.

☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬

(ਪੰ: 508-517)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੨੧)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੫ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਰੈਣਿ ਸੁਖਿ ਵਿਹਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਸਦਾ ਅਨੰਦੁ ਹੋਵੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਹਰਿ ਸਿਉ ਲਿਵ ਲਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਮੀ ਬੋਲੈ ਬੋਲਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਸੋਭਾ ਪਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਤਿ ਰਜਾਇ॥ ੧ 

ਮਃ ੩॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਬਾਣੀ ਸਚੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਲਧੀ ਭਾਲਿ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਬਦੇ ਉਚਰੈ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਹਿਰਦੈ ਨਾਲਿ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਸਹਜੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਾਲਿ॥ ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ਨਾਨਕਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਿਦੈ ਸਮਾਲਿ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਏ ਮਨਾ ਅਤਿ ਲੋਭੀਆ ਨਿਤ ਲੋਭੇ ਰਾਤਾ॥ ਮਾਇਆ ਮਨਸਾ ਮੋਹਣੀ ਦਹ ਦਿਸ ਫਿਰਾਤਾ॥ ਅਗੈ ਨਾਉ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਇਸੀ ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਖਾਤਾ॥ ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਨ ਚਖਿਓ ਫੀਕਾ ਬੋਲਾਤਾ॥ ਜਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖਿਆ ਸੇ ਜਨ ਤ੍ਰਿਪਤਾਤਾ॥ ੧੫ 

(ਪਉੜੀ ੧੫, ਸਟੀਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਰੈਣਿ ਸੁਖਿ ਵਿਹਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਸਦਾ ਅਨੰਦੁ ਹੋਵੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਹਰਿ ਸਿਉ ਲਿਵ ਲਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਮੀ, ਬੋਲੈ ਬੋਲਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਸੋਭਾ ਪਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ, ਸਤਿ ਰਜਾਇ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੧੪}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ—ਹੈਰਾਣਗੀ ਤੇ ਅਸਚਰਜਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ। ਰੈਣਿਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਰਾਤ। ਸੁਖਿਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ `ਚ, ਮਾਨਸਿਕ ਟਿਕਾਅ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ। ਕਰਮੀ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ। ਕਰਮੀ, ਬੋਲੈ ਬੋਲਾਇਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੇ ਬੋਲ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਕਰਕੇ ਮੂਹੋਂ ਕਢਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੋਭਾ ਪਾਇਸਮਾਜ `ਚ ਵੀ ਵਡਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਤਿ ਰਜਾਇਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾਅ `ਚ ਚਲਣ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਅ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨੋਟ-੧ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਅਸਚਰਜ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਸੁੰਦਰ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਸਤੀ `ਚ ਸਾਡੇ ਮੂਹੋਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਜਾਂ ਮੈ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਆਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਆਦਿ” ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਨੋ ਅਸੀਂ ਅਚਣਚੇਤ ਹੀ ਉਸ ਨਜ਼ਾਰੇ ਜਾਂ ਉਸ ਖ਼ਿਆਲ ਦੀ ‘ਸਿਫ਼ਤਿ’ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਉਸੇ `ਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਲਈ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਢੁਕਵੇਂ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾ `ਚ ਬਿਆਣ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ: ਭਾਵ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਜਿੱਥੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਕੋਈ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੰਕਾਰਿਆਂ ਬੰਦਾ ਵੀ ਕਹਿ ਉਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਆਣ ਕਰਣਾ, ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।

ਨੋਟ-੨ ਉਂਝ ਵੀ ਇਥੇ ‘ਵਾਹੁ `ਚ ‘ਹ’ ਦੇ ਪੈਰ ਹੇਠਾਂ (-), ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਇਕਵਚਨ ਤੇ ਕੇਵਲ ਇਕੋ-ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਥੇ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰਕ ਹੈਰਾਣਗੀ ਜਾਂ ਅਸਚਰਜਤਾ `ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਥੇ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਤੇ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ -ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਦੋਵੇਂ ਨੋਟ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਣ ਲਈ ਕੇਵਲ ਦੋਹਰਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਅਰਥ : — “ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਰੈਣਿ ਸੁਖਿ ਵਿਹਾਇ” -ਹੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ! ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਰਾਤ ਸੁਖੀ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਸਦਾ ਅਨੰਦੁ ਹੋਵੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ” - ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦਿਆਂ ਜੀਵਨ ਅਨੰਦਮਈ, ਮਾਨਸਿਕ ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸੰਤੋਖੀ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਹਰਿ ਸਿਉ ਲਿਵ ਲਾਇ” -ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਸੁਰਤ ਜੁੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

“ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਮੀ, ਬੋਲੈ ਬੋਲਾਇ” - ਫ਼ਿਰ ਸੱਚ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਦੀ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਦਾ ਭਾਵ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਕਰਤੇ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਸੋਭਾ ਪਾਇ” -ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਲਾਹ ਕਰਦਿਆਂ ਸੋਭਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਣ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜ `ਚ ਵੀ ਵਡਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ, ਸਤਿ ਰਜਾਇ” -ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ `ਚ ਜੁੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਹੀ ਮਿੱਠੀ ਲਗਦੀ ਹੈ।

ਭਾਵ ਅਜਿਹੇ ਜੀਉੜਿਆਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕਰਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਉਲਾਹਨੇ ਤੇ ਕਿਉਂ, ਕਿੰਤੂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ-ਹਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਹੀ ਮਿੱਠੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਭਲੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਝ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਿਰਦੇ `ਚੋਂ ਹੀ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਲਈ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ‘ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਅਥਵਾ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੱਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਸ ਮਨੁਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਨੰਦਮਈ, ਸੰਤੋਖੀ ਤੇ ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਲਿਵ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬੋਲ-ਵਿਹਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਗੜੁੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ, ਸਦਚਾਰਕ ਤੇ ਉੱਚੇ ਆਚਰਣ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜ ਤੇ ਸਮਸਾਰ `ਚ ਵੀ ਸਤਿਕਾਇਆ ਤੇ ਵਡਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਹਰੇਕ ਬੋਲਚਾਲ ਤੇ ਵਿਹਾਰ `ਚੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਤੇ ਉਸਦਾ ਗੁਣ ਗਾਣ, ਇਹ ਸਭ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਅਜਿਹੇ ਜੀਊੜੇ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਹਰੇਕ ਕਰਣੀ ਵੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਮਿੱਠੀ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਉਣਾ ਹੀ ਭਾਉਂਦਾ ਤੇ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।

ਮਃ ੩॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਬਾਣੀ ਸਚੁ ਹੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਲਧੀ ਭਾਲਿ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਬਦੈ ਉਚਰੈ, ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਹਿਰਦੈ ਨਾਲਿ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਹਰਿ ਪਾਇਆ, ਸਹਜੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਾਲਿ॥ ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ਨਾਨਕਾ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਿਦੈ ਸਮਾਲਿ॥ ੨॥ {ਪੰ: ੫੧੪}

ਅਰਥ : — ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਬਾਣੀ ਸਚੁ ਹੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਲਧੀ ਭਾਲਿ” -ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਕੇਵਲ ਉਸੇ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਭਾਵ ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਬਦੈ ਉਚਰੈ, ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਹਿਰਦੈ ਨਾਲਿ” - ਉਹ ਗੁਰੂ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਨਾਲ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ’ ਆਖਦਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੀ ਮਨ ਕਰਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਹਰਿ ਪਾਇਆ, ਸਹਜੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਾਲਿ” -ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੱਜਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦਿਆਂ-ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਭਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਗੁਰਮੁਖ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਣ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਇਕ-ਮਿੱਕ ਹੋਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ਨਾਨਕਾ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਿਦੈ ਸਮਾਲਿ” -ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਅਥਵਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ, ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਸਲੋਕ `ਚ ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਤਰਤੀਬ ਦੇ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਹ ਕਿਹੜੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ:-

(ੳ) ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਸੱਚ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਭਾਵ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

(ਅ) ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਕਮਾਈ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਮਨ ਕਰਕੇ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

(ੲ) ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਚੂੰਕਿ ਹਰ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਮਨ ਕਰਕੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਸਹਿਜੇ ਤੇ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

(ਸ) ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ, ਸੁਆਸ-ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿਕੇ ਸਫ਼ਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਇਹ ਸਫ਼ਲ ਅਵਸਥਾ, ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ (ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ)।

ਪਉੜੀ॥ ਏ ਮਨਾ ਅਤਿ ਲੋਭੀਆ, ਨਿਤ ਲੋਭੇ ਰਾਤਾ॥ ਮਾਇਆ ਮਨਸਾ ਮੋਹਣੀ, ਦਹਦਿਸ ਫਿਰਾਤਾ॥ ਅਗੈ ਨਾਉ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਇਸੀ, ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਖਾਤਾ॥ ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਨ ਚਖਿਓ, ਫੀਕਾ ਬੋਲਾਤਾ॥ ਜਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖਿਆ, ਸੇ ਜਨ ਤ੍ਰਿਪਤਾਤਾ॥ ੧੫॥ {ਪੰ: ੫੧੪}

ਪਦ ਅਰਥ : — ਲੋਭੇ ਰਾਤਾ—ਲੋਭ `ਚ ਲੁਪਤ। ਦਹਦਿਸ ਫਿਰਾਤਾ— ਦਸੋਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ `ਚ ਭਟਕਦਾ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਭਟਕਦਾ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ। ਅਗੈ—ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚਦੁਖੁ ਖਾਤਾ— ਮਨਮੁਖ ਨੂੰ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਵੱਡਾ ਦੁਖੀ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਫੀਕਾ ਬੋਲਾਤਾ—ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਦੀਆਂ ਕੱਚੀਆਂ ਬੇਸਿਰਪੈਰ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ। ਤ੍ਰਿਪਤਾਤਾ— ਰੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਵਾਲੀ ਭਟਕਣਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ : — “ਏ ਮਨਾ ਅਤਿ ਲੋਭੀਆ, ਨਿਤ ਲੋਭੇ ਰਾਤਾ” - ਹੇ ਮਨਮੁਖ ਮਨ! ਤੇਰਾ ਸੁਭਾਅ ਵੱਡਾ ਲੋਭੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੂੰ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਲੋਭ `ਚ ਹੀ ਲੁਪਤ ਹੋਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਂ।

ਮਾਇਆ ਮਨਸਾ ਮੋਹਣੀ, ਦਹਦਿਸ ਫਿਰਾਤਾ” - ਮਾਇਆ `ਚ ਵੱਡੀ ਖਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਇਸੇ ਖਿੱਚ ਕਾਰਣ, ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬੇਅੰਤ ਆਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਉਪਜਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦਕਿ ਇਧਰ ਲੋਭ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਇਹ ਮਨ, ਇਸ ਮੋਹਣੀ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਦਾ ਆਪਣੀਆਂ ਆਸ਼ਾਂਵਾਂ-ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹੀ ਦਸੋਂ ਪਾਸੇ ਭਟਕਦਾ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ।

ਅਗੈ ਨਾਉ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਇਸੀ, ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਖਾਤਾ” -ਐ ਮਨਮੁਖਿ ਮਨ! ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ `ਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਾਮਨਾ ਜਾਂ ਉੱਚੀ ਜਾਤ, ਇਸ `ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਤੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਮ `ਚ ਭੁੱਲਾ ਰਹਿ ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਖ ਪਾ ਰਿਹਾਂ ਹੈ ਤੇ ਅੱਗੇ ਵੀ ਪਾਵੇਂਗਾ।

ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਨ ਚਖਿਓ, ਫੀਕਾ ਬੋਲਾਤਾ” -ਜੀਭ ਨਾਲ ਵੀ ਤੂੰ ਕਦੇ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸੁਆਦ ਨਹੀਂ ਚੱਖਿਆ। ਭਾਵ ਜੀਭ ਨਾਲ ਵੀ ਤੂੰ ਕਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਤੇਰੇ ਬੋਲਾਂ `ਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਕੱਚੇ ਸੰਸਾਰਕ ਬੋਲ ਹੀ ਭਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਜਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖਿਆ, ਸੇ ਜਨ ਤ੍ਰਿਪਤਾਤਾ” - ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਰਸ ਚੱਖ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਮਾਇਕ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਉਹ ਮਨ ਕਰਕੇ ਰੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। (ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਮਾਨਸਿਕ ਟਿਕਾਅ ਤੇ ਸੁਭਾਅ ਸੰਤੋਖੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)। ੧੫।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਮਨਮੁਖ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖ, ਦੋਨਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਨ ਵਾਲੀ ਦਾਤ ਮਿਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖ, ਹਉਮੈ ਕਾਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਦੂਰੀ, ਵਿੱਥ ਤੇ ਵਿਛੋੜੇ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਵਾਪਿਸ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤੇ ਇਹ ਚੱਲ ਰਹੇ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਲਵੇ।

ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਹੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਦੁਰਲਭ ਅਵਸਰ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਹੁਤਤਾ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਹੀ ਲੁਪਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਇਹ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਸੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਭਟਕਣਾ, ਚਿੰਤਾ-ਝੋਰੇ, ਮਾਨਸਿਕ ਉਖਾੜ ਅਦਿ ਭਾਰੂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਉਲਟਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ, ਇਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਮਨਮੁਖੀ ਮਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਕੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ, ਐ ਮਨਮੁਖ ਮਨ! ਜਦੋੇਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤੂੰ ਆਪਹੁੱਦਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੋਹਣੀ ਮਾਇਆ ਦੀ ਮਮਤਾ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਕੜਣ `ਚ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਹਉਮੈ, ਲੋਭ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਤੇਰੇ `ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਮਨਮੁਖ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਤੇ ਨਾਮਨੇ ਦੀ ਹਉਮੈ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਤੇਰੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਗੰਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋਣ ਲਈ ਅਗੈ ਨਾਉ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਇਸੀ ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਖਾਤਾ” ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੰਸਾਰਕ ਵਡਿਆਈਆਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ।

ਫ਼ਿਰ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ, ਤੈਨੂੰ ਜੀਭ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਣ ਤੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਤੂੰ ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਨ ਚਖਿਓ” ਇਸ ਜੀਭ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਣ ਤੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ ਲਈ ਨਾ ਵਰਤਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਫੀਕਾ ਬੋਲਾਤਾ” ਤੇਰੇ ਬੋਲਾਂ `ਚ ਤਾਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ, ਕੱਚੇ ਬੋਲ ਹੀ ਪ੍ਰਬਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੇ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਲਈ ਅਤਿ ਦਾ ਮੋਹ ਤੇ ਲੋਭ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਤੇਰੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੌੜ ਲਗਵਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਤੇਰੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਚਿੰਤਾ-ਝੋਰੇ ਆਦਿ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਭਾਵ ਇਥੁ-ਓਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਤੇਰੀ ਹਾਲਤ ਅਗੈ…ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਖਾਤਾ” ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨਮੁਖ ਲਈ ਅਗੈ…ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਖਾਤਾ” ਕੀ ਹੈ? ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਵੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ:-

(ੳ) “ਮਨਮੁਖ ਕਰਮ ਕਮਾਵਣੇ ਹਉਮੈ ਜਲੈ ਜਲਾਇ॥ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣੁ ਨ ਚੂਕਈ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਇ” (ਪੰ: ੬੮)

(ਅ) “ਮਨਮੁਖ ਮਨੁ ਤਨੁ ਅੰਧੁ ਹੈ ਤਿਸ ਨਉ ਠਉਰ ਨ ਠਾਉ॥ ਬਹੁ ਜੋਨੀ ਭਉਦਾ ਫਿਰੈ ਜਿਉ ਸੁੰਞੈਂ ਘਰਿ ਕਾਉ” (ਪੰ: ੩੦) (ਠਉਰ ਨ ਠਾਉ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ-ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਾ ਹੋਣਾ, ਉਸ ਲਈ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਉਹੀ ਗੇੜ।

(ੲ) “ਮਨਮੁਖ ਮਹਲੁ ਨ ਪਾਇਨੀ, ਕੂੜਿ ਮੁਠੇ ਕੂੜਿਆਰ” (ਪੰ: ੩੪) ਮਹਲੁ-ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰ

(ਸ) “ਭਾਗਹੀਨ ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਹੀ ਪਾਇਆ, ਮਨਮੁਖੁ ਗਰਭ ਜੂਨੀ ਨਿਤਿ ਪਉਦਾ ਜੀਉ” (ਪੰ: ੯੫)

(ਹ) “ਮਨਮੁਖ ਮੁਗਧ ਕਰਹਿ ਚਤੁਰਾਈ॥ ਨਾਤਾ ਧੋਤਾ ਥਾਇ ਨ ਪਾਈ॥ ਜੇਹਾ ਆਇਆ ਤੇਹਾ ਜਾਸੀ, ਕਰਿ ਅਵਗਣ ਪਛੋਤਾਵਣਿਆ” (ਪੰ: ੧੧੪) ਨਾਤਾ ਧੋਤਾਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮ ਕਾਂਡ

(ਕ) “ਮਨਮੁਖ ਅੰਧੁ ਐਸੇ ਕਰਮ ਕਮਾਏ॥ ਹਲਤਿ ਨ ਸੋਭਾ ਪਲਤਿ ਨ ਢੋਈ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵਣਿਆ” (ਪੰ: ੧੨੭) (ਹਲਤਿ ਨ ਸੋਭਾ ਪਲਤਿ ਨ ਢੋਈ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਾ ਹੋਣਾ, ਜੀਵ ਲਈ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਉਹੀ ਗੇੜ) ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ `ਤੇ ਮਨ ਦੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਪੱਖ ਬਾਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ “ਜਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖਿਆ ਸੇ ਜਨ ਤ੍ਰਿਪਤਾਤਾ” ਭਾਵ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਭੁੱਖ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਰੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਹਿਤ ਸੰਤੋਖੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਗੁਰਮੁਖ ਦੇ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਮਨਮੁਖ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਵੇਰਵੇ `ਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਜਿਹੜੀ ਜੀਭ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਲਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਮਨਮੁਖ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸੇ ਜੀਭ ਰਾਹੀਂ ਕੱਚੇ ਰਸਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਬੋਲ ਹੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ।

ਮਨਮੁਖ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਤੇ ਨਾਮਨੇ ਦੀ ਵੀ ਹਉਮੈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸੰਸਾਰਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਭ `ਚ ਹੀ ਗ੍ਰਸਿਆ ਰਹਿਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ਭਟਕਦਾ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਸਾਰੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰੇ ਦਾ ਵੀ ਇਕੋ ਹੀ ਰਾਹ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਰਾਹ ਹੈ “ਜਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖਿਆ ਸੇ ਜਨ ਤ੍ਰਿਪਤਾਤਾ” ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ ਗ੍ਰਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਵਿਕਾਰ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨ `ਚੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸੰਤੋਖ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਅਨੰਦਮਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੇ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਛਕਿਆ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਉਹ ਰਜ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਭੁੱਖ ਮੁੱਕ ਗਈ ਹੈ।

ਜਦਕਿ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਬਿਆਣਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਸੁਆਸ-ਸੁਆਸ ਤੇ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦਾ ਹੀ ਨਿਖਰਿਆ ਰੂਪ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ `ਤੇ ਅਨਦਿਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਹੀ ਪ੍ਰਬਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ “ਨਾਨਕ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਤਿ ਰਜਾਇ” ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਊਣ ਵਾਲਾ ਆਤਮਕ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ, ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਸਹਜੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਾਲਿ” ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ “ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਮੀ ਬੋਲੈ ਬੋਲਾਇ॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਰਤਿਆ ਸੋਭਾ ਪਾਇ” ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੂੰਦੀ ਹੈ ਉਂਝ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 21st Gu.ki.v.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.