ਦਇਆ ਵੀ, ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ: ਗੁਰਮਤਿ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਗਹਿਰੀ ਉਲਝਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਦਰਤ, ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਲਈ ਦਇਆ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਹਾਰਕ ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ -ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਲੱਭਣ ਜਾਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਕੀ ਅਸੀਂ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲ ਦਇਆ ਵੀ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਇਹ ਉਲਝਣ ਕੁਦਰਤੀ ਹਨ, ਪਰ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਤਿਵਾਦ ਨਹੀਂ, ਸੰਤੁਲਨ ਸਿਖਾਂਦੀ ਹੈ। “ਦੂਖੁ ਨ ਦੇਈ ਕਿਸੈ ਜੀਅ ਪਤਿ ਸਿਉ ਘਰਿ ਜਾਵਉ॥" (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਪੰਨਾ 322)” ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਰ ਲੋੜ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਲੋੜ ਦੁੱਖ ਨਾ ਦੇ ਕੇ, ਕਰੁਣਾ ਅਤੇ ਮਰਯਾਦਾ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਦਰ ‘ਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਗਿਆਨ ਵੀ ਅੱਜ ਇਸੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਡਲਿੰਗ, ਸੈੱਲ ਕਲਚਰ, 3D ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਅਤੇ ਆਰਗਨ-ਆਨ-ਚਿਪ ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੁੱਖ ਪਵੇ। ਇਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰੁਣਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਸ ਖਾਣ ਜਾਂ ਨਾ ਖਾਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਮਝ ਅਤੇ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਿਤੇ ਵੀ ਮਾਸ ਖਾਣ ਜਾਂ ਨਾ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਾਪਦੰਡ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੀ।
ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਥਾਲੀ ਨਹੀਂ, ਮਨ ਹੈ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਦਇਆ ਹੋਵੇ, ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਸੰਯਮ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨੀਅਤ ਸਾਫ਼ ਹੋਵੇ -ਇਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਸਲ ਰਾਹ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਐਸਾ ਰਾਹ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰਹੇ। ਇਸ ਸੰਤੁਲਨ ਨਾਲ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਅੰਦਰੂਨੀ ਉਲਝਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਜੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਓ, ਇਸ ਨੂੰ ਕਦਮ ਦਰ ਕਦਮ ਸਮਝੀਏ।
1. ਜੀਵ-ਦਇਆ: ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਮੂਲ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਜੀਵ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਸਭ ਮਹਿ ਜੋਤਿ ਜੋਤਿ ਹੈ ਸੋਇ॥" ਸਭ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਜੋਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਜੀਵ 'ਤੇ ਦਇਆ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਦਇਆ ਕੋਈ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ - ਇਹ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਬੇਜ਼ਬਾਨ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਕੇ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਰੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋ।
ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲ ਦਇਆ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਹਾਰਮੋਨ (ਜਿਵੇਂ ਆਕਸੀਟੋਸਿਨ) ਵਧਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦਇਆ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ – ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਚੱਕਰ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ। ਇਸ ਲਈ, ਜੀਵ-ਦਇਆ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰੂਹਾਨੀ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2. ਵਿਗਿਆਨਕ ਲੋੜ ਅਤੇ ਮਾਨਵੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੀਮਤ
ਹੁਣ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਉਸ ਪਾਸੇ ਦੀ, ਜਿੱਥੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਇੰਸੁਲਿਨ (ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲਈ) ਜਾਂ ਵੈਕਸੀਨ (ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ), ਜੀਵਾਂ 'ਤੇ ਟੈਸਟ ਕਰ ਕੇ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕੀ ਇਹ ਗਲਤ ਹੈ? ਨਹੀਂ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ।
ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ 'ਜੀਵਨ ਦੀ ਲੜੀ' (Food Chain or Chain of Life)। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਵ ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ - ਜਿਵੇਂ ਸ਼ੇਰ ਹਿਰਨ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚਲਾ ਸਕੇ। ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਜੂਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਹੈ – ਯਾਨੀ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਤਾਕਤ। ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਜੀਵ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਜ਼ੁਲਮ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਚੂਹਿਆਂ 'ਤੇ ਟੈਸਟ ਕਰ ਕੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਦਵਾਈ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਵੱਡਾ ਲਾਭ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਵੇਖੀਏ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਲਾਲਚ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ। ਇਸ ਲਈ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੋਵੇਂ ਮਿਲ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਨਵੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈ, ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ।
3. ਉਲਝਣ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੂਰ ਕਰੀਏ? ਤਿੰਨ ਸੁਨਹਿਰੇ ਅਸੂਲ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਸਲਾਹਾਂ
ਇਹ ਉਲਝਣ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਅਸੂਲ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਅਸੂਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ:
ੳ) ਲੋੜ ਬਨਾਮ ਲਾਲਚ: ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ – ਕੀ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੈ? ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੌਕ ਲਈ (ਜਿਵੇਂ ਚਮੜੇ ਦੇ ਬੈਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ), ਸੁੰਦਰਤਾ ਲਈ (ਕਾਸਮੈਟਿਕਸ ਟੈਸਟਿੰਗ) ਜਾਂ ਸਵਾਦ ਲਈ (ਅਨਾਜ ਨਹੀਂ ਖਾ ਕੇ ਮੀਟ ਖਾਣਾ) ਵਰਤ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਪਾਪ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਦਵਾਈਆਂ), ਤਾਂ ਇਹ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਵਿਹਾਰਕ ਸਲਾਹ: ਵੈਜੀਟੇਰੀਅਨ ਖਾਣਾ ਅਪਣਾਓ ਜੇਕਰ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਰੂਅਲਟੀ-ਫ੍ਰੀ (ਜਾਨਵਰਾਂ ‘ਤੇ ਟੈਸਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ) ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਵਰਤੋ।
ਅ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਬਦਲਵੇਂ ਤਰੀਕੇ: ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਐਸੇ ਆਧੁਨਿਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਲਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਜਾਂ ਮੁਕੰਮਲ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
i) ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਡਲਿੰਗ : ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਵਰਤਾਅ ਕਰੇਗੀ, ਉਸਦੇ ਲਾਭ ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ii) ਸੈੱਲ ਕਲਚਰ : ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਜਿੰਦਾ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲੈਬੋਰਟਰੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਗਏ ਮਨੁੱਖੀ ਸੈੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਦਵਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਤੀਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਹੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
iii) 3Dਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਅਤੇ ਆਰਗਨ-ਆਨ-ਚਿਪ : ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਮਾਡਲ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਦਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕੇ ਕਰੁਣਾ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਭਾਵ “ਦੂਖੁ ਨ ਦੇਈ ਕਿਸੈ ਜੀਅ” ਨਾਲ ਵੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ -ਅਰਥਾਤ ਜਿੱਥੇ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ, ਉੱਥੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਮਨੁੱਖੀ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਕਾਸਮੈਟਿਕਸ ਲਈ ਜੀਵਾਂ 'ਤੇ ਟੈਸਟਿੰਗ ਬੈਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਦਲ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵਿਹਾਰਕ ਸਲਾਹ: ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿਓ ਜੋ ਅਹਿੰਸਕ ਢੰਗ ਅਪਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਪ ਵੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੇ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ।
ੲ) ਕ੍ਰਿਤਗਿਅਤਾ (ਧੰਨਵਾਦੀ ਮਨ): ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਕਾਰਨ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕਰੋ। ਸਾਡੀ ਅਰਦਾਸ ਵੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ "ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ, ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ॥" ਸਭ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੋ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖੋ।
ਵਿਹਾਰਕ ਸਲਾਹ: ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪੌਦੇ ਲਾਓ ਜਾਂ ਰੀਸਾਈਕਲਿੰਗ ਕਰੋ।
ਇਹ ਅਸੂਲ ਅਪਣਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਉਲਝਣ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੁਲਝਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਯਾਦ ਰੱਖੋ, ਹਰ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ।
4. ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸਬਕ
ਆਓ, ਕੁਝ ਅਸਲ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵੇਖੀਏ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਗੀਆਂ:
ੳ) ਪੈਨਸਿਲਿਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਵਾਈਆਂ: 1928 ਵਿੱਚ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਫਲੈਮਿੰਗ ਨੇ ਫੰਗਸ ਤੋਂ ਪੈਨਸਿਲਿਨ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ। ਜੇਕਰ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ, ਤਾਂ ਅੱਜ ਛੋਟੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਲੋਕ ਮਰ ਜਾਂਦੇ।
ਸਬਕ: ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਪਹਿਲ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਵੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਅ) ਮਧੂ-ਮੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਾਗਣ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ: ਮੱਖੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਰਸ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ। ਉਲਟਾ, ਉਹ ਪਰਾਗਣ ਕਰ ਕੇ ਨਵੇਂ ਫੁੱਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ – ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਲਓ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵਧਾਓ ਅਤੇ ਬਰਬਾਦ ਨਾ ਕਰੋ।
ਸਬਕ: ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਿਓ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਰਗੈਨਿਕ ਖੇਤੀ ਅਪਣਾ ਕੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਓ।
ੲ) ਕੋਵਿਡ-19 ਵੈਕਸੀਨ ਅਤੇ ਜੀਵ ਖੋਜ: ਕੋਵਿਡ ਵੈਕਸੀਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੀਵਾਂ 'ਤੇ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਜਾਨਾਂ ਬਚੀਆਂ। ਇਹ ਮਜਬੂਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਬਦਲਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭ ਲਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ mRNA ਤਕਨੀਕ (ਇਹ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ) ਜੋ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਸਬਕ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਅਹਿੰਸਕ ਰਾਹ ਵੱਲ ਵਧ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਇਹ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸੰਤੁਲਨ ਸੰਭਵ ਹੈ – ਅਸੀਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਕੇ ਵੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
5. ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ: "ਅਵਰ ਜੋਨਿ ਤੇਰੀ ਪਨਿਹਾਰੀ ॥ ਇਸੁ ਧਰਤੀ ਮਹਿ ਤੇਰੀ ਸਿਕਦਾਰੀ ॥" – ਸਾਰੀਆਂ ਜੂਨੀਆਂ ਤੇਰੀਆਂ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਤੂੰ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਹੈਂ। ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਚੌਧਰੀ ਆਪਣੀ ਪਰਜਾ (ਜੀਵ-ਜੰਤੂ) ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਕੋਲ ਬੁੱਧੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਸ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ, ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦਇਆ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵਰਤੀਏ, ਨਾ ਕਿ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ।
ਸਿੱਟਾ: ਸੰਤੁਲਨ ਨਾਲ ਜੀਓ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਓ
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਜੀਵਾਂ 'ਤੇ ਦਇਆ ਵੀ ਰੱਖੀਏ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣਾਈਏ। ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਹੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਾਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮਕਸਦ "ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ" ਹੋਵੇ। ਲਾਲਚ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹਿੰਸਾ ਗਲਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਗਿਰਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਲੋੜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਣਾ ਇੱਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ: "ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ॥" – ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਵਾਲਾ ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁਲੀਏ।
ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਵੇਖੋ – ਜੀਵਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਨੇ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਰੀਰ 'ਹਰਿ ਕਾ ਮੰਦਰ' ਹੈ – ਇਸ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਣਾ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ, ਨਿਰਦਈ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਦਲਵੇਂ ਰਾਹ ਲੱਭੀਏ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੀਏ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰੂਹਾਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਸੰਸਾਰ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਉਲਝਣ ਦੂਰ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੀਏ – ਇਹੀ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ।
--ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ।
--ਮੋਬ : 9316949649
--ਈਮੇਲ : gskbathinda@gmail.com
