.

☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩☬

(ਪੰ: 508-517)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੨੮)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੦ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਏਹੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਹੈ ਜੇਤਾ ਹੈ ਆਕਾਰੁ॥ ਜਿਨਿ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ ਸੋ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ॥ ਨਾਨਕ ਜੇ ਕੋ ਆਪੁ ਗਣਾਇਦਾ ਸੋ ਮੂਰਖੁ ਗਾਵਾਰੁ॥ ੧

ਮਃ ੩॥ ਮਨੁ ਕੁੰਚਰੁ ਪੀਲਕੁ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨੁ ਕੁੰਡਾ ਜਹ ਖਿੰਚੇ ਤਹ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਹਸਤੀ ਕੁੰਡੇ ਬਾਹਰਾ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ॥ ੨

ਪਉੜੀ॥ ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਅਰਦਾਸਿ ਜਿਨਿ ਉਪਾਇਆ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਅਪਣਾ ਸੇਵਿ ਸਭ ਫਲ ਪਾਇਆ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ ਸਦਾ ਧਿਆਇਆ॥ ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੈ ਸੰਗਿ ਦੁਖੁ ਮਿਟਾਇਆ॥ ਨਾਨਕ ਭਏ ਅਚਿੰਤੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ਨਿਹਚਲਾਇਆ॥ ੨੦

(ਪਉੜੀ ੨੦, ਸਟੀਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਏਹੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਹੈ ਜੇਤਾ ਹੈ ਆਕਾਰੁ॥ ਜਿਨਿ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ ਸੋ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ॥ ਨਾਨਕ ਜੇ ਕੋ ਆਪੁ ਗਣਾਇਦਾ ਸੋ ਮੂਰਖੁ ਗਾਵਾਰੁ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੧੬}

ਪਦ ਅਰਥ: — ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਚਲਾਏਮਾਣ, ਅਸਥਿਰ, ਸਦਾ ਆਣ ਜਾਣ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ `ਚ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਇਕੋ ਹਾਲਤ `ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਜੇਤਾ ਹੈ ਆਕਾਰੁਸਮੁਚੀ ਰਚਨਾ, ਜਿਤਨੀ ਵੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਜਿਨਿ—ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ। ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ—ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲਈ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ। ਸੋ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ- ਉਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਹ ਅਕਾਲਪੁਖ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਣ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪੁ—ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ। ਗਣਾਇਦਾ—ਵੱਡਾ ਅਖਵਾਂਦਾ ਹੈ, ਵੱਡਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ: — “ਏਹੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਹੈ, ਜੇਤਾ ਹੈ ਆਕਾਰੁ” - ਜਿਤਨੀ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਿੱਸ ਰਹੀ ਹੈ ਇਹ ਸਭ ਆਉਣ ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਥਿਰ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਬਦਲਵੀਂ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਵ, ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਹਰੇਕ ਅੰਗ ਕਦੇ ਵੀ ਥਿਰ ਤੇ ਇਕੋ ਹਾਲਤ `ਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।

ਮਨੁੱਖ ਸਮੇਤ ਇਸ ਸਮੂਚੇ ਜਗਤ `ਚ ਆਉਣ-ਜਾਣ, ਇਸ `ਚ ਤਬਦੀਲੀ ਤੇ ਘਾਟੇ-ਵਾਧੇ ਵਾਲਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਹਰੇਕ ਪਲ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਧਨ-ਪਦਾਰਥ, ਰਾਜ-ਮਿਲਖ- ਸਿਕਦਾਰੀਆਂ ਆਦਿ `ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨਾ ਉਸਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਹੀ ਹੈ।

ਜਿਨਿ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ, ਸੋ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ” - ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚਲੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਮਨ ਕਰਕੇ ਸਮਝ ਤੇ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਉਹ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਉਹ ਸਦਾ ਲਈ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਜੇ ਕੋ ਆਪੁ ਗਣਾਇਦਾ, ਸੋ ਮੂਰਖੁ ਗਾਵਾਰੁ” - ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਬੰਧੀ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਅਪਣਤ ਵਾਲਾ ਭਰਮ ਪਾਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਾਹੂ-ਬਲ ਵਾਲਾ, ਧਨ-ਮਾਲ, ਸਿਕਦਾਰੀਆਂ ਆਦਿ ਕਾਰਣ ਵੱਡਾ ਅਖਵਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਮੂਰਖ ਹੈ, ਉਹ ਗਵਾਰ ਹੈ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਮਨੁੱਖ ਸਮੇਤ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਹਰ ਪਲ ਘੱਟਣ-ਵੱਧਣ, ਬਦਲਾਵ ਤੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਵੀ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਿਵਾਏ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਸਥਾਪਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਮ, ਬਚਪਣ, ਜੁਆਨੀ, ਬੁਢਾਪਾ ਤੇ ਅੰਤ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਪਲ ਪਲ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲਾ ਇਹ ਨਿਯਮ, ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ `ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਲਗਭਗ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਹਰੇਕ ਅੰਗ `ਤੇ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਤੇ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਕੇ ਅਨੰਦਤ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾਅ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਤੇ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਨਿਜ ਦੀ ਹੋਂਦ (ਹਉਂ) ਜਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਚੋਂ ਧਨ-ਮਾਲ, ਰਾਜ-ਮਿਲਖ-ਸਿਕਦਾਰੀਆਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਪਣਤ ਵਾਲਾ ਭਰਮ ਪਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅਸਲ `ਚ ਮੂਰਖ ਤੇ ਗਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਰਹਿਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪ।

ਮਃ ੩॥ ਮਨੁ ਕੁੰਚਰੁ, ਪੀਲਕੁ ਗੁਰੂ, ਗਿਆਨੁ ਕੁੰਡਾ, ਜਹ ਖਿੰਚੇ ਤਹ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਹਸਤੀ, ਕੁੰਡੇ ਬਾਹਰਾ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ॥ ੨॥ {ਪੰ: ੫੧੬}

ਪਦ ਅਰਥ: —ਕੁੰਚਰੁ—ਹਾਥੀ। ਪੀਲਕੁ— ਮਹਾਵਤ, ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਚਲਾਣ ਵਾਲਾ। ਗਿਆਨ—ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ। ਜਹ—ਜਿੱਧਰ। ਹਸਤੀ—ਹਾਥੀ (ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨ)। ਉਝੜਿ—ਕੁਰਾਹੇ, ਔਝੜ, (ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੁਠੇ ਰਾਹ) ਬਿਰਥਾ ਜਨਮ। ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ- ਇਹ ਮਨ ਜੀਵ ਨੂੰ ਬਾਰ ਬਾਰਦੇ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਇ—ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ: — “ਮਨੁ ਕੁੰਚਰੁ, ਪੀਲਕੁ ਗੁਰੂ, ਗਿਆਨੁ ਕੁੰਡਾ, ਜਹ ਖਿੰਚੇ ਤਹ ਜਾਇ” - ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਮਨ ਹਾਥੀ ਦੀ ਨਿਆਂਈਂ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਆਪ ਇਸ ਮਨ ਰੂਪ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮਹਾਵਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ ਦਾ ਇਸ ਮਨ `ਤੇ ਕੁੰਡਾ ਹੋਵੇ; ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਹਾਥੀ ਵੀ ਓਧਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਧਰ ਇਸਦਾ ਮਹਾਵਤ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਇਸ ਨੂੰ ਟੋਰਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਹਸਤੀ ਕੁੰਡੇ ਬਾਹਰਾ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ” - ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕੁੰਡੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹਾਥੀ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਇਸ ਹਾਥੀ ਮਨ ਦਾ ਵੀ ਜਦੋਂ ਤੀਕ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਮਹਾਵਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸਦੀ ਮੱਤ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੇ ਕੁੰਡੇ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਇਹ ਮਨ ਹਾਥੀ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ” ਜੀਵ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਇਸਦਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ)।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਦਰਅਸਲ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਰਤੇ ਦੀ ਇਸ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਆਉਣ ਜਾਣ ਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਧਰ ਮਨੁੱਖ ਅੰਦਰ ਵੀ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਜੀਵਨ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਕ ਜੀਵਨ ਤਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨਿ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ” ਭਾਵ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਇਸ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋ ਕੇ ਅਨੰਦਤ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੋ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ” ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਜਿਹੜੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਇਸ ਭੇਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਉਹ ਸੰਸਾਰ `ਤੇ ਆਪਣੀ ਪੱਕੜ ਬਨਾਉਣ `ਚ ਪਏ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਮੁਕਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਹੋਂਦ ਗਿਣਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਨਾਨਕ ਜੇ ਕੋ ਆਪੁ ਗਣਾਇਦਾ ਸੋ ਮੂਰਖੁ ਗਾਵਾਰੁ” ਉਹ ਅਸਲੋਂ ਮੂਰਖ ਤੇ ਗਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਰਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚਲੇ ਉਸ ਗੁਰੂ ਤੇ ਮਨ ਵਾਲੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਹੀ ਮਨ-ਹਾਥੀ, ਮਹਾਵਤ-ਗੁਰੂ ਤੇ ਅੰਕਸ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ ਵਾਲੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਖੋਲਿਆ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਵਿਹੂਣਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਅੰਕਸ ਰਹਿਤ ਹਾਥੀ ਵਾਂਙ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ” ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਮਨ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਖੁਆਰੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਮਨ ਹਾਥੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਉੜੀ॥ ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਅਰਦਾਸਿ ਜਿਨਿ ਉਪਾਇਆ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਅਪਣਾ ਸੇਵਿ ਸਭ ਫਲ ਪਾਇਆ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ ਸਦਾ ਧਿਆਇਆ॥ ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੈ ਸੰਗਿ ਦੁਖੁ ਮਿਟਾਇਆ॥ ਨਾਨਕ ਭਏ ਅਚਿੰਤੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ਨਿਹਚਲਾਇਆ॥ ੨੦॥ {ਪੰ: ੫੧੭}

ਪਦ ਅਰਥ: —ਜਿਨਿ—ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ। ਉਪਾਇਆ —ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਰਚਨਾ ਮਾਨੋ ਇੱਕ ਖੇਡ ਹੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੇਵਿ—ਸੇਵਾ ਕਰ ਕੇ, ਹੁਕਮ ਕਰ ਕੇ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਈ ਰਾਹੀਂ। ਸਭ ਫਲ ਪਾਇਆ—ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾੳ—ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ। ਸਦਾ ਧਿਆਇਆ—ਲਿਵ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੁਖੁ- ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਦੁਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿਣ ਦਾ ਦੁਖ, ਅਗਿਆਨਤਾ। ਅਚਿੰਤੁ—ਬੇ-ਫ਼ਿਕਰ। ਹਰਿ ਧਨੁ—ਨਾਮ ਧਨ। ਨਿਹਚਲਾਇਆ—ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਅਰਥ: — “ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਅਰਦਾਸਿ, ਜਿਨਿ ਉਪਾਇਆ” - ਹੇ ਭਾਈ! ਤੂੰ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਵਾਲਾ ਰਿਹ ‘ਦੂਜਾ ਭਾਉ’ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸਤਿਗੁਰੁ ਅਪਣਾ ਸੇਵਿ, ਸਭ ਫਲ ਪਾਇਆ” - (ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰੀਏ ਤਾਂ) ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਟੁਰ ਸਕੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹਾਸਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ, ਸਦਾ ਧਿਆਇਆ” - ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੇਵਲ ਅਜਿਹੀ ਸਫ਼ਲ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਨਾਮ ਅਥਵਾ ਲਿਵ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ ਜੁੜੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੈ ਸੰਗਿ, ਦੁਖੁ ਮਿਟਾਇਆ” -ਦਰਅਸਲ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਭਾਉ ਅਥਵਾ ਜੀਵ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਵਾਲਾ ਦੁਖ ਮਿੱਸਟ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਭਏ ਅਚਿੰਤੁ, ਹਰਿ ਧਨੁ ਨਿਹਚਲਾਇਆ” ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੨੦।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਾਇਆ ਤੇ ਪ੍ਰ੍ਰਭੂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਖੱਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਵਿਛੋੜੇ ਵਾਲਾ ਦੁਖ ਤੇ ਅੁਆਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਜੀਵ ਇਸ ਦੁਬਿਧਾ `ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ, ਮਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਉਸ ਨੂੰ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਖੁਆਰੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ, ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਨਾਨਕ ਭਏ ਅਚਿੰਤੁ, ਹਰਿ ਧਨੁ ਨਿਹਚਲਾਇਆ” ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਅਤੇ “ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ” ਸਮੇਂ ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪਉੜੀ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਭਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀ ਕਦੋਂ ਤੋਂ ਪਰ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਜੀਵ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਇਹ ਵਿਛੋੜਾ ਜਿਸਦਾ ਦਾ ਕਿ ਕਾਰਣ ਵੀ ਇਕੋ ਹੀ ਸੀ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਕਾਰਣ ਸੀ ਮਨੁੱਖ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਉਲਝ ਜਾਣਾ ਤੇ ਖੁਆਰੀਂਆਂ।

ਤਾਂ ਤੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਜਿਲ੍ਹਣ ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਇਧਰ ਓਧਰ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਛੁਟਲਾਰੇ ਲਈ ਕੇਵਲ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰੇ; ਉਸ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀਵ ਅੰਦਰੋਂ ‘ਦੂਜਾ ਭਾਉ’ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਮਕਸਦ ਹੈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਜਿਸਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਸੁਰਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾਅ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।

ਦਰਅਸਲ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਏਹੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਵਣ ਜਾਣ…” `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਕੋ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਤੇ ਉਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਚੋਂ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਣਪਦੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਚੋਂ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ੳਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੇ ਇਸੇ ਰਚਨਾ `ਚੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਧਨ-ਮਾਲ, ਰਾਜ-ਰੰਗ ਭਾਵ ਰਚਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਿਆਂ `ਤੇ ਹੀ ਆਪਣੀ ਪੱਕੜ ਬਣਾਂਦੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਦਰਸਾਂਉਂਦੇ ਨੇ ਅਸਲ `ਚ ਉਹ ਮੂਰਖ ਤੇ ਗਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਮਨੁ ਕੁੰਚਰੁ ਪੀਲਕੁ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨੁ ਕੁੰਡਾ ਜਹ ਖਿੰਚੇ ਤਹ ਜਾਇ” `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਖੋਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਹਾਥੀ `ਤੇ ਮਹਾਵਤ ਤੇ ਉਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਤੀਕ ਮਹਾਵਤ ਦਾ ਕੁੰਡਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਹਾਥੀ ਬਾਰ ਬਾਰ ਓਝੜੇ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਮਨ ਵੀ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਇਸ ਮਨ ਰੂਪ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਤੀਕ ਗੁਰੂ ਮਹਾਵਤ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ ਦ ਅੰਕਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਓਦੋਂ ਤੀਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਵੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਸ ਨਿਰਅੰਕੁਸ਼ ਹਾਥੀ ਵਾਂਙ ਬਾਰ ਬਾਰ ਕੁਰਾਹੇ ਤੇ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੀ ਕਿ ਇਸ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਲਿਆ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਮੱਤ ਦਾ ਅੰਕੁਸ਼ ਲਗਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਪਉੜੀ `ਚ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਲਿਆ ਹੈ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਉਸ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੇ ਰਸਤੇ’ ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 28th. Gu.ki.v.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.