf krm df koeI ielm nhIN sI . iesy leI iksy glq PihmI ivc ieh Éq ilK idwqy gey qF koeI Kfs gwl nhIN . ieh BI sMBv hY ik hfkmF vwloN mfqf jI df nfm vrq ky bMdf isMG ivruwD nklI Éq ilK idwqy gey hox . ikAuNik mfqf jI lgBg 1745 qwk jIvq rhy, pr pMjfb ivwc dfKl nf ho sky, iswKF dy kfPilaF jF muKIaF nUM kdI nf iml sky, kI jfxIey?

imslF vkq pMQ ivroDI aqy gurmq ivroDI kMmF krky bfbf vzBfg isMG- nfloN pMQ ny nfqf qoV ilaf sI kuJ hI smyyN aMdr Aus ny Buwl leI muafPI mMg leI, pr Aus dy aKOqI cyly awj qwk vfps nhIN prqy . BfeI suwKf isMG mfVI kMbokI vfly, Auwpr ieh doÈ sI ik Aus ny bytI dI hwiqaf kIqI hY . jdoN ik Auh iswDy rUp ivc ksUrvfr nhIN sI . iPr BI Aus ny gurU snmwuK ho ky Buwl leI muafPI mMg leI qy aByd ho igaf . BfeI jwsf isMG rfmgVHIaf, sfQIaF smyq smF ivcfr ky jlMDr dy POjdfr adInf byg kol jf nOkr hoieaf . smF afAux qy, iesny BI muafPI mMgI Buwl bKÈvfeI .

AuWpr vrixq CotIaF vwzIaF kuJ GtnfvF GtIaF, lyikn iksy iswK nUM glqI krn qy pMQ ivcoN Cykx vfly hukmnfmy jfrI krn qo sdf hI sMkoc kIqf igaf . afDuink Ëmfny df sB qoN pihlF hukmnfmf 18-03-1887 ivwc poR: gurmuwK isMG nUM iswKI ivcoN Kfrj krn bfry jfrI hoieaf . Aus df ksUr ieh dwisaf igaf sI ik Auh aKOqI gurU aMÈ bydI soZI bfibaF df ivÈyÈ siqkfr nhIN krdf . jfq nUM nhIN mMndf, ihMdU dyvI dyviqaF aqy avqfrF bfry BYVy bcn boldf hY . smyN ny krvt leI, 108 sfl bfd, sqMbr 1995 nUM ivÈv iswK sMmylx vkq, pRo: gurmuwK isMG nUM pMQ ivc vfps lYx df hukmnfmf jfrI kIqf igaf . ies qoN sfP Ëfihr hY ik Auh agFh vDU guriswK, aKOqI pMQ muKIaF dI jMgflI soc nfloN, dUraMdyÈI ivwc 108 sfl awgy sI .

15[11[1920 nUM gurdvfiraF dI sMBfl vfsqy iewk kyNdrI kmytI df gTn krn leI zf:gurbKÈ isMG syvk vwloN, akfl qÉq dI mohr vrq ky, pMQ dy nfm swdf pwqr rUpI, hukmnfmf jfrI kIqf igaf .

1923 nUM gMgsr jYqoN ivKy morcy vkq pMQ ivroDI kfrvfeIaF leI BfeI guridafl isMG nUM pMQ ivcoN Cyikaf igaf .

30[05[1924 nUM krqfr isMG bydI nUM qnKfh lfeI geI . gwdI lf ky bYTx kfrn.

09[08[1928 nUM BfeI qyjf isMG qy Aus dI pqnI bIbI inrMjx kOr BsOV vfilaF nUM gurbfxI df apmfn krn dy doÈI Tihrfieaf igaf . (asl ivwc pitaflf rfj vloN ieh kfrvfeI krvfeI geI)

12[06[1936 nUM jfrI hukmnfmy ivc iswK leI, apxy nfm nfl, jfq goq ilKx dI mnfhI kIqI geI aqy nIvIaF jfqF nfl ieksmfn brfbr vrqx df afdyÈ idwqf igaf .

10[06[1978 nUM, inrMkfrI sMprdfie nfloN nfqf qoV lYx bfry hukmnfmf jfrI kIqf igaf.

1986 ivwc BfeI bUtf isMG kyNdrI mMqrI, inhMg muKI bfbf sMqf isMG qy idlI df iek lIzr, rCpfl isMG nUM pMQ ivroDI kfrnF krky ksUrvfr grdfinaf igaf .

drbfr sfihb qy ‘‘ kflI grj nfmI `` hmlf muV qoN krvfAux bfry, surjIq isMG brnflf, qwqkflI muwK mMqrI nUM qnKfh lfeI geI 1986 ivwc .

1993 ivwc pMQ ivroDI qy gurbfxI ivroDI ilKqF kfrn zf: ipafr isMG, zf:pÈOrf isMG qy amrjIq isMG gRyvfl nUM qnÉfh lfeI geI . (ies dy kfrn BI rfjsI sn)

aKIr ivwc Aus sB qoN pMQ Gfqk vMzIaF pfAux vfly, kucystf aDIn jfrI kIqy gey ‘‘ hukmnfmy`` df iËkr krnf aiq ËrUrI hY . glq qwQ pyÈ krky afpxIaF inwjI grËF qy lflsfvF aDIn jfrI krvfey, ies hukmnfmy kfrn ivdyÈI iswKF ivwc sdf vfsqy pfVf pY igaf . Gr, irÈqydfrIaF, mUMh mulfhjy tuwt gey, duÈmxI dy kMzy QF QF Auwg pey . ieh sI BfeI rxjIq isMG vwloN meI 1998 ivwc jfrI kIqf igaf . (qwpV jF kursI) lMgr ivvfd vflf ‘‘hukmnfmf`` . mslf ieqnf mfmUlI sI ik ies nUM lokl qOr qy nijwiTaf jfxf cfhIdf sI . pr bVy duwK dI bfq hY ik afpxIaF inwjI lflsfvF dI pUrqI vfsqy ies nUM pYdf kIqf igaf, vDfieaf igaf qy iPr jordfr ZMg nfl pRYws ivwc AuCfilaf igaf . sQfnk pwDr qy inbyVf krn dI QfvyN iPr ies nUM ibnHF loV qoN, akfl qÉq sfihb qy GsIt ky ilaFdf igaf . qwpVF qy bYT ky lMgr Ckx df ivroD krn vfly, kursIaF dy hwk ivwc bolx vfly, Cy syvfdfrF nUM ‘‘ hukmnfmf`` jfrI krky, Kflsf pMQ ivcoN Kfrj kr idwqf igaf. ies kursI bnfm qwpV ivvfd vfly hukmnfmy qy, pMj jwQydfrF dy dsÉq sn, Auh sn - BfeI rxjIq isMG sRI akfl qÉq, BfeI mnjIq isMG anMdpur sfihb, BfeI kyvl isMG qlvMzI sfbo, BfeI Bgvfn isMG gMRQI akfl qÉq sfihb, BfeI crn isMG gRMQI sRI drbfr sfihb . iehnF ivwcoN BfeI mnjIq isMG bdyÈF ivwc kursI qy bYT ky, lMgr vrqfAux vfly gurU GrF ivwc kursIaF qy bYT ky lMgr keI vfr Ck cuwky hn . pRo: drÈn isMG, gurcrn isMG tOhVf qy hor anyk lIzr kursIaF qy lMgr Ckdy rhy hn . pr ies vfrI kursIaF dy ivruwD akfl qÉq dy lYtr pYz qy mohr dI vrqoN krky, ‘‘hukmnfmf`` jfrI kIqf . ieh BI hukm idwqf igaf ik kursIaF dy hwk ivwc Bugqx vfly pRbMDkF qoN, gurdvfry afËfd krfey jfx . iehnF gurU GrF ivwc pfTI, kQfvfck, kIrqnIey ZfzI BI nf jfx . ijhVy jfxgy, AuhnF ivruwD BI sKq kfrvfeI kIqI jfvygI. bVy duwK nfl ilKxf pY irhf hY ik gurU gRMQ sfihb jI df jwQydfrF nUM siqkfr hI Buwl igaf. jy koeI syvfdfr Aus gurU Gr ivwc nf irhf, qF siqgurU dy pfvn srUpF dI syvf ikvyN hovygI? afpxy gurU dI syvf qy bfxI pVHnI suxnI, kIrqn kQf krnoN rokx vflf koeI gurmwuK nhIN ho skdf . Auh jQydfrI dy BI kdficq Xog nhIN hY . sgoN gurU dI hËUrI ivwc jfxo rokx vflf, iswK aKvfAux df BI hwkdfr nhIN hY . kuJ iewk icwTIaF BfeI rxjIq isMG ny bdyÈF dy iswKF vwl ilKIaF, ijhnF nUM hukmnfmf ikhf . pr Aus Bly mfxs nUM ieh BI nhIN pqf ik Gwto Gwt apxy inwjI lYtr pYz qy ilKI icwTI nUM, hukmnfmF qF nf afKy . iPr hor isqm ieh peI AuhnF icTIaF qy BfeI rxjIq isMG dy, hQ nfl kIqy dsKq nhIN hn sgoN dsKqF dI nkl vflI rbV dI mohr bxvfeI hoeI hY . Aus mohr nUM ‘‘hukmnfimaF`` qy dsKqF dI QF Twp idqf igaf hY.

ies qoN bfad qF hukmnfimaF df hV hI vg quiraf sI . BfeI rxjIq isMG vwloN, BfeI mnjIq isMG, BfeI kyvl isMG qy brijMdr isMG hmdrd ivruwD . ies qoN pihlF ik koeI hor ‘‘ hukmnfmf`` jfrI kIqf jFdf, BfeI rxjIq isMG nUM ahudy qoN Auqfrn df ‘‘ hukmnfmf`` jfrI ho igaf hY . ies qoN bfad bxfey gey jQydfr, BfeI pUrn isMG . ijhnF afAuNidaF hI bIbI jgIr kOr, pRDfn aYs[jI[pI[sI[ nUM pMQ ivcoN Kfrj kr idwqf . bVf GVmws mcfieaf ies sKs ny, nF pMj isMG iekwTy krn dI jrUrq, nf akfl qÉq sfihb mIitMg krn dI loV . nf sbMDq ivakqI koloN puC pVqfl krn dI jrUrq . bs ijs nUM idl kry, pMQ ivcoN bfhr vgfh mfro . ies dIaF afp hudrIaF jdoN isroN lMG geIaF qF ies nUM BI gdIEN Auqfr idqf igaf, qy jQydfrI JolI pf idqI igafnI joigMdr isMG vydFqI dy . pUrn isMG vfly sfry hukmnfmy rwd kr idqy gey, pr rxjIq isMG vflf qwpV/kursI ivvfd vflf hukm, vfps nhIN ilaf . pUrn isMG dIaF jVF ikqnIaF ku zUMGIaF hn, ies df aMdfjf iesy gloN lfieaf jf skdf hY, ik anyk mnafeIaF, pMQ Gfqk kfrvfeIaF krn dy bfvjUd BI Auh iek siqkfrq ahudy qy PnIar vFg kuMzlI mfrI bYTf hY . hY iksy ivc ieqnI qfkq ik Ausdf vfl BI ivMgf kr sky?

ipCy vrixq hukmnfimaF dI qPsIl vrxn krn df ieko mksd hY, ik pfTkF nUM cMgI qrHF pqf lwg jfvy ik siqgurU sihbfn dy jIvn kfl ivc, iksy iswK nUM glqI krn dy bfvjUd BI pMQ ivcoN Kfrj krn vflf hukmnfmf jfrI nhIN hoieaf . asl hukmnfmf srDfvfn iswK vfsqy, pivwqr gurbfxI hY . bfxI anusfrI jIvn ijAuxf hI asl iswKI hY . zf: gMzf isMG jI ny iek pusqk sMpfdq krky CpvfeI sI ‘‘hukmnfmy`` . ajkl ieh ikqfb pMjfbI XUnIvristI pitaflf vwloN imldI hY . Aus ivc gMzf isMG jI ny Kuwl ky ijkr kIqf hY ik ieh siqgurU jI dy hjUrI iswKF vwloN siqgurU jI dI iewCf muqfbk, ilKIaF geIaF icTIaF hn. ikqy ikqy siqgurU jI dy hwQ ilKq ‘‘ insfx`` BI imldy hn . ikAuNik iehnF ÉqF ivc rojfnf vrqoN dIaF cIjF df ijkr hY, ijvyN rupY, sonf, cFdI, hiQafr, GoVy afid . keIaF ivc sMgq nUM imlvrqx nfl rl ky rihx dI qfkId hY . glqI krn vfilaF nUM muV pMQ ivc Èfml kr lYx dI afigaf hY . msMdF nfloN nfqf qoV lYx dI afigaf hY . pr iehnF ÉqF ivwc BI iksy iswK nUM kql kr dyx jF pMQ ivcoN Kfrj krn bfry rfeI mfqr ijkr nhIN imldf . so Auh icwTIaF hn, iswK sMgqF, siqkfr nfl AuhnF nUM ‘‘hukmnfmy`` afKx lg peIaF . kfPI sfry Kq AuhnF ivc Èwk dy Gyry ivc BI hn .

awj dy sMdrB ivc hflfq nUM awKF awgy ilafAu . ikvyN ingUxIaF bymfhnIaF, pfxIAuN pqlIaF glF bfry hukmnfmy jfrI hoey imldy hn . jy kdI jQydfrF qy rfjnIqI BfrU nF huMdI , ies vwzy siqkfrq ahudy qy Xogqf BrpUr jIvn vfly ivdvfn guriswK, inXukq kIqy huMdy qF ingUxIaF glF bfry ‘‘hukmnfmy`` jfrI nF huMdy . mfno mwCr mfrn vfsqy, BfrI qop dI vrqoN kIqI geI . mwCr miraf nhIN pr qopdf sfrf bfrUd gvf ilaf . agly pMinaF qy AuhnF msilaF nUM iswK, sMgqF dy snmuK ilaFdf jf irhf hY, ijnF bfry jQydfrF nUM smyN isr Auicq kfrvfeI krky, sbMDq jQybMdI jF ivakqI nUM gurmq ivroDI kfrvfeIaF krn qoN rokx leI qfVnf krnI bxdI sI . pr rfjsI kfrnF krky jF apxI nf aihlIaq krky, bxdf srdf afdyÈ nf idqf igaf . ijs kfrn jQydfrF dI afpxI iewjq qF dfa qy lwgI hI sI, iehnF akfl qKq sfihb dI ajmq nUM BI jrb lf idqI.

nnkfxf sfihb ivc KUnI kFz vfpry nUM lgpg awsI sfl bIq cuky hn . pr iswK mfniskqf ivc nrfiex dfs pfpI, DrmI iswKF dy KUn ivc ajy qk qfrIaF lfAuNdf, iswKF dIaF botIaF nocdf, awgF ivc sfVdf prqIq huMdf hY . jqn krn qy BI ieh sfkf Bulfieaf nhIN jf skdf . ieh kfrf gurU Gr dI ho rhI byhurmqI nUM rokx leI sI pr AusqoN mgroN BI nrfiex dfs dI mlIn rUh Dfrn krky sfD lfxf Ausy rfh qy nhIN tuiraf hoieaf? kI iswKI asUlF df sfD Èryafm Gfx nhIN kr rhy? bhuq lMby arsy qoN axigxq sfD bfby, zyrydfr iswKI srUp ivc rih ky hI gurmq dy jVIN kuhfVf nhIN clf rhy ? apo apxy hr zyry, TfT, jQy jF tksfl dI vKrI mirafdf hY . inrol gurbfxI df kIrqn krn dI QfvyN, apxIaF kwcIaF ipwlIaF kivqfvF (aKOqI DfrnfvF) totky joV ky, sMgqF awgy rwKx qoN Èrm nhIN krdy . ax ivigafnk, prfBOiqk, purfixk khfxIaF, gurmq df lybl lf ky, sMgqF nUM iejYkt (TUs dyxf) kIqf jf irhf hY . gurmq nuUM krfmfqI rMgx ivc pyÈ kIqf jf irhf hY, jo gurbfxI dI mUl Bfvnf qoN kohF dUr hY . iehnF bfibaF ny, sfry bRfhmxI krmkFz, BolI BflI iswK sMgq nUM lutx vfsqy bVI clfkI nfl gurU ivc prclq krvf idqy hn . keI zyrydfr sfD, ikrpfn nhIN pihndy, aKy asIN gurU nfnk dy iswK hF, ‘‘nfnksrIey`` . gurU hrgoibMd sfihb, aqy dsm pfqÈfh hjUr nfl iehnF df koeI sbMD nhIN. kuJ ku zyrydfr, apxy qoN pihlF ho gujry sfDF dIaF PotoaF dI pUjf gurU gMRQ sfihb jI dI hjUrI ivc rK ky, jF gurU sfihb jI dIaF klpq qsvIrF ivc itkf ky, Èbd gurU dy isDFq dI rojfnf iKwlI AuzfAuNdy hn . keI TfT vfly (gurdvfry? ) qF inÈfn sfihb nhIN lfAuNdy . kuJ QfvF qy lMgr nhIN bxdf/vrqdf/ kkfrF df vKryvF, inqnym dI bfxI ivc vfDf Gftf, pfT krfAux dI ivDI mnmrjI dI . sMpt pfT, mMqr, hQOly krny, pfxI mMqr pVHky dyxf jF afty dy pyVy dyxy . ÈrqIaf muMzf pYdf krn df ivÈvfÈ idlfAuxf, ivafh nf krvfAuxf, pr bIbIaF dy Jurmt ivc sdf iGry rihxf . iehnF aKOqI zyiraF ivc CotI Aumr dy syvfdfr lVikaF nfl durfcfr hoxy, aOrqF dI pq luwtI jfxI[[[[[. kI Aupr vrixq gurmq nUM mlIaf myt krn vfly kfry, sfzy siqkfr Xog qKqF dy jQydfrF nUM, njr nhIN afey? kI pfpIaF vloN durfcfr df iÈkfr hoey mfsUm lVikaF dIaF cIkF qy isskIaF suxfeI nhIN idqIaF? ÈrDf ihq iehnF asQfnf qy jfx vflIaF BolIaF bIbIaF df ho irhf ÈoÈx anYkqf iehnF nUM mihsUs hI nhIN hoeI? iPr iehnF pfp krmF aqy mnmqI kfrvfeIaF ivruwD jubfn ikAuN nhIN KulI? iehnF pMQ Gfqk, nIc krqUqF krn vfilaF ivrD ikAuN awj qk kdI ‘‘hukmnfmf`` jfrI nhIN hoieaf? ikAuN[[[[[?

boil su DrmIiVaf moin kq DfrI rfm .. quU nyqRI dyiK cilaf mfieaf ibAuhfrI rfm ..(547)

smucy pMQ vwloN iqafr kIqI geI, sRI akfl qKq sfihb vwloN mfnqf pRfpq, pMQ vwloN cuxI hoeI sMsQf, ÈRoRmxI gurdvfrf pRbMDk kmytI vloN pRkfiÈq krvfeI ‘‘ iswK rihq mirafdf`` dI AulMGxf anyk iswK jwQybMdIaF lMmy arsy qoN krdIaF af rhIaF hn . nfm ismrn dy msly qoN lY ky, Kfx pIx pihnx qk dy msilaF bfry, sKq mqByd ho cuky hn . apo apxy jQy jF muKI dI mirafdf sfry pMQ qy zMzy dy jor Tosxf cfhuMdy hn . ibnF iksy pwky sbUq qoN apxI jwQybMdI ivclI mirafdf nUM dsm pfqÈfh vloN inrDfrq kIqI, ‘‘sInf bsInf `` clI af rhI aslI mirafdf hox df kUPr, hr roj gurU gRMQ sfihb dI hjUrI ivc boilaf jFdf hY . gurbfxI nUM afpxI zyrydfrI jF sMqgIrI dy hwk ivc, byKOP vriqaf jf irhf hY . dyhDfrI gurU nUM mMnx vfly zyry, rfDf suafmI, inrMkfrI nfmDfrI (kUky). isrsy vfly qy hor axigxq zyiraF vfly, Èbd gurU isDFq dIaF byrihmI nfl DjIaF AuzfAuNdy hn, qy dyhDfrI gurU dy hwk ivc, gurbfxI dI Gor durvrqoN krdy hn . inwq nvyN ZMg nfl, gurmq dI rUh gurbfxI, aqy pMQk hsqI df inrfdr kIqf jf irhf hY aqy pMQk muKI qKqF dy jQydfr, gPlq dI nINd ivc GUk suqy pey hn . iehnF Qok ivc pYdf ho rhy mnmqI kMmF qy aKOqI bfibaF gurUaF ivruD, sMgqF nUM sucyq nF kIqf igaf . afKrI hiQafr vjoN koeI hukmnfmf jfrI nF kIqf igaf. pr ikAuN? ikAuN??[[[[

scf Drm puMnu Blf krfey .. dIn kY qosY dunI n jfey ..

dIn Czfey dunI jo lfey .. duhI srfeI KunfmI khfey .. (743)

ieiqhfs nUM qoV mroV ky pyÈ krn ivc, lyKkF ny koeI ksr nhIN CzI . siqgurU nfnk sfihb jI qoN ÈurU ho ky mOjUdf smyN qk ieiqhfs nUM gMDlf krn df duÈt krm inribGn jfrI hY . pihly simaF ivc, bfly nfmI PrjI nfm vfly ivakqI ny, gurU jI df jnmsfKI ivc, byaMq QF qy apmfn kIqf . byisr pYr dIaF mnoklipq, kUV khfxIaF, bfbf jI nfl nwQI kIqIaF geIaF . gurU bfbf jI dy ainn syvfdfr, BfeI sfihb mrdfnf jI nUM, nIcqf dI hwd qk apmfinq kIqf. BuwKf ipafsf, AulFBy idMdf, ziraf hoieaf qy lflcI ibrqI vflf, bxf ky qF pyÈ kIqf hI sI, ByzU, Cwqrf, bxfAux qoN BI Èrm nf kIqI . gurU aMgd sfihb scy pfqÈfh nUM, ies ny kohV hoieaf dwisaf . ikAuNik bfbf sRI cMd ny srfp jo dy idwqf sI . kohV vfly jKmF nUM syvfdfr bfbf amrdfs (bfd ivc siqgurU) apxy mUMh nfl cUsdf dwisaf, gMdI pIk mUMh ivc pfAuNdf irhf . gurU arjx sfihb jI vwloN iqafr kIqy sRovr df jl gMdf hoxoN, ikrm pYxoN, nf hitaf . ijQy sRI cMd dy ieÈnfn qoN bfad gMdf pfxI iekwTf hoieaf krdf sI, AuhI pfxI aMimRqsr sRovr ivc pfieaf, qF pfxI svwC hoieaf, ikrm mry . gurU pLMcm pfqÈfh dy Gr lMmy arsy qk bflk pYdf nf hoieaf qF siqgurU jI ny supqnI gMgf jI nUM bfbf buwZf jI kol, puwqr pRfpqI vfsqy tor idqf . bfbf buwZf jI dy mMqr nfl, mfqf jI AuQoN hI grBvqI ho ky prqI . nOvyN siqgurU qyg bhfdr, gurmq isDFqF qoN Ault 26 sfl Bory ivc bYT ky, qp krdy rhy . puwqr pRfpqI vfsqy, nOvyN nfnk ihMdU qIrQF qy jf ky, mMnqF mMndy rhy, bRfhmxF nUM sonf, cFdI, gAUaF dfn krdy rhy . dsvyN nfnk ipCly jnmF ivc hymkuMt qy lwKF sfl qpwisaf krdy rhy . dyvIN pRgt krky Aus qoN ÈkqI pRfpqI ihq, hvn krdy rhy . awgy ivhly vkq nUM rMgIn bxfAux vfsqy, dsm pfqÈfh kfm AuksfAu, iqRaf cirqr vrgIaF, cirqrhIx khfxIaF ilKdy rhy[[[[ . kI ieh dUÈq smgrI gurbfxI dy cfnx ivc shI iswD ho skdI hY ? iPr awj qk lMmf arsf bIq jfx dy bfvjUd, iksy qKq dy jQydfr ny, duÈt ilKqF ivruD afvfj ikAuN nf AuTfeI? hukmnfmf rUpI qIr ikAuN nhIN Cwizaf? kursIaF iqafg ky qwpVF qy bYT ky lMgr Ckx vrgy kMm vfsqy hukmnfmf dfigaf jf skdf hY . pMjF isMG sihbfnF dy dsKqF aqy mohr sRI akfl qKq sfihb dI vrqoN krky, hfsohIxI gl bdly hukmnfmf jfrI kIqf jf skdf hY, pr ieiqhfs nUM soDx bfry nhIN . siqgurU jI dI ajmq vDfAux vflf nhIN . pr ikAuN? ikAuN??[[[[[[

igafnI iDafnI bhu AupdyÈI ieh jg sglo DMDf ..

kih kbIr iek rfm nfmu ibn ieaf jgu mfieaf aMDf .. (338) ---cldf




.