| . |
|
☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ
(ਪੰ: ੧੩੭-
੧੫੮)
(ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਕਿਸ਼ਤ ੧੪)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ:
ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੮ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧॥ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵਣੁ ਮੁਸਕਲੁ ਜਾ ਹੋਇ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ॥
ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ ਦੀਨੁ ਕਰਿ ਮਿਠਾ ਮਸਕਲ ਮਾਨਾ ਮਾਲੁ ਮੁਸਾਵੈ॥ ਹੋਇ ਮੁਸਲਿਮੁ ਦੀਨ ਮੁਹਾਣੈ ਮਰਣ ਜੀਵਣ
ਕਾ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵੈ॥ ਰਬ ਕੀ ਰਜਾਇ ਮੰਨੇ ਸਿਰ ਉਪਰਿ ਕਰਤਾ ਮੰਨੇ ਆਪੁ ਗਵਾਵੈ॥ ਤਉ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਆ
ਮਿਹਰੰਮਤਿ ਹੋਇ ਤ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ॥ ੧ ॥
ਮਹਲਾ ੪॥ ਪਰਹਰਿ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧੁ ਝੂਠੁ ਨਿੰਦਾ ਤਜਿ ਮਾਇਆ ਅਹੰਕਾਰੁ ਚੁਕਾਵੈ॥
ਤਜਿ ਕਾਮੁ ਕਾਮਿਨੀ ਮੋਹੁ ਤਜੈ ਤਾ ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਵੈ॥ ਤਜਿ ਮਾਨੁ ਅਭਿਮਾਨੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੁਤ
ਦਾਰਾ ਤਜਿ ਪਿਆਸ ਆਸ ਰਾਮ ਲਿਵ ਲਾਵੈ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਮਨਿ ਵਸੈ ਸਾਚ ਸਬਦਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਵੈ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਰਾਜੇ ਰਯਤਿ ਸਿਕਦਾਰ ਕੋਇ ਨ ਰਹਸੀਓ॥ ਹਟ ਪਟਣ ਬਾਜਾਰ ਹੁਕਮੀ ਢਹਸੀਓ॥
ਪਕੇ ਬੰਕ ਦੁਆਰ ਮੂਰਖੁ ਜਾਣੈ ਆਪਣੇ॥ ਦਰਬਿ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ਰੀਤੇ ਇਕਿ ਖਣੇ॥ ਤਾਜੀ ਰਥ ਤੁਖਾਰ ਹਾਥੀ
ਪਾਖਰੇ॥ ਬਾਗ ਮਿਲਖ ਘਰ ਬਾਰ ਕਿਥੈ ਸਿ ਆਪਣੇ॥ ਤੰਬੂ ਪਲੰਘ ਨਿਵਾਰ ਸਰਾਇਚੇ ਲਾਲਤੀ॥ ਨਾਨਕ ਸਚ
ਦਾਤਾਰੁ ਸਿਨਾਖਤੁ ਕੁਦਰਤੀ॥ ੮ ॥
(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੮-ਲੋੜੀਂਦੀ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮ: ੧॥ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵਣੁ ਮੁਸਕਲੁ, ਜਾ ਹੋਇ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ॥
ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ ਦੀਨੁ ਕਰਿ ਮਿਠਾ, ਮਸਕਲ ਮਾਨਾ ਮਾਲੁ ਮੁਸਾਵੈ॥ ਹੋਇ ਮੁਸਲਿਮੁ ਦੀਨ ਮੁਹਾਣੈ, ਮਰਣ ਜੀਵਣ
ਕਾ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵੈ॥ ਰਬ ਕੀ ਰਜਾਇ ਮੰਨੇ ਸਿਰ ਉਪਰਿ, ਕਰਤਾ ਮੰਨੇ ਆਪੁ ਗਵਾਵੈ॥ ਤਉ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਆ
ਮਿਹਰੰਮਤਿ, ਹੋਇ ਤ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ॥ ੧॥ {ਪੰਨਾ
੧੪੧}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਮੁਸਲਮਾਣੁ
…ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਖ਼ੁਦਾ ਨੂੰ ਮਨਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ,
ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੁਰੀਦ।
ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ—ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ, ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ, ਸਭ ਤੋਂ
ਪਹਿਲਾਂ। ਮਸਕਲ—ਮਿਸਕਲਾ,
ਜੰਗਾਲੁ ਲਾਹੁਣ ਵਾਲਾ ਹਥਿਆਰ।
ਮਾਨਾ—ਮਾਨਿੰਦ,
ਵਾਂਙ। ਮੁਸਾਵੈ—ਠਗਾਵੈ,
ਲੁਟਾਏ, ਵੰਡੇ। ਦੀਨ ਮੁਹਾਣੈ—ਦੀਨ
ਦੀ ਅਗਵਾਈ `ਚ, ਦੀਨ ਦੇ ਸਨਮੁਖ, ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੱਚ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ।
ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕਾ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵੈ —
ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਗੇੜ ਦਾ ਭਰਮ ਵੀ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇ।
ਆਪੁ—ਆਪ।
ਭਾਵ, ਹਉਮੈ, ਖ਼ੁਦੀ।
ਮਿਹਰੰਮਤਿ—ਮਿਹਰ, ਤਰਸ।
{ਨੋਟ :
—ਅੱਖਰ ‘ੳ’ ਤੇ ‘ਵ’ ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ-ਅਸਥਾਨ ਇਹੋ ਹੀ ਹੈ।
ਇਸੇ ਹੀ ‘ਵਾਰ’ ਵਿੱਚ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਪਉੜੀ’ ਤੇ ‘ਪਵੜੀ’ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਵੇਖੋ ਨੰ: ੯, ੧੦, ੧੧
(ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਤਾ-ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜੀ)}
ਅਰਥ:
— ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵਣੁ
ਮੁਸਕਲੁ, ਜਾ ਹੋਇ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ ਅਸਲ
ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾਉਣਾ ਬੜਾ ਔਖਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਬਣੇ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾਏ। ਭਾਵ
ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ `ਤੇ ਅਮਲ
ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਤਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਬਣਦਾ ਹੈ; ਨਹੀਂ
ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਰਾਹੀਂ ਕੇਵਲ ਨਾਮ ਧਰੀਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣਾ ਹੀ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ ਦੀਨੁ ਕਰਿ ਮਿਠਾ
ਇਸ ਲਈ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਾਉਣ ਅਥਵਾ ਹੋਣ ਲਈ ਸਭ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਰਹਿਣੀ ਕਰਕੇ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਹੋਵੈ ਭਾਵ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼
ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ `ਤੇ ਅਮਲ ਕਰੇ ਤਾ ਕਿ ਜੀਵਨ `ਚ, ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਵੀ ਭਰਦੀ ਜਾਵੇ।
ਮਸਕਲ ਮਾਨਾ ਮਾਲੁ ਮੁਸਾਵੈ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ `ਚ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਦਾ ਭਰਦੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ
ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਉਹ ਮਿਹਨਤ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮਿਸਕਲੇ ਨਾਲ ਰਘੜਦੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਜੰਗਾਲ
ਉਤਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ, ਚਮਕ ਤੇ ਉਮਰ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ
ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਹੱਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨੂੰ ਇਕਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉਸਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ
ਲੋੜਵੰਦਾ `ਚ ਵੰਡ ਕੇ ਕਰੇ। ਇਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਲੋਹੇ ਦਾ ਜ਼ੰਗ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਰਵੇ
ਤਾਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ, ਚਮਕ ਤੇ ਉਮਰ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਹੱਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਨੂੰ ਵੀ ਲੋੜਵੰਦਾ ਨਾਲ ਵੰਡ ਕੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਆਦਿ
ਵਿਕਾਰ ਭਾਰੂ ਨਾ ਹੁੰਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਸੱਚਾ ਧਰਮੀ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਹੋਇ ਮੁਸਲਿਮੁ ਦੀਨ ਮੁਹਾਣੈ, ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕਾ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵੈ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਚ ਧਰਮ ਪਾਂਧੀ ਬਣ ਕੇ ਭਾਵ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ
ਧਰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ `ਚ ਟੁਰ ਕੇ, ਸਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੇ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਲਈ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੀ ਭਟਕਣਾ ਵੀ
ਮੁਕਾਅ ਦੇਵੇ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਜਿਸ ਜੀਵਨ `ਚ ਇੱਕ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਜਿਸ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਵਿਕਾਰ
ਭਾਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ, ਅਜਿਹੇ ਸੁਲਝੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਜਨਮ ਮਰਨ ਆਦਿ ਦੀ ਭਟਕਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਵੇਗੀ।
ਰਬ ਕੀ ਰਜਾਇ ਮੰਨੇ ਸਿਰ ਉਪਰਿ, ਕਰਤਾ ਮੰਨੇ ਆਪੁ ਗਵਾਵੈ
ਰੱਬ ਦੇ ਕੀਤੇ ਨੂੰ ਸਿਰ ਮੱਥੇ ਮੰਨੇ, ਕਾਦਿਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ
ਕੁੱਝ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਾਣੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਖ਼ੁਦੀ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦੇਵੇ।
ਤਉ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਆ ਮਿਹਰੰਮਤਿ, ਹੋਇ ਤ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਿਨਾ
ਵਿਤਕਰਾ ਰੱਬ ਦੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਪਿਆਰ ਕਰੇ। ਤਾਂ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ,
ਸਲੋਕ `ਚ ਬਿਆਣੇ ਅਜਿਹੇ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਸਹੀ
ਅਰਥਾਂ `ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ ਭਾਵ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਗਹੁ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਗੁਣ ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣ ਲਈ ਬਿਆਣੇ
ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਇਨਸਾਨ ਬਲਕਿ ਸੱਚਾ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਲਈ ਵੀ ਸੰਪੂਰਨ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਇਹੀ ਗੁਣ
ਬਿਆਣੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਸਾਡਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ
ਦੇ ਨਿਰਮਲ ਭਉ `ਚ ਵਿਚਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਇਧਰ ਉਧਰ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਾ ਭਟਕੀਏ। “ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ
ਸਾਹਿਬ ਜੀ” ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਨਿਰੋਲ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ `ਚ ਚਲੀਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੱਚ ਧਰਮ `ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਕਿਰਤ ਕਰੀਏ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨਾਲ ਵੰਡ ਕੇ ਛਕੀਏ। ਜੀਵਨ
ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਤਿਆਰ ਕਰੀਏ ਜਿਸ ਤੋਂ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ, ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਕਰ ਸਕੀਏ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਗੇੜ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇ।
ਮਹਲਾ ੪॥ ਪਰਹਰਿ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਝੂਠੁ ਨਿੰਦਾ, ਤਜਿ ਮਾਇਆ ਅਹੰਕਾਰੁ
ਚੁਕਾਵੈ॥ ਤਜਿ ਕਾਮੁ ਕਾਮਿਨੀ ਮੋਹੁ ਤਜੈ, ਤਾ ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਵੈ॥ ਤਜਿ ਮਾਨੁ ਅਭਿਮਾਨੁ
ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੁਤ ਦਾਰਾ, ਤਜਿ ਪਿਆਸ ਆਸ ਰਾਮ ਲਿਵ ਲਾਵੈ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਸਾਚ ਸਬਦਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ
ਸਮਾਵੈ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੧}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਪਰਹਰਿ—ਤਿਆਗ
ਕੇ, ਛੱਡ ਕੇ। ਤਜਿ—ਛੱਡਣਾ,
ਤਿਆਗਣਾ। ਕਾਮਿਨੀ. .
ਇਸਤ੍ਰੀ।
ਅਜੰਨ—ਕਾਲਖ,
ਮਾਇਆ ਦੀ ਕਾਲਖ, ਮਾਇਆ ਦਾ ਹਨੇਰਾ।
ਨਿਰੰਜਨੁ—ਉਹ
ਪ੍ਰਭੂ ਜਿਸ `ਤੇ ਮਾਇਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਦਾ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ।
ਸੁਤ—ਪੁਤ੍ਰ
ਭਾਵ ਔਲਾਦ। ਦਾਰਾ—ਇਸਤ੍ਰੀ,
ਪਤਨੀ ਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਨੀ ਲਈ ਪਤੀ।
ਪਿਆਸ—ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ।
ਪਿਆਸ ਆਸ…
ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਵਾਲੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ।
ਰਾਮ…ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਰਮਿਆ ਹੋਇਆ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ।
ਸਾਚਾ. .
ਸਦਾ ਥਿਰ ਹਸਤੀ ਭਾਵ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ।
ਮਨਿ …
ਮਨ `ਚ।
ਸਾਚਾ ਮਨਿ ਵਸੈ…
ਮਨ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਰਵੇ ਅਤੇ ਇਧਰ ਉਧਰ
ਨਾ ਭਟਕੇ ਭਾਵ ਮਨਿ `ਚ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਵੇ।
ਅਰਥ:
— ਪਰਹਰਿ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਝੂਠੁ
ਨਿੰਦਾ, ਤਜਿ ਮਾਇਆ ਅਹੰਕਾਰੁ ਚੁਕਾਵੈ…ਜੇ ਕਰ
ਮਨੁੱਖ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਝੂਠ ਨਿੰਦਾ ਆਦਿ ਅਉਗੁਣਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਮਾਇਕ ਹੰਕਾਰ
ਵੀ ਦੂਰ ਕਰ ਲਏ।
ਤਜਿ ਕਾਮੁ ਕਾਮਿਨੀ ਮੋਹੁ ਤਜੈ, ਤਾ ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਵੈ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਵਾਸ਼ਨਾਵਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਮੋਹ
ਮਾਇਆ ਆਦਿ ਵਾਲੀ ਪਕੜ ‘ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵੇ। ਅਜਿਹੇ ਉੱਚੇ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ, ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਵਾਰ
`ਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿ ਕੇ, ਅਥਵਾ ਮਾਇਆ ਦੀ ਕਾਲਖ਼ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਹਿ ਕੇ,
ਮਾਇਆ-ਰਹਿਤ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਤਜਿ ਮਾਨੁ ਅਭਿਮਾਨੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੁਤ ਦਾਰਾ, ਤਜਿ ਪਿਆਸ ਆਸ ਰਾਮ ਲਿਵ ਲਾਵੈ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਜੇਕਰ ਹਊਮੈ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ
ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਦੂਰ ਕਰੇ, ਜੇ ਪੁੱਤਰ ਪਤਨੀ ਭਾਵ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਮੋਹ ਵਾਲੀ ਪਕੜ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦੇਵੇ; ਜੇ
ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ, ਅਸ਼ਾਵਾਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਕੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਸੁਰਤਿ ਜੋੜ ਕੇ
ਰੱਖੇ; ਭਾਵ ਸੰਸਾਰਕ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਫ਼ਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਤਾਂ ਕਰੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਚ ਖਚਤ ਨਾ
ਹੋਵੇ ਪਰ ਚਿੱਤ ਕਰਕੇ ਕਰਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜਿਆ ਰਵੇ।
ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਸਾਚ ਸਬਦਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਵੈ
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਸਦਾ-ਥਿਰ
ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੱਸ ਜਾਵੇ; ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਸਦਕਾ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
(੧)
ਇਸ ਸਲੋਕ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕੁੱਝ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀਆਂ
ਹਨ ਜਿਵੇਂ “ਤਜਿ ਕਾਮੁ
ਕਾਮਿਨੀ” ਅਤੇ
“ਤਜਿ ਮਾਨੁ ਅਭਿਮਾਨੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੁਤ ਦਾਰਾ”। ਸਲੋਕ
ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਜਗਿਆਸੂ ਨੂੰ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ
ਸਲੋਕ `ਚ ਕੇਵਲ ਪੁਰਖ ਵਰਗ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਬੋਧਨ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਵਰਗ ਨੂੰ ਨਹੀਂ।
ਦੂਜਾ ਇਥੇ ਕੇਵਲ ਪੁਤ੍ਰ ਲਈ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ, ਪੁਤ੍ਰੀ ਲਈ ਨਹੀਂ।
ਜਦਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਸੰਪੂਰਣ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਜਦੋਂ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਦੋਹਰੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ
ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇ ਉਸ ਦਾ ਜੁੜਵਾਂ ਦੂਜਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਉਸ `ਚ ਲੁਪਤ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਆਈ ਹੈ
“ਤਜਿ ਕਾਮੁ ਕਾਮਿਨੀ”
ਤਾਂ ਇਸ `ਚ, ਇਸ ਦਾ ਜੁੜਵਾਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਇਸ `ਚ ਆਪਣੇ ਆਪ
ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਭਾਵ ਜੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਹਿਦਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪਤੀ-ਪੱਤਨੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੌਰਾਨ, ਆਪਣੀ ਕਾਮ
ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਵਿਭਚਾਰ ਦੀ ਸੀਮਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਲੈ ਜਾਣਾ। ਕਰਤੇ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਤ ਇਸ
ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਮਨ ਕਰਕੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ
`ਚ ਹੀ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਇਸ `ਚ ਅਵਗਿਆ ਹੋਵੇਗੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਿਯਮਾ
ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨਸੁਾਰ ਇਥੇ ਇਹ ਹਿਦਾਇਤ ਕੇਵਲ ਪਤੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪਤਨੀ ਲਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਅਤੇ
ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਪਤੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਤੇ ਸੰਜਮ `ਚ
ਰਹਿਕੇ ਸਦਾਚਾਰਕ ਤਲ `ਤੇ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
“ਤਜਿ ਕਾਮੁ ਕਾਮਿਨੀ”
ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਵੀ ਕਤੱਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਹੀ ਤਿਆਗ
ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਆਦਿ `ਚ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਥੇ ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਆਈ ਹੈ
“ਤਜਿ ਮਾਨੁ ਅਭਮਾਨੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੁਤ
ਦਾਰਾ” ਤਾਂ ਇਥੇ
ਸੁਤ
ਭਾਵ ਪੁਤ੍ਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਅੰਦਰ ਸੁਤਾ ਭਾਵ ਪੁਤ੍ਰੀ ਅਤੇ
ਦਾਰਾ
ਭਾਵ ਪਤਨੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਅੰਦਰ ਪਤੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ
ਜਾਵੇਗਾ।
(੨) ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦ੍ਰਿੜ
ਕਰਕੇ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਕਿ “ਤਜਿ
ਕਾਮੁ ਕਾਮਿਨੀ” ਅਤੇ
“ਤਜਿ ਮਾਨੁ ਅਭਿਮਾਨੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸੁਤ ਦਾਰਾ” ਦੇ ਇਹ
ਅਰਥ ਵੀ ਕਤੱਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਿਭਾਉਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਵਾਰ ਔਲਾਦ ਆਦਿ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ
ਦੇਣਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੇਧ `ਚ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚ ਖਚਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਰਣਾ
ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚ ਹੀ ਖਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਬਲਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਤਾਂ ਕਰਤੇ
ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਤਾਂ `ਚੋਂ ਹੀ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਕਰਣੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ `ਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਏ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦੀਦਾਰ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਬਨਾਉਣਾ ਹੈ। ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ
ਵਾਲੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਮਨ `ਚ ਵਸਾਈ ਰਖਣਾ ਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰਕ ਫ਼ਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ
ਨਿਭਾਉਣਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ॥ ਰਾਜੇ ਰਯਤਿ ਸਿਕਦਾਰ, ਕੋਇ ਨ ਰਹਸੀਓ॥ ਹਟ ਪਟਣ ਬਾਜਾਰ, ਹੁਕਮੀ
ਢਹਸੀਓ॥ ਪਕੇ ਬੰਕ ਦੁਆਰ, ਮੂਰਖੁ ਜਾਣੈ ਆਪਣੇ॥ ਦਰਬਿ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ, ਰੀਤੇ ਇਕਿ ਖਣੇ॥ ਤਾਜੀ ਰਥ
ਤੁਖਾਰ, ਹਾਥੀ ਪਾਖਰੇ॥ ਬਾਗ ਮਿਲਖ ਘਰ ਬਾਰ, ਕਿਥੈ ਸਿ ਆਪਣੇ॥ ਤੰਬੂ ਪਲੰਘ ਨਿਵਾਰ, ਸਰਾਇਚੇ ਲਾਲਤੀ॥
ਨਾਨਕੁ ਸਚੁ ਦਾਤਾਰੁ, ਸਿਨਾਖਤੁ ਕੁਦਰਤੀ॥ ੮॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੧}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਸਿਕਦਾਰ—ਚੌਧਰੀ।
ਪਟਣ—ਸ਼ਹਿਰ।
ਬੰਕ—ਸੋਹਣੇ,
ਬਾਂਕੇ। ਦਰਬਿ—ਧਨ
ਨਾਲ। ਰੀਤੇ—ਸੱਖਣੇ।
ਇਕਿ—ਇਕ
`ਚ। ਇਕਿ ਖਣੇ—ਇਕ
ਖਿਨ `ਚ, ਪਲ ਭਰ `ਚ। ਤਾਜੀ—ਅਰਬੀ
ਨਸਲ ਦੇ ਦੌੜਾਕ ਘੋੜੇ।
ਤੁਖਾਰ—ਊਠ।
ਪਾਖਰ—ਹਉਦੇ,
ਪਲਾਣੇ, ਕਾਠੀਆ ਲੱਦੇ। ਸਿ—ਉਹ।
ਸਰਾਇਚੇ—ਕਨਾਤਾਂ।
ਲਾਲਤੀ—ਅਤਲਸੀ।
ਸਿਨਾਖਤੁ—
ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ, ਪਛਾਣ, ਪਹਿਚਾਣ।
ਸਚੁ—ਸਦਾ
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ।
ਅਰਥ:
— “ਰਾਜੇ ਰਯਤਿ ਸਿਕਦਾਰ, ਕੋਇ
ਨ ਰਹਸੀਓ” ਵੱਕਤ ਦੇ ਰਾਜੇ, ਪਰਜਾ ਤੇ ਭਾਵੇਂ
ਚੌਧਰੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਥਿਰ ਭਾਵ ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
“ਹਟ ਪਟਣ ਬਾਜਾਰ, ਹੁਕਮੀ ਢਹਸੀਓ”
ਹੱਟ, ਸ਼ਹਰ, ਬਾਜ਼ਾਰ ਇਹ ਵੀ ਸਭ ਕਰਤੇ ਦੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਤੇ ਖੇਡ
ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਹੀ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਢਹਿ ਜਾਣੇ ਹਨ।
ਪਕੇ ਬੰਕ ਦੁਆਰ, ਮੂਰਖੁ ਜਾਣੈ ਆਪਣੇ
ਸੋਹਣੀਆਂ ਤੇ ਪੱਕੀਆਂ ਦਿਮਾਰਤਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ
ਅਗਿਆਨੀ ਮਨੁੱਖ ਮਿਥ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਸਦੀਵੀ ਤੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹਨ
ਜਦਕਿ ਅਜਿਹਾ ਸਮਝਣਾ ਵੀ ਉਸਦੀ ਭੁੱਲ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਦਰਬਿ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ, ਰੀਤੇ ਇਕਿ ਖਣੇ
ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਤਾਂ ਧਨ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ (ਜਿਸ ਧਨ
ਦਾ ਉਪਰ ਵਰਣਤ ਪਸਾਰਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਪਲ `ਚ ਖ਼ਾਲੀ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
“ਤਾਜੀ ਰਥ ਤੁਖਾਰ, ਹਾਥੀ ਪਾਖਰੇ॥ ਬਾਗ ਮਿਲਖ ਘਰ ਬਾਰ, ਕਿਥੈ ਸਿ ਆਪਣੇ॥
ਤੰਬੂ ਪਲੰਘ ਨਿਵਾਰ, ਸਰਾਇਚੇ ਲਾਲਤੀ” ਵਧੀਆ ਅਰਬੀ
ਨਸਲ ਦੇ ਦੌੜਾਕ ਕਾਠੀ ਲੱਦੇ ਘੋੜੇ, ਰਥ, ਊਠ, ਹਾਥੀ, ਹਉਦੇ, ਬਾਗ਼, ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਘਰ-ਘਾਟ, ਤੰਬੂ,
ਨਿਵਾਰੀ ਪਲੰਘ ਤੇ ਬੇਸ਼ ਕੀਮਤੀ ਕਨਾਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ
ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਨਸਦੇ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ।
“ਨਾਨਕੁ ਸਚੁ ਦਾਤਾਰੁ, ਸਿਨਾਖਤੁ ਕੁਦਰਤੀ”
ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ
ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦਰਅਸਲ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹਸਤੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁਖਾ ਸਰੀਰ ਸਮੇਤ ਕੇਵਲ
ਉਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ
ਦਾਤਾਰ
ਵੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦਾਤਾਰ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ
“ਸਿਨਾਖਤੁ ਕੁਦਰਤੀ”
ਉਸ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਰਚਨਾ ਤੇ ਕੁਦਰਤ `ਚੋਂ ਹੀ ਕਰਣੀ ਹੈ।
(ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਤੇ ਸ਼ਿਨਾਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਗੁਮਰਾਹ ਹੋ ਕੇ ਹਊਮੈ
ਦਾ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ `ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਬਣਾ ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਵੀ ਨਹੀਂ
ਪਵੇਗਾ)। ੮।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਦਰਅਸਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬਾਣੀ
‘ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ’ ਪਉੜੀ ਨੰਬਰ ਦਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਸਲੋਕ
“ਕੂੜੁ ਰਾਜਾ ਕੂੜੁ ਪਰਜਾ ਕੂੜੁ ਸਭੁ
ਸੰਸਾਰੁ” (ਪੰ: ੪੬੮) ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਇਸ ਪਉੜੀ ਨਾਲ
ਮਿਲਵੇਂ ਹਨ। ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ, ਅਰਥਾਂ
ਪੱਖੋਂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਮੱਤ ਸੇਧ ਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਵੀ ਇਕੋ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ
ਹੱਥਲੀ ਪਉੜੀ ਦੀ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਣ ਪੰਕਤੀ ਹੈ
“ਨਾਨਕੁ ਸਚੁ ਦਾਤਾਰੁ, ਸਿਨਾਖਤੁ
ਕੁਦਰਤੀ” ਤੇ ਉਸ ਸਲੋਕ ਵਿਚਲੀ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਣ ਤੇ
ਅੰਤਮ ਪੰਕਤੀ ਹੈ “ਨਾਨਕੁ
ਵਖਾਣੈ ਬੇਨਤੀ ਤੁਧੁ ਬਾਝੁ ਕੂੜੋ ਕੂੜੁ”।
ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਮੌਲਿਕ ਸੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ
ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੱਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਉਸ ਅੰਦਰੋਂ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਤੇ ਕਰਤੇ ਕੋਲੋਂ ਵਖ੍ਰੇਵੇਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ, ਹਊਮੈ ਦਾ ਨਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਇਹੀ
ਮੋੜ ਹੈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਬਿਰਥਾ ਹੋਣ ਅਥਵਾ ਸਫ਼ਲ ਹੋਣ ਵਿਚਕਾਰ। ਹਉਮੈ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ
ਕਰਕੇ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਧਸੰਗਤ ਦੀ ਬਰਕਤ ਤੇ
ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਇਸ ਹਊਮੈ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਹੀ, ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਵੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ
ਹੈ; ਜੀਵ ਨੂੰ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ
ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-
ਦਰਅਸਲ ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਆਖ਼ਿਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੈ ਕੀ?
ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਸਮੇਤ ਜੋ ਕੁੱਝ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ,
ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ, ਮਨੁੱਖ
ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਪਦਵੀ ਜਾਂ ਧਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਣਾ। ਦਰਅਸਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ
ਬੁਨਿਆਦ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹਉਮੈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਭ
“ਮੂਰਖੁ ਜਾਣੈ ਆਪਣੇ”
ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਵਲ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਹੈ ਤੇ ੳਹਿ ਹੈ “ਕਰਤੇ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਰਚਨਾ `ਚੋਂ ਉਸ ਦੀ
ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਣੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰਾਹੀਂ ਉਸ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਕੇ, ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ
ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ।
ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ
“ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵਣੁ ਮੁਸਕਲੁ”
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਦਮਾਂ
ਨੂੰ ਬਿਆਣਿਆ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕੀਤਾ ਤੇ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ
ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ
“ਪਰਹਰਿ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧੁ ਝੂਠੁ ਨਿੰਦਾ…”
`ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ, ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਘਾਟਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ `ਚ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ
ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਚੇਤਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਣਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ
ਪ੍ਰਵਾਰ `ਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਏ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿਕੇ ਇਸ ਦੁਰਲਭਜਨਮ
ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਣੀ ਹੈ, ਤਾ ਕਿ ਅਮੁੱਲਾ ਜਨਮ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਜਾਏ।
(ਚਲਦਾ)
#14 MkV.GVDs14.8.04.12#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ
ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” being
loaded in Instalments. Otherwise
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based
by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred
copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony,
Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S
Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |