.

☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬

(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੀ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੬)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ ੧੯੫੬

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੪ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੨॥ ਸਾਵਣੁ ਆਇਆ ਹੇ ਸਖੀ ਕੰਤੈ ਚਿਤਿ ਕਰੇਹੁ॥ ਨਾਨਕ ਝੂਰਿ ਮਰਹਿ ਦੋਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਅਵਰੀ ਲਾਗਾ ਨੇਹੁ॥ ੧ 

ਮਃ ੨॥ ਸਾਵਣੂ ਆਇਆ ਹੇ ਸਖੀ ਜਲਹਰੁ ਬਰਸਨਹਾਰੁ॥ ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਸਵਨੁ ਸੋਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਸਹ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਆਪੇ ਛਿੰਝ ਪਵਾਇ ਮਲਾਖਾੜਾ ਰਚਿਆ॥ ਲਥੇ ਭੜਥੂ ਪਾਇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਚਿਆ॥ ਮਨਮੁਖ ਮਾਰੇ ਪਛਾੜਿ ਮੂਰਖ ਕਚਿਆ॥ ਆਪਿ ਭਿੜੈ ਮਾਰੇ ਆਪਿ ਆਪਿ ਕਾਰਜੁ ਰਚਿਆ॥ ਸਭਨਾ ਖਸਮੁ ਏਕੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣੀਐ॥ ਹੁਕਮੀ ਲਿਖੈ ਸਿਰਿ ਲੇਖੁ ਵਿਣੁ ਕਲਮ ਮਸਵਾਣੀਐ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਪੁ ਜਿਥੈ ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਦਾ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਸਲਾਹਿ ਸਚੁ ਪਛਾਣੀਐ॥ ੪ 

(ਪਉੜੀ ੪, ਸਟੀਕ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੨॥ ਸਾਵਣੁ ਆਇਆ ਹੇ ਸਖੀ ਕੰਤੈ ਚਿਤਿ ਕਰੇਹੁ॥ ਨਾਨਕ ਝੂਰਿ ਮਰਹਿ ਦੋਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਅਵਰੀ ਲਾਗਾ ਨੇਹੁ॥ ੧॥ (ਪੰ: ੧੨੮੦)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਸਖੀ—ਸਹੇਲੀ, ਸਤਸੰਗਣ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ। ਸਾਵਣੁ—ਸਾਵਣ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਤੇ ਵਰਖਾ ਰਿਤੂ (ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਹੈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ। ਅਜਿਹਾ ਜਨਮ, ਜਿਸ ਜਨਮ `ਚ ਜੀਵ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਪਲ ਹੋ ਰਹੀ ਨਾਮ ਵਰਖਾ ਦੀ ਵੀ ਸੋਝੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ)। ਚਿਤਿ—ਚਿੱਤ `ਚ, ਹਿਰਦੇ `ਚ। ਚਿਤਿ ਕਰੇਹੁ—ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਪਰੋ ਲਵੋ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਬੇਹਬਲਤਾ, ਤੜਪ ਤੇ ਵੈਰਾਗ। ਕੰਤੈ—ਖਸਮ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ। ਨੇਹੁ—ਪਿਆਰ। ਝੂਰਿ ਮਰਹਿ—ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਣ ਖ਼ੁਦ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਹਾਗਣੀ- ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਦਾ ਲੜ ਛਡ ਕੇ ਇਧਰ ਓਧਰ ਭਟਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ। ਅਵਰੀ—ਦੂਜਾ। ਅਵਰੀ ਲਾਗਾ ਨੇਹੁ—ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰ ਛਡ ਕੇ ਦੂਜੈ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਪਾਈ ਬੈਠੀਆਂ ਹਨ, ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਲੜ ਛੱਡ ਕੇ ਇਧਰ-ਓਧਰ ਭਟਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਅਰਥ: — ਹੇ ਸਖੀ! ਸਾਵਣ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰਿਤੂ ਆ ਗਈ ਹੈ ਭਾਵ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨੇ ਬੇਅੰਤ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਕਢਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜਨਮ ਜਿਸ ਜਨਮ ਸਮੇਂ, ਗੁਰੂ ਵਲੋਂ ਹਰ ਪਲ ਹੋ ਰਹੀ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਵਰਖਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਝੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਸਖੀਉ! ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦਿਆਂ `ਚ ਪ੍ਰੋ ਲਵੋ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਦਾ ਲੜ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਸਲ `ਚ ਉਹ ਦੁਹਾਗਣਾ ਆਪਣੇ ਲਈ ਹੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਸਹੇੜਦੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ ਆਪਣਾ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ੧।

ਮਃ ੨॥ ਸਾਵਣੁ ਆਇਆ ਹੇ ਸਖੀ ਜਲਹਰੁ ਬਰਸਨਹਾਰੁ॥ ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਸਵਨੁ ਸੋਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਸਹ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ॥ ੨॥ (ਪੰਨਾ ੧੨੮੦)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਸਾਵਣੁ—ਸਾਵਣ, ਵਰਖਾ ਰਿਤੂ ਵਾਲਾ ਮਹੀਨਾ (ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਹੈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ; ਅਜਿਹਾ ਜਨਮ, ਜਿਸ ਜਨਮ `ਚ ਜੀਵ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਪਲ ਹੋ ਰਹੀ ਨਾਮ ਵਰਖਾ ਦੀ ਵੀ ਸੋਝੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਲਹਰੁ—ਜਲਧਰ, ਬੱਦਲ, ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਪਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਨਾਮ ਵਰਖਾ ਦੇ ਬੱਦਲ। ਸੁਖਿ—ਸੁਖ `ਚਸਵਨੁ—ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਉਣ, ਅਚਿੰਤ ਸਉਣ। ਸੁਖਿ ਸਵਨੁ—ਬੇਸ਼ੱਕ ਬੇਫ਼ਿਕਰ ਹੋ ਕੇ ਸਉਣ।

ਅਰਥ: — ਹੇ ਸਤਸੰਗਣ ਸਹੇਲੀਓ! ਸਾਵਣ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰਿਤੂ ਆ ਗਈ ਹੈ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਨਿਵੇਕਲਾ ਜਨਮ, ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਰ੍ਹਾਊ ਬੱਦਲਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਝੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰੂ, ਹਰ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮਿਹਰ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਸੁਹਾਵਣੇ ਮੌਸਮ ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਕੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਬਣ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੁਹਾਗਣਾਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਣ ਹੋ ਕੇ ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ ਦੀ ਨੀਂਦ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਲੋਕ ਵੀ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੁੜ ਹਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂੑਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਹਾਵਣੀ ਰੁੱਤ, ਸਾਵਣ ਦੀ ਬਰਖਾ ਰੁੱਤ ਜਾਂ ਸਰਦ ਰੁਤ ਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ “ਕਤਿਕ ਕੂੰਜਾਂ, ਚੇਤਿ ਡਉ, ਸਾਵਣਿ ਬਿਜੁਲੀਆਂ॥ ਸੀਆਲੇ ਸੋਹੰਦੀਆਂ, ਪਿਰ ਗਲਿ ਬਾਹੜੀਆਂ” (ਪੰ: ੪੮੮)। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾਂ `ਚ ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ, ਜੀਵ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਤੇ ਰੁੱਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਜਿਵੇਂ “ਅਬ ਕਲੂ ਆਇਓ ਰੇ॥ ਇਕੁ ਨਾਮੁ ਬੋਵਹੁ ਬੋਵਹੁ॥ ਅਨ ਰੂਤਿ ਨਾਹੀ ਨਾਹੀ॥ ਮਤੁ ਭਰਮਿ ਭੂਲਹੁ ਭੂਲਹੁ” (ਪੰ: ੧੧੮੫) ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਵੀ ਇਥੇ ਉਸੇ ਨੂੰ ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ।

ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਕਰਣ ਹੀ ਸਾਵਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਵਿਸ਼ਾ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਹੈ। ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ `ਚੋਂ ਕੇਵਲ ਸਾਵਨ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਚੁਣਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਬਰਖਾ ਰਿਤੂ ਤੇ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਉਸੇ ਸਾਵਣ ਦੀ ਬਰਖਾ ਤੇ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ ਦੀ ਬਰਖਾ ਤੇ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਹੀ ਜੋੜਿਆ ਹੈ।

ਨਾਮ-ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ, ਜਿਹੜੀ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਅਰੁੱਕ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਇਸ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਲਾਭ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਅਨੰਤ ਜੂਨੀਆਂ `ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵੀ ਹੋਰ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਅਜਿਹਾ ਲਾਭ ਲੈਣਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।

ਦੂਜਾ, ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ, ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੇ ਹੋ ਰਹੀ ਇਸ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਵੀ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਤੇ ਇਧਰ ਓਧਰ ਭਟਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰਦੀਆਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਆਤਮਿਕ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸਹੇੜਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਵੀ ਖ਼ੁੱਦ ਹੀ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪਉੜੀ॥ ਆਪੇ ਛਿੰਝ ਪਵਾਇ, ਮਲਾਖਾੜਾ ਰਚਿਆ॥ ਲਥੇ ਭੜਥੂ ਪਾਇ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਚਿਆ॥ ਮਨਮੁਖ ਮਾਰੇ ਪਛਾੜਿ, ਮੂਰਖ ਕਚਿਆ॥ ਆਪਿ ਭਿੜੈ ਮਾਰੇ ਆਪਿ, ਆਪਿ ਕਾਰਜੁ ਰਚਿਆ॥ ਸਭਨਾ ਖਸਮੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣੀਐ॥ ਹੁਕਮੀ ਲਿਖੈ ਸਿਰਿ ਲੇਖੁ, ਵਿਣੁ ਕਲਮ ਮਸਵਾਣੀਐ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਪੁ, ਜਿਥੈ ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਦਾ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਸਲਾਹਿ, ਸਚੁ ਪਛਾਣੀਐ॥ ੪॥ (ਪੰ: ੧੨੮੦)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਮਲਾਖਾੜਾ—ਮੱਲ +ਅਖਾੜਾ, ਦੋ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਆਪਸ `ਚ ਘੁਲਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਜਿਸਨੂੰ ਅਖਾੜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਚਿਆ—ਰਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਲਥੇ—ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਆ ਉਤਰੇ ਹਨ। ਭੜਥੂ—ਰੌਲਾ। ਮਚਿਆ—ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ `ਚ ਹਨ। ਪਛਾੜਿ ਪਟਕਾ ਕੇ ਮੂੰਹ-ਭਾਰ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਮੂਰਖ ਕਚਿਆ … ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਮਨਮੁੱਖ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਵੱਲੋਂ ਕੱਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਭਾਵ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਣੁ ਬਿਨਾ। ਮਸੁ—ਸਿਆਹੀ। ਮਸਵਾਣੀ—ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਦਵਾਤ।

ਅਰਥ: — “ਆਪੇ ਛਿੰਝ ਪਵਾਇ, ਮਲਾਖਾੜਾ ਰਚਿਆ” -ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਛਿੰਞ ਪਵਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਉਸਨੇ ਦੋ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੁਲਣ ਲਈ ਮਾਨੋ ਇੱਕ ਅਖਾੜਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

“ਲਥੇ ਭੜਥੂ ਪਾਇ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਚਿਆ” -ਜੀਵ ਰੂਪ ਭਲਵਾਨ ਰੌਲਾ ਪਾਂਦੇ ਹੋਏ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਆ ਉਤਰੇ ਹਨ ਭਾਵ, ਬੇਅੰਤ ਜੀਵ ਦਬਾਦਬ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ `ਚ ਤੇ ਸਫ਼ਲ਼ ਜੀਵਨ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

“ਮਨਮੁਖ ਮਾਰੇ ਪਛਾੜਿ, ਮੂਰਖ ਕਚਿਆ” - ਮਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਨ ਵਾਲੇ ਅਗਿਆਨੀ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਕੱਚੇ, ਮੂੰਹ-ਭਾਰ ਪਟਕਾ ਕੇ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਮਨਮੁੱਖ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਕੱਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਲਟ, ਮਨਮੁਖ ਇਸ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

“ਆਪਿ ਭਿੜੈ ਮਾਰੇ ਆਪਿ, ਆਪਿ ਕਾਰਜੁ ਰਚਿਆ” - ਜੀਵਾਂ `ਚ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਹੀ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਇਹ ਛਿੰਞ ਰੂਪ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ ਵੀ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

“ਸਭਨਾ ਖਸਮੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣੀਐ-ਅਸਲ `ਚ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ, ਇਕੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਸ ਸਚਾਈ ਦੀ ਸਮਝ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਇਆਂ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

“ਹੁਕਮੀ ਲਿਖੈ ਸਿਰਿ ਲੇਖੁ, ਵਿਣੁ ਕਲਮ ਮਸਵਾਣੀਐ” - ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਦੇ ਸਿਰ `ਤੇ ਕਲਮ ਦਵਾਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਆਪਣੀ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਲੇਖ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਗੁਰਮੁਖ ਤੇ ਮਨਮੁਖ ਦਾ ਜਿੱਤ-ਹਾਰ ਵਾਲਾ ਸਾਰਾ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

“ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਪੁ, ਜਿਥੈ ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਦਾ ਵਖਾਣੀਐ” - ਉਂਝ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਸਤਸੰਗ `ਚ ਹੀ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਏ ਤੇ ਵਖਾਣ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

“ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਸਲਾਹਿ, ਸਚੁ ਪਛਾਣੀਐ” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਹੀ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਭਾਵ, ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣਗਾਣ ਤੋਂ ਹੀ ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਬਾਰੇ ਸੂਝ ਪੈਂਦੀ ਤੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਇੱਕ ਵੱਕਤ `ਤੇ ਦੋ ਭਲਵਾਨ ਆਪਸ `ਚ ਕੁਸ਼ਤੀ ਲੜਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ, ਹਰੇਕ ਜੋੜੀ’ ਚੋਂ ਇੱਕ ਜਿੱਤਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਹਾਰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਕੋਈ ਭਲਵਾਨ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਆਉਣ ਜਾਣ ਸਦਾ ਲਗਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਵੀ।

ਇਸੇ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਜਗਤ ਵੀ ਮਾਨੋ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਰਚਨਾ ਰੂਪ ਇੱਕ ਮਲ-ਅਖਾੜਾ ਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਅਖਾੜਾ ਜਿਸ `ਚ ਜੀਵ ਭੀੜ ਲਗਾ ਕੇ ਦਬਾਦਬ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਹਨ ਪਰ ਸਦਾ ਲਈ ਟਿਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।

ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਲਵਾਨ ਹਨ ਇੱਕ ਗੁਰਮੁਖ ਤੇ ਦੂਜੇ ਮਨਮੁਖ। ਗੁਰਮੁਖ, ਜਿਹੜੇ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ “ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਚਿਆ” ਗੁਰਮੁਖ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਦਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ `ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਅਖਾੜੇ `ਚੌ ਜੇਤੂ ਹੋ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਦੂਜੇ, ਇਸ ਜਗਤ ਅਖਾੜੇ `ਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਭਾਵ ਮਨਮੁੱਖ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖ਼ੂਬੀ ਇਹ, ਮਨਮੁਖ ਆਪਣੇ ਵਰਗਾ ਪਹਿਲਵਾਨ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਜਦਕਿ ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ `ਚ ਉਹ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪਛਾੜੇ ਤੇ ਸਦਾ ਮੂੰਹ ਭਾਰ ਪਟਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਭਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਜਗਤ ਅਖਾੜੇ `ਚੋਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਹਾਰ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਨਮੁਖਤਾ ਭਰਪੂਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾ ਖਾ ਕੇ ਤੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਪਛਾੜੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾਂਦੇ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੋਟਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਕੀ ਹੈ?

ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਸੰਗਤ `ਚ ਆ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਸਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਸ਼ਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਹੀ ਸਦੀਵੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਸਭਕੁਝ ਉਸਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਲਿਖੇ ਲੇਖਾਂ ਤੇ ਰਜ਼ਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵੀ ਬਣ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਪਉੜੀ ਅਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਖੋਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਨਾਮ ਵਾਲੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਦੁਹਗਣਾ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਵੀ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਨਾਮ ਦੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ “ਨਾਨਕ ਝੂਰਿ ਮਰਹਿ ਦੋਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਅਵਰੀ ਲਾਗਾ ਨੇਹੁ” ਅਨੁਸਾਰ ਇਧਰ ਓਧਰ ਭਟਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਈ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਸਹੇੜਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।

ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਲ ਅਖਾੜੇ ਵਾਲਾ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਇਸੇ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਤੇ ਮਨਮੁਖਾਂ ਰੂਪ ਭਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਵਿਸ਼ਾ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ ਸਲੋਕਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੈ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਕਰਣ ਦਾ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 6.4 Mlkiv.03.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.