.

ieiqhfs dI mOq

(pRo[ ieMdr isMG ‘Gwgf’)

gurmiq igafn imsLnrI kflj,

pMjfbI bfgL, luiDafxf.

jdoN koeI rwbI nUr DrqI nUM soDx-sMvfrn leI, afpxy pivwqr AupdysL jIvF snmuK mFj, sMvfr ky rwKdf hY, qdoN hI ieiqhfs df vrqfrf sLurU ho jFdf hY. ienHF AupdysLF ny jdoN-jdoN BI amlI rUp Dfrn kIqf, qF ieiqhfs sfkfr pRgt ho AuTdf hY. mhF purKF df sMsfr qy afAuxf BI qF iek suMdr, ieiqhfsk Gtnf hI huMdI hY. jo kuwJ DrqI dy iksy iKwqy ivc cMgf jF mMdf vfpiraf hY, AusnUM ieMn-ibMn pysL krky, ilKq jF iksy hor mfiDafm rfhIN, afAux vflIaF nslF leI surwiKaq krnf hI ieiqhfs khfAuNdf hY. koeI mnuwK dunIaF ivc iml skygf, jo hU-b-hU GtnfvF nUM ibafn kr sky, ijvyN ik Auh vfprIaF sn? jI nhIN, ies qrHF sMBv nhIN hY. pihlI gwl ik asl Gtnf vfprn qoN ikMnf smF bfad, ilKq iqafr kIqI jFdI hY. ikAuNik smF bIqx nfl Gtnf df drd mwTf pYxf sLurU ho jFdf hY. iPr Gtnf dy sbUq imtx lwg pYNdy hn. awgoN lyKk df mfnisk pwDr ikMnf ku hY? sfzy bhuqy ieiqhfskfrF nUM nfvF-QFvF qy GtnfvF bfry sfDfrx ijhI jfxkfrI hY. AunHF dIaF ilKqF ivcoN bVI imhnq nfl koeI suwcf moqI sLfied kdI lwB pvy. lyKk ijs siBaqf ivc pilaf, pRvfn ciVHaf hY, Aus anusfr Auh GtnfvF nUM smJygf qy ibafn krygf. lyKk ijs Drm nUM mMnx vflf hY, Aus muqfbk AusdI mnosiQqI pRvfn cVHdI hY. Ausy pirpyK ivc Auh hoeI bIqI nUM vrxn krdf hY. jF ieh BI joV leIey ik lyKk df smfjk ruqbf ikMnf ku vwzf hY, ikAuNik ies ruqby rfhIN "keI AucIaF QfvF qy byrok puwj skdf hY", ijQoN keI qrHF dI kImqI jfxkfrI iml skdI hY. lyKk kol Koj jF ilKx leI sfDn ikho ijhy hn? Auh ikMnIaF ku BfsLfvF df igafn rwKdf hY, qy AusdI Aumr aqy ijLMdgI ivc hMzfieaf qjLrbf ikMnf hY? bs ienHF moty nukiqaF nUM smJx qoN bfad gwl awgy turdI hY.

sMsfr ivc ijMnf ku "pRclqI/pRvfinq ieiqhfs" hY, ieh sfrf "jyqU lokF vwloN" iliKaf igaf hY. jyqUaF dI pRsMsf ivc iliKaf igaf hY. hfry hoey lokF df drd kOx pysL kry? ijvyN AunHF nUM ibnF kfrn insLfnf bxfieaf igaf, smUhk kql kIqy, bwcy, buwZy qy aOrqF qk nUM byrihmI nfl kucilaf igaf, awgF lf ky sB kuwJ suafh kr idwqf igaf, Drm asQfnF nUM imwtI ivc imlf idwqf igaf…. iehnF KOPnfk kfiraF nUM koeI ibafn kr skdf hY? ijhVy lok KLud mr cuwky hn, jIvq lok hfrky gLulfmI gl puaf cuwky hn, AuhnF dy hwk ivc, ilKx df mqbl hY, hfiraF hoieaF dy sfQI bxnf. hfry hoey lokF dI hmfieq krky pRqwK pRfpqI koeI nhIN hoxI, pr jLorfvrF dI kRopI vfDU dI glL af pvygI. iPr kI loV koeI afKy "af bYl mYnUM mfr" dUsry pfsy jyqU lokF dI pRsMsf ivc do awKr ilKx bdly AunHF dy njLr-ey-krm bxFgy. mfx-snmfn imlygf, ngd nrfiex hfjLrI Br skdy hn. ahudy ruqby iml skdy hn. bs afm lyKk, ieiqhfskfr, jF kvI iehI sOKf rfh apxfAuNdy hn. kdI koeI Xug pltfAU sUrmf pYdf huMdf hY jo "scu suxfiesI sc kI bylf" (pMnf-722)

bhu igxqI dy jLor nfl ieko JUT nUM bfr-bfr sc bxf ky pysL kIqf jfvy, Auh vI "sc dI QF pf lYNdf hY". pYsy dy jLor nfl lyKkF dI jLubfn bMd kr idwqI jFdI hY, klmF KLrId leIaF jFdIaF hn. awj mIzIaf bhuq jLorfvr bx igaf hY, iesdI vrqoN-durvrqoN rfhIN rwsI nUM swp qy swp nUM rwsI sihjy hI bxfieaf jf skdf hY. pwQr dy tukVy nUM rwb ‘qy rwb nUM iKlOnf bxf dyxf BI bhuq suKflf hY. mnuwKI soc KLfs vsqUaF rfhIN BI ieiqhfs nfl jLjLbfqI sFJ rwKdI hY. jyqU lok hr hIlf vrq ky, hfry lokF dIaF ieiqhfsk insLfnIaF pUrI huisLafrI nfl KLqm krdy hn. qF ik kdI purfqn icMn vyKky BI, gLulfm nUM afpxy ipCokV dI Xfd nf af jfvy. jdoN koeI mfx krn Xog vsqU nf rhI, svYmfx BrI Gtnf nf rhI, iPr mfx kfhdy qy krnf hoieaf? ies leI jyqU dirMdy iksy nf iksy bhfny Xfd icMn, ieiqhfsk insLfnIaF, KLqm krn ivc iZwl nhIN krdy. QF-QF boDI mMdr qoVy gey, buwD dIaF mUrqIaF apmfnq kIqIaF geIaF, iBKsLU qk kql kIqy gey. ieh sB iksy hor vwloN nhIN iek pUrI sfijs qihq, ihMdUaF dI punr surjIqI dy alMbrdfr sMkrfcfrIaf ny kIqf, krfieaf. iesy qrHF kuwJ bhfny GVky muslmfn hfkmF vwloN, ihMdU smfj nUM puwj ky bypq kIqf igaf, mMdr Zfhy gey…. iswKF dy gurduafry "afpxI srkfr" vwloN Zfhy gey, purfqn rYPrYNs lfiebryrI, sfV ky suafh kIqI geI. bwicaF nUM bMn ky mfiraf igaf, aOrqF nfl vihsLI ZMg df slUk kIqf igaf…. kOmI mfx qoVn leI, Drm asQfn qy hmlf mnuwKI idRMdgI df qFzv nfc, smUhk blfqkfr….

soc mMzl nUM ipCy vwl lY jfE! qRyqy Xug df mhFblI rfvx, kI swcmuc ksUrvfr sI? iPr sB qoN pihlF qF rfm-lCmx ny srUplqf (rfvx bRfhmx mhfrfjy dI kMvfrI BYx) dI bypqI kIqI sI, ibnF iksy kfrn. iPr DoKy nfl bflI nUM rfm ny mfiraf, AusdI pqnI sugRIv dy hvfly kr idwqI. rfvx sIqf nUM iljfky BI AusdI iewCf qoN bgYr koeI burf slUk nhIN krdf. rfm sIqf dI agnI pRIiKaf lYNdf hY, swcI hox dy bfvjLUd BI sIqf nUM GroN kwZ, jMgl ivc Byj idMdf hY. pr pysLkfrI vyKo! rfvx rfKsL bxf idwqf igaf hY ‘qy jLflm rfjf rfm, Bgvfn Qfp idwqf igaf. hY nf bhu igxqI jyqUaF dI kmfl klf ikRq? drjoDn rfj df aslI hwkdfr sI, pr rfj qoN vFJf kr idwqf igaf. krx pFzvF df skf vwzf Brf, sfry hwkF qoN mihrUm kr idwqf igaf. krx lfsfnI XoDf, Cl-kpt qy Pryb nfl mfr idwqf jFdf hY. arjx jo aqI bujLidl sI, Auh jMg df hIro bxf idwqf igaf. Drm puwqr JUT BI boldf hY, jUaf BI Kyzdf hY. rfj, pYsf, mihl qy pqnI qwk jUey ivc hfr jFdf hY, iPr BI "Drm puwqr" hY. ikRsLn KLud BI JUT aqy PLryb dI vrqoN krdf hY, rukmxI aqy hor anyk qIvIaF nUM jLbrI AuDfl lY jFdf hY, iesLnfn krdIaF qIvIaF dy kwpVy cuk lY jFdf hY…. jyqU hox krky ieh sfry Ausdy coj hn. hfry hoey hox krky drjoDn qy krx iqRskfr dy pfqr hn. ikAuNik pFzo ijwq gey, ies krky AuhnF df kIqf hr pfp jLulm shI Tihrf idwqf igaf. muglF ieQy jyqU ho ky jo kihr Zfhy, AuhnF dIaF kuwJ vMngIaF ieiqhfs dy pMinaF ivcoN iml jFdIaF hn. muslmfnF qoN bfad aMgryjLF jo kIqf AuhnF dy huMidaF AusnUM bfhr nhIN inklx idwqf igaf. ijhVy awj jyqU Bfrq ivc sLhId hn, kOmI hIro hn aMgryjLF dIaF njLrF qy ilKqF ivc, kfiql zfkU qy bdmfsL sn. siqgurU arjn sfihb jI dI pivwqr sLKLsIaq qy jhFgIr dI "qujky jhFgIrI" ivc, bhuq hI iGnfAuxy ieljLfm lfey gey sn. prAupkfr dI mUrq nUM, ibnF ksUr qsIhy dy ky sLhId BI kIqf igaf qy bdnfm BI kIqf igaf. iehI kuwJ nOvyN siqgurF aqy iqMny iswKF nfl kIqf igaf. bMdf isMG bhfdr qy sfQI, AusqoN bfad imslF df iBafnk smF, jMglIN vfs, jfnvrF vFg isLkfr kIqf jfxf, isrF dy muwl…. qfkq aqy bhu igxqI dy jLor, iswKF nUM puwjky bdnfm kIqf igaf. ijAUx dy sfry hwk Koh ley gey, iPr BI ksUrvfr iswKF nUM hI grdfinaf igaf. kfjLI nUr muhMmd vrigaF iswKF nUM kuwqy qwk afpxI ilKq ivc iliKaf. jdoN qfkq df pwlVf iswKF dy hwk ivc Juwk igaf, hfkmF dIaF jVHF AuKV geIaF, iswK pMjfb dy rfjy bx gey, qdoN bulHy sLfh afKx leI mjLbUr ho igaf: "muglF jLihr ipafly pIqy, BUiraF vfly rfjy kIqy". sLfh muhMmd kUikaf: "sLfh muhMmdf isMGF ny goiraF dy, vFg inMbUaF lhU incoV suty". gwl kI kmjLor mnuwK, kmjLor kOm TIk hox dy bfvjLUd BI glq hoieaf krdI hY. qfkqvr kOm qy ivakqI, glq huMdf hoieaf BI TIk mMinaf jFdf hY. ijhVy iswK kuwJ smF pihlF cor, zfkU, lutyry, kfiql njLr afAuNdy sn, Auh qfkqvr bxn qoN bfad, srdfr sfihb, isMG sUrmy, bhfdr, sLyr, qy bwbr sLyr nfvF nfl invfjy jfx lwgy.

ihMdUaF nUM muslmfnF qy aMgryjLF ny lMmy smyN qwk axigxq qrIky, apmfnq kIqf. "kfly kuwqy, cor (ihMdU mihny cor jF kmInf) qy kfPLr ikhf jFdf irhf. BuwKy mfrn dI hwd qk tYks lf ky, sB kuwJ luwt ilaf jFdf. qIrQF-mMdrF qy BI tYks lf idwqf igaf. qfkq kfrn Auh iPr BI afpxy afp nUM TIk isD krdy rhy. KLud ihMdUaF (asl afrIanf) vwloN ieQoN dy vsnIk BfrqIaF nUM (aKOqI sLUdrF nUM) hfr jfx qy, sdIaF qoN apmfnq kIqf jf irhf hY. jIvn dy sfry hwk Koh ley gey, psLUaF nfloN bdqr nrkI jIvn ijAUx leI mjLbUr kIqf igaf. jy koeI jrf AuWcf sfh BI lYNdf njLr afieaf qF isr klm kr idwqf igaf. ienHF dy Gr, jLmInF, sB Koh ley gey, kMgfl kr idwqy. afpxy aDIn sdIaF qoN gLulfmI krvfeI jf rhI hY. ienHF sfry ax mnuwKI pfp kfiraF nUM Drm df srtIiPkyt idwqf igaf. ividaf aqy qfkq vrq ky, sLUdrF nUM brbfd krky BI, afrIaf puwqr (KwqrI qy bRfhmx) pUjx Xog hY, mfhn hY, rwb dy dr qy pRvfn hY, svrg df pUrf hwkdfr hY. sUdr ivcfry ieQy BI nrk Bog rhy hn, dfn krn leI pwly PuwtI kOzI nhIN, Drm krm (aKOqI) koeI kr skx df aiDkfr nhIN, qF qy AunHF nUM agly jnm ivc BI nrkF ivc glxf pvygf. pfTk jno soco! qfkq aqy bhuqI igxqI, ividaf afid nfl mnuwK kI-kI nIc krm krky sfPL bc inkldf hY. lwgdf hY rwb jyqUaF nfl hI rl jFdf hY. hfry hoieaF dI mwdd rwb ikAuN kry? kmjLorF nfl rlL ky byiewjLqI ikAuN krfvy?

dysL vMz qoN pihlF iswKF nfl, ihMdUaF df ivhfr hor qrHF df sI, ikAuNik qdoN ihMdU BI Auqny hI gLulfm sn, ijMny iswK. dysL vMz qoN bfad qfkq dy mflk ihMdU bx bYTy, kIqy vfhdy sfry bysLrmI nfl Buwlf idwqy gey. dysL vMz dy do mhIinaF aMdr, AujV ky afey, brbfd ho cuwky iswKF nUM afjLfd Bfrq ivc pihlf ienfm imilaf, "iswK jLrfiem pysLf kOm hn". jLmInF Gt geIaF, lwKF pirvfrF dy mYNbr rwb nUM ipafry ho gey, kwKoN hOlLy ho gey iswK srdfr jo kwlH lwKF dy mflk sn. ies lVfeI ivc iswK pUrI qrHF hfr gey. hfry hoieaF dI kmjLorF dI iewjLq kfhdI? ies pRQfey iekbfl df syar hY:-

"Qf jo nfKLUb bdqrIj vhI KLUb hUaf. ik gLulfmI myN bdl jfqf hY kOmoN kf jLmIr"

awj iswK hr pwKoN apmfnq, kmjLor hn. ibjlI, pfxI, pMjfbI boldy ielfky, rfjDfnI, pMjfb df pYsf sB luwt ilaf hY. jdoN jrf aOKy ho ky hwk mMigaf qF qopF-tYkF duafrf, iswKF dI jLmIr df Gfx. do lwK iswK nOjvfnF df kql. bhu igxqI, mIzIaf qy adflqF AunHF dIaF afpxIaF. bwkrf iensfPL leI bynqI kyvl ksfeI awgy hI kr skdf hY, bgfvq nhIN kr skdf. nOjvfn jwQybMdIaF, ivk cuky gLulfm lIzrF awgy, gLulfmI kridaF rfj pRfpqI vwl vD rhy hn, pr iswKI df sLfndfr ivrsf kdy df Buwl ivsr igaf hY. ikQy hn boqf isMG/grjf isMG dy vfirs? ikQy hn rxjIq isMG, hrI isMG nlUaf, sLfm isMG atfrI dy pYrokfr? ikDr cwly gey bfbf jrdfrI df hlP lY cuwky pflqU, srks ivc mnorMjn krn vfly, ipMjry ivc kYd afklI sUrmy? pMj sfl dy aKOqI rfj smyN, iswK hwkF, pMjfb mMgF bfry, iekvfr BI jLubfn nUM lwgf qflf nf KoilHaf. rfj gwdI Kusx qy pMjfb dIaF mMgF pRfpq krn dy KyKx? mgrmwC dy hwMJU…?

dysL dIaF XUnIvristIaF/kfljF df slybs kyNdr srkfr dI iewCf muqfbk bxdf hY. "Koj kfrjF" dy nfm hyT kUV-kuswq, Gwt igxqIaF nUM hOslfhIx krn vflf iliKaf, ilKvfieaf jf irhf hY. ihMdU socDfrf qoN vwKrI, koeI Dfrf pYdf hI nhIN hox idwqI jFdI. KLflsy df 300sflf sMpUrxqf idvs, sfzy aKOqI afpixaF ny sO kRoV ivc vyc idwqf. iesy sfl (1999) dsMbr mhIny Bfrq srkfr vwloN notIPIkysLn rfhIN, pMjfb dIaF XUnIvristIaF ivc Drm aiDaYn dy ivsLy nfl, gurmq bfry pVH rhy sfry PMz rok idwqy gey. ies dI QfvyN "gfDI stwzI" sLurU kr idwqI geI. ies gFDI stwzI vfilaF nUM PMz/vjLIPy pRvfny gey. buwD, jYn, ieslfm, eIsfeI qy ihMdU Drm pVHn vfly ividafrQIaF nUM vjLIPf imlygf. pr iswK Drm pVHn vfly nUM vjLIPf nhIN imlygf. sfzy ipMjry dy sLyrF Bbk qF kI mfrnI sI imafAuN-imafAuN BI nf kIqf. awj-qwk gurbfxI ihMdU imiQhfs qoN muqk nhIN kIqI jf skI. gurmq Dfrf vflf iswK skUl (Qft) ajy qwk mF dy grB ivc hI hY, agr "iksy smyN" qy jnm lY sikaf qF….

iswK iPlfsPI ijMnI ku ilKI geI hY, purfqn ihMdU Dfrf dy nukqf-ey-njLr qoN ilKI geI hY. jLfq-pfq bfry awj qwk sLfied ieko pusqk ilKI geI hY, ijsnUM shI mfhinaf ivc "iswKI skUl" ivcoN pRgt hoeI pRvfinaf jf skdf hY. ieh hY "iswK ienklfb" ikRq zf[ jgjIq isMG.

S.G.P.C. qy akflI dl, pUrI qrHF ihMdU rfj dI gLulfmI nUM mnoN svIkfr kr cuwky hn. ienHF vfsqy bRhfmxI rIqF "pUrn gur-mirXfdf" dy lybl aMdr pRvfn ho cuwkIaF hn. "jQydfr" pujfrI sLryxI vFg Drm dy asUlF (pfvn gurbfxI) qoN afpxy afp nUM "srvoqm" aYlfn cuwky hn. gurbfxI dy hvfly dy ky smJfeI gl BI, mMnx qoN pUrI qrHF ienkfrI hn. swc qy pihrf dyxf, pMQ nUM koeI nvIN syD-idsLf pRdfn krnI, gLulfm jihnIaq vfly ivakqIaF qoN ies qrHF dIaF afsF krnIaF, "bFJ aOrq nUM puqrvqI hovyN, ivDvf nUM suhfgx bxI rhyN" dI asIs qoN vwD kImq nhIN rwKdIaF. ivdvfnF nUM anpVH, lwTmfrF ny dbkf ky, GrIN bYTx leI mjLbUr kr idwqf hoieaf hY. ienHF dy "afkf" kyNdrI pRBU KusL hn, ik iswKF ny pVHnf-ilKxf qy socxf iqafgL idwqf hY. jy koeI QoVHI bhuq kdI akl dI gwl krn dI gusqfKI kr hI jfvy, qF AusnUM ieMnI vfr dury-dury ‘qoey-qoey kro’ muV aijhI "mUrKqf nf kr sky.

dsm pfqsLfh hjLUr ny mGdI jMg smyN, vrHdy goilLaF ivc BI, ividaf aqy ivdvfnF nUM lFBy nhIN kIqf, bvMjf kvI rKxy koeI sLONk pflx vfsqy nhIN sn. Auh sfry dysL dy vwKo-vwKry ihwisaF ivcoN, alwg-alwg bolIaF jfnx vfly, isafxy purK sn. siqgurU jI AunHF nUM gurmq Dfrf cMgI qrHF smJf ky, vfps afpo-afpxy ielfikaF ivc Byj idaf krdy sn. qF ik ies gurmiq lihr nUM hor pRcMz kIqf jf sky. coxf dy nyVy afAux qy, kuwJ vkqI ijhy kfrj AulIkx dy ibafn dfg idwqy jFdy hn. dyKo jI aYqkIN asIN gurU gRMQ sfihb jI df 400sflf purb aMimRqsr mnfvFgy, pr ikvyN? gurU aMgd sfihb jI df 500sflf purb KzUr sfihb mnfvFgy, pr ikvyN? vwzy sfihbjLfidaF df sLhIdI idvs, cmkOr sfihb qy Coty sfihbjLfidaF df sLhIdI idvs PiqhgVH sfihb ivKy mnfvFgy. ikvyN? koeI rUp-ryKf nhIN hY. ivsLv iswK sMmyln qy krIb pMjfh kroV rupieaf KLrc idwqf igaf sI, pr nqIjf koeI nhIN. ies qrHF dy rvfieqI gurpurb qF hr sfl hI mfney jf rhy hn, iPr aYqkIN BI jy mnf ley qF vKryvF kI hoieaf? AuhI "ngr kIrqn, kIrqn drbfr, Kflsf mfrc, Kflsf cyqnf mfrc, aMimRqsr qoN ptny qwk ryl gwzI rfhIN mfrc, pfiksqfn qoN Bfrq qwk mfrc, pMjF ipafiraF dy ipMzF qoN anMdpur sfihb qwk df mfrc…". hor keI qrHF dy rMg ibrMgy, Kwby-swjy Aupr Qwly mfrc hoxgy. pr iswKF df kroVF rupieaf Krcky BI Dyly df Pfiedf nhIN hoxf. gLulfmI ivc iswKF sB kuwJ gvf ilaf, smyq afpxI bhfdrI aqy isafxp dy. sfry pfsy "awKF mItky cOkVy mfrky nfm jpfey jf rhy hn" mflfvF PyrIaF jf rhIaF hn. aKMz pfTF dIaF lVIaF clfeIaF jf rhIaF hn. ardfsF sLrDF pUrvk kIqIaF jf rhIaF hn. "hukmnfmy" suxy jf rhy hn…. pr iswK hor kmjLor, hor km akl, hor kfier, hor golk cor, hor ivkfAU qy gLulfm bxdy jf rhy hn. agr koeI pMQ drdI kdI vkq kwZ ky, ienHF pwKF vwl, njLr mfrn dI Kycl kry qF….…gurU rfKf.




.