| . |
|
☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬
(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੧੩)
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੧ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕ
ਮਃ ੩॥ ਬਾਬੀਹਾ ਏਹੁ ਜਗਤੁ ਹੈ ਮਤ ਕੋ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇ॥ ਇਹੁ ਬਾਬੀਂਹਾ ਪਸੂ ਹੈ ਇਸ ਨੋ ਬੂਝਣੁ ਨਾਹਿ॥
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਹੈ ਜਿਤੁ ਪੀਤੈ ਤਿਖ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਿਨੑ ਪੀਆ ਤਿਨੑ ਬਹੁੜਿ ਨ
ਲਾਗੀ ਆਇ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੩॥ ਮਲਾਰੁ ਸੀਤਲ ਰਾਗੁ ਹੈ ਹਰਿ ਧਿਆਇਐ ਸਾਂਤਿ ਹੋਇ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਅਪਣੀ
ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਵਰਤੈ ਸਭ ਲੋਇ॥ ਵੁਠੈ ਜੀਆ ਜੁਗਤਿ ਹੋਇ ਧਰਣੀ ਨੋ ਸੀਗਾਰੁ ਹੋਇ॥ ਨਾਨਕ ਇਹੁ ਜਗਤੁ
ਸਭੁ ਜਲੁ ਹੈ ਜਲ ਹੀ ਤੇ ਸਭ ਕੋਇ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਸੋ ਜਨੁ ਮੁਕਤੁ ਸਦਾ ਹੋਇ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਸਚਾ ਵੇਪਰਵਾਹੁ ਇਕੋ ਤੂ ਧਣੀ॥ ਤੂ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਪੇ ਆਪਿ ਦੂਜੇ ਕਿਸੁ
ਗਣੀ॥ ਮਾਣਸ ਕੂੜਾ ਗਰਬੁ ਸਚੀ ਤੁਧੁ ਮਣੀ॥ ਆਵਾ ਗਉਣੁ ਰਚਾਇ ਉਪਾਈ ਮੇਦਨੀ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਆਪਣਾ
ਆਇਆ ਤਿਸੁ ਗਣੀ॥ ਜੇ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ਤ ਕੇਹੀ ਗਣਤ ਗਣੀ॥ ਮਨਮੁਖ ਮੋਹਿ ਗੁਬਾਰਿ ਜਿਉ ਭੁਲਾ ਮੰਝਿ
ਵਣੀ॥ ਕਟੇ ਪਾਪ ਅਸੰਖ ਨਾਵੈ ਇੱਕ ਕਣੀ॥ ੧੧ ॥
( ਪਉੜੀ
੧੧, ਸਟੀਕ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ
ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥ ਬਾਬੀਹਾ ਏਹੁ ਜਗਤੁ ਹੈ ਮਤ ਕੋ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇ॥ ਇਹੁ ਬਾਬੀਂਹਾ
ਪਸੂ ਹੈ ਇਸ ਨੋ ਬੂਝਣੁ ਨਾਹਿ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਹੈ ਜਿਤੁ ਪੀਤੈ ਤਿਖ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ
ਜਿਨੑ ਪੀਆ ਤਿਨੑ ਬਹੁੜਿ ਨ ਲਾਗੀ ਆਇ॥ ੧॥
(ਪੰ: ੧੨੮੩)
ਪਦ ਅਰਥ: —
ਏਹੁ ਜਗਤੁ-
ਪੂਰਾ ਸੰਸਾਰ, ਸੰਪੂਰਣ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ।
ਭਰਮਿ—ਭੁਲੇਖੇ
`ਚ, ਭਟਕਣਾ `ਚ। ਭੁਲਾਇ—ਖੁੰਝ
ਜਾਏ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਮੰਨ ਬੈਠੇ।
ਇਹੁ ਬਾਬੀਂਹਾ ਪਸੂ ਹੈ-
ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਪਾਪੀਹਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਪਸ਼ੂ।
ਬੂਝਣੁ—ਸਮਝ।
ਜਿਤੁ ਪੀਤੈ—ਜਿਸ
ਦੇ ਪੀਤਿਆਂ। ਇਸ ਨੋ—ਇਸ
ਨੂੰ। ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ—ਆਤਮਕ
ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਜਲ।
ਤਿਖ—ਤ੍ਰਿਹ, ਪਿਆਸ।
ਜਿਤੁ ਪੀਤੈ—ਜਿਸ
ਨੂੰ ਪੀਤਿਆਂ। ਜਿਨੑ—ਜਿਨ੍ਹਾਂ
ਨੇ। ਗੁਰਮੁਖਿ—ਗੁਰੂ
ਦੇ ਦੱਸੇ ਰਾਹ `ਤੇ ਟੁਰ ਕੇ।
ਨੋਟ:-
ਸਲੋਕ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹੀਏ, ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਲੋਕ ਦੇ ਕੇਵਲ ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਸਲੋਕ ਦੇ ਕੁੱਝ ਖੁੱਲਵੇਂ ਅਰਥ ਵੀ ਹਨ। ਉਹ ਅਰਥ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾ ਸਲੋਕ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥ
ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਤਾਂ ਤੇ:-
ਅਰਥ: —
“ਬਾਬੀਹਾ ਏਹੁ ਜਗਤੁ ਹੈ, ਮਤ ਕੋ ਭਰਮਿ
ਭੁਲਾਇ” -ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ
ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੇਵਲ ਲਫ਼ਜ਼ ਪਪੀਹਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮਤਾਂ ਕੋਈ ਭੁਲੇਖਾ ਖਾ ਜਾਏ। ਜਦਕਿ ਇਥੇ ਕਿਸੇ ਪਪੀਹੇ ਪੰਛੀ
ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਇਥੇ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਮਿਸਾਲ ਪਪੀਹੇ ਦੀ ਵਰਤੀ ਹੈ ਪਰ ਗੱਲ ਪੂਰੇ
ਸੰਸਾਰ (ਜਗਤੁ)
ਸਮੂਚੇ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ ਲਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
“ਇਹੁ ਬਾਬੀਂਹਾ ਪਸੂ ਹੈ, ਇਸ ਨੋ ਬੂਝਣੁ ਨਾਹਿ” - ਗੁਰਦੇਵ
ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੇ ਪਪੀਹੇ ਪੰਛੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ
ਪਾਪੀਹਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਪਸ਼ੂ। ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਕੋਲ ਇਤਨੀ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਇਥੇ ਕਿਹਾ ਕੀ
ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
“ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਹੈ, ਜਿਤੁ ਪੀਤੈ ਤਿਖ ਜਾਇ” -
ਦਰਅਸਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਾਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਨਾਮ (ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੈ) ਜਿਸ ਦੇ ਪੀਣ (ਜੀਵਨ `ਚ
ਵਸਾਉਣ) ਨਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵ ਦੀ ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਾਲੀ ਪਿਆਸ ਬੁੱਝਦੀ
ਹੈ।
(ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਨਾਮ ਜਲ ਦੀ ਪਿਆਸ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਪਾਪੀਹੇ ਪੰਛੀ
ਦੀ। ਪਪੀਹੇ ਦੀ ਪਿਆਸ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਹੈ, ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਜੇ
ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਾ ਸਾਂਝਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ
ਪਿਆਸ।
ਉਧਰ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਦੀ ਤੇ ਇਧਰ ਨਾਮ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪਿਆਸ। ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਬਬੀਹੇ ਦੀ ਮੌਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਜਦਕਿ
ਨਾਮ ਜਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ; ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ
ਪਿਆਸ
ਹੀ ਹੈ।)
“ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਿਨੑ ਪੀਆ, ਤਿਨੑ ਬਹੁੜਿ ਨ ਲਾਗੀ ਆਇ” - ਇਸ
`ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ
ਪੀਤਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੀ ਪਿਆਸ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ
ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਿਆਸ ਲਗਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
“ਬਾਬੀਹਾ ਏਹੁ ਜਗਤੁ ਹੈ”
— “ਇਹੁ ਬਾਬੀਂਹਾ ਪਸੂ ਹੈ” -ਬਾਬੀਹਾ
ਪੰਛੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੂਨ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਦੀ ਉਡੀਕ
`ਚ ਤੇ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਪਿਆਸੇ ਰਹਿ
ਕੇ ਤੜਫ਼ਦਿਆਂ ਹੀ ਕਟਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿਣ ਲਈ, ਇਸ ਦੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਤੇ ਮੁਖ ਲੋੜ ਹੀ
ਪਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਸਦੀ ਮੌਤ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਜਿਹੜਾ ਖਾਣ, ਪਾਣ, ਸੁਆਰੀਆਂ, ਆਰਾਮ ਆਦਿ ਬੇਅੰਤ
ਰਸਾਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਇਆਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ
ਨਾਲ ਹੀ ਸੋਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ;
“ਏ ਰਸਨਾ ਤੂ ਅਨ ਰਸਿ ਰਾਚਿ ਰਹੀ ਤੇਰੀ
ਪਿਆਸ ਨ ਜਾਇ॥ ਪਿਆਸ ਨ ਜਾਇ ਹੋਰਤੁ ਕਿਤੈ ਜਿਚਰੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ…”
(ਪੰ: ੯੨੧) ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਵੀ ਮੂਲ
ਪਿਆਸ ਇਕੋ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸ, ਅਨਰਸ ਹੀ ਹਨ।
ਇਹ ਪਿਆਸ ਹੈ ਨਾਮ ਜਲ ਅਥਵਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦੀ। ਅਜਿਹੀ ਪਿਆਸ ਜਿਸ ਦੀ
ਪੂਰਤੀ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਵੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜੀਉਂਦੇ
ਜੀਅ ਹਉਮੈ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ-ਅਉਗੁਣਾ ਦੀ ਮਾਰ, ਮੌਤ ਤੌਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਜੂਨਾ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ।
ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਇਸੇ
ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਾ ਸਫ਼ਲ ਨਾ ਹੋਣਾ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮ ਆਦਿ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ।
ਗੁਰਦੇਵ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਭੇਦ ਨੂੰ ਖੋਲਦੇ ਹਨ, ਚਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਲੜੀ `ਚ
ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਵਾਲੀ ਸਾਂਝ ਦੇ ਆਧਾਰ `ਤੇ, ਬਾਬੀਹੇ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋ
ਹੀ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੈ ਪਿਆਸ ਵਜੋਂ ਬਾਬੀਹੇ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹੈ
ਨਾਮ ਜਲ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਭਿੰਨ
ਭਿੰਨ, ਪਰ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਪਿਆਸ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਮੌਤ ਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਕਰਮ ਭੋਗੀ
ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਪਿਆਸ ਕੇਵਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਪਿਆਸ ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੀ ਹੈ।
ਮਃ ੩॥ ਮਲਾਰੁ ਸੀਤਲ ਰਾਗੁ ਹੈ ਹਰਿ ਧਿਆਇਐ ਸਾਂਤਿ ਹੋਇ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਅਪਣੀ
ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਵਰਤੈ ਸਭ ਲੋਇ॥ ਵੁਠੈ ਜੀਆ ਜੁਗਤਿ ਹੋਇ ਧਰਣੀ ਨੋ ਸੀਗਾਰੁ ਹੋਇ॥ ਨਾਨਕ ਇਹੁ ਜਗਤੁ
ਸਭੁ ਜਲੁ ਹੈ ਜਲ ਹੀ ਤੇ ਸਭ ਕੋਇ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਸੋ ਜਨੁ ਮੁਕਤੁ ਸਦਾ ਹੋਇ॥ ੨॥
(ਪੰ: ੧੨੮੩)
ਪਦ ਅਰਥ: —
ਲੋਇ—ਲੋਕ,
ਜਗਤ `ਚ, ਸੰਸਾਰ `ਚ।
ਵੂਠੈ—ਮੀਂਹ ਪਿਆਂ।
ਜੁਗਤਿ—ਜੀਵਨ-ਜੁਗਤੀ,
ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਦਾ ਢੰਗ।
ਧਰਣੀ—ਧਰਤੀ।
ਸੀਗਾਰੁ—ਸੁਹੱਪਣ।
ਜਲੁ—
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮੂਲ ਪ੍ਰਭੂ, ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਵਾਸਾ ਹੈ, ਇਥੇ ਇਸੇ ਨੂੰ ਜਲ ਕਿਹਾ ਹੈ।
ਸਭੁ ਕੋਇ—ਹਰੇਕ
ਜੀਵ। ਪਰਸਾਦੀ—ਪਰਸਾਦਿ,
ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ। ਮੁਕਤੁ—ਮਾਇਆ
ਦੇ ਮੋਹ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਥਵਾ ਆਜ਼ਾਦ।
ਅਰਥ: —
“ਮਲਾਰੁ ਸੀਤਲ ਰਾਗੁ ਹੈ, ਹਰਿ ਧਿਆਇਐ
ਸਾਂਤਿ ਹੋਇ” - ਭਾਵੇਂ
ਕਿ ‘ਮਲਾਰ’ ਠੰਢਾ ਰਾਗ ਮੰਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੀਵਨ `ਚ ਅਸਲ ਠੰਢ (ਸ਼ਾਤੀ) ਉਦੋਂ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜੇ ਇਸ
ਰਾਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਗਾਈਆਂ ਜਾਣ।
“ਹਰਿ ਜੀਉ ਅਪਣੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਵਰਤੈ ਸਭ ਲੋਇ” - ਤਾਂ
ਵੀ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਇਹ ਠੰਢ ਤਾਂ ਪੈ ਸਕਦੀ ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਕਰਕੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀ ਇਹ ਅਵਸਥਾ
ਬਣਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ।
“ਵੁਠੈ ਜੀਆ ਜੁਗਤਿ ਹੋਇ, ਧਰਣੀ ਨੋ ਸੀਗਾਰੁ ਹੋਇ” - ਜਿਵੇਂ
ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਵੀ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਵੀ ਮੀਂਹ ਪਿਆਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਜੁਗਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਲੋਕਾਈ `ਚ
ਖੇੜਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਧਰਤੀ `ਤੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਰਿਆਵਲ ਹੀ ਹਰਿਆਵਲ ਨਜ਼ਰ
ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
“ਨਾਨਕ ਇਹੁ ਜਗਤੁ ਸਭੁ ਜਲੁ ਹੈ, ਜਲ ਹੀ ਤੇ ਸਭ ਕੋਇ” - ਇਸ
`ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬੜੇ ਵਜਦ `ਚ ਆ ਕੇ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ (ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਮੀਂਹ ਪੈਣੇ, ਲੋਕਾਈ `ਚ
ਖੇੜਾ ਆ ਜਾਣਾ, ਧਰਤੀ `ਤੇ ਹਰਿਆਵਲ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸੁਹੱਪਣ, ਇਹ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਵੱਕਤੀ ਹਨ)। ਜਦਕਿ
ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਜੋ ਹੋਂਦ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜੋ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸੁਹੱਪਣ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ
ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਰੂਪ ਨਾਮ ਜਲ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਜਲ ਤੋਂ ਹੀ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
“ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਕੋ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ, ਸੋ ਜਨੁ ਮੁਕਤੁ ਸਦਾ ਹੋਇ” - ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਲ `ਚ ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ
ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ, ਵਿਰਲਾ ਬੰਦਾ
ਹੀ ਸਮਝਦਾ ਤੇ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਸਦਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਰਹਿ ਕੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਨੰਦ
ਮਾਣਦਾ ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਦੋ ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਵਰਤੀਆਂ
ਹਨ। (੧)
ਰਾਗ ਦੀ -”
ਮਲਾਰੁ ਸੀਤਲ ਰਾਗੁ ਹੈ”
(੨)
ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੀ-”
ਵੁਠੈ ਜੀਆ ਜੁਗਤਿ ਹੋਇ, ਧਰਣੀ ਨੋ
ਸੀਗਾਰੁ ਹੋਇ”। ਤਾਂ
ਤੇ:- ‘ “
(੧)
ਮਲਾਰੁ ਸੀਤਲ ਰਾਗੁ ਹੈ-ਰਾਗਾਂ
ਦਾ ਮੌਸਮ ਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਗੂੜਾ ਸੰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਪਹਿਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕੁਲ ਉਨੀਂ
ਰਾਗਾਂ `ਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਅਠਾਰਾਂ ਰਾਗ ਸਵੇਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਇੱਕ
ਰਾਗ ਦੋਪਿਹਰ ਦਾ ਹੈ। ਚੂੰਕਿ ਚੱਲ ਰਹੀ ਵਾਰ, ਰਾਗ ਮਲਾਰ `ਚ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਇਥੇ ਉਸੇ ਮਲਾਰ ਰਾਗ ਦੀ
ਮਿਸਾਲ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਰਾਗ ਸਾਨੂੰ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਮਾਨਸਿਕ ਠੰਢਕ
ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸਦੀਵੀ ਨਹੀਂ। ਜਦਕਿ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ, ਜੀਵਨ `ਚ ਅਸਲ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਠੰਢ (ਸ਼ਾਤੀ) ਉਦੋਂ
ਵਰਤਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਕਰਤਾ ਮਿਹਰ ਕਰ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਜੀਵ ਸਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ
ਰਵੇ।
(੨)
ਵੁਠੈ ਜੀਆ ਜੁਗਤਿ ਹੋਇ, ਧਰਣੀ ਨੋ ਸੀਗਾਰੁ ਹੋਇ-
ਦੂਜੀ ਮਿਸਾਲ-ਜੇ ਵੱਕਤੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਨਾਲ ਧਰਤੀ `ਤੇ ਹਰਿਆਲੀ ਤੇ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਖੇੜਾ ਪੈਦਾ ਹੋ
ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਲਰਤਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਦੇ ਪਾਤ੍ਰ ਵਿਰਲਿਆਂ ਨੂੰ
ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਉਸੇ ਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਉਹ ਆਪ ਨਾਮ ਜਲ ਹੋ ਕੇ ਹਰ
ਸਮੇਂ ਵੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਸਮੇ ਹੋ ਰਹੀ ਉਸ ਨਾਮ ਜਲ
ਦੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਸਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਦੀਵ ਕਾਲੀਨ ਵਿਕਾਰ ਮੁਕਤ ਜੀਵਨ ਜੀਊਂਦੇ ਹਨ।
ਪਉੜੀ॥ ਸਚਾ ਵੇਪਰਵਾਹੁ ਇਕੋ ਤੂ ਧਣੀ॥ ਤੂ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਪੇ ਆਪਿ ਦੂਜੇ ਕਿਸੁ
ਗਣੀ॥ ਮਾਣਸ ਕੂੜਾ ਗਰਬੁ ਸਚੀ ਤੁਧੁ ਮਣੀ॥ ਆਵਾ ਗਉਣੁ ਰਚਾਇ ਉਪਾਈ ਮੇਦਨੀ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਆਪਣਾ
ਆਇਆ ਤਿਸੁ ਗਣੀ॥ ਜੇ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ਤ ਕੇਹੀ ਗਣਤ ਗਣੀ॥ ਮਨਮੁਖ ਮੋਹਿ ਗੁਬਾਰਿ ਜਿਉ ਭੁਲਾ ਮੰਝਿ
ਵਣੀ॥ ਕਟੇ ਪਾਪ ਅਸੰਖ ਨਾਵੈ ਇੱਕ ਕਣੀ॥ ੧੧॥
(ਪੰ: ੧੨੮੩) “
ਪਦ ਅਰਥ: —
ਧਣੀ—ਮਾਲਕ।
ਮਣੀ—ਵਡਿਆਈ।
ਗਣੀ—ਗਣੀਂ,
ਮੈਂ ਗਿਣਾਂ। ਗਰਬੁ—ਅਹੰਕਾਰ।
ਕੂੜਾ—ਵਿਅਰਥ।
ਸਚੀ—ਸਦਾ
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ।
ਮੇਦਨੀ—ਧਰਤੀ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ।
ਆਵਾਗਉਣ—ਜਨਮ
ਮਰਨ ਵਾਲੀ ਖੇਡ, ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਤੇ ਖ਼ਿਰ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣਾ।
ਰਚਾਇ—ਢੰਗ
ਬਣਾ ਕੇ। ਗਣੀ—ਮੈਂ
ਗਿਣਦਾ ਹਾਂ। ਕੇਹੀ ਗਣਤ
ਗਣੀ — ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖਾਂ
ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਾਹਦਾ? ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗਿਣਤੀ
ਮਿਣਤੀ ਤੇ ਉਲ੍ਹਾਮੇ ਕਾਹਦੇ? ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਗ਼ੁਲਾਮ ਹੋ ਕੇ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਗਿਣਤੀਆਂ
ਮਿਣਤੀਆਂ ਤੇ ਉਲ੍ਹਾਮਿਆਂ ਆਦਿ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੇ।
ਮੋਹਿ—ਮੋਹ
`ਚ। ਗੁਬਾਰਿ—
ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ। ਵਣੀ—ਵਣਾਂ
`ਚ। ਅਸੰਖ—ਅਣਗਿਣਤ
(ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਲਫ਼ਜ਼ ਅਸੰਖ, ਖਾਸ ਗਣਤੀ ਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਥੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਅਸੰਖ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਬਹੁਵਚਨ
ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਥੇ ਅਸੀਮਿਤ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਲਖਾੲਕਿ ਹੈ)।
ਅਰਥ: —
“ਸਚਾ ਵੇਪਰਵਾਹੁ, ਇਕੋ ਤੂ ਧਣੀ” -ਹੇ
ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਵੇਪਰਵਾਹ, ਬੇ-ਮੁਥਾਜ ਹੈਂ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ
ਮਾਲਿਕ ਵੀ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਹੈਂ।
“ਤੂ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਪੇ ਆਪਿ, ਦੂਜੇ ਕਿਸੁ ਗਣੀ” -
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕਰਨ
ਕਰਾਵਨ ਜੋਗ ਹੈਂ। ਇਸ ਲਈ ਦੂਜਾ ਕਉਣ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਵਰਗਾ ਮਿਥਾਂ? ਭਾਵ ਤੇਰੇ ਵਰਗਾ ਕੋਈ
ਹੋਰ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।
“ਮਾਣਸ ਕੂੜਾ ਗਰਬੁ, ਸਚੀ ਤੁਧੁ ਮਣੀ” -
ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ ਵਡਿਆਈ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖ, ਆਪਣੇ ਆਪ `ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਕਰਣ ਲਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ `ਚ ਇੱਕ ਤੇਰੀ ਹੀ
ਵਡਿਆਈ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਤੇ ਵਡਿਆਈਆਂ ਦਾ ਸੋਮਾ ਵੀ ਹੈਂ।
“ਆਵਾ ਗਉਣੁ ਰਚਾਇ, ਉਪਾਈ ਮੇਦਨੀ” - ਹੇ
ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਆਪ ‘ਜਨਮ ਮਰਨ’ ਵਾਲੀ ਮਰਯਾਦਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਰਚਨਾ
ਨੂੰ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਵ ਜਿਸਨੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਉਣਾ ਹੈ ਉਸਨੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਅਵਸ਼ ਹੈ, ਇਹੀ ਮੂਲ ਹੈ
ਤੇਰੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ, ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਸਦਾ ਟਿਕੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ।
“ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਆਪਣਾ, ਆਇਆ ਤਿਸੁ ਗਣੀ” - ਜਿਹੜਾ
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ, ਹੈ, ਦਰਅਸਲ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਉਣਾ ਵੀ ਉਸੇ ਦਾ ਹੀ ਸਫ਼ਲ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਸਨੂੰ
ਬਾਰ ਬਾਰ ਆਉਣਾ-ਜਾਣ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਪੈਂਦਾ, ੳੇਹ ਤੇਰੇ `ਚ ਹੀ ਸਮਾਅ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਜੇ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ, ਤ ਕੇਹੀ ਗਣਤ ਗਣੀ” - ਕਿਉਂਕਿ
ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ ਹੀ ਜੀਵ ਦੀ ਹਉਮੈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਜੀਵ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਹੀ
ਮੁੱਕ ਗਈ ਤਾਂ ਜੀਵ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਾਹਦਾ? ਭਾਵ ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਉਸਦੇ ਕਰਮਾ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਮੁੜ ਆਵਾਗਉਣ ਰਹਿੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ।
“ਮਨਮੁਖ ਮੋਹਿ ਗੁਬਾਰਿ, ਜਿਉ ਭੁਲਾ ਮੰਝਿ ਵਣੀ” -
ਜਦਕਿ ਮਨ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਇਉਂ ਭਟਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ
ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਓਝੜ ਪੈਣ `ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਜੰਗਲਾਂ ੜਚ ਭਟਕਦਾ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਵਾਪਿਸ ਨਿਕਲਣ ਲਈ
ਸੌਖਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।
“ਕਟੇ ਪਾਪ ਅਸੰਖ, ਨਾਵੈ ਇੱਕ ਕਣੀ” - ਪ੍ਰਭੂ
ਤਾਂ ਇਤਨਾ ਸਮ੍ਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰੂਪ ‘ਨਾਮ’ ਦਾ ਕੇਵਲ ਕਿਣਕਾ ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਜੀਵ ਦੇ
ਅਨੰਤ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ੧੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਪਉੜੀ `ਚ ਬਿਆਣੇ ਹੋਏ ਮੂਲ ਗੁਰਮੱਤ ਸਿਧਾਂਤ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਣ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ:-
(ੳ)
ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕਰਤਾ ਕੇਵਲ ਇਕੋ
ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ।
(ਅ)
ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਮਨੁੱਖ ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ
ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾਲ ਹੰਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਅਮੁੱਕੀ
ਵਡਿਆਈ ਤਾਂ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ ਤੇ ਵਡਿਆਈ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੈ।
(ੲ)
ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮੂਲ
ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਉਣਾ ਹੈ ਉਸਨੇ ਵਾਪਿਸ ਵੀ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਇਥੇ ਸਦਾ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਆਉਂਦਾ; ਇਸੇ ਦਾ ਨਾਮ ਆਵਾਗਉਣ ਹੈ ਭਾਵ ਆਉਣਾ ਤੇ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣਾ।
(ਸ)
ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਉਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਲ ਹੈ
ਜਿਹੜੇ ਆ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਫ਼ਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਫ਼ਰ ਪੂਰਾ ਕਰਣ
ਲਈ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਗੇੜੇ ਨਹੀਂ ਕਟਣੇ ਪੈਂਦੇ।
“ਆਇਆ ਤਿਸੁ ਗਣੀ”
ਦਾ ਅਰਥ ਇਹੀ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ
ਅਉਣਾ ਹੀ ਸਫ਼ਲ ਗਿਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਨਹੀਂ।
(ਹ)
ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ
ਹੀ ਜੀਵ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਜੀਵ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਮੁੱਕ ਗਈ ਤਾਂ ਜੀਵ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ
ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਾਹਦਾ? ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦਾ ਆਵਾਗਉਣ ਰਹਿੰਦਾ ਹੀ
ਨਹੀਂ।
(ਕ)
ਦੂਜੇ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਿਛੇ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਭਟਕਣਾ,
ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਅਉਗੁਣਾ, ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦਾ ਹੈ
ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਜੰਗਲ ਦੀਆਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ `ਚ ਓਝੜ ਪਏ ਨੂੰ ਬਾਹਿਰ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸੌਖਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ
ਤੇ ਘਾਬਰਿਆ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ।
(ਖ)
ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜੇ ਕੋਈ ਓਝੜ ਪਿਆ
ਹੋਇਆ ਵੀ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਕਣੀ, ਉਸ ਦੇ ਵੀ ਅਸੰਖਾਂ ਪਾਪ
(ਅਉਗੁਣ) ਕਟਣ ਦੇ ਸਮ੍ਰਥ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-
ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਪਉੜੀ `ਚ ਹੈ ਉਸੇ ਦਾ ਮੂਲ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਲੋੜ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੈ ਜੀਵਨ ਦਾ ਕਰਤੇ
ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਣਾ।
ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਹੀ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਐ ਭਾਈ! ਜੇ ਚਾਹੁੰਦਾ
ਹੈਂ ਜੀਵਨ `ਚ ਤੈਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨਾ ਪੋਹੇ, ਤੇਰੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਸਦਾ ਠੰਢ ਵਰਤੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਵੀ
ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਤੇ ਸਦਾ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿ। ਗੁਰਦੇਵ ਦੌਰਾਉਂਦੇ ਹਨ
ਤਾਂ ਵੀ ਵਿਰਲੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਬਹੁਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਾਰ ਕੇ ਹੀ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸੇ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪ੍ਰਗਟ
ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਤੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਸ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ
ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਆਵਗਉਣ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਕੇ ਹਉਮੈ ਦਾ
ਨਿਵਾਰਣ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਾਪਿਸ ਕਰਤੇ `ਚ
ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਨਮੁਖ ਓਝੜ ਪਏ ਹੋਏ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘੁੱਪ `ਚ ਹਨੇਰੇ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ
ਹਨ। ਅੰਤ ਮਨਮੁਖ ਵੀ ਜਦੋ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ
ਕਣੀ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਉਧਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਚਲਦਾ)
#Instt. 13.11 Mlkiv.03.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise about
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the
Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit
Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but
easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/-
(in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free
distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’,
Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N.
Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New
Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |