ਕਿਸਮਤ ਤੇ ਸੋਚ ਦਾ ਸੰਬੰਧ: ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਹੀ ਸਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਹੈ
1. ਭੂਮਿਕਾ
ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਸੁਣਦੇ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ “ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਜੋ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਉਹੀ ਮਿਲੇਗਾ।” ਪਰ ਕੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕਿਸਮਤ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਹੈ ਜੋ ਉਪਰੋਂ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਜੇਕਰ ਐਸਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਮਿਹਨਤੀ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਾਮਯਾਬੀ ਮਿਲਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਤੇ ਆਲਸੀ ਲੋਕ ਕਦੇ ਉੱਠ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ। ਅਸਲ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਮਤ ਸਾਡੀ ਸੋਚ, ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਰਵੱਈਏ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਲਈ ਬੀਜ ਬੋਣਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਫਸਲ ਉੱਗਣ ਲਈ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਬੀਜ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕਰਮ ਉਸ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ। ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੋਚ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਫਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇਗੀ।
2. ਸੋਚ ਦੀ ਤਾਕਤ — ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪੱਖ
ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ (Psychology) ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਉਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹੈ।
ਜੇ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਹਰ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਡਰ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪਰ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਾਹ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਥੋਮਸ ਐਡੀਸਨ ਨੇ ਬਲਬ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ 1000 ਵਾਰ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਦੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ ਸੀ। ਜੇ ਉਹ ਸੋਚ ਲੈਂਦਾ ਕਿ “ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਖੋਜਕਾਰੀ ਨਹੀਂ”, ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਜ ਦੁਨੀਆਂ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ। ਉਸ ਦੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚ ਨੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਬਦਲੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸੋਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਐਨਰਜੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਾਹ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3. ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੱਥ
ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਊਰੋਨ (neurons) (ਨਿਊਰੋਨ ਉਹ ਸੈੱਲ ਹਨ ਜੋ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ (signals) ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।) ਰਾਹੀਂ ਨਵੀਆਂ ਕੜੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ਉਸੇ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਵੀ ਉਹੀ ਰਸਤੇ ਪੱਕੇ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ — ਜਿਵੇਂ “ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ,” “ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਖਰਾਬ ਹੈ।” ਪਰ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਦਿਮਾਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ — “ਮੈਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ,” “ਮੈਂ ਬਿਹਤਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।” ਇਹੀ ਸੋਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਬਣਦੀ ਹੈ।
4. ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੋਚ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: “ਮਨਿ ਜੀਤੈ ਜਗੁ ਜੀਤੁ।” ਅਰਥਾਤ ਜੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਜਿੱਤ ਲਈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਦਰਜ ਇਹ ਪਾਵਨ ਪੰਕਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜਿੱਤ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸੋਚ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਧਰਮ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਨ, ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਸਨੂੰ “ਮਨ ਦਾ ਜਿੱਤਣਾ”, ਕਿਸੇ ਨੇ “ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ”, ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ “ਦਿਲ ਦੀ ਨੀਅਤ” ਕਿਹਾ ਹੈ।ਇਸ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਮੂਲ ਕੇਂਦਰ ਬਾਹਰੀ ਹਾਲਾਤ ਨਹੀਂ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੋਚ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਧਰਮ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ, ਪਰ ਸਭ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਇਕੋ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੋਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਹੈ। ਸੋਚ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। “ਧਰਮਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰਸਮਾਂ ਨਹੀਂ, ਰਾਹ ਦੱਸੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਹ ਮਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਮਤ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।”
5. ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਦਾਹਰਨ
🔹 ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲਾ: 27 ਸਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਆਜ਼ਾਦ ਰਹੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ।
🔹 ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ: ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣੇ — ਕਿਸਮਤ ਨਹੀਂ, ਸੋਚ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਕੀਤਾ।
🔹 ਪਿੰਡ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ: ਜੇ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਕਹੇ “ਇਥੇ ਤਾਂ ਕਿਸਮਤ ਹੀ ਮਾੜੀ ਹੈ, ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ” — ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਓਥੇ ਹੀ ਰੁਕਿਆ ਰਹੇਗਾ। ਪਰ ਜੇ ਦੂਜਾ ਨੌਜਵਾਨ ਕਹੇ “ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਾਂਗਾ” — ਉਹ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਵੀ ਉੱਚਾਈਆਂ ਛੂਹ ਸਕਦਾ ਹੈ।
6. ਕਿਸਮਤ ਬਨਾਮ ਕਰਮ
ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ “ਕਿਸਮਤ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।” ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਤਦ ਹੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਰਮ ਚੰਗੇ ਹੋਣ। ਕਰਮ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰੰਟ ਤਦ ਹੀ ਚਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਵਿੱਚ ਔਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਓਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਤ ਤਦ ਹੀ ਚਮਕਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।
7. ਨਤੀਜਾ
ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਕਿਸਮਤ ਕੋਈ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਲੇਖ ਨਹੀਂ ਜੋ ਉਪਰੋਂ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜੀ ਗਈ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਉਹ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੋਚ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਹੋ ਜਿਹੇ ਕਰਮ ਹੋਣਗੇ, ਅਤੇ ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਜਿੰਦਗੀ ਬਣੇਗੀ।
ਇਸ ਲਈ
👉 ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੱਖੋ।
👉 ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਚਾਈ ‘ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਜੋੜੋ।
👉 ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਉਡੀਕ ਨਾ ਕਰੋ, ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਬਣਾਓ।
8. ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਸਾਰ
ਸੋਚ ਕਿਸਮਤ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ, ਧਰਮ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜਰਬੇ — ਤਿੰਨੇ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਖੁਦ ਮਾਲਕ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਸੰਵਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
🖋️ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ
— 9316949649
