| . |
|
☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ
(ਪੰ: ੧੩੭- ੧੫੮)
(ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਕਿਸ਼ਤ ੧੯)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੩ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧॥ ਹਮ ਜੇਰ ਜਿਮੀ ਦੁਨੀਆ ਪੀਰਾ ਮਸਾਇਕਾ ਰਾਇਆ॥ ਮੇ ਰਵਦਿ
ਬਾਦਿਸਾਹਾ ਅਫਜੂ ਖੁਦਾਇ॥ ਏਕ ਤੂਹੀ ਏਕ ਤੁਹੀ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੧॥ ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ॥ ਨ ਸਿਧ ਸਾਧਿਕਾ ਧਰਾ॥ ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ॥
ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥ ੨ ॥
ਮਃ ੧॥ ਨ ਦਾਦੇ ਦਿਹੰਦ ਆਦਮੀ॥ ਨ ਸਪਤ ਜੇਰ ਜਿਮੀ॥ ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ॥
ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥ ੩ ॥
ਮਃ ੧॥ ਨ ਸੂਰ ਸਸਿ ਮੰਡਲੋ॥ ਨ ਸਪਤ ਦੀਪ ਨਹ ਜਲੋ॥ ਅੰਨ ਪਉਣ ਥਿਰੁ ਨ ਕੁਈ॥
ਏਕੁ ਤੁਈ ਏਕੁ ਤੁਈ॥ ੪ ॥
ਮਃ ੧॥ ਨ ਰਿਜਕੁ ਦਸਤ ਆ ਕਸੇ॥ ਹਮਾ ਰਾ ਏਕੁ ਆਸ ਵਸੇ॥ ਅਸਤਿ ਏਕੁ ਦਿਗਰ
ਕੁਈ॥ ਏਕ ਤੁਈ ਏਕੁ ਤੁਈ॥ ੫ ॥
ਮਃ ੧॥ ਪਰੰਦਏ ਨ ਗਿਰਾਹ ਜਰ॥ ਦਰਖਤ ਆਬ ਆਸ ਕਰ॥ ਦਿਹੰਦ ਸੁਈ॥ ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ
ਤੁਈ॥ ੬ ॥
ਮਃ ੧॥ ਨਾਨਕ ਲਿਲਾਰਿ ਲਿਖਿਆ ਸੋਇ॥ ਮੇਟਿ ਨ ਸਾਕੈ ਕੋਇ॥ ਕਲਾ ਧਰੈ ਹਿਰੈ
ਸੁਈ॥ ਏਕੁ ਤੁਈ ਏਕੁ ਤੁਈ॥ ੭ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਸਚਾ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣਿਆ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਆਪੁ ਗਵਾਇ ਸਚੁ
ਪਛਾਣਿਆ॥ ਸਚੁ ਤੇਰਾ ਦਰਬਾਰੁ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣਿਆ॥ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ ਸਚਿ ਸਮਾਣਿਆ॥ ਮਨਮੁਖ ਸਦਾ
ਕੂੜਿਆਰ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣਿਆ॥ ਵਿਸਟਾ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ ਸਾਦੁ ਨ ਜਾਣਿਆ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਦੁਖੁ ਪਾਇ ਆਵਣ
ਜਾਣਿਆ॥ ਨਾਨਕ ਪਾਰਖੁ ਆਪਿ ਜਿਨਿ ਖੋਟਾ ਖਰਾ ਪਛਾਣਿਆ॥ ੧੩ ॥
(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੧੩ ਲੋੜੀਂਦੀ, ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮ: ੧॥ ਹਮ ਜੇਰ ਜਿਮੀ, ਦੁਨੀਆ ਪੀਰ ਮਸਾਇਕਾ ਰਾਇਆ॥ ਮੇਰਵਦਿ
ਬਾਦਿਸਾਹਾ, ਅਫਜੂ ਖੁਦਾਇਆ॥ ਏਕ ਤੂ ਹੀ, ਏਕ ਤੁਹੀ॥ ੧॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੩}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਰਾਇਆ ….
ਰਾਇ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਹੁਕਮ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਹਕੂਮਤ ਕਰਣ
ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ। ਹਮ—ਸਾਰੀ
ਕਾਇਨਾਤ। ਜੇਰ—ਜ਼ੇਰ,
ਹੇਠਾਂ, ਥੱਲੇ, ਸਭ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਹਨ, ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਨ, ਤੇਰੇ ਹੀ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ।
ਜਿਮੀ ….
ਜ਼ਿਮੀ, ਧਰਤੀ।
ਹਮ ਜੇਰ ਜਿਮੀ ….
ਸਾਡੇ ਸਮੇਤ ਇਸ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਹੋਂਦ
ਹੈ। ਮੇਰਵਦਿ—ਜਾਂਦਾ
ਹੈ, ਨਾਸਵੰਤ ਹੈ, ਚਲਾਏਮਾਨ ਹੈ।
ਅਫਜੂ—
ਚਲਦਾ, ਬਾਕੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਸਦਾ ਥਿਰ।
ਅਰਥ:
— ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ ਸਮੇਤ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਜਿਸ ਦੀ ਵੀ
ਹੋਂਦ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚ ਫ਼ਿਰ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਪੀਰ, ਸ਼ੇਖ਼, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਭਾਵ ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਹੁਕਮ
ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਹਕੂਮਤ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸਾਰੇ ਤੇਰੇ ਹੀ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਤੇ ਨਾਸ਼ਵੰਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ
ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
ਹੇ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਜੀ! ਜਦਕਿ ਸਦਾ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਜੋ ਕੋਈ ਸਦਾ ਥਿਰ
ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਉਹ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ੧।
ਮ: ੧॥ ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ॥ ਨ ਸਿਧ ਸਾਧਿਕਾ ਧਰਾ॥ ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ॥
ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੩}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਨ…
ਨਾਸ਼ਵਾਨ, ਨਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ।
ਦੇਵ…
ਦੇਵਤੇ। ਦਾਨਵ…
ਦੈਂਤ…. . ।
ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ….
ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਰਾਖਸ਼।
ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ…
ਦੇਵਤੇ, ਰਾਖਸ਼ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
ਸਿਧ—
ਪੁੱਗੇ ਹੋਏ ਜੋਗੀ। ਸਿਧ
ਸਾਧਿਕਾ…. ਸਧਾਰਣ ਜੋਗੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਜੋਗ
ਸਾਧਨਾਵਾਂ `ਚ ਪੁੱਗੇ ਹੋਏ ਜੋਗੀ ਵੀ।
ਧਰਾ—ਧਰਤੀ।
ਅਸਤਿ—ਹੈ,
ਕਾਇਮ ਹੈ, ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ, ਸਦਾ ਥਿਰ।
ਦਿਗਰਿ—ਦੀਗਰੇ,
ਦੂਜਾ, ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਛੁਟ।
ਕੁਈ—ਕੌਣ? ਭਾਵ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ
ਹੋਵੇ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ:-
ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਨ ਆਦਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ
ਸਦਾ ਲਈ ਸੁਰਗ, ਬਿਸ਼ਨ (ਬੈਕੁੰਠ), ਬ੍ਰਹਮ ਜਾਂ ਸ਼ਿਵ ਲੋਕ ਆਦਿ ਦਾ ਵਾਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ
ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ `ਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਸਦਾ ਜੀਵਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਥੇ ਹੀ ਸ਼ਿਵ ਪੁਰੀ
ਜਿਸ `ਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕੈਟੇਗਰੀ ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵੀ ਦੱਸੀ ਹੈ ਜੋ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦੱਸੇ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੇਵ ਭਾਵ ਇੰਦਰ ਲੋਕ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ, ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਰਾਖਸ਼, ਆਪਸ
`ਚ ਸਦਾ ਲੜਦੇ ਤੇ ਜੰਗ ਜੁਧ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਬੇਅੰਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਰਖਿਅਕ ਤੇ ਹੇਤੂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੇਤੂ ਤੇ ਹੇਤੂ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮੱਤ ਤੇ
ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ, ਦੇਵਤੇ ਹੋਣ ਚਾਹੇ ਰਾਖਸ਼, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਦਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਦੇ ਵੀ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਹ
ਸਦਾ ਜੀਵਤ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਦਰਅਸਲ ਗੁਰਮੱਤ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਵ, ਬ੍ਰਹਮ, ਵਿਸ਼ਨ (ਬੈਕ੍ਰੁੰਠ), ਸ਼ਿਵ
ਲੋਕ ਆਦਿ ਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ, ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ `ਚ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰਖਦੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਇਸ ਸਾਰੇ ਨੂੰ
ਕੇਵਲ ਕਪੋਲ ਕਲਪਨਾ ਦਸਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਣ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ
ਸੰਬੰਧਤ ਬਹੁਤੇਰੇ ਗੁਰ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ
“ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ”
ਵਾਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ
‘ਉਸ਼ਟ ਲਸ਼ਟਕਾ ਪ੍ਰਮਾਣ’ ਵਰਤ ਕੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਰਾਹੀਂ ਹਜ਼ਾਂਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਉਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ
ਹੀ ਖੰਡਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਕਾਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਫ਼ੁਰਮਾਅ ਰਹੇ ਹਨ, ਦੇਵਤੇ ਚਾਹੇ ਰਾਖਸ਼, ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ
`ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਹ ਮੰਨ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਤੇ ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ, ਪਰ ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਹਿਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਰਨਾ ਹੈ, ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਇਹ ਕਿ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕੁੱਝ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਭੋਗ
ਲੈਣਗੇ, ਇਸ ਤੋਂ ਵਧ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।
ਇਸ ਲਈ ਐ ਦੁਨਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕੋ! ਚੂੰਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਰਾਖਸ਼ ਵੀ ਕੋਈ ਹਸਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜੀਵਨ
ਦੀ ਉਸ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪਹੁੰਚਣ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਦਾ ਜੀਵਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਰਦੇ। ਜਦਕਿ ਰੱਬੀ ਸੱਚ
ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਹੋਣ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਰਾਖਸ਼, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ
“ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ”
ਰਹਿਣਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ
“ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ”
ਸਿਵਾਏ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਦੂਜਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਦਾ ਥਿਰ
ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।
ਅਰਥ:
— “ਨ ਦੇਵ ਦਾਨਵਾ ਨਰਾ॥ ਨ
ਸਿਧ ਸਾਧਿਕਾ ਧਰਾ” ਨਾ ਦੇਵਤੇ, ਨਾ ਦੈਂਤ,
ਨਾ ਮਨੁੱਖ, ਨਾ ਜੋਗ-ਸਾਧਨਾਵਾਂ `ਚ ਪੁੱਗੇ ਹੋਏ ਜੋਗੀ, ਨਾ ਜੋਗ-ਸਾਧਨਾਵਾਂ `ਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਦੂਜੇ
ਲੋਕ ਵੀ; ਭਾਵ ਇਸ ਧਰਤੀ `ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
“ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ”
ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸਿਵਾਏ ਇੱਕ ਦੇ ਦੂਜਾ ਕੌਈ ਨਹੀਂ?
ਭਾਵ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੇਰੇ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸਦਾ ਥਿਰ ਨਹੀਂ।
“ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ”
ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਕਰਤਾਰ! ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ੨।
ਮ: ੧॥ ਨ ਦਾਦੇ ਦਿਹੰਦ ਆਦਮੀ॥ ਨ ਸਪਤ ਜੇਰ ਜਿਮੀ॥ ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ॥
ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥ ੩॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੪}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਦਾਦ—ਇਨਸਾਫ਼।
ਦਿਹੰਦ—ਦੇਣ
ਵਾਲਾ। ਦਾਦੇ ਦਿਹੰਦ—ਇਨਸਾਫ਼
ਕਰਨ ਵਾਲਾ। ਸਪਤ—ਸੱਤ।
ਸਪਤ ਜੇਰ ਜਿਮੀ-ਜ਼ਮੀਨ
ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸੱਤ ਪਾਤਾਲ ਭਾਵ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ।
ਨੋਟ-
“ਨ ਸਪਤ ਜੇਰ ਜਿਮੀ”
ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ (ਕਾਇਨਾਤ) ‘ਸੱਤ ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸੱਤ ਪਾਤਾਲਾਂ `ਚ
ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਸਤਵੇਂ ਆਕਾਸ਼ `ਤੇ ਅਲ੍ਹਾ ਤਾਲ੍ਹਾ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ, ਜੋ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਜੋਂ
ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਆਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਿਧਾਂਤ ਪੱਖੋਂ ਨਹੀਂ। ਜਿਵੇਂ
ਚੌਰਾਸੀ ਲਖ ਜੂਨ, ਤਿੰਨ ਤਾਪ, ਭਾਰ
ਅਠਾਰਹਿ, ਤਿੰਨ ਲੋਕ, ਨੌ ਖੰਡ ਪ੍ਰਿਥਮੀ, ਸਤ ਦੀਪ, ਚਾਰ ਖਾਣੀਆਂ, ਚਾਰ ਬਾਣੀਆਂ
ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ।
ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਹੀ ਅਗਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
“ਸਪਤ ਦੀਪ”
ਆਈ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਇਸੇ ਲੜੀ `ਚ ਤੇ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਲਈ
ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੀ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਜਦੋਂ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖੁੱਲ
ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਵੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ
“ਤਿੰਨ ਲੋਕ, ਨੌ ਖੰਡ ਪ੍ਰਿਥਮੀ,
ਸਤ ਦੀਪ, ਚਾਰ ਖਾਣੀਆਂ, ਚਾਰ ਬਾਣੀਆਂ” ਆਦਿ
ਬਾਰੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ
“ਕੇਤੀਆ ਖਾਣੀ ਕੇਤੀਆ ਬਾਣੀ”
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ
“ਲੇਖਾ ਹੋਇ ਤ ਲਿਖੀਐ ਲੇਖੈ ਹੋਇ
ਵਿਣਾਸੁ॥ ਨਾਨਕ ਵਡਾ ਆਖੀਐ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਆਪੁ”
(ਬਾਣੀ ਜਪੁ)। ਇਸੇ ਤਰਜ਼ `ਤੇ ਬਾਣੀ `ਚ ਹੀ
ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੱਟਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਹਥਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲੀਹਾਂ `ਤੇ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਜੋਂ ਲਫ਼ਜ਼
“ਸਪਤ ਜੇਰ ਜਿਮੀ”
ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ ਪਰ ਸਿਧਾਂਤ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ।
ਅਰਥ:
— “ਨ ਦਾਦੇ ਦਿਹੰਦ ਆਦਮੀ”
ਕਰਤੇ ਵੱਲੋਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾ ਦੇ ਲੇਖੇ
ਜੋਖੇ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਉਸ `ਤੇ ਅਮਲ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ, ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮਨੁੱਖ
ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਦਾ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਸਾਫ਼ ਪਸੰਦ ਤੇ ਸੱਚਾ ਨਿਆਂਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖ
ਵੀ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਆਪ ਮੁਹਾਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਸਾਹਮਣੇ ਤੁੱਛ ਹੈ।
“ਨ ਸਪਤ ਜੇਰ ਜਿਮੀ”
ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜੋ ਸੱਤ ਪਾਤਾਲਾਂ ਤੇ ਸੱਤ ਆਕਾਸ਼ਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੀ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇ ਤੋਂ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ
ੳੇੁਸ ਤੋਂ ਵੀ ਭਾਵ ਹੈ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਥੇ ਵੀ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ
ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੇਵਲ ਉਸ ਦੀ ਖੇਡ ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ, ਕਰਤਾ
ਜਦ ਚਾਹੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮੇਟ ਸਕਦਾ ਹੈ।
“ਅਸਤਿ ਏਕ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ”
ਇਸ ਲਈ ਸੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਸਿਵਾਏ
ਕਰਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਦੂਜਾ ਕੌਈ ਵੀ ਨਹੀਂ।
“ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ”
ਤਾਂ ਤੇ ਹੇ ਕਰਤਾਰ! ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ! ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ੩।
ਮ: ੧॥ ਨ ਸੂਰ ਸਸਿ ਮੰਡਲੋ॥ ਨ ਸਪਤ ਦੀਪ ਨਹ ਜਲੋ॥ ਅੰਨ ਪਉਣ ਥਿਰੁ ਨ ਕੁਈ॥
ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥ ੪॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੪}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਨ… ਨਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਚਲਾਏਮਾਨ।
ਸੂਰ—ਸੂਰਜ।
ਸਸਿ—ਚੰਦ੍ਰਮਾ।
ਮੰਡਲ—ਇਕ
ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਭਾਵ ਇੱਕ ਸੂਰਜ, ਇੱਕ ਚੰਦ, ਕੁੱਝ ਗਰਿਹ, ਤਾਰਾ ਗਣ, ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਕਾਸ਼।
ਦੀਪ—
ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਹ ਟੁਕੜਾ ਜਿਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਹੋਵੇ।
ਸਪਤ ਦੀਪ…
ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ, ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ `ਚ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ
‘ਸਤ ਦੀਪਾਂ’ `ਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਹੀ ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਦੀਪ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਜੰਬੂ ਦੀਪ’ ਹੈ ਤੇ
ਉਸ `ਚ ਭਾਰਤ ਵੀ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਹ ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਗੁਰਮੱਤ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਕੁੱਝ ਵੀ ਲੈਣਾ
ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ (ਵੇਰਵਾ ਪਿਛਲੇ ਸਲੋਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ `ਚ)।
ਪਉਣ-ਹਵਾ।
ਅਰਥ:
— “ਨ ਸੂਰ ਸਸਿ ਮੰਡਲੋ”
ਨਾ ਸੂਰਜ, ਨਾ ਚੰਦਰਮਾ, ਨਾ ਇਹ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ,
ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਵੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹੀ ਹਨ।
“ਨ ਸਪਤ ਦੀਪ ਨਹ ਜਲੋ”
ਨਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੱਤ ਦੀਪ ਭਾਵ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਤੇ ਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ
ਦੀਪਾਂ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦਿਸਦਾ ਪਾਣੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵੀ
ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਹਨ।
“ਅੰਨ ਪਉਣ ਥਿਰੁ ਨ ਕੁਈ”
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚਲੇ ਸਾਰੇ ਅੰਨ ਤੇ ਹਵਾ `ਚੋਂ ਵੀ ਥਿਰ ਰਹਿਣ
ਵਾਲਾ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।
“ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ” ਜਦਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੇ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ `ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਉਹ ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਇੱਕ
ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ੪।
ਮ: ੧॥ ਨ ਰਿਜਕੁ ਦਸਤ ਆ ਕਸੇ॥ ਹਮਾ ਰਾ ਏਕ ਆਸ ਵਸੇ॥ ਅਸਤਿ ਏਕੁ ਦਿਗਰ ਕੁਈ॥
ਏਕੁ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥ ੫॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੪}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਦਸਤ—ਹੱਥ।
ਦਸਤ ਆ ਕਸੇ—ਕਿਸੇ
ਹੋਰ ਦੇ ਹੱਥ `ਚ। ਕਸੇ…
ਕਿਸੇ ਵੀ। ਹਮਾ—ਸਾਰੇ
ਹੀ, ਅਸਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ।
ਏਕ ਆਸ…. ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤੇਰੀ ਹੀ
ਟੇਕ। ਵਸੇ—ਬੱਸ,
ਕਾਫ਼ੀ। ਅਸਤਿ…
ਚਲਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਸਦਾ ਥਿਰ।
ਅਰਥ:
— “ਨ ਰਿਜਕੁ ਦਸਤ ਆ ਕਸੇ”
ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਰਿਜ਼ਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ
ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੱਥ `ਚ ਨਹੀਂ।
“ਹਮਾ ਰਾ ਏਕ ਆਸ ਵਸੇ”
ਇਸ ਲਈ ਰਿਜ਼ਕ ਲਈ ਵੀ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ, ਬੱਸ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ
`ਤੇ ਹੀ ਆਸ ਹੈ (ਕਿਸੇ ਹੋਰ `ਤੇ ਨਹੀਂ)।
“ਅਸਤਿ ਏਕੁ ਦਿਗਰ ਕੁਈ”
ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਸਦਾ-ਥਿਰ, ਹੋਰ ਹੈ ਹੀ ਕੋਈ
ਨਹੀਂ।
“ਏਕੁ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ”
ਤਾਂ ਤੇ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸਦਾ ਥਿਰ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ੫।
ਮ: ੧॥ ਪਰੰਦਏ ਨ ਗਿਰਾਹ ਜਰ॥ ਦਰਖਤ ਆਬ ਆਸ ਕਰ॥ ਦਿਹੰਦ ਸੁਈ॥ ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ
ਤੁਈ॥ ੬॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੪}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਪਰੰਦਏ —
ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ।
ਗਿਰਾਹ—
ਗੰਢ-ਪੱਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋਸਲਿਆਂ `ਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ।
ਜਰ—ਜ਼ਰ,
ਧਨ। ਪਰੰਦਏ ਗਿਰਾਹ ਜਰ —
ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਘੋਸਲਿਆਂ `ਚ ਨਾ ਦਾਨਾ ਚੋਗਾ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਧਨ।
ਆਬ—ਪਾਣੀ।
ਦਿਹੰਦ ਸੁਈ…
ਦਿਹੰਦ—ਦੇਣ ਵਾਲਾ। ਸੁਈ….
ਕੇਵਲ ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ
ਹਰ ਸਮੇ ਰਿਜ਼ਕ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੀ ਹੈ।
ਅਰਥ :
— “ਪਰੰਦਏ ਨ ਗਿਰਾਹ ਜਰ”
ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਗੰਢ-ਪੱਲੇ ਨਾ ਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋਸਲਿਆਂ `ਚ ਦਾਨਾ ਚੋਗਾ।
“ਦਰਖਤ ਆਬ ਆਸ ਕਰ”
ਉਹ ਪੰਛੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਦਿਹੰਦ ਸੁਈ” ਫ਼ਿਰ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਜ਼ੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਉਹ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਹੈ।
“ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ”
ਤਾਂ ਤੇ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਜ਼ਕ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਰਿਜ਼ਕ-ਦਾਤਾ ਵੀ ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ,
ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ੬।
ਮ: ੧॥ ਨਾਨਕ ਲਿਲਾਰਿ ਲਿਖਿਆ ਸੋਇ॥ ਮੇਟਿ ਨ ਸਾਕੈ ਕੋਇ॥ ਕਲਾ ਧਰੈ ਹਿਰੈ
ਸੁਈ॥ ਏਕ ਤੁਈ ਏਕੁ ਤੁਈ॥ ੭॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੪}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਲਿਲਾਰਿ—ਲਿਲਾਟ,
ਮੱਥੇ `ਤੇ, ਧੁਰੋਂ। ਕਲਾ—ਸੱਤਿਆ,
ਜ਼ਿੰਦਗੀ। ਕਲਾ ਧਰੈ ….
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਜੀਵਾਂ `ਚ ਜਾਣ ਪਾਉਣ
ਵਾਲਾ। ਹਿਰੈ—ਚੁਰਾ
ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਖੋਹ ਲੈਂਦਾਂ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ
ਵੀ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਹੈਂ।
ਅਰਥ:
— “ਨਾਨਕ ਲਿਲਾਰਿ ਲਿਖਿਆ
ਸੋਇ॥ ਮੇਟਿ ਨ ਸਾਕੈ ਕੋਇ” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵ ਲਈ ਕਰਤਾਰ ਵਲੋਂ ਜੋ ਧੁਰੋਂ ਨਿਯਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਲੇਖੈ
ਪਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਟਾ ਸਕਦਾ, ਉਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖੋਹ ਸਕਦਾ।
“ਕਲਾ ਧਰੈ ਹਿਰੈ ਸੁਈ”
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੀਵਾਂ `ਚ ਸੱਤਿਆ ਭਾਵ ਜਿੰਦ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ
ਤੂੰ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋੰ ਉਸ ਜਿੰਦ ਖੋਹਣ ਵਾਲਾ ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਵੀ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ
ਹੈਂ।
“ਏਕ ਤੁਈ ਏਕੁ ਤੁਈ”
ਇਸ ਲਈ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜਗਤ ਦੀ ਇਸ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਪਿਛੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਤੇਰੇ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ
ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੈਂ। ੭।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੩ ਨਾਲ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਤ ਸਲੋਕ ਆਏ ਹਨ ਪਰ ਸਾਰੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ
ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ
“ਏਕ ਤੁਈ ਏਕੁ ਤੁਈ” ਭਾਵ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਦੇਖਣ
ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕਈ ਰੰਗ ਹਨ ਜਦਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੇਖਣ ਮਾਤ੍ਰ `ਤੇ ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਹੀ ਹਨ। ਅਸਲੀਅਤ
ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਤੇਰੀ ਹੀ ਹੋਂਦ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਮੂਲ ਤੂੰ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈਂ ਜੋ
ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਤੂੰ ਚਲਾ ਵੀ ਆਪ ਰਿਹਾਂ ਹੈਂ
ਤੇ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਹੈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਤੇ ਨੰਬਰਵਾਰ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ:
(੧) ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੇਰੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਸਾਡੇ ਸਮੇਤ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੈ, ਪੀਰ,
ਫ਼ਕੀਰ ਜਾਂ ਪੈਗੰਬਰ ਪਰ ਸਿਵਾਏ ਤੇਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕੌਈ ਵੀ ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
(੨) ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਦੇਵਤੇ, ਰਾਖਸ਼ ਭਾਵੇਂ ਮਨੁੱਖ। ਫ਼ਿਰ ਚਾਹੇ ਸਿਧ ਹਸਤ ਜੋਗੀ
ਭਾਵ ਧਾਰਮਕ ਤਲ `ਤੇ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਵਾਲੇ, ਪਰ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿਵਾਏ ਤੇਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ
ਥਿਰ ਨਹੀਂ।
(੩) ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਪਲ ਤੇ ਆਪ
ਮੁਹਾਰੇ ਤੇਰੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਦੇ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਿਆਂਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਰਾਹੀਂ
ਕੀਤਾ ਨਿਆਂ ਵੀ, ਉਸ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ
ਮਨੁੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਇਹ ਰਚਨਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ, ਜਦਕਿ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈਂ ਜੋ
ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।
(੪) ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਭਾਵੇਂ ਸੂਰਜ, ਅੰਨ ਤੇ ਪਾਣੀ ਸਮੇਤ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ, ਸਭ
ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈਂ ਜੋ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬਿਨਸਦਾ।
(੫) ਸੰਸਾਰ `ਚ ਹਰੇਕ ਨੂੰ, ਸਦਾ ਤੋਂ ਰਿਜ਼ਕ ਦੇਣ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ
ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਹੀ ਤੂੰ ਹੈਂ। ਜਦਕਿ ਰਿਜ਼ਕ ਲਈ ਵੀ ਤੇਰਾ ਦਰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੋਂ ਆਸ ਰਖਣੀ ਹੀ
ਹੁਮਾਕਤ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਹੈ।
(੬) ਪਰਿੰਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਧਨ ਹੈ ਨਾ ਕੁੱਝ ਗੰਢ ਪੱਲੇ। ਪੇੜਾਂ ਤੇ
ਪਾਣੀ `ਤੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਉਹ ਵੀ ਭੁਖੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ, ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ
ਰਿਜ਼ਕ ਦੀ ਥੁੜ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੰਦਾ।
(੭) ਕਰਤੇ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ `ਚ ਪਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ
ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਖੋਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਾਰਿਆਂ `ਚ ਜਿੰਦ ਪਾਣ ਤੇ ਕਢਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ
ਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ
ਕੋਈ ਥਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਪਉੜੀ॥ ਸਚਾ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣਿਆ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਆਪੁ ਗਵਾਇ, ਸਚੁ
ਪਛਾਣਿਆ॥ ਸਚੁ ਤੇਰਾ ਦਰਬਾਰੁ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣਿਆ॥ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ, ਸਚਿ ਸਮਾਣਿਆ॥ ਮਨਮੁਖ ਸਦਾ
ਕੂੜਿਆਰ ਭਰਿਮ ਭੁਲਾਣਿਆ॥ ਵਿਸਟਾ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ ਸਾਦੁ ਨ ਜਾਣਿਆ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਦੁਖਿ ਪਾਇ ਆਵਣ
ਜਾਣਿਆ॥ ਨਾਨਕ ਪਾਰਖੁ ਆਪਿ, ਜਿਨਿ ਖੋਟਾ ਖਰਾ ਪਛਾਣਿਆ॥ ੧੩॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੪}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਆਪੁ—ਆਪਣੇ
ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ।
ਪਾਰਖ…
ਪਰਖਣ ਵਾਲਾ। ਆਪਿ—ਅਕਾਲ
ਪੁਰਖ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਦਰਬਾਰੁ ….
ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਤੇ ਉਸ `ਤੇ ਜੋ ਅਮਲ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਚੁ ਤੇਰਾ
ਦਰਬਾਰੁ … ਤੇਰਾ ਨਿਆਂ ਸਦਾ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਆਇਆ
ਹੈ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨਿਆਂ `ਚ ਉੱਕਾ ਖੋਟ ਨਹੀਂ।
ਨੀਸਾਣਿਆ—ਨੀਸਾਣ,
ਰਾਹਦਾਰੀ, ਪਰਵਾਨਾ। ਸਬਦੁ
ਨੀਸਾਣਿਆ… ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਰਾਹਦਾਰੀ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।
ਕੂੜਿਆਰ—ਕੂੜ
ਦੇ ਵਪਾਰੀ (ਜਿਵੇਂ ਸੁਨਿਆਰੇ, ਲੋਹਾਰ), ਬਿਨਸਨ ਹਾਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵਣਜ ਕਰਣ ਵਾਲੇ।
ਵਿਸਟਾ…
ਗੰਦਗੀ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲ ਦਲ।
ਸਾਦੁ…
ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਰਸ ਤੇ ਸੁਆਦ।
ਅਰਥ:
— “ਸਚਾ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣਿਆ” ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਗੁਰੂ ਦੇ
ਸਨਮੁਖ ਹੋਇਆਂ ਹੀ ਸਮਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਸਦਾ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਹੀ
ਥਿਰ ਹੈ ਤੇ ਚੱਲ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ।
“ਗੁਰਮਤੀ ਆਪੁ ਗਵਾਇ, ਸਚੁ ਪਛਾਣਿਆ”
ਜਿਹੜੇ ਜੀਊੜੇ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਅਥਵਾ ਗੁਰੂ
ਤੋਂ ਮੱਤ ਤੇ ਸੋਝੀ ਲੈ ਕੇ ਆਪਾ-ਭਾਵ ਦੂਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਊਮੈ ਨੂੰ ਮਾਰ
ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਭਾਵ ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
“ਸਚੁ ਤੇਰਾ ਦਰਬਾਰੁ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣਿਆ”
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ
ਹੈ ਕਿ ਤੇਰਾ ਦਰਬਾਰ ਭਾਵ ਤੇਰੇ ਦਰ `ਤੇ ਸਦਾ ਸੱਚ ਦਾ ਹੀ ਨਿਆਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾ
ਦਾ ਕੋ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਤੇ ਉਸ `ਤੇ ਅਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉੇਸ `ਚ ਰੱਤੀ ਭਰ ਵੀ ਖੋਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
“ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ, ਸਚਿ ਸਮਾਣਿਆ”
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਤੇ ਜੀਵਨ `ਚ
ਕਮਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਸੱਚ ਭਾਵ ਕਰਤੇ `ਚ ਹੀ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ
ਜੀਵਨ ਕਰਤੇ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ `ਚ ਸਦੀਵੀ ਅਂਨਦ, ਟਿਕਾਅ ਤੇ ਖੇੜਾ ਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੰਤਾ, ਝੋਰੇ, ਤ੍ਰਿਸਨਾ, ਭਟਕਣਾ, ਆਸ਼ਾ-ਮਨਸ਼ਾ ਤੇ ਹਊਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ
ਨਹੀਂ ਫ਼ਟਕਦੇ। ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ `ਚ ਹੀ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ
ਗੇੜ `ਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।
“ਮਨਮੁਖ ਸਦਾ ਕੂੜਿਆਰ ਭਰਿਮ ਭੁਲਾਣਿਆ”
ਜਦਕਿ ਮਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲੇ, ਜੀਵਨ `ਚ ਕੂੜ ਹੀ
ਵਿਹਾਝਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਦਾ ਭਟਕਣਾ ਚ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਵਿਸਟਾ ਅੰਦਰਿ ਵਾਸੁ ਸਾਦੁ ਨ ਜਾਣਿਆ”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਸੇਵਾ ਹੀ ਗੰਦ ਭਾਵ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲ ਦਲ `ਚ
ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਅਸਲ ਰਸ ਤੇ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਅਤੇ ਕੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਉਹ
ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਸ ਸੱਚੇ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਰਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਾਨ ਸਕਦੇ।
“ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਦੁਖਿ ਪਾਇ ਆਵਣ ਜਾਣਿਆ”
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਜੀਊਣ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ
ਢੰਗ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਖੁੰਜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਭਰ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੜਾਂਦ `ਚ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਭਟਕਣਾ, ਝੋਰੇ ਆਦਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਸਦਾ ਭਾਰੂ
ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜਾਂ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
“ਨਾਨਕ ਪਾਰਖੁ ਆਪਿ, ਜਿਨਿ ਖੋਟਾ ਖਰਾ ਪਛਾਣਿਆ”
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖ ਜਾਂ
ਮਨਮੁਖ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ `ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਿਬੇੜਾ ਤੇ ਪਰਖ ਵੀ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਵਲ
ਕਰਤਾ ਹੀ ਪਰਖਦਾ ਤੇ ਨਿਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਜਿੱਤੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਹਾਰੀ ਹੈ।
ਕੌਣ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਉਣ `ਚ ਖਰਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਕੌਣ ਖੋਟਾ। ਕਿਹੜਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਕੌਣ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਗੇੜ ਤੇ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ `ਚ ਹੀ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ
ਗਿਆ ਹੈ। ੧੩।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਪਊੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਫ਼ਲ ਇਸ ਦਾ
ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਤੇ ਨਿਪਟਾਰਾ ਵੀ ਸਦਾ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਆਇਆਂ ਹੈ, ਕਈ ਦੂਜਾ
ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ
ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ
ਕੇ ਵੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦੇ। ਉਹ ਜੀਵਨ
`ਚ ਵੀ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਅਉਗੁਣਾਂ ਦੀ ਦਲ ਦਲ `ਚ ਫ਼ਸੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜਾਂ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕਨਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਗੁਰਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ
ਦਾ ਜੀਵਨ ਮਨਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੇ ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਮਨਮੁਖ ਜੀਵਨ ਭਰ ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਰਸ
ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਾਨ ਸਕਦੇ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-
ਪਉੜੀ ਦਾ ਮੁਖ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਬਾਅਦ, ਕੁੱਝ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ ਮਕਸਦ ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਤੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ
ਰਸ ਮਾਣਦੇ ਤੇ ਕਰਤੇ `ਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਉਪ੍ਰੰਤ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।
ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ
ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲਦਲ `ਚ ਫ਼ਸੇ ਰਹਿੰਦੇ
ਹਨ। ਜੀਵਨ ਭਰ ਵੀ ਦੁਖੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਅਉਗਣ ਹੀ ਭਾਰੂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ
ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਚਿੰਤਾ, ਭਟਕਣਾ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਉਖਾੜ ਤੋਂ ਵੀ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜਾਂ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪਉੜੀ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਕਰਮਾ
ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੀ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਨਹੀਂ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਧਰਮ ਰਾਜ, ਚਿਤਰ ਗੁਪਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ
ਉਹ ਸੱਚ ਨਹੀਂ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਇਸੇ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇ `ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ
ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੀ ਹੈ। ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ
ਬਲਕਿ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਉਹੀ ਹੈ। ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਤੇ
ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਿਜ਼ਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਉਹੀ ਹੈ। ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ, ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੀ ਖੇਡ ਮਾਤ੍ਰ ਹੈ
ਤੇ ਸਿਵਾਇ ਉਸ ਦੇ ਚੰਦ, ਸੂਰਜ, ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ਼, ਪਉਣ, ਪਾਣੀ, ਮਨੁਖ ਆਦਿ ਭਾਵ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਗ
ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
(ਚਲਦਾ) #19
MkV.GVDs19.13.04.12#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” being
loaded in instalments. Otherwise
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based
by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred
copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony,
Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S
Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |