| . |
|
☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬
(ਪੰ: 508-517)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੧੩)
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੮ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾੑ ਦਾ ਜੀਵਿਆ ਜੋ ਹਰਿ ਸੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਤਿਆਗਦੇ ਦੁਖੁ ਹਉਮੈ ਪਾਪ ਕਮਾਇ॥
ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ ਵਿਆਪੇ ਤਿਨੑ ਬੂਝ ਨ ਕਾਈ ਪਾਇ॥ ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ ਓਇ ਸੁਖੁ ਨ ਪਾਵਹਿ ਅੰਤਿ
ਗਏ ਪਛੁਤਾਇ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ ਤਿਸੁ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਜਿਸੁ ਪੂਰਬਿ ਹੋਵੈ
ਲਿਖਿਆ ਸੋ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਆਇ ਪਾਇ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੩॥ ਮਨਮੁਖੁ ਊਧਾ ਕਉਲੁ ਹੈ ਨਾ ਤਿਸੁ ਭਗਤਿ ਨ ਨਾਉ॥ ਸਕਤੀ ਅੰਦਰਿ ਵਰਤਦਾ
ਕੂੜੁ ਤਿਸ ਕਾ ਹੈ ਉਪਾਉ॥ ਤਿਸ ਕਾ ਅੰਦਰੁ ਚਿਤੁ ਨ ਭਿਜਈ ਮੁਖਿ ਫੀਕਾ ਆਲਾਉ॥ ਓਇ ਧਰਮਿ ਰਲਾਏ ਨਾ
ਰਲਨਿੑ ਓਨਾ ਅੰਦਰਿ ਕੂੜੁ ਸੁਆਉ॥ ਨਾਨਕ ਕਰਤੈ ਬਣਤ ਬਣਾਈ ਮਨਮੁਖ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਡੁਬੇ ਗੁਰਮੁਖਿ
ਤਰੇ ਜਪਿ ਹਰਿ ਨਾਉ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ ਵਡਾ ਫੇਰੁ ਪਇਆ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਈ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਨ ਕੀਤੀਆ ਅੰਤਿ ਗਇਆ
ਪਛੁਤਾਈ॥ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਈ॥ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਭੁਖ ਵਿਚਹੁ ਉਤਰੈ ਸੁਖੁ ਵਸੈ
ਮਨਿ ਆਈ॥ ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਾਲਾਹੀਐ ਹਿਰਦੈ ਲਿਵ ਲਾਈ॥ ੮ ॥
(ਪਉੜੀ ੮,
ਸਟੀਕ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’
ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾੑ ਦਾ ਜੀਵਿਆ, ਜੋ ਹਰਿ ਸੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਤਿਆਗਦੇ,
ਦੁਖੁ ਹਉਮੈ ਪਾਪ ਕਮਾਇ॥ ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ ਵਿਆਪੇ, ਤਿਨੑ ਬੂਝ ਨ ਕਾਈ ਪਾਇ॥ ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ
ਓਇ ਸੁਖੁ ਨ ਪਾਵਹਿ, ਅੰਤਿ ਗਏ ਪਛੁਤਾਇ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ, ਤਿਸੁ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ॥
ਨਾਨਕ ਜਿਸੁ ਪੂਰਬਿ ਹੋਵੈ ਲਿਖਿਆ, ਸੋ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਆਇ ਪਾਇ॥ ੧॥
{ਪੰ: ੫੧੧}
ਪਦ ਅਰਥ :
—
ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾੑ ਦਾ ਜੀਵਿਆ—
ਲਾਹਨਤ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਊਣ `ਤੇ, ਫਿਟੇ-ਮੂੰਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਊਣ ਨੂੰ।
ਪਰਹਰਿ—ਛੱਡ
ਕੇ, ਤਿਆਗ ਕੇ। ਦੁਖੁ—ਮਾਇਕ
ਦੁਖ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ ਦੇ ਦੁਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਦੁਖ।
ਪਾਪ ਕਮਾਇ—ਪ੍ਰਭੂ
ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਕੀਤੇ ਸਮੂਹ ਕਰਮ।
ਵਿਆਪੇ—ਫਸੇ
ਹੋਏ। ਬੂਝ—ਸਮਝ,
ਮੱਤ। ਹਲਤਿ—ਇਸ
ਲੋਕ `ਚ। ਪਲਤਿ—ਪ੍ਰਲੋਕ
`ਚ। ਸੁਖੁ—ਜੀਵਨ
ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਸੁਖ।
ਪੂਰਬਿ—
ਕੀਤੇ ਹੋਏ, ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ।
ਅੰਤਿ ਗਏ ਪਛੁਤਾਇ—ਮੌਤ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਕਰਮ ਭੋਗੀ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਭੋਗਦੇ ਤੇ ਅੰਤ ਪਛਤਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕੋ—ਵਿਰਲੇ।
ਅਰਥ :
— “ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾੑ ਦਾ
ਜੀਵਿਆ, ਜੋ ਹਰਿ ਸੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਤਿਆਗਦੇ, ਦੁਖੁ ਹਉਮੈ ਪਾਪ ਕਮਾਇ” -
ਲਾਹਨਤ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ `ਤੇ, ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਥਵਾ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਦੀਵੀ ਸੁੱਖ ਨੂੰ ਤਿਆਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਭੁੱਲੇ ਹੋਏ ਇਹ ਲੋਕ ਹਉਮੈ ਵੱਸ
ਜੀਵਨ ਭਰ (ਆਪਣੇ ਲਈ) ਮਾਇਕ ਦੁਖਾਂ ਨੂੰ ਸਹੇੜਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੇ ਹਨ।
“ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ ਵਿਆਪੇ, ਤਿਨੑ ਬੂਝ ਨ ਕਾਈ ਪਾਇ” - ਅਜਿਹੇ
ਜਾਹਲ ਅਗਿਆਨੀ ਮਨ ਪਿਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲੇ, ਇਸੇ ਤੋਂ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਜੱਕੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ
ਵੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾਂਦੇ ਕਿ ਆਖ਼ਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਹ ਉਲਟੀ ਚਾਲ, ਕਿਉਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ?
“ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ ਓਇ ਸੁਖੁ ਨ ਪਾਵਹਿ, ਅੰਤਿ ਗਏ ਪਛੁਤਾਇ” - ਉਨ੍ਹਾਂ
ਨੂੰ ਨਾ ਇਸ ਲੋਕ `ਚ ਤੇ ਨਾ ਪ੍ਰਲੋਕ `ਚ ਸੁਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਜਨਮ ਵੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ
ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜੱਕੜ `ਚ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ
ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਹੀ ਭੋਗਦੇ, ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ
ਪੈਂਦੇ ਤੇ ਅੰਤ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਲਈ ਪਛਤਾਉਂਦੇ ਹਨ।
“ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ, ਤਿਸੁ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ” -
ਵਿਰਲੇ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਦੇ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ
ਜੁੜਦੇ ਹਨ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ
ਹਉਮੈ
ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਵਾਲਾ ਦੁਖ ਸਦਾ ਲਈ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਨਾਨਕ ਜਿਸੁ ਪੂਰਬਿ ਹੋਵੈ ਲਿਖਿਆ, ਸੋ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਆਇ ਪਾਇ” -
ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ
ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਸ ਅਤੀ ਉੱਤਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਲੋਕ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਹਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ
ਜੁੜਦੇ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਣਜਾਣੇ `ਚ, ਉਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸਦਾ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਸਹਾਰਣ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਨਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ
ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਆਖ਼ਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਅਜਿਹੀ ਭਟਕਣਾ ਆਦਿ ਕਿਉਂ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ? ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ
ਨਹੀਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਕੇਵਲ ਇਹ ਜਨਮ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਲੋਕ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਵੀ
ਆਪ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਮੁੜ
ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਦੇਵ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ
ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ
ਦਰ ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ
ਹਉਮੈ
ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿਕੇ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ। ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਮਃ ੩॥ ਮਨਮੁਖੁ ਊਧਾ ਕਉਲੁ ਹੈ, ਨਾ ਤਿਸੁ ਭਗਤਿ ਨ ਨਾਉ॥ ਸਕਤੀ ਅੰਦਰਿ
ਵਰਤਦਾ, ਕੂੜੁ ਤਿਸ ਕਾ ਹੈ ਉਪਾਉ॥ ਤਿਸ ਕਾ ਅੰਦਰੁ ਚਿਤੁ ਨ ਭਿਜਈ, ਮੁਖਿ ਫੀਕਾ ਆਲਾਉ॥ ਓਇ ਧਰਮਿ
ਰਲਾਏ ਨਾ ਰਲਨਿੑ, ਓਨਾੑ ਅੰਦਰਿ ਕੂੜੁ ਸੁਆਉ॥ ਨਾਨਕ ਕਰਤੈ ਬਣਤ ਬਣਾਈ, ਮਨਮੁਖ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ
ਡੁਬੇ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਰੇ ਜਪਿ ਹਰਿ ਨਾਉ॥ ੨॥
{ਪੰ: ੫੧੧}
ਪਦ ਅਰਥ :
— ਮਨਮੁਖੁ—ਆਪ-ਹੁੱਦਰਾ
ਮਨੁੱਖ, ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਿਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ।
ਊਧਾ—ਉਲਟਾ।
ਸਕਤੀ—ਮਾਇਆ।
ਸਕਤੀ ਅੰਦਰਿ ਵਰਤਦਾ—ਉਸਦਾ
ਚਿੱਤ ਸਦਾ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ `ਚ ਹੀ ਉਲਝਿਆ ਤੇ ਖੱਚਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅੰਦਰੁ ਚਿਤੁ —ਹਿਰਦੇ
ਘਰ ਅੰਦਰ। ਉਪਾਉ—ਉੱਦਮ,
ਪ੍ਰਯੋਜਨ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਦੌੜ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ।
ਕੂੜੁ—ਬਿਨਸਨਹਾਰ
ਮਾਇਕ ਉਪਲਬਧੀਆਂ। ਮੁਖਿ—ਮੂੰਹੋਂ।
ਆਲਾਉ—ਆਲਾਪ,
ਬੋਲਚਾਲ। ਧਰਮਿ—ਧਰਮ
`ਚ। ਰਲਾਏ—ਜੋੜੇ
ਹੋਏ। ਸੁਆਉ—ਸੁਆਰਥ,
ਖ਼ੁਦ-ਗ਼ਰਜ਼ੀ। ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ
ਬੋਲਿ—ਨਾਸ਼ਵੰਤ ਉਪਲਬਧੀਆਂ
`ਚ ਉਲਝੇ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ।
ਡੁਬੇ—ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰ
ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਅਰਥ :
— “ਮਨਮੁਖੁ ਊਧਾ ਕਉਲੁ ਹੈ,
ਨਾ ਤਿਸੁ ਭਗਤਿ ਨ ਨਾਉ” -
ਆਪ-ਹੁੱਦਰਾ ਮਨੁੱਖ ਉਲਟੇ ਕਉਲ-ਫੁੱਲ
ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਲਈ ਭਗਤੀ ਭਾਵਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਮ ਤੇ ਸਿਮਰਨ।
“ਸਕਤੀ ਅੰਦਰਿ ਵਰਤਦਾ, ਕੂੜੁ ਤਿਸ ਕਾ ਹੈ ਉਪਾਉ” — ਉਹ
ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ, ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਮਾਇਕ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਹੀ ਉਸਦੇ
ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਤ੍ਰ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
“ਤਿਸ ਕਾ ਅੰਦਰੁ ਚਿਤੁ ਨ ਭਿਜਈ, ਮੁਖਿ ਫੀਕਾ ਆਲਾਉ” - ਆਪ-ਹੁਦਰੇ
ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅੰਦਰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭਿੱਜਦਾ ਭਾਵ ਉਹ ਮਨ ਕਰਕੇ ਨਾ ਕਦੇ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਰੱਜਦਾ
ਹੈਂ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਮੂੰਹੋਂ ਵੀ ਸਦਾ ਫਿੱਕੇ ਬੋਲ ਹੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਉਸਦੀ ਬੋਲਚਾਲ `ਚ ਵੀ
ਲਿਾਹੀ ਰਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
“ਓਇ ਧਰਮਿ ਰਲਾਏ ਨਾ ਰਲਨਿੑ, ਓਨਾੑ ਅੰਦਰਿ ਕੂੜੁ ਸੁਆਉ” - ਅਜਿਹੇ
ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਵੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚਣੀ ਤੇ ਰਹਿਣੀ
ਅੰਦਰ ਤਾਂ ਸਦਾ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ ਤੇ ਖ਼ੁਦਗ਼ਰਜ਼ੀ ਹੀ ਭਾਰੂ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
“ਨਾਨਕ ਕਰਤੈ ਬਣਤ ਬਣਾਈ, ਮਨਮੁਖ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਡੁਬੇ, ਗੁਰਮੁਖਿ
ਤਰੇ ਜਪਿ ਹਰਿ ਨਾਉ” -
ਸਲੋਕ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ `ਤੇ ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਖੇਡ ਹੀ
ਅਜਿਹੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ਦੇ ਪਿਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਬੋਲ ਕੇ ਭਾਵ ਨਾਸ਼ਵੰਤ
ਉਪਲਬਧੀਆਂ `ਚ ਉਲਝੇ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣ ਵਾਲੇ,
(ਉਸੇ ਸ਼ਕਤੀ ਭਾਵ ਮੋਹ ਮਾਇਆ
`ਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਏ) ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿ ਕੇ ਤਰ ਜਾਂਦੇ ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਇਸੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ
ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਲੋਕ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸੰਸਾਰ ਰਚਨਾ `ਚ
ਮਨਮੁਖ
ਤੇ
ਗੁਰਮੁਖ
ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ
ਚੱਲਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਤੇ:-
“ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਰੇ ਜਪਿ ਹਰਿ ਨਾਉ”
ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ
ਮਕਸਦ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼
ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਕਰਣਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ ਤੇ ਜੀਵ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਸਦਾ ਲਈ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ
ਸਦਾ ਲਈ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜੀਵ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਇਸ ਪਾਸ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਹੀ ਅਵਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ ਅਜਿਹਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਦੂਜੇ ਮਨਮੁਖ-
ਉਹ ਆਪਹੁੱਦਰਾ ਜੀਵਨ ਜੀਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਉਲਟੇ ਕੰਵਲ ਫੁੱਲ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕੰਵਲ ਦੇ
ਫੁੱਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੀ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਜੇ ਕੰਵਲ ਫੁਲ ਹੋਵੇ
ਹੀ ਉਲਟਾ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੀ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮਾਨੇਗਾ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਜੀਵੇਗਾ ਕਿਵੇਂ? ਭਾਵ ਕਦਾਚਿਤ
ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਤੇ ਸਲੋਕ `ਚ
ਮਨਮੁਖ ਲਈ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ
ਹੈ:-
“ਮਨਮੁਖੁ ਊਧਾ ਕਉਲੁ ਹੈ”
ਭਾਵ
ਮਨਮੁਖ
ਉਲਟੇ ਕੰਵਲ ਫੁਲ਼ ਦੀ
ਨਿਆਈੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਆਪਹੁੱਦਰੇਪਣ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ
ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ
ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਉਲਝਿਆ ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਵੀ ਚੰਗੀਆਂ
ਨਹੀਂ ਲਗਦੀਆਂ। ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋ ਮਾਇਕ ਭੁਖਾਂ ਮੁੱਕਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਉਸ ਦਾ ਕਦੇ ਰੱਜ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ। ਉਹ ਮਨ ਕਰਕੇ ਸਦਾ ਖਿਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੀ ਬੋਲ ਚਾਲ `ਚ ਇਲਾਹੀ ਰਸ ਤੇ ਮਿਠਾਸ ਵੀ ਨਹੀਂ
ਹੁੰਦੀ। ਯਤਣ ਕੀਤਿਆਂ ਵੀ ਉਹ ਸੱਚ ਧਰਮ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਪਰਤਦਾ, ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਵਿਕਾਰੀ, ਅਗਿਆਨੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ
ਉਸ ਦਾ ਕਦੇ ਖੈੜਾ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟਦਾ। ਨਤੀਜਾ, ਆਪਣੇ ਅਮੁੱਲੇ ਜਨਮ ਨੁੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦਾ ਤੇ
“ਮਨਮੁਖ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ
ਡੁਬੇ” ਮੁੜ
ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਭੋਗਦਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ॥ ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ ਵਡਾ ਫੇਰੁ ਪਇਆ, ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਈ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਨ
ਕੀਤੀਆ, ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਈ॥ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ, ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਈ॥ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਭੁਖ
ਵਿਚਹੁ ਉਤਰੈ, ਸੁਖੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਈ॥ ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਾਲਾਹੀਐ, ਹਿਰਦੈ ਲਿਵ ਲਾਈ॥ ੮॥
{ਪੰ: ੫੧੧}
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ—ਇਹ
ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿ (
‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਈਐ’ —
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੭) ਹੋਰ “ਮਨਮੁਖ
ਅਗਿਆਨੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ ਵਿਆਪੇ, ਤਿਨੑ ਬੂਝ ਨ ਕਾਈ ਪਾਇ” (ਸਲੋਕ
੧ `ਚੋਂ)। ਵਡਾ ਫੇਰੁ—ਗੇੜ,
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਲੰਮਾ ਚੱਕਰ।
ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਈ —
ਬਾਰ ਬਾਰ ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਬਰਭ ਭੋਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਈ—
ਸਰੀਰ `ਚ ਹੁੰਦਿਆ ਵੀ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਦਾ ਹੈ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਜੀਵ, ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਦਾ ਤੇ ਪਛਤਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ—ਜੇ
ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਆਪ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ।
ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਈ—ਮਨੁੱਖ
ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸੁਖੁ—ਜੀਵਨ
ਦਾ ਟਿਕਅ, ਸਦੀਵੀ ਆਨੰਦ, ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਅਵਸਥਾ।
ਅਰਥ :
— “ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ ਵਡਾ ਫੇਰੁ
ਪਇਆ, ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਈ” -ਇਹ
ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਕਸਦ ਜਿਹੜਾ
‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਈਐ’।
ਅਗਿਆਨੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਲੰਮੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਣੀਆਂ
ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
“ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਨ ਕੀਤੀਆ, ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਈ” -
ਕਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ
ਕਰਦਾ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ, ਇਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਵੀ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ
ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਦਾ ਤੇ ਪਛਤਾਉਂਦਾ
ਵੀ ਹੈ।
“ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ, ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਈ” -
ਇਹ ਗੱਲ ਹੋਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੀ
ਮਿਹਰ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਅੰਦਰੋਂ ਆਪਾ-ਭਾਵ ਅਥਵਾ ਹਉੰਮੈ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
“ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਭੁਖ ਵਿਚਹੁ ਉਤਰੈ, ਸੁਖੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਈ”
(ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਹਊਮੈ ਰਹਿਤ ਅਵਸਥਾ
`ਚ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕੇ ਮਨੁੱਖ ਅੰਦਰੋਂ) ਮਾਇਆ ਵਾਲੀ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਦੀ ਭੁੱਖ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਮਨ
`ਚ ਸੱਚਾ ਸੁਖ ਵੱਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਆਨੰਦ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਾਲਾਹੀਐ, ਹਿਰਦੈ ਲਿਵ ਲਡਈ”-
(ਮਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਉਭਰੀ ਹੋਈ ਅਵਸਥਾ ਦਾ
ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ) ਆਪਣੀ ਸੁਰਤ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਸਦਾ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰ ਸਕਦਾ
ਹੈ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ੮।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ, ਅਸਫ਼ਲ
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ
ਸਫ਼ਲ
ਮਨੁੱਖਾ `ਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ
ਮਨਮੁਖ
ਨੂੰ
ਗੁਰਮੁਖ
ਦੀ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:-
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵਾਲੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਜੀਵ
ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਗਿਆਨੀ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਇਹ ਅਮੋਲਕ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ
ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ, ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਜੂਨਾਂ ਦੇ
ਗੇੜ `ਚ ਤੇ ਅੰਤਿ ਗਇਆ
ਪਛੁਤਾਈ” ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਦਾ ਤੇ ਅੰਤ ਪਛਤਾਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਕਰਕੇ ਇਸਦਾ ਮਿਲਾਪ
ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਅੰਦਰੋਂ ਹਊਮੈ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਅੰਦਰੋਂ
ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਭੁੱਖ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ, ਸੰਤੋਖ ਤੇ ਟਿਕਾਅ ਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਆਨੰਦਮਈ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਇਸਦੀ ਲਿਵ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀ
ਹੈ। ਜੀਵਨ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰ ਦਾ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਮਨ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੱਸ ਜਾਂਦੀ
ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਫ਼ਲ
ਜੀਵਨ ਸਫ਼ਲ
ਤੇ
ਮਨਮੁਖ
ਵੀ ਗੁਰਮੁਖ
ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਪਉੜੀ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-
ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ, ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਜਨਮ ਦੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਲੇ ਮਕਸਦ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ
ਸ਼ਰਣ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਇਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਭਟਕਣਾ ਤੇ ਖੁਆਰੀਆਂ ਆਦਿ `ਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ
ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰਦੇਵ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਜੇ ਕਰਤਾ ਆਪਣੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਦੇਵੇ
ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਮਿਲਾਪ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਸ ਅੰਦਰੋਂ ਆਪਾ ਭਾਵ ਹਊਮੈ ਮੁੱਕ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਭੁਖ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਦਾ ਜੀਵਨ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ
ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਇਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਵੱਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ
ਇਹ ਮਨਮੁਖ
ਤੋਂ ਗੁਰਮੁਖ
ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਫ਼ਲ
ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਨ
ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ
ਮਨਮੁਖ
ਤੇ
ਗੁਰਮੁਖ
ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ।
ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ
“ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾੑ ਦਾ ਜੀਵਿਆ…”
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ
ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ ਨੂੰ ਹਾਸਲ
ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਰਾ ਜਨਮ ਹਊਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਖੱਚਤ
ਰਹਿ ਕੇ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਇਹ ਜਨਮ ਵੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ, ਦੋਵੇਂ ਗੁਆ
ਲੈਂਦੇ ਹਨ॥ ਗੁਰਦੇਵ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖਾ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਹੀ ਧ੍ਰਿਗਾਕਾਰ ਹੈ।
ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਧੰਨਤਾ ਯੋਗ ਹਨ ਜਿਹੜੇ
“ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ
ਤਿਸੁ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ॥ … ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਆਇ ਪਾਇ”
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਸਦਕਾ
ਗੁਰੂ-ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰੌ ਹਊਮੈ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਮ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ
ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ,
“ਮਨਮੁਖੁ ਊਧਾ ਕਉਲੁ ਹੈ”
`ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ
ਗੁਰਮੁਖ
ਤੇ ਮਨਮੁਖ
ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨਮੁਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਲਟੇ ਕੰਵਲ ਫੁਲ ਦੀ ਨਿਆਈਂ
ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ। ਉਸਦਾ ਸਾਰ ਜੀਵਨ ਮੋਹ
ਮਾਇਆ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸੁਆਰਥ ਨਾਲ ਹੀ
ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ
ਸੱਚ ਧਰਮ
ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੀਆਂ।
ਜਦਕਿ
ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਵੀ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਖੇਡ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ
ਗੁਰਮੁਖ
ਤੇ ਮਨਮੁਖ,
ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੇ “ਨਾਨਕ
ਕਰਤੈ ਬਣਤ ਬਣਾਈ ਮਨਮੁਖ
ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਡੁਬੇ
ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਰੇ ਜਪਿ ਹਰਿ ਨਾਉ”
ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਜੀਵਨ ਘੜੇ ਹੋਏ
ਹਨ। (ਚਲਦਾ)
#Instt. 13th
Gu.ki.v.02.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise about
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the
Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit
Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but
easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/-
(in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free
distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’,
Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N.
Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New
Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |