.

ipRM: igafnI surjIq isMG

    gurU gRMQ sfihb jI qoN pihlF…

    ipRM[sIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

    afid scu jugfid scu ] hY BI scu nfnk hosI BI scu ] 1 ]

rWbI sWc aQvf ‘ielfhI igafn’ qF ‘afid scu’ Bfv sdf qoN hI kfiem hY. Ausy srbkflI sWcfeIM nUM pfqsLfh ny gurbfxI rfhIN sMsfr ivc pRgt kIqf. ies sdIvI swcfeI Aupr bnfvtI DrmF, aigafnqf, krmkFzF, pfKMzF dI sVFd kfrx kflK aqy JUT dIaF pVHqF jMMMm cuuWkIaF sn. gurdyv ny bVI dWlyrI nfl ienHF nUM kWt ky icWty-sfPL suWQry sWc dI sMsfr nUM muV pihcfx krvfeI.

ijvyN ijvyN sMsfr ivWc inwq nvyN igafn aqy huWnr pRgt ho rhy hn, ies ivcoN hI ‘igafn gurU’ vflI gl ibWlkul spWsLt huMdI jf rhI hY. smJ af rhI hY ik ‘gurU’ koeI mnuWK-mUrqI-pWQr-kWbrF, Pokt krmkFz jF vfDU ivsLvfs nhIN, blik iesdy Ault mnuWK dI hr pWKoN sMBfl krx vfly iBMn-iBMn igafn hI hn.

hux aglf kdm qF ieh hY ik ienHF inWq bdlx vfly aqy inWq nvyN pYdf hox vfly sMsfrk igafnF nUM jnm dyx vflf sdIvI, jugo jug atWl aqy sLROmxI igafn ikhVf hY? dUjf-ijs mfnsk sLFqI vfsqy mnuWK ieWqnI BWj-dOV krdf hY, ieh sfry sMsfrk igafn iekWTy hoky vI iesnUM mfnsk sLFqI aqy itkfa nhIN dy skdy. qF iPLr Auh ikhVf igafn hY ijs nfl mnuWKI jIvn ivc itkfa aqyy mfnsk sLfqI af sky?

ienHF suaflF df hI aglf pVfa hY ‘bfxI gurU’ vflI sWcfeI df sMsfr ivc AuBr ky sfhmxy af jfxf. spWsLt hY ik sMsfr hux ‘gurU gRMQ sfihb jI’ rfhIN pRgt kIqy aqy gurU nfnk pfqsLfh dIaF bKsLIaF jIvn sWcfeIaf dy nyVy af irhf hY. blik hux qF ieWk nvF suafl vI AuBrky sfhmxy af irhf hY aqy ieh suafl hY ik?– jykr sWcmuc sMsfr df swc iehI hY ik ijhVf ielfhI igafn gurU nfnk pfqsLfh ny ‘gurU gRMQ sfihb jI’ dy rUp ivc bKisLaf, qF kI iesqoN pihlF sfry nfsmJ hI sn? kI pihlF vflf jo Drm, igafn aqy hor bhuq kuJ sI, Auh sB aYvyN hI sn? jy sWcmuWc asF sWcfeI qIk puWjxf hY qF iPLr ies qih qIk jfx vfsqy sfnUM kuJ hor glF vI smJx dI loV hY. pihlF asIN ies bfry kyvl iek do glF spsLWt krnIaF jLrUrI smJdy hF:

1[ ies ivc sLWk nhIN ijs qrP aj sMsfr vwD irhf Auh rsqf gurU nfnk dr Bfv ‘gurU gRMQ sfihb’ jI dy crxF vl hI jf irhf hY. hor ikWDry nhIN.

2[ ies ivc vI sLWk nhIN rih jfxf cfhIdf ik kl df sMsfr, sfihb sIR gurU gRMQ sfihb jI df sMsfr hI hovygf, kuJ hor nhIN.

3[ iesdy nfl ieh vI sWc hY ik ieh ielfhI igafn sMsfr aMdr ‘sfihb sIR gurU gRMQ sfihb jI’ df srUp Dfrn krn qoN pihlF blik gurU nfnk pfqsLfh dy sMsfr ivc pRgt hox qoN pihlF vI mojUd sI. Prk sI qF kyvl ieh ik ies igafn dI pRfpqI apxy afp ivc iek aWq aAuKI GftI sI. ieh iesqrHHHF sI ijvyN ryq ivcoN cInI nUM cuMnxf.

jykr ies dy nfl ieh vI kih idWqf jfvy ik bhuqf krky asF ajy qIk gurU gRMQ sfihb jI nUM pihcfixaf hI nhIN…ajy asF gurU nfnk pfqsLfh dy drsLn hI nhIN kIqy…[qF ies ivc vI koeI aiqkQnI nhIN. scfeI ieh hY ik:

gurbfxI igafn nfl juVy ibnF gurU nfnk pfqsLfh dy drsLn hI sMBv nhIN. ies qoN ibnF aqy nf hI gurU gRMQ sfihb jI dI ajLmq df pqf lg skdf hY aqy nf hI apxy jIvn dI scfeI df. iesdy nfl nfl ies scfeI nUM smJx qoN vI pihlF asF ieh dyKxf hY ik ijQoN asF gl nUM arMB kIqf hY aiKr ieh hwQlf suafl af ikDroN irhf hY? drasl ies suafl dy mOty qOr qy kuJ hyTf vrxq sRoq hn:

(A) ies sMbMD ivc pihlF qF Auh swjx hn ijnHF nUM jdoN gurbfxI swc dI nyVqf pRfpq huMdI hY qF AunHHF dy Dur aMdro hYrfxgI pYdf huMdI hY. gurbfxI aMdrlf bhuqf igafn BfvyN AunHF nUM ajy nhIN huMdf, iPr vI ieh suafl apxI Aus hYrfngI ivcoN hI krdy hn:----AunHF aMdr ieh hYrfngI Ausy qrHF dI huMdI hY ijvyN koeI kMgflqf df jIvn bqIq kr irhf hovy aqy acfnk hI ieWk idn soJI ho jfvy ik Auh qF arQF-KrbF df mflk hY. Ausdy KjLfny ivc qF amuly hIry jvfhrfq Bry pey hn. jldI kIqy AusnMU ies sWcfeI qy ieWqbfr hI nhIN afAuNdf. Auh hYrfn hoky apxy afp aqy dUijaF qoN puWCdf hY ik "kI ieh sWc hY aqy jykr iehI sWc hY qF pihlF mYnUM ikAuN pqf nhIN sI"?

(a) dUjy Auh lok hn-ijnHF nUM ies sWc dI ajy AuwWkf pihcfx hI nhIN aqy kWcy jIvn ivc hI Psy huMdy hn. AunHHF nUM ikAuNik hIry-kwc df Prk hI pqf nhIN huMdf. AunHF vfsqy qF pfrs-pwQr iek smfn huMdf hY. iesy vfsqy Auh ajyhf suafl krdy hn.

(e) qIjy Auh lok hn ijnHF dy jIvn df iek mfqR insLfnf isWKI aqy ‘sIR gurU gRMQ sfihb jI’ df ivroD krnf hI huMdf hY. koeI vI dlIl, scfeI jF hmdrdI AunHHF nUM ies sWcfeI dI TMzk nhIN puuWcf skdI. AunHF dI mfnsk avsQf hI pRBu ny iesqrHHF dI GVI huMdI hY ijsnUMN kbIr sfihb bfxI ivc PurmFdy hn "kbIr pfpI Bgiq n BfveI hir pUjf n suhfie ] mfKI cMdnu prhrY jh ibgMD qh jfie ]68] (pM:1368).

(s) iesyy hI qIjI kYtygrI ivc Auh lok vI hn ijnHF bfry bfxI df PYslf hY "ijs no afip Kuafey krqf Kuis ley cMigafeI" (pM:417) Bfv ijnHF dI soJI krqy ny afp KoeI huMdI hY. AunHF dI mWq Aupr krqy ny afp hI pVHdf vI pfieaf huMdf hYY, sLfied AunHF nUM koeI sjLf dyx vfsqy.

ies sfry df isWtf hY ik sfzy vfsqy ies sWcfeI nUM ZMUzxf aqy ies scfeI nfl juVxf hor vI jLrUrI ho jFdf hY. ieh jfxn vfsqy ik ies bfry pfqsLfh afp sfnUM kI syD dyNdy hn? ies ivc do rfvF nhIN ik ijhVf swc gurU pfqsLfh ny bfxI rfhIN pRgt kIqf, aj jfxy jF axjfny sfrf sMsfr Aus scfeI vl JuWk irhf hY. sfry mnuWK mfqRRRR vfsqy ieko ieWk ielfhI Drm aqy ieko iewk rwb aqy ieko ieWk ‘gurU’ vflI gl idno idn inWKr ky sfhmxy af rhI hY. ies ivsLy Aupr vDyry jfxkfrI vfsqy gurmWq pfT nM:39 ‘afid kfl df Drm-isWK Drm’ gu:aYju:sYNtr pfsoN mMgvf ky pVHo aqy pRcfr ihq sMgqF ivc vMzo jI.

ies vfsqy awtkf hY qF kyvl ieWqnf ik ieh ‘igafn gurU’ vflI rwbI scfeI jo idno idn pRgt ho rhI hY, mnuWK nUM ies dy mUl somyN-‘sfihb sIR gurU gMRQ sfihb jI’ qoN iksqrHF jfxU krvfieaf jfvy? jykr sWcmuWc iesqrHF ho sky qF iensfn dy dobfrf Bwtkx df suafl hI mWuk jfvygf.

ajOky smyN ‘igafn gurU’ vflI pRgt ho rhI rWbI sWcfeI bfry jykr sMsfr pwDr qy GoiKaf jfvy qF ies qbdIlI dy do hI muWK kfrx sfhmxy afAuNdy hn: pihlf- gurbfxI sWc vflf bIj ijhVf ipWClIaF lgBg sfZy pMj sdIaF qoN mnuWK smfj ivc sIicaf jf irhf hY-‘sfihb sIR gurU gRMQ sfihb jI’ aMdr pRgt kIqy bfxI dy BMzfr vflf ieh sWc df bIj smyN dy nfl nfl poDy df rUp Dfrx kr irhf hY. ijvyN PuWl jF pwqI nUM pqf nhIN huMdf hY ik AusdI hirafvl df kfrx AusdI jVH hY aqy Auh jVH hY ikQy? iesyqrHF gurbfxI ivcfrDfrf vflf bIj qF PWl, Pul, pwqIaF, zflIOaF dy rUp ivc apxf PYlfa bxf irhf hY, pr ieh Auprlf PYlfa apxI jVH qoN anjfx hY.

kfsL! apxy afp nUM isWK kihlvfAux vfly, jykr isWdk idlI nfl ies sWcfeI nUM pRgt krn vfsqy lMmy smyN dy aqy pnIrI-dr-pnIrI pRogrfm –(pRfjYkt) AulIk ky sMsfr sfhmxy rWKx, qF ieh kMm bhuq jldI ho skdf hY. drasl iswK df injI jIvn hI ies rwbI swc dy PYlfa aqy ies sWcfeI nUM sMsfr sfhmxy pRgt krn df asl qy sucwjf ZMg hY. sMsfr ies qoN bhumulf lfB AuTf skdf hY. pr ho irhf hY iesdy Ault, aWj isWK dy apxy jIvn ivc hI bfxI soJI dI Gft hY, Auh dUijaF nUM kI dsygf aqy kI vMzygf?

dUjf- pWCmI sWBqf rfhIN kuWdrq ivcoN inwq nvINaf KojF vI ies rWbI sWcfeI nUM pRgt krn ivWc shfeI ho rhIaF hn. ivigafn aqy AusdI stwzI vfly mnuWKf jIvn ivc afey moV; gYlIlooo aqy lUQr qoN tur ky pWCmI soc, kuWdrq aqy AusqoN pRfpq KojF vl agy vWDI. kuWdrq ivcoN iBMn iBMn pRkfr dy CuWpy hoey igafn-ivigafn iesdI aYjUkysLn df ihWsf bxy. mnuWK nUM kuWdrq dy nyVy afAux df mokf imilaf. mnuWKf jIvn ivc qbdIlI afeI aqy inWq af rhI hY. aiKr bfxI rfhIN pfqsLfh nY, mnuWK nUM kfidr nfl joVx vfsqy ‘kudWrq’ dI pAuVI Aupr cVfieaf hY.

sLbd gurU kdoN qo aqy ikWQy?-gurbfxI KjLfny ivcoN gurU pfqsLfh dy drsLn krIey. gurbfxI aMdr pfqsLfh ny bfr-bfr spWsLt kIqf hY ik ieh jo ‘sLbd igafn’ mYN sMsfr nUMN dy irhf hF-ies ‘sLbd igafn’ nUM aWKrF dI muhqfjI nhIN. nf hI ieh ‘rwbI igafn’ iksy pRkfr dy jMqRF-sfjLF dI cot df hI muhqfj hY. iesdy Ault aj qF asIN ‘gurbfxI’ nUM nhIN blik sfjLF rfhIN gurbfxI dy gfiex nUM hI sBkuJ mMn bYTy hF. gurbfxI ivcfr vflI gl hI sfnUM BuWl cuWkI hY. pMQ aj iesy hI qRfsdI nUM Bog vI irhf hY hriek bfxI syD qoN AuKiVaf ipaf hY. sWcfeI iehI hY ik ieh ‘ielfhI sLbd’ hY hI anhqf iesnUM iksy sfjL rfhIN cot krky pRgt krx dI loV nhIN aqy akflpurK dy bRfhmMzI igafn vfly gux df hI ieh dUjf nfm hY. ieh Aus krqy df hI injI aqy sdIvI gux hY. cUMik akflpurK sdIvI aqy srb ivafpk hY ies krky Ausdf pRgtfvf ieh ‘sLbd gurU’ vI ‘sdIvI’ aqy ‘srbivafpk’ hY. ijvyN PuWl aqy AusdI KusLbU, vWK vWK nhIN huMdy.

gurbfxI df PYslf hY: "afpInY afpu sfijE afpInY ricE nfAu ] duXI kudriq sfjIaY kir afsxu izTo cfAu" (pM463). ies vfsqy Aus krqy df igafn, AusdIaF isPLqF aqy Aus bfry soJI[ AusqoN iBMn iBMn glF nhIN hn. pRBu dy iesy hI ainKVvyN aqy sWdIvI gux nUM pfqsLfh ny ‘gurU’ ikhf aqy pRBu pRfpqI vfsqy Ausdy Ausy hI gux nfl juVx df afdysL kIqf hY. iehI Auh ielfhI aqy sdIvI sWcf ‘sLbd’ rUp ivc pRgt hox vflf ‘igafn gurU’ hY ijsqoN ibnF mnuWK dy aMdroN aigafnqf df nfs sMBv hI nhIN. gurU pfqsLfh iesdy nfl ieh vI spWsLt kr rhy hn "duXI kudriq sfjIaY kir afsxu izTo cfAu" Bfv ieh sfrI kuWdrq jF rcnf qF Aus krqy dI apxI GVI hoeI hY aqy ies rcnf ivc krqf vWs vI irhf hY (kir afsxu izTo cfA) .

iehI kfrx hY ik jdoN mnuWK ny iksy vI kfrx, pWQrF, mUrqIaF, dyvIaF-dyviqaF –imWQy BgvfnF, vihmF-BrmF afid vfly bnfvtI jIvn vloN muV ky kuWdrq aqyy AusqoN pRfpq igafnF nfl sfMJ pfeI qF kuWdrq nfl sfMJ vflf rsqf apxy afp, gurU nfnk pfqsLfh aqy gurbfxI jF gurU gRMQ sfihb jI dyy crxF vl tur ipaf. agy jfky asIN ieh smJx df vI jWqn krFgy ik drasl gurU nfnk pfqsLfh aqy AunHHF rfhI pRgt gurbfxI krqy dy Ausy hI ielfhI ‘sLbd gurUUU’ df hI pRgt rUp hn, iBMn nhIN.

pRBu gux ‘sLbd aQvf gurU’-sdIvI aqy bRhmMzI- kI gurbfxI dy pRkfsL dy nfl hI bRhmMz ivc ieh ‘sLbd gurU’ hoNd ivc afieaf jF pihlF qoN hI mojUd sI? spWsLt ho jdoN ik ieh ‘sLbd’ hY hI akflpurK df sdIvI gux, Aus qoN iBMn nhIN. qF iPLr ieh suafl vI apxy afp hI muWk jFdf hY. ikAuuNik jdoN krqf afp hI srb ivafpk aqy sdf-sdf hY qF AuhI sWcfeI ‘sbd’ Aupr vI lfgU huMdI hY. ies bfry gurbfxI KjLfny ivcoN hI kuJ pRmfx dyNdy hF. PLurmfn hY "iqhu lokf mih sbdu rivaf hY afpu gieaf mnu mfinaf"-- "sLbd dIpk vrqY iqhu loih ] jo cfKY so inrml hoie]" (m:1[pM:351) Bfv ieh sLbd sfry sMsfr df hI pRkfsL rUp hY, aqy sMpUrn rcnf ivc (hr smyN) vWs irhf hY. hor lvo! isDF ny jdoN pfqsLfh qoN ies bfry suafl kIqf "su sbd kf khf vfsu kQIaly ijqu qrIaY Bvjlu sMsfro" qF pfqsLfh df AuqWr sI "su sbd kAu inrMqir vfsu alKM jh dyKf qh soeI"(is:go:57,58-944) isDF ny gurU nfnk pfqsLfh nUM suafl kIqf "kvx mUlu kvx miq vylf ] qyrf kvxu gurU ijs kf qU cylf" qF pfqsLfh df AuwqWr sI "pvn arMBu siqgur miq vylf ] sbdu gurU suriq Duin cylf" (is:go;42-43.942) Bfv mYN sLbd gurU df AupfsLk hF aqy jdoN qoN ieh pAux aQvf sMsfr rcnf hoNd ivc afeI hY; sLbd afid kfl qoN hI mojUd hY. iesy ivsLy qy gurbfxI ivWcly anykF sLbdF rfhIN pfqsLfh ny smJfieaf hY ik pRBu gux ieh ‘sLbd’ sfrI rcnf ivc ivafpk hY pr ieh sWcfeI qF hI smJ afAuNdI hY jdoN mnuWK aMdr afqmk jfgRRqI afvy. spWsLt hY, sfzy aMdr afqmk soJI dI kmI hI ieh sfry sLMky aqy suafl pYdf krx df kfrx bxdI hY.

‘sLbd gurU’ aqy ‘gurU gRMQ sfihb jI’-– pfqsLfh df PYslf hY ik ‘sLbd gurU’ qF sfry bRhmMz ivc hr smyN hr sQfn qy sdf qoN mojUd hY. ies sLbd nUM aWKrF dI loV nhIN, iPLr vI gurU gRMQ jf df sMpfdn kIqf qF ikAuN? scfeI ieh ik ijs mnuWK nUM ies ‘sLbd gurU’ dI loV hY, aWKrF dI loV qF Aus dy jIvn vfsqy hY. ienHHF awKrF dI tyk lY ky hI mnuWK Aus srb ivafpk akflpurK dI sLbd-pihcfx sOKI kr skdf hY; Aus nfl sFJ pf skdf hY. ikAuNik ieh ielfhI igafn hI Ausdy jIvn df cfxn aqy sMBfl df sfDn hY. bfxI ‘jpu’ p:19 ivc pfqsLfh PYslf dyNdy hn "aKrI nfmu aKrI sflfh ] aKrI igafnu gIq gux gfh ] aKrI ilKxu bolxu bfix ] aKrf isir sMjogu vKfix ] ijin eyih ilKy iqsu isir nfih ] ijv Purmfey iqv iqv pfih ] jyqf kIqf qyqf nfAu ] ivxu nfvY nfhI ko QfAu" spWsLt hY afid kfl qoN hI sfry bRhmMz ivc inrMqr vWs rhy pRBu dy ies suMdr srUp ‘sLbd gurU’ nUM mnuWK mfqRR dy kilafx vfsqy pfqsLfh ny aWKrF df rUp pRdfn kIqf hY. smJx dI gl qF ieh hY ik krqf pRBu aqy ‘sLbd’ do nhIN "jyqf kIqf qyqf nfAu ] ivxu nfvY nfhI ko QfAu" aqy AusdI sfrI rcnf ivc hI Ausdf ieh sLbd rUp igafn mojUd hY. krqfr df ieh gux kdy GWtx-vWDx vflf nhIN. bfxI df ies bfry PYslf hY: "Kfvih Krcih ril imil BfeI ] qoit n afvY vDdo jfeI" (pMnf186). ieh rwbI sLbd, koeI sMsfrk vsq qF hY nhIN ijsdy BMzfr Gwt jfx jF muWk jfx. PLurmfn hY "iehu Dnu aKutu n inKutY n jfie" (pMnf 663)

sLbd gurU ‘anhqf’ vI hY- ieQy sfnUM ‘sLbd gurU’ dI iek hor ivlKWxqf vl vI iDafn dyx dI loV hY. ies bfry kuJ iesLfrf qF asIN pihlF hI dy cuWky hF. ‘anhq, anfhq, anhd, anfhd’ ieh cfr sLbd bfxI ivc ieko hI arQ ivc afey hn. ienHHF cohF sLbdF df mUl vI ieko hI hY, kyvl loV anusfr mfqRf aqy Aucfrx df Prk hY. hflFik mfqRFvF dy vfDy-Gfty kfrx ienHF dy kuJ hor rUp vI hn ijvyN ‘anhdo, anhqf’ afid. pr ivsLy nuM smJx vfsqy ieh cfr rUp hI kfPLI hn. mukWdI gl, ‘hWq’ aqy ‘hWd’ ieko hI sLbd dy do rUp hn, arQ hY cot. bRhmMz ivc mOjUd pRBu dy ies ielfhI ‘sLbd guru’ vfly gux dy pRgtfvy vfsqy iksy bfhrI cot dI loV nhIN huMdI Bfv ieh lPLjL ‘sLbd’ iksy sMsfrk afvfjL df nfm nhIN. ijvyN ik ijsnUM asIN afvfjL jF sLbd kihMdy hF, Ausdy pRgtfvy vfsqy iksy bfhrI cot dI loV huMdI hy. sMsfrk sLbd aQvf afvfjL vfsqy pMj pRkfr dy jMqR mMny gey hn pr ies ielfhI ‘sLbd’ dy pRgtfvy vfsqy y ajyhI koeI loV nhIN.

sWcfeI ieh hY ik mnuWK mfqRRR dy ‘ielfhI jIvn’ dI pRfpqI vfsqy ‘bfxI aQvf sLbd gurU’ nfl iesdI sFJ aWKrF rfhIN pfT krky, bfxI suxky, bfxI dI ivcfr krky jF iPLr sfjLF afid dI cot rfhIN bfxI df gfiex krky hI bx skdI hY. ies igafn rUpI sLbd ivc afvfjL pYdf krn vfsqy mnuWK jLbfn jF iPr sfjLf df shfrf lYNdf hY. sfjL pMj pRkfr dy mMny jFdy hn-–qfrF vfly qMqI sfjL, cWmVy qoN bnI ZolkI, joVI afid, DfqU qoN bxy icWmty CYxy afid, isWWDI cot rfhIN afvfjL pYdf krky ijvyN GMtf, PUk-hvf dI cot nfl bMsrI-hfrmoxIam afid. mOjUdf afrkYstrf vI iesy hI vjMqRI df PYlfa hY.

sMpUrx bRhmMz ivc vWs irhf krqy df igafn ijsnUM ik ‘sLbd gurU’ vI ikhf hY hr smyN afp muhfry inrMqr aqy ibnF bfhrI cot pRfpq hY. ies ‘sLbd gurU’ dI hoNd dI kfiemI vfsqy ajyhy iksy pRkfr dy sfjLF, jMqRf jF sMsfrk aWKrF dI loV nhIN. Purmfn hY "anhqf sbd vfjMq ByrI" (pM:13) aqy "anhd bfxI gurmuiK jfxI ibrlo ko arQfvY" (pMnf 945) aqy iesqrHF anykF hor pRmfx. iKafl rhy bfxI ivc iesy vfsqy lPLjL ‘sLbd’ ‘bfxI’ ‘igafn’ ‘ibbyk’ afid iBMn iBNn aWKrF nfl ibafinaf hY.

‘sLbd gurU vflf krqy df ieh gux hI, kfidr aqy kuWdrq df imlfvf aqy jIvn igafn df sRRoq hY. Purmfn hY: "vfhu vfhu bfxI inrMkfr hY iqsu jyvzu avru n koie" (pM: 515). iesy hI ‘sLbd gurU’ nUM mnuWK mfqR dI BlfeI ‘qy sMBfl vfsqy pfqsLfh ny ‘sfihb sIR gurU gRMQ sfihb jI" dy rUp ivc sMsfr sfhmxy aWKrF rfhIN pRgt kIqf hY. ‘sLbd gurU’ vflf pRBu df ieh gux afid kfl qoN sfrI rcnf ivc inrMqr mOjUd hY aqy rvygf. gurU gRMQ sfihb jI dy srUp ivc pRgt hox qoN bfd vI iesdf vfsf inrMqr aqy sMpUrx bRhmMz ivc hY ikAuNik ieh krqy df apxf hI gux hY Aus qoN iBMn nhIN.

‘sLbd gurU’ df inrMqr vfs aqy Bgq bfxI- akflpurKI pRgtfvf ies ‘sLbd gurU’ dI inrMqr hoNd vflI gl pfqsLfh ny kyvl gurbfxI ivc PurmfeI hI nhIN blik Bgq bfxI rfhI ies ielfhI swc nUM sfbq vI kIqf hY. sihb sIR gurU gRMQ sfihb jI vfsqy pMdrHF BgqF dI bfxI nUM gurU nfnk pfqsLfh ny afp pRvfn kIqf. gurbfxI KjLfny ivc ijhVI pMdrHF BgqF dI bfxI drj hY. ieh bfxI gurU nfnk pfqsLfh ny afpxy pRcfr dOiraF smyN iekqR kIqI. srIrk qor ieh sfry Bgq gurU nfnk pfqsLfh qoN pihlF ies sMsfr ivc afey, ienHHF ivcoN iksy iek Bgq nfl vI pfqsLfh df srIrk imlfp nhIN hoieaf. gurbfxI ivWcly ieh sfry Bgq ijnHF dIaF rcnfvF nUM pfqsLfh ny, apxI bfxI dy nfl afp brfbrI bKsLI; sfry dy sfry vwK-vwK kuWlF-jfqF, pRfqF dy sn. blik ienHHF ivcoN hI sLyK PrId ijhVy ik muslmfn mwq ivcoN sn, pfkptn dy invfsI sn. bfkI BgqF ivcoN bhuqy aKoqI sLUdr jfqF ivcoN sn ijvyN Bgq kbIr, nfmdyv, rvIdfs, sdnf, sYn jI afid bnfrs, mhfrfsLtr dy invfsI sn. qRRlocn, rfmfnMd, prmfnMd, jYdyv afid bRfhmx jfqI dy sn. ieh cIjL afpxy afp ivc iek vWzf sbUq hY ik ieh sfry Bgq ‘sLbd gurU’ qIk apxI apxI Gflxf kfrx hI puWjy.

iesy vfsqy pfqsLfh ny ienHF nUM Bgq kihky invfijaF; BgqI Bfvnf nfl sLPLl jIvn nUM pRfpq krn vfly. afiKr ieh sfry pRBu qIk iksqrHF puWjy-kyvl ies vfsqy ik pRBu dI byaMq rcnf ivc Aus "anhqf sbd vfjMq ByrI" (pM:13) vfly ‘sLbd gurU’ vflI apxI hoNd sdf qooN hY dUjf- ieh rWbI igafn AunHF ny afps ivc sfFJf kIqf jF sMsfr nUM idWqf-qF aWKrF rfhIN hI. iesdy bfvjUd jdoN AunHF aMdr pRgt hoieaf qF "anhqf sbd" dy rUp ivc. iehI kfrx hY jIvn soJI afAux qy ienHHF sfry BgqF ny, sfrf jLor Aus bRhmMzI sWc, sLbd aQvf ivvyk gurU dI loV qy hI lgfieaf. iksy ny vI srIrk gurU dI gl nhIN kIqI. byaMq dUrIaF aqy jnmfMdrU jfqF-pfqF ivc vMzy PLrk vI ienHF dy rsqy ivc rukfvt nf bx sky-aMq ieko hI ielfhI jIvn aqy ivcfrDfrf nUM pRfpq hoey. bfxI rfhIN kbIr sfihb PLurmFdy hn "khu kbIr mY so guru pfieaf jf kf nfAu ibbykou" (pMnf793). gurbfxI df PYslf hY ik jdoN mnuWK AupRokq BgqF vflI pMc avsQf nUM puWj jFdf hY qF "pMcf kf guru eyku iDafnu" (bfxI jpu pAu:16[pM:3) Bfv ajyhy pMcf ivWckfr jnm, jfq, sQfn Aumr, smyN dI ivWQ nhIN rih jFdI. Auh mnuWK dI GVI hoeI BfvyN iksy vI kul jfq dysL jF smyN ivc pYdf hoey jF ply hox. AunHHF dy jIvn dI sMBfl aqy syD vwK vwK nhIN rihdI. ieh sB qF hI sMBv hY jdoN sfry bRhmMz ivc ieko hI ‘pRBu igafn-sLbd gurU’ inrMqr vWs irhf hY.

gurU sfihbfn, Bgq aqy isWK- bfxI rfhIN, ieh PYslf vI gurU pfqsLfh df spWsLt hY ik sfihb sIR gurU gRMQ sfihb jI aMdr bfxI BfvyN BgqF dI hY, gurU srUpF dI jF suMdr jI, sqf-blvMz jF BWtF afid dI. jdoN pVHI-ivcfrI jfvy, qF sfrI rcnf "qnu mnu QIvY hiraf" qIk ieko hI ivcfr sUqr ivc bwJI hoeI hYY. ieko hI ‘sLbd gurU’ aQvf ‘ielfhI igafn’ nfl mnuWK nUM joVdI hYY. Purmfn hY "iekf bfxI ieku guru ieko sbdu vIcfir ] scf sAudf htu scu rqnI Bry BMzfr" (pM:646).

‘sLbd gurUU’ df ivsLuD srUp hY gurbfxI- hux qIk dy vyrvy qoN ieh gl BlI BFq spWsLt hY ik sfihb sIR gurU gRMQ sfihb jI Ausy ‘gurU sLbd’ df aWKrI rUp ivc ivsLuD pRgtfvf hn aqy Auys krqy qoN aWz nhIN hn. ‘gurbfxI gurU’ dy rUp ivc iehI Auh ‘sLbd gurU’ hY ijsdy pRkfsL qoN ibnF mnuWKf jnm mnuWKI guxF dy nyVy vI nhIN jf skdf aqy nf hI krqy ivc aByd hI hoieaf jf skdf hY. aigafnqf dy hnyry ivc TokrF KFdy jIv nUM BfvyN ikWqnIaF vI jUnF ivcoN inklxf pvy, Purmfn hY "anyk jUnI Brim afvY ivxu siqgur mukiq n pfey ] iPir mukiq pfey lfig crxI siqgurU sbdu suxfey" (pM:920). gurbfxI aMdr ieh vI spWsLt kIqf hY ik ies imlfp vfsqy kyvl mnuWKf jnm hI hY, dUjIaF jUnIaF nhIN. gurbfxI hI Aus ielfhI ‘sLbd’ df ivsLuD pRgtfvf hY, kuJ pRmfx:

(a) gurbfxI ‘Dur kI bfxI’ hY:– bfxI ivc pfqsLfh afp hI inrxF dyNdy hn, "jYsI mY afvY Ksm kI bfxI qYsVf krI igafnu vy lflo"(pM:722), "Dur kI bfxI afeI ] iqin sglI icMq imtfeI"(pM:–628) "jn nfnku boly bRhm bIcfru ] jo suxy kmfvY su AuqrY pfir"(p:370) "qf mY kihaf khxu jf quJY khfieaf" (pM:566) "dfsin dfsu khY jnu nfnku jyhf qUM krfieih qyhf hAu krI viKafnu" (pM:734) "hAu afphu boil n jfxdf mY kihaf sBu hukmfAu jIAu" (pM:763) ieiqafdk bfxI ivc ies vfsqy anykF pRmfx hn ik akflpurK jo kuJ aKvfAuNdf hY, pfqsLfh Ausy nUM hI ibafxdy hn. ‘sLbd gurU’ krqf qF hr smyN sfrI rcnf ivc vWs irhf hY loV qF afqmk jfgRRRqI dI hY.

(e)cUNik ieh bfxI hI ‘sLbd gurU df ivsLuD pRgtfvf hY. ieQy kyvl aWKrF df hI pVHdf hY. iesy vfsqy gurU nfnk pfqsLfh ny ‘lWg mfqRf’ qIk iesdI sMBfl afp kIqI. pMjvy srUp ivc afpjI ny byaMq qsIhy qF srIr Aupr sih ley pr ies dI ivsLuDqf nUM aFc nhIN afAux idWqI. apxy hI dsvyN srUp ivc nfdyV sfihb dy sQfn qy iesdI sMpUrxqf Aupr muhr vI afp lgfeI. sfbq kr idWqf ik ieh sfrf akflpurKI pRogrfm sI. iesnUM pihly jfmyN ivc hI AulIk ilaf igaf sI. apxy dsF srUpF qIk dy sMsfrk AuqfrF-JVHfvF nUM vI ies ivc afVy nhIN afAux idWqf igaf. ikAuNik ieh sMsfrk vfDy Gfty Aus ielfhI pRogrfm sfhmxy kuJ mul nhIN sn rKdy.

gurU nfnk pfqsLfh aqy sLbd gurU: pMj qoN vWD sdIaF bIq cuWkIaF hn, sfieMs dIaF KojF ny sMsfr dy DrmF dIaF cUlF ihWlf idWqIaF hn. sfrf sMsfr iek muhWlf (colony) bx cuWkf hY. sMsfrk DrmF dy Auolt’ gurbfxI dIaF sWcfeIaf hor aqy hor inWKr ky sfhmxy af rhIaF hn. gurbfxI ivWclf ielfhI sWc aj vI sfieMs qoN anMq sfl agy Kloqf hY. dsF srUpF ivcoN hI drsLn kro, guru nfnk pfqsLfh aqy AunHF ny ijs Aupr apxI bKisLsL df hWQ rWK idWqf, Ausy hI ielfhI pRogrfm df sWcf vfirs aqy gurU nfnk ho inWbiVaf. sMsfr dy ieiqhfs ivc iesdI imsfl nhIN iml skdI. gurbfxI ivc BWt kIrq ies scfeI nUM iesqrHF ibafxdy hn: "afip nrfiexu klf Dfir jg mih prvirXAu" (pM:1395) blik pMjvyN nfnk ny qF "jnu nfnku Bgqu dir quil bRhm smsir eyk ] 1 ] jIh ikaf bKfnY ] hF ik bil bil bil bil sd bilhfir"…… jnu nfnku Bgqu dir quil bRhm smsir eyk jIh ikaf bKfnY ] hF ik bil bil bil bil sd bilhfir ] 2 ]…[[ bilE crfgu aMD´fr mih sB kil AuDrI iek nfm Drm ] pRgtu sgl hir Bvn mih jnu nfnku guru pfrbRhmu ] 9 ] (pM:1385) aqy "sB qy vzf siqguru nfnku ijin kl rfKI myrI" (pM:750) afid byaMq sLbdF rfhIN gurU nfnk pfqsLfh bfry ies rWbI sWc nUM pRgt kIqf igaf hYY.

scu suxfiesI sc kI bylf (pM:723)- hux qIk dI ivcfr qoN ieh gl pUrI qrHF spWst ho jFdI hY ielfhI sWcu sdIvI hY aqy gurU gRMQ sfihb jI qoN pihlF vI ieh igafn mojUd sI. iesy hI ielfhI sWc ivcoN gurbfxI ivWcly 15 Bgq iesy ielfhI vizafeI df sbUq hn. PLrk vWzf ieh hY ik Aus sWcy jIvn dI pRfpqI, ryq ivcoN cInI cuMxn dI inaFeI ieWk aAuKI GftI sI. gurU nfnk pfqsLfh Ausy ielfhI sWc df hI pRgt rUp sn. cUMik ieh ielfhI sWc ijsnUM ‘gurU’ Bfv sfry sMsfrk igafnF df ‘gurU’ sLbd gurU jf sLRomxI igafn kihky vI smJfieaf hY, akflpurKI gux hY, AusqoN iBMn nhIN. iesqoN ibnF mnuWKf jIvn ivcoN aigafnqf nUM kWtxf qF dUr iesdI pihcfx vI nhIN kIqI jf skdI. ies vfsqyy guruU nfnk pfqsLfh, gurU, sLbd gurU, gurbfxI, sRI gurU gRMQ sfihb sfihb aqy akflpurK- iBMNn iBMn nhIN hn. gurbfxI KjLfny ivcoN ies scfeI nUM sWmJx vfsqy byaMq pRmfx idWqy jf skdy hn.

dUjy pfsy ijWqny vI sMsfrk igafn hn-zfktrI, ieMzstRI, ieMijnIairMg, tYknflojI, ikrsfnI, mYnyjmYNt, Boiqk, Kgol, jIv aqy dUsry anykF igafn, ivigafn sfiraF dI AuqpWqI kudrWq ivcoN hI hY. Aus kuWdrq ivcoN ijsnUM ik kfidr ny afp isrijaf aqy GiVaF hY. kidr nUM kuWdrq dI loV nhIN, byaMq kurWdrq qF AusdI kyvl Kyz hY pr kuWdrq dI hoNd hI kfidr dI sdIvI hoNd krky hY; kuWdrq dI apxI koeI hoNd nhIN. TIk iesyqrHF ijvyN sfzy srIr nUM afqmf dI loV hY pr afqmf ijhVI ik krqy df aMsL aqy sdIvI hyY, AusnUM apxI hoNd kfiem rKx vfsqy ies srIr dI loV nhIN.

sfry hI sMsfrk igafn cMUik kuWdrq ivcoN pYdf huMdy hn; ies vfsqy kuWdrq vl vWDn vfly mnuWK ivc kuJ mnuWKI kWdrF kImqF qF pYdf ho skdIaF hn, pr sfrIaF nhINN. gurU nfnk pfqsLfh, gurbfxI mfrg rfhI kuWdrq nUM pAuVI bxfky mnuWK nUM isWDf kfidr nfl joVdy hn. iesy kfrx jdoN mnuWK sMsfrk igafnF dy nfl nfl ‘sLbd igafn’ dI tyk lY ky agy vWDdf hY qF Aus aMdr sMqoK, BfeIcfrf, propkfr, sdfcfr anykF ielfhI kWdrF kImqF vI nfl vWDdIaF-PuldIaF hn. smfj ivc suhpx, iKwc aqy itkfa pYdf huMdf jFdf hY. krqy dIaF amulf bKisLsLF dI smJ afAuux lg pYNdI hY.

afid scu jugfid scu ] hY BI scu nfnk hosI BI scu ] 1 ] rWbI scfeI qF aid kfl qoN hI mOjUd sI, sdf iQr rihx vflI hY aqy rvygI vI-ieh PLYslf gurU pfqsLfh df hY. PLrk sI qF kyvl ieWqnf ijvyN ryq ivcoN cInI cuMxn dI inafeIN ies scfeI nUM pRfpq krn vfsqy anykF Gflxf GflxIaF pYdIaF sn. gurU nfnk pfqsLfh ny ‘sRI gurU gRMQ sfihb jI’ dy rUp ivc Ausyy ielfhI sWc df ivsLuD pRgtfvf kIqf hYY. sWc qF pihlF vI mojUd sI iesnUM sMsfr ivc pRgt krky mnuWKf jnm dI sMBfl koeI ‘Kflf jI df vfVf nhIN sI’. ies vfsqy bVI dlyrI aqy sUrmqfeI dI loV sI.

inwq nvyN igafn aqy ‘gurU’ igafn-hux asIN afAuuuuNdy hF iesy gurmWq pfT dy Aus pWK vl ijsdf ik ijLkr arMB ivc afieaf hY. ijLkr sI, ijAuN ijAuN sMsfr ivWc nvyN nvyN igafn aqy huWnr pRgt huuMdy jf rhy hn, mnuWK nUM smJ afAuux lg peI hY ik iksy mnuWK-mUrqIaF-pWQrF-kWbrF-mVHIaF-ipWplF-sWpF-ndIaF-afp imWQy BgvfnF-dyvIaF-dyvqy-Pokt krmkFzF, vfDU ivsLvfsF aqy vihmF-BrmF nfl Ausdy jIvn dI sMBfl sMBv nhIN. blik mnuWK dI hr pWKoN sMBfl krx vfly iBMn-iBMn igafn aqy AunHF qoN pYdf hox vflf AuWdm hI hY.

iesy sWcfeI df aglf pWK ieh vI hY ik mnuWK kyvl apxy ‘mn dI sLfqI’ vfsqy hI inWq nvyN nvyN igafnF, KojF aqy huWnrF leI agy qoN agy vWDx df jWqn kr irhf hY. KUbI ieh hY ik ‘mn df Auh itkfa’ qF AuQy vI pRfpq nhIN hoo irhf. blik ijWqnf agy vWDdf hY, kudrWq ivcoN hor nvyN igafn iml jFdy hn. kl qIk dIaF KojF iPLr purfxIaF po jFdIaF hn. AusdI BWtkxf hor aqy hor vWDdI jFdI hY. iesy BWtkxf df nqIjf hY Auh GWbrf ky nvyN qON nvyN mnorMjx dy sfDx ZUMzdf hY. jdoN AuQy vI qsWlI nhIN huMdI qF kYsIno, zrWg, nsLy, sYks, ivWBcfr, jurm, lVfeIaF-JWgVy, kWqloo-gLfrq, afqm hiqafvF, skYNzl, hiQafrF dO hoV, srIrk, sfmfijk blik mulkF dI qbfhI Öl tur pYNdf hYYYY. mn dI sLFqI aqy itkfa df rsqf iPLr vI hor lMmF huMdf jFdf hY.

ies bfry bfxI df PLYslf ik mnuWK df sMsfrk igafnF vl turnf glq nhI. glq hY qF AunHF ivc KWcq ho jfxf. bWs ieWQoN hI AusdI qbfhI df nvF cYnl KuWl jFdf hY. loV qF sI kudrWq ivcoN krqy dI byaMqqf dy drsLn krky mn nUM ivsmfd ivc ilafAuxf. PLurmfx hY "ivsmfdu nfd ivsmfdu vyd ] ivsmfdu jIa ivsmfdu Byd … vyiK ivzfxu rihaf ivsmfdu ] nfnk buJxu pUrY Bfig ]" (p:463) ieh ivsmfd dI avsQf hI Aus nUM mfnsk itkfa aqy mfnsk sLFqI pRdfn kr skdI sI. iPLr ieh sWcy ivsmfd vflI avsQf vI bfxI afigaf ivc cly ibnF pRfpq hoxI sMBv nhIN.

asl ivc mnuWK Aus kfidr df hI nUr hY aqy iesdI mfnsk qsWlLI df rfjL hY, Aus krqy ivc aByd hoxf. ijs kudWqr dIaF gihrfeIaF ivcoN Ausny krqy dI byaMqqf dy drsLn krnyy sn. ijs rcnf ivcoN krqy dIaF vizafeIaF dI pihcfx krky ivsmfd dI avsLQf nUM pRfpq hoxf sI. ies sWc dy rsqy clky Ausny AuWqm jIvn nUM pRfpq krnf sI. iesdy Ault mnuWK Aus kudrWq dy GuMMmx-Gyr aMdr hI PLsdf aqy zuWbdf jFdf hY. ies nfsmJI BrBur iqRsLnf ivcoN Auh apxy mn dI qsWlLI mMgdf hY ijhVI ik mumikn nhIN. jIvn dI sWcfeI df pqf nf hox kfrx, kudrWq df rWs mfxn dI bjfey kyvl AusdI BuWK nUM hI vDfeI jFdf hY. iesy df nqIjf huMdf hY ik ijWqnf ies ivc zuWbdf jFdf hY, BuWK hor vWDdI jFdI hY. qyjLI nfl vWD rhI ies BuWK ivcoN, qsWlI jF sLFqI df imlxf qF ieAuN hY ijvyN koeI bflHx vI pFdf jfvy iPLr ieh vI AumId rWKy ik aWg buWJ jfvygI. bfxI df PLurmfx hY "BuiKaf BuK n AuqrI jy bMnf purIaf Bfr" (jpu pM:1).

Bfvy ik hWQly gurmWq pfT qoN ieh ivsLf iblkul iBMn hY. iPLr vI ieWQy ieWqnI gl kr dyxI bhuq jLrUrI smJdy hF ijvyN apxy ndI afid vfly somyN qoN inWKiVaf pfxI, jdoN qIk Aus dy somy ivc nf imlf idWqf jfvy, AusdI KVOq qoN pYdf hoeI sVFd, icWkV, mWCr, bWdbU afid qoN AusnUM nhIN bcfieaf jf skdf. bfxI ivc ies imsfl nUM pfqsLfh iesqrHF ibafxdy hn "pbr qUM hrIafvlf kvlf kMcn vMin ] kY doKVY siVEih kflI hoeIaf dyhurI nfnk mY qin BMgu ] jfxf pfxI nf lhF jY syqI myrf sMgu ] ijqu izTY qnu prPuVY cVY cvgix vMnu" ]30] (p:1412). ies ivsLy nUM hor BlI BFq smJx vfsqy ‘igafn gurU aqy srIr gurUU’ ‘qy ‘Drm dy do rUp’ gurmWq pfT nM: 78. 77 sYNtr pfsoN mMgvf ky pVoHy aqy ‘hWQIN vMz syvf rfhIN’ gurmWq pRsfr ihWq sMgqF ivc vMzy jf skdy hn.

ies vfsqy hux jdoN mUrqIaF, pWQrF, dyvI-dyviqaF, krmkFzF dy vfDU rsqy CWzky mnuWK igafn vfly rsqy vl muiVaf hY, qF ies ivc sLWk nhIN ik Ausdy jIvn dI sMBfl igafn aqy AuWdm rfhIN hI hoxI hY. iPLr vI ieh qF hI sMBv hoeygf jykr sWdIaF qoN kurfhy pey aqy pfey jf rhy mnuWK nUM ies vfsqy ZMg vI bfxI koloN hI puWCx df sLOk jfgy qF. nhIN qF pRclq aKfx ‘nf KuWdf hI imlf nf ivsfly snMm, nf eIDr ky rhy nf AUDr ky hm’ dI qrHF, nf hI ieh apxI mMjLl qWk hI puWj skygf aqy nf hI mfnsk sLFqI aqy itkfa hI iesnUM iml pfeygf.

ies scfeI nuM smJx vfsqy sfzyyyy sfhmxy vWzf sbUq pWCmI dysL hx. Auh lok igafn vfly pfsy muVHx kfrx vihmF-BrmF ivcoN kyvl afp hI nhIN inkldy jf rhy blik Bfrq smyq sMsfr df hr iek vfsI AuQy hI jfky vWsxf aqy myhxq krnf loVdf hY. iesy df nqIjf hY ik pYsf aqy aYsLo-iesLrq vI hWd drjy qIk AunHF kol puWj rhI hY. hr pRkfr dy AuQy nvyN qoN nvyN mnorMjx df sfDx vI inWq iqafr ho rhy hn. iesdy bfvjUd Auh lok zuWbdy jf rhy hn nWisLaF, jurmF, skYNzlF, sYks, kysIno, ivWBcfr, afqm-hiqafvF aqy pqf nhIN ikhVI ikhVI gMdgI ivc. ieh iek pUrx scfeI hY ik igafn vfly ijs rsqy nfl ieh lok juVy hn. AuMJ qF jIvn df TIk rsqf iehI hY. PLrk hY kyyvl ieWqnf, ienHF lokF ny jIvn dI pAuVI Aupr cVHx dI bjfey, hyTF icWkV aqy gMdgI ivc Auqrxf surU kr idWqf hY. kfsL! koeI gurU kf lfl ienHF nUM gurbfxI dI AuMglI pWkVf ky isWDy rsqy pf sky. iksy ivdvfn ny sWc hI ikhf hY "aKOqI Drm pRDfn dysL dy vfsI BfrqIaF nUM jykr sWc dy mfrg qy pfAuxf hovy qF sO pRqIsLWq myhnq dI loV hY, iesdy Ault jykr pWCmI vsoN nUM sWc dy mfrg qy pfAuxf hovy qF kyvl pMjHF pRqIsLWq." kfrx spWsLt hY BfrqIaF nUM pihlF bnfvtI jIOvn aqy vfDU dy vihmF BrmF, krmkFzF aqy PLokt ivsLvfsF ivcoN kWZxf pvygf qF jfky ieh lok AuQy puWj skdy hn ijs pWDr Aupr ik aj pWCmI dysL puWj cuWky hn aqy kudrWq dy KjLfny ivcoN inWq nvIN kfZ kWZky sMsfr nUM dy rhy hn.

qF qy aglf jLrUrI kdm hY-ienHF inWq bdlx ‘qy pYdf hox vfly sMsfrk igafnF dy jnmdfqf-sdIvI, jugo jug atWl aqy sLROmxI igafn nfl mnuWK nUM joVxf. ies vfsqy ik ijs mfnsk sLFqI dI Bfl ivc mnuWK ieWqnI BWj-dOV krdf hY, sfry sMsfrk igafn iekWTy hoky vI iesnUM ‘mfnsk sLFqI-itkfa’ nhIN dy skdy. qF iPLr gurbfxI df srUp "sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI" qoN pRfpq, sLRomxI aqy ielfhI-rWbI igafn nfl mnuWK nUM joVxf-ijs qoN Ausdy jIvn ivc itkfa aqyy mfnsk sLfqI af sky?

076s00.02s040

Including this Gurmat Lesson No 76

gurU gRMQ sfihb jI qoN pihlF…

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 400/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315

web site- www.gurbaniguru.com




.