.

☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬

(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੨੯)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੫ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮਿਆ ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ॥ ਜੀਉ ਪਾਇ ਮਾਸੁ ਮੁਹਿ ਮਿਲਿਆ ਹਡੁ ਚੰਮੁ ਤਨੁ ਮਾਸੁ॥ ਮਾਸਹੁ ਬਾਹਰਿ ਕਢਿਆ ਮੰਮਾ ਮਾਸੁ ਗਿਰਾਸੁ॥ ਮੁਹੁ ਮਾਸੈ ਕਾ ਜੀਭ ਮਾਸੈ ਕੀ ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਸਾਸੁ॥ ਵਡਾ ਹੋਆ ਵੀਆਹਿਆ ਘਰਿ ਲੈ ਆਇਆ ਮਾਸੁ॥ ਮਾਸਹੁ ਹੀ ਮਾਸੁ ਊਪਜੈ ਮਾਸਹੁ ਸਭੋ ਸਾਕੁ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਹੁਕਮੁ ਬੁਝੀਐ ਤਾਂ ਕੋ ਆਵੈ ਰਾਸਿ॥ ਆਪਿ ਛੁਟੇ ਨਹ ਛੂਟੀਐ ਨਾਨਕ ਬਚਨਿ ਬਿਣਾਸੁ॥ ੧ 

ਮਃ ੧॥ ਮਾਸੁ ਮਾਸੁ ਕਰਿ ਮੂਰਖੁ ਝਗੜੇ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਨਹੀ ਜਾਣੈ॥ ਕਉਣੁ ਮਾਸੁ ਕਉਣੁ ਸਾਗੁ ਕਹਾਵੈ ਕਿਸੁ ਮਹਿ ਪਾਪ ਸਮਾਣੇ॥ ਗੈਂਡਾ ਮਾਰਿ ਹੋਮ ਜਗ ਕੀਏ ਦੇਵਤਿਆ ਕੀ ਬਾਣੇ॥ ਮਾਸੁ ਛੋਡਿ ਬੈਸਿ ਨਕੁ ਪਕੜਹਿ ਰਾਤੀ ਮਾਣਸ ਖਾਣੇ॥ ਫੜੁ ਕਰਿ ਲੋਕਾਂ ਨੋ ਦਿਖਲਾਵਹਿ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਨਹੀ ਸੂਝੈ॥ ਨਾਨਕ ਅੰਧੇ ਸਿਉ ਕਿਆ ਕਹੀਐ ਕਹੈ ਨ ਕਹਿਆ ਬੂਝੈ॥ ਅੰਧਾ ਸੋਇ ਜਿ ਅੰਧੁ ਕਮਾਵੈ ਤਿਸੁ ਰਿਦੈ ਸਿ ਲੋਚਨ ਨਾਹੀ॥ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਕੀ ਰਕਤੁ ਨਿਪੰਨੇ ਮਛੀ ਮਾਸੁ ਨ ਖਾਂਹੀ॥ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪੁਰਖੈ ਜਾਂ ਨਿਸਿ ਮੇਲਾ ਓਥੈ ਮੰਧੁ ਕਮਾਹੀ॥ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮੇ ਮਾਸਹੁ ਜੰਮੇ ਹਮ ਮਾਸੈ ਕੇ ਭਾਂਡੇ॥ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਛੁ ਸੂਝੈ ਨਾਹੀ ਚਤੁਰੁ ਕਹਾਵੈ ਪਾਂਡੇ॥ ਬਾਹਰ ਕਾ ਮਾਸੁ ਮੰਦਾ ਸੁਆਮੀ ਘਰ ਕਾ ਮਾਸੁ ਚੰਗੇਰਾ॥ ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਭਿ ਮਾਸਹੁ ਹੋਏ ਜੀਇ ਲਇਆ ਵਾਸੇਰਾ॥ ਅਭਖੁ ਭਖਹਿ ਭਖੁ ਤਜਿ ਛੋਡਹਿ ਅੰਧੁ ਗੁਰੂ ਜਿਨ ਕੇਰਾ॥ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮੇ ਮਾਸਹੁ ਜੰਮੇ ਹਮ ਮਾਸੈ ਕੇ ਭਾਂਡੇ॥ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਛੁ ਸੂਝੈ ਨਾਹੀ ਚਤੁਰੁ ਕਹਾਵੈ ਪਾਂਡੇ॥ ਮਾਸੁ ਪੁਰਾਣੀ ਮਾਸੁ ਕਤੇਬੀਂ ਚਹੁ ਜੁਗਿ ਮਾਸੁ ਕਮਾਣਾ॥ ਜਜਿ ਕਾਜਿ ਵੀਆਹਿ ਸੁਹਾਵੈ ਓਥੈ ਮਾਸੁ ਸਮਾਣਾ॥ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪੁਰਖ ਨਿਪਜਹਿ ਮਾਸਹੁ ਪਾਤਿਸਾਹ ਸੁਲਤਾਨਾਂ॥ ਜੇ ਓਇ ਦਿਸਹਿ ਨਰਕਿ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਉਨੑ ਕਾ ਦਾਨੁ ਨ ਲੈਣਾ॥ ਦੇਂਦਾ ਨਰਕਿ ਸੁਰਗਿ ਲੈਦੇ ਦੇਖਹੁ ਏਹੁ ਧਿਙਾਣਾ॥ ਆਪਿ ਨ ਬੂਝੈ ਲੋਕ ਬੁਝਾਏ ਪਾਂਡੇ ਖਰਾ ਸਿਆਣਾ॥ ਪਾਂਡੇ ਤੂ ਜਾਣੈ ਹੀ ਨਾਹੀ ਕਿਥਹੁ ਮਾਸੁ ਉਪੰਨਾ॥ ਤੋਇਅਹੁ ਅੰਨੁ ਕਮਾਦੁ ਕਪਾਹਾਂ ਤੋਇਅਹੁ ਤ੍ਰਿਭਵਣੁ ਗੰਨਾ॥ ਤੋਆ ਆਖੈ ਹਉ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਹਛਾ ਤੋਐ ਬਹੁਤੁ ਬਿਕਾਰਾ॥ ਏਤੇ ਰਸ ਛੋਡਿ ਹੋਵੈ ਸੰਨਿਆਸੀ ਨਾਨਕੁ ਕਹੈ ਵਿਚਾਰਾ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਹਉ ਕਿਆ ਆਖਾ ਇੱਕ ਜੀਭ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਕਿਨ ਹੀ ਪਾਇਆ॥ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ ਸੇ ਤੁਝ ਹੀ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇਆ॥ ਇਕਿ ਭਗਵਾ ਵੇਸੁ ਕਰਿ ਭਰਮਦੇ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਇਆ॥ ਦੇਸ ਦਿਸੰਤਰ ਭਵਿ ਥਕੇ ਤੁਧੁ ਅੰਦਰਿ ਆਪੁ ਲੁਕਾਇਆ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਰਤੰਨੁ ਹੈ ਕਰਿ ਚਾਨਣੁ ਆਪਿ ਦਿਖਾਇਆ॥ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਪਛਾਣਿਆ ਗੁਰਮਤੀ ਸਚਿ ਸਮਾਇਆ॥ ਆਵਾ ਗਉਣੁ ਬਜਾਰੀਆ ਬਾਜਾਰੁ ਜਿਨੀ ਰਚਾਇਆ॥ ਇਕੁ ਥਿਰੁ ਸਚਾ ਸਾਲਾਹਣਾ ਜਿਨ ਮਨਿ ਸਚਾ ਭਾਇਆ॥ ੨੫ 

(ਪਉੜੀ ੨੫, ਸਟੀਕ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

(ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ `ਚ ਆਵੇਗੀ ਜੀ ਜਦਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਹੈ)

ਨੋਟ-੧ ਚੱਲ ਰਹੀ “ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੧” ਦੀ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੫ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਏ ਸਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਅਰਥ ਵਿਚਾਰ ਲਮੇਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਬੰਧਤ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥ, ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ, ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ `ਚ ਵੰਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਤੇ ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥ ਤੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਲੜੀ’ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੨੯ ਤੋਂ ੩੨ ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ ਜੀ।

ਨੋਟ-੨ ਚੱਲ ਰਹੀ “ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੧” ਦੀ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੫ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਏ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ (੧) ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮਿਆ, ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ … “(੨) “ਮਾਸੁ ਮਾਸੁ ਕਰਿ ਮੂਰਖੁ ਝਗੜੇ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਨਹੀ ਜਾਣੈ…” ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਵਿਚਾਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ ਨਿਰੋਲ ਮਾਸ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ।

ਨੋਟ-੩ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇੱਕ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਿਹਣ ਸਮੇਂ ਕੁਰੂਖੇਤ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਤੇ ਖਾਸਕਰ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਕੇ ਉਚਾਰੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਯੋਗ ਭਾਸਿਆ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਰਥ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਪੰਥ ਦੀ ਚਲਦੀ ਫ਼ਿਰਦੀ ਯੂਨਿਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਡੀ: ਲਿਟ: ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹੀ ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਏ ਜਾਣ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਰਥ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਅਸਾਂ ਇਹੀ ਢੰਗ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।

ਨੋਟ-੪ ਜਿਵੇਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੌਕੜ ਸੰਬੰਧੀ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹਾ ਵੇਰਵਾ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸੇ ਲੜੀ `ਚ ਪਰ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੀ। ਤਾਂ ਤੇ:-

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮਿਆ, ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ॥ ਜੀਉ ਪਾਇ ਮਾਸੁ ਮੁਹਿ ਮਿਲਿਆ, ਹਡੁ ਚੰਮੁ ਤਨੁ ਮਾਸੁ॥ ਮਾਸਹੁ ਬਾਹਰਿ ਕਢਿਆ, ਮੰਮਾ ਮਾਸੁ ਗਿਰਾਸੁ॥ ਮੁਹੁ ਮਾਸੈ ਕਾ ਜੀਭ ਮਾਸੈ ਕੀ, ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਸਾਸੁ॥ ਵਡਾ ਹੋਆ ਵੀਆਹਿਆ, ਘਰਿ ਲੈ ਆਇਆ ਮਾਸੁ॥ ਮਾਸਹੁ ਹੀ ਮਾਸੁ ਊਪਜੈ, ਮਾਸਹੁ ਸਭੋ ਸਾਕੁ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਹੁਕਮੁ ਬੁਝੀਐ, ਤਾਂ ਕੋ ਆਵੈ ਰਾਸਿ॥ ਆਪਿ ਛੁਟੇ ਨਹ ਛੂਟੀਐ, ਨਾਨਕ ਬਚਨਿ ਬਿਣਾਸੁ॥ ੧॥ (ਪੰ: ੧੨੮੯) “

ਪਦ ਅਰਥ: — ਪਹਿਲਾਂ—ਪਹਿਲੋਂ ਪਹਿਲ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ। ਨਿੰਮਿਆ—ਨਿਰਮਿਆ, ਨਿਰਮਤ ਹੋਇਆ, ਬਣਿਆ, ਮੁਢ ਬੱਝਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮਿਆ—ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਮਾਸ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੋਇਆ, ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਹਿਲੋਂ ਪਹਿਲ ਮੁੱਢ ਬੱਝਾ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਰਣ ਹੀ ਬੱਝਾ (ਭਾਵ ਜੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਮਾਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਇਸ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੁੱਢ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣਾ)। ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ— ਇਸ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮ ਵਸੇਵਾ ਵੀ ਮਾਤਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਮਾਸ `ਚ ਹੀ ਸੀ। ਜੀਉ ਪਾਇ—ਜਿੰਦ ਹਾਸਲ ਕਰ ਕੇ, ਇਸ ਪੁੱਤਲੇ `ਚ ਜਦੋਂ ਜਾਨ ਪਈ ਗਈ। ਮਾਸੁ ਮੁਹਿ ਮਿਲਿਆ, ਹਡੁ ਚੰਮੁ ਤਨੁ ਮਾਸੁ—ਤਾਂ ਇਸ ਪੁੱਤਲੇ ਦਾ ਮ੍ਹੂੰਹ, ਹੱਡੀਆਂ, ਚਮੜੀ ਆਦਿ ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਉਸੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ। ਮਾਸਹੁ ਬਾਹਰਿ ਕਢਿਆ — ਫ਼ਿਰ ਇਸਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਮਾਤਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਿਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਭਾਵ ਇਹ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਇਆ। ਗਿਰਾਸੁ—ਗਿਰਾਹੀ, ਖ਼ੁਰਾਕ, ਭੋਜਨ। ਮੰਮਾ ਮਾਸੁ ਗਿਰਾਸੁ—ਅਰੰਭ `ਚ ਇਸ ਨੂੰ ਜੇ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਉਹ ਵੀ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਛਾਤੀਆਂ ‘ਤੋ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਾਸ ਦੀਆਂ ਹੀ ਬਣੀਆ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਸਾਸੁ—ਸਾਹ, ਸੁਆਸ। ਕੋ—ਕੋਈ, ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ। ਆਵੈ ਰਾਸਿ—ਰਾਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਆਪਿ ਛੁਟੇ—ਆਪਣੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਬਚਿਆਂ। ਬਚਨਿ—ਬਚਨਾਂ ਨਾਲ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਨਾਲ। ਬਿਣਾਸੁ—ਬਿਰਥਾ ਹੋਣਾ, ਹਾਨੀ ਕਾਰਕ।

ਅਰਥ: — ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮਿਆ, ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ” -ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਤਾ ਤੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਰੂਪ ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਮਾਸ ਦੇ ਪੁੱਤਲੇ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝਾ। ਫਿਰ ਮਾਸ ਦੇ ਉਸ ਪੁੱਤਲੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਸੇਵਾ ਵੀ ਉਸੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਮਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ `ਚ ਹੀ ਸੀ।

ਜੀਉ ਪਾਇ ਮਾਸੁ ਮੁਹਿ ਮਿਲਿਆ, ਹਡੁ ਚੰਮੁ ਤਨੁ ਮਾਸੁ” -ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਮਾਸ ਦੇ ਪੁੱਤਲੇ `ਚ ਜਾਨ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਮੂੰਹ `ਚ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਜੀਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਮੂੰਹ ਤੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚਲੀ ਜੀਭ ਸਮੇਤ ਹੱਡ, ਚੰਮ ਆਦਿ ਸਭ ਪੂਰਾ ਸਰੀਰ ਹੀ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਮਾਸਹੁ ਬਾਰਿ ਕਢਿਆ, ਮੰਮਾ ਮਾਸੁ ਗਿਰਾਸੁ” -ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਸੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਮਾਤਾ ਦੇ ਸਰੀਰ `ਚੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮਾਤਾ ਦੀ ਛਾਤੀਆਂ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਮੂੰਹ `ਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮੁਹੁ ਮਾਸੈ ਕਾ ਜੀਭ ਮਾਸੈ ਕੀ, ਮਾਸੈ ਅੰਦਰਿ ਸਾਸੁ” -ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮਾਸ ਦਾ, ਇਸ ਦੀ ਜੀਭ ਵੀ ਮਾਸ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਜਿਸ ਸਰੀਰ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ (ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਖਣ ਲਈ ਇਹ) ਸੁਆਸ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਉਹ ਸਰੀਰ ਵੀ ਉਸੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਵਡਾ ਹੋਆ ਵੀਆਹਿਆ, ਘਰਿ ਲੈ ਆਇਆ ਮਾਸੁ” - ਜਦੋਂ ਜੁਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਆਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਮਾਸ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਘਰ `ਚ ਲਿਆਂਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਾਸਹੁ ਹੀ ਮਾਸੁ ਊਪਜੈ, ਮਾਸਹੁ ਸਭੋ ਸਾਕੁ” - (ਤਾਂ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਚਲਣ ਦਾ ਮੁੱਢ ਹੀ ਮਾਸ ਤੋਂ ਬੱਝਦਾ ਹੈ) ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਭਾਵ ਮਾਸ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਤੋਂ ਮਾਸ ਦਾ ਪੁੱਤਲਾ। ਫ਼ਿਰ ਉਸ ਪੁੱਤਲੇ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ, ਮਾਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜੁਆਨ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਕ-ਸੰਬੰਧਾਂ ਮੂਲ ਵੀ ਮਾਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਹਨ। ਭਾਵ ਮਾਸ ਬਿਨਾ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।

ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਹੁਕਮੁ ਬੁਝੀਐ, ਤਾਂ ਕੋ ਆਵੈ ਰਾਸਿ” (ਇਸ ਲਈ ਮਾਸ ਖਾਣ ਜਾਂ ਨਾ ਖਾਣ ਦੀ ਚਰਚਾ `ਚ ਪੈਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹੀ ਅਰੰਭ ਤੋਂ ਮੌਤ ਤੱਕ) ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ `ਚਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਾਸ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਅਥਵਾ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ ਮਾਸ ਵਾਲੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ; ਭਾਵ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮਝ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇਗੀ।

ਆਪਿ ਛੁਟੇ ਨਹ ਛੂਟੀਐ, ਨਾਨਕ ਬਚਨਿ ਬਿਣਾਸੁ” - ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੀਵ ਦਾ ਮਾਸ ਨਾਲ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੌਤ ਤਕ ਇਨਾਂ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ਜੋ) ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾ ਕੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਮਾਸ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬੱਚ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬੇਸਿਰਪੈਰ ਦੀਆਂ ਚਰਚਾਵਾਂ ਉਲਟਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਵੇਰਵਾ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਮਾਸ ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਹੀ ਬਿਰਥਾ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਮਾਸ ਅਜਿਹਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੌਤ ਤੱਕ ਦਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾ ਕੇ ਵੀ ਮਾਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬੱਚ ਸਕਦਾ। ਦੂਜਾ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਿਰਥਾ ਚਰਚਾਵਾਂ ਲੋਕਾਈ ਦਾ ਸਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲਾਹੇਵੰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਸਲੋਕ `ਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮਾਸ ਖਾਣਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਕੇ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਕਰਤੇ ਵੱਲੌਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਇਸ ਮਾਸ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਪਹਿਚਾਨਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਖੁੱਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਮਾਸ ਵਾਲੇ ਭਰਮ ਜਾਲ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਹੀ ਰਵੇਗਾ।

ਦੂਜੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ `ਚ ਲੋਕਾਈ ਵਿਚਾਲੇ ਮਾਸ ਦਾ ਝਗੜਾ ਹੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ, ਸਿਆਣਪ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਚੋਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਾ ਆਪਣ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

“ਮਃ ੧॥ ਮਾਸੁ ਮਾਸੁ ਕਰਿ ਮੂਰਖੁ ਝਗੜੇ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਜਾਣੈ॥ ਕਉਣੁ ਮਾਸੁ ਕਉਣੁ ਸਾਗੁ ਕਹਾਵੈ ਕਿਸੁ ਮਹਿ ਪਾਪ ਸਮਾਣੇ॥ ਗੈਂਡਾ ਮਾਰਿ ਹੋਮ ਜਗ ਕੀਏ ਦੇਵਤਿਆ ਕੀ ਬਾਣੇ॥ ਮਾਸੁ ਛੋਡਿ ਬੈਸਿ ਨਕੁ ਪਕੜਹਿ ਰਾਤੀ ਮਾਣਸ ਖਾਣੇ॥ ਫੜੁ ਕਰਿ ਲੋਕਾਂ ਨੋ ਦਿਖਲਾਵਹਿ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਨਹੀ ਸੂਝੈ॥ ਨਾਨਕ ਅੰਧੇ ਸਿਉ ਕਿਆ ਕਹੀਐ ਕਹੈ ਨ ਕਹਿਆ ਬੂਝੈ॥

ਅੰਧਾ ਸੋਇ ਜਿ ਅੰਧੁ ਕਮਾਵੈ ਤਿਸੁ ਰਿਦੈ ਸਿ ਲੋਚਨ ਨਾਹੀ॥ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਕੀ ਰਕਤੁ ਨਿਪੰਨੇ, ਮਛੀ ਮਾਸੁ ਨ ਖਾਂਹੀ॥ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪੁਰਖੈ ਜਾਂ ਨਿਸਿ ਮੇਲਾ, ਓਥੈ ਮੰਧੁ ਕਮਾਹੀ॥ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮੇ, ਮਾਸਹੁ ਜੰਮੇ, ਹਮ ਮਾਸੈ ਕੇ ਭਾਂਡੇ॥ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਛੁ ਸੂਝੈ ਨਾਹੀ, ਚਤੁਰੁ ਕਹਾਵੈ ਪਾਂਡੇ॥

ਬਾਹਰ ਕਾ ਮਾਸੁ ਮੰਦਾ ਸੁਆਮੀ ਘਰ ਕਾ ਮਾਸੁ ਚੰਗੇਰਾ॥ ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਭਿ ਮਾਸਹੁ ਹੋਏ, ਜੀਇ ਲਇਆ ਵਾਸੇਰਾ॥ ਅਭਖੁ ਭਖਹਿ, ਭਖੁ ਤਜਿ ਛੋਡਹਿ, ਅੰਧੁ ਗੁਰੂ ਜਿਨ ਕੇਰਾ॥ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮੇ, ਮਾਸਹੁ ਜੰਮੇ, ਹਮ ਮਾਸੈ ਕੇ ਭਾਂਡੇ॥ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਛੁ ਸੂਝੈ ਨਾਹੀ, ਚਤੁਰੁ ਕਹਾਵੈ ਪਾਂਡੇ॥

ਮਾਸੁ ਪੁਰਾਣੀ, ਮਾਸੁ ਕਤੇਬੀਂ, ਚਹੁ ਜੁਗਿ ਮਾਸੁ ਕਮਾਣਾ॥ ਜਜਿ ਕਾਜਿ ਵੀਆਹਿ ਸੁਹਾਵੈ, ਓਥੈ ਮਾਸੁ ਸਮਾਣਾ॥ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪੁਰਖ ਨਿਪਜਹਿ ਮਾਸਹੁ, ਪਾਤਿਸਾਹ ਸੁਲਤਾਨਾਂ॥ ਜੇ ਓਇ ਦਿਸਹਿ ਨਰਕਿ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ, ਉਨੑ ਕਾ ਦਾਨੁ ਨ ਲੈਣਾ॥ ਦੇਂਦਾ ਨਰਕਿ ਸੁਰਗਿ ਲੈਦੇ ਦੇਖਹੁ ਏਹੁ ਧਿਙਾਣਾ॥ ਆਪਿ ਨ ਬੂਝੈ, ਲੋਕ ਬੁਝਾਏ, ਪਾਂਡੇ ਖਰਾ ਸਿਆਣਾ॥

ਪਾਂਡੇ ਤੂ ਜਾਣੈ ਹੀ ਨਾਹੀ, ਕਿਥਹੁ ਮਾਸੁ ਉਪੰਨਾ॥ ਤੋਇਅਹੁ ਅੰਨੁ ਕਮਾਦੁ ਕਪਾਹਾਂ, ਤੋਇਅਹੁ ਤ੍ਰਿਭਵਣੁ ਗੰਨਾ॥ ਤੋਆ ਆਖੈ ਹਉ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਹਛਾ, ਤੋਐ ਬਹੁਤੁ ਬਿਕਾਰਾ॥ ਏਤੇ ਰਸ ਛੋਡਿ ਹੋਵੈ ਸੰਨਿਆਸੀ, ਨਾਨਕੁ ਕਹੈ ਵਿਚਾਰਾ॥ ੨ (ਪੰ: ੧੨੮੯-੯੦)

(ਇਹ ਸਲੋਕ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਮਾਂ ਹੈ। ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਰਥ ਪਾਠਕਾਂ ਤੇ ਗ੍ਰੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾ ਨੂੰ ਸੌਖੇ ਸਮਝ `ਚ ਆ ਸਕਣ, ਅਸੀਂ ਇਸਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ, ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਵੰਡੇ ਗਏ ਪੰਜ ਭਾਗਾਂ `ਚ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ)

ਪਦ ਅਰਥ: — “ਮਃ ੧॥ ਮਾਸੁ ਮਾਸੁ ਕਰਿ ਮੂਰਖੁ ਝਗੜ, ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਜਾਣੈ॥ ਕਉਣੁ ਮਾਸੁ ਕਉਣੁ ਸਾਗੁ ਕਹਾਵੈ, ਕਿਸੁ ਮਹਿ ਪਾਪ ਸਮਾਣੇ॥ ਗੈਂਡਾ ਮਾਰਿ ਹੋਮ ਜਗ ਕੀਏ, ਦੇਵਤਿਆ ਕੀ ਬਾਣੇ॥ ਮਾਸੁ ਛੋਡਿ ਬੈਸਿ ਨਕੁ ਪਕੜਹਿ, ਰਾਤੀ ਮਾਣਸ ਖਾਣੇ॥ ਫੜੁ ਕਰਿ ਲੋਕਾਂ ਨੋ ਦਿਖਲਾਵਹਿ, ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਨਹੀ ਸੂਝੈ॥ ਨਾਨਕ ਅੰਧੇ ਸਿਉ ਕਿਆ ਕਹੀਐ, ਕਹੈ ਨ ਕਹਿਆ ਬੂਝੈ॥

ਮੂਰਖ—ਅਗਿਆਨੀ ਮਨੁੱਖ। ਝਗੜੇ—ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨੁ—ਉੱਚੀ ਸਮਝ, ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੂਝ। ਧਿਆਨੁ—ਉੱਚੀ ਸੁਰਤਿ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਘੜੀ ਹੋਈ ਸੁਰਤ। ਮਾਸੁ ਮਾਸੁ ਕਰਿ ਮੂਰਖੁ ਝਗੜੇ, ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਜਾਣੈ—ਮਾਸ ਛਕਣ ਵਾਲੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮਾਸ ਛਕਣ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਮਾਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਸ `ਚ ਝਗੜਦੇ ਹਨ, ਦੋਵੇਂ ਅਗਿਆਨੀ ਭਾਵ ਆਤਮਕ ਸੂਝ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਹਨ ਤੇ ਉੱਚੀ ਸੁਰਤ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਬਾਣੇ—ਆਦਤ ਅਨੁਸਾਰ। ਫੜੁ—ਪਖੰਡ ਕਰਕੇ।

ਅਰਥ: — (ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਮਾਸ ਦਾ ਤਿਆਗੀ) ਮੂਰਖ (ਪੰਡਿਤ) ਮਾਸ ਮਾਸ ਆਖ ਕੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਾਹ ਇਸ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਝ ਹੈ, ਨਾਹ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਰਤਿ ਹੈ (ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰੇ ਕਿ) ਮਾਸ ਤੇ ਸਾਗ ਵਿੱਚ ਕੀਹ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸ (ਦੇ ਖਾਣ) ਵਿੱਚ ਪਾਪ ਹੈ। (ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇ ਵਿੱਚ ਭੀ, ਲੋਕ) ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਉ ਅਨੁਸਾਰ (ਭਾਵ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ) ਗੈਂਡਾ ਮਾਰ ਕੇ ਹੋਮ ਤੇ ਜੱਗ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ (ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ) ਮਾਸ ਤਿਆਗ ਕੇ (ਜਦ ਕਦੇ ਕਿਤੇ ਮਾਸ ਵੇਖਣ ਤਾਂ) ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ (ਕਿ ਮਾਸ ਦੀ ਬੋ ਆ ਗਈ ਹੈ) ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਖਾਂ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਭਾਵ, ਲੁਕ ਕੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਲਹੂ ਪੀਣ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ); (ਮਾਸ ਨਾਹ ਖਾਣ ਦਾ ਇਹ) ਪਖੰਡ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਂਞ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਨਾਹ ਸਮਝ ਹੈ ਨਾਹ ਸੁਰਤਿ ਹੈ। ਪਰ, ਹੇ ਨਾਨਕ! ਕਿਸੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ, (ਜੇ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ) ਸਮਝਾਵੇ (ਭੀ), ਤਾਂ ਭੀ ਇਹ ਸਮਝਾਇਆ ਸਮਝਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਪਦ ਅਰਥ: — “ਅੰਧਾ ਸੋਇ ਜਿ ਅੰਧੁ ਕਮਾਵੈ, ਤਿਸੁ ਰਿਦੈ ਸਿ ਲੋਚਨ ਨਾਹੀ॥ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਕੀ ਰਕਤੁ ਨਿਪੰਨੇ, ਮਛੀ ਮਾਸੁ ਨ ਖਾਂਹੀ॥ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪੁਰਖੈ ਜਾਂ ਨਿਸਿ ਮੇਲਾ, ਓਥੈ ਮੰਧੁ ਕਮਾਹੀ॥ ਮਾਸਹੁ ਨਿੰਮੇ, ਮਾਸਹੁ ਜੰਮੇ, ਹਮ ਮਾਸੈ ਕੇ ਭਾਂਡੇ॥ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਛੁ ਸੂਝੈ ਨਾਹੀ, ਚਤੁਰੁ ਕਹਾਵੈ ਪਾਂਡੇ॥”

ਸਿ ਲੋਚਨ—ਉਹ ਅੱਖਾਂ। ਰਕਤੁ—ਰੱਤ, ਲਹੂ। ਨਿਪੰਨੇ—ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਨਿਸਿ—ਰਾਤ ਵੇਲੇ। ਮੰਧੁ—ਮੰਦ। ਕਮਾਹੀ—ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਸਹੁ—ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ, ਮਾਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਰਣ ਹੀ। ਨਿੰਮੇ —ਨਿਰਮਤ ਹੋਏ, ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝਾ। ਜੰਮੇ—ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਹਮ ਮਾਸੈ ਕੇ ਭਾਂਡੇ—ਸਾਡਾ ਪੂਰਾ ਸਰੀਰ ਹੀ ਅਸਲ `ਚ ਮਾਸ ਦਾ ਹੀ ਭਾਂਡਾ ਹੈ। ਚਤੁਰੁ—ਸਿਆਣਾ। ਕਹਾਵੈ—ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ: — (ਜੇ ਕਹੋ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕੌਣ ਹੈ ਤਾਂ) ਅੰਨ੍ਹਾ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ (ਭਾਵ, ਜੋ ਸਮਝ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਹੈ), (ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਭੀ ਤਾਂ) ਮਾਂ ਤੇ ਪਿਉ ਦੀ ਰੱਤ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਮੱਛੀ (ਆਦਿਕ) ਦੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਭਾਵ, ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਕੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀਹ ਭਾਵ? ਪਹਿਲਾਂ ਭੀ ਤਾਂ ਮਾਂ ਪਿਉ ਦੇ ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਸਰੀਰ ਪਲਿਆ ਹੈ)। (ਫਿਰ), ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜ਼ਨਾਨੀ ਤੇ ਮਰਦ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਦੋਂ ਭੀ (ਮਾਸ ਨਾਲ ਹੀ) ਮੰਦ (ਭਾਵ, ਭੋਗ) ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀ ਸਾਰੇ ਮਾਸ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਹਾਂ, ਸਾਡਾ ਮੁੱਢ ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਬੱਝਾ, ਅਸੀ ਮਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, (ਮਾਸ ਦਾ ਤਿਆਗੀ) ਪੰਡਿਤ (ਮਾਸ ਦੀ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਕੇ ਐਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ) ਸਿਆਣਾ ਅਖਵਾਂਦਾ ਹੈ, (ਅਸਲ ਵਿਚ) ਇਸ ਨੂੰ ਨਾਹ ਸਮਝ ਹੈ ਨਾਹ ਸੁਰਤਿ ਹੈ। (ਸਲੋਕ ਦੀ ਬਾਕੀ ਵਿਚਾਰ ਅੱਗੇ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੩੦ `ਚ ਪੜ੍ਹੋ)

(ਚਲਦਾ) #Instt. 29.25 Mlkiv.03.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਸਦਾ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾਵੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ।

EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.