| . |
|
☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ
(ਪੰ: ੧੩੭- ੧੫੮)
(ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਕਿਸ਼ਤ ੧੧)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੫ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਮੁਰਦਾਰੁ ਖਾਇ॥ ਅਵਰੀ ਨੋ ਸਮਝਾਵਣਿ ਜਾਇ॥ ਮੁਠਾ
ਆਪਿ ਮੁਹਾਏ ਸਾਥੈ॥ ਨਾਨਕ ਐਸਾ ਆਗੂ ਜਾਪੈ॥ ੧ ॥
ਮਹਲਾ ੪॥ ਜਿਸ ਦੈ ਅੰਦਰਿ ਸਚੁ ਹੈ ਸੋ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮੁਖਿ ਸਚੁ ਅਲਾਏ॥ ਓਹੁ
ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ ਆਪਿ ਚਲਦਾ ਹੋਰਨਾ ਨੋ ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ ਪਾਏ॥ ਜੇ ਅਗੈ ਤੀਰਥੁ ਹੋਇ ਤਾ ਮਲੁ ਲਹੈ ਛਪੜਿ ਨਾਤੈ
ਸਗਵੀ ਮਲੁ ਲਾਏ॥ ਤੀਰਥੁ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ॥ ਓਹੁ ਆਪਿ ਛੁਟਾ ਕੁਟੰਬ
ਸਿਉ ਦੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਭ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਛਡਾਏ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਤਿਸੁ ਬਲਿਹਾਰਣੈ ਜੋ ਆਪਿ ਜਪੈ ਅਵਰਾ ਨਾਮੁ
ਜਪਾਏ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਇਕਿ ਕੰਦ ਮੂਲੁ ਚੁਣਿ ਖਾਹਿ ਵਣ ਖੰਡਿ ਵਾਸਾ॥ ਇਕਿ ਭਗਵਾ ਵੇਸੁ ਕਰਿ
ਫਿਰਹਿ ਜੋਗੀ ਸੰਨਿਆਸਾ॥ ਅੰਦਰਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਬਹੁਤੁ ਛਾਦਨ ਭੋਜਨ ਕੀ ਆਸਾ॥ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ ਨ
ਗਿਰਹੀ ਨ ਉਦਾਸਾ॥ ਜਮਕਾਲੁ ਸਿਰਹੁ ਨ ਉਤਰੈ ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਮਨਸਾ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਕਾਲੁ ਨ ਆਵੈ ਨੇੜੈ ਜਾ ਹੋਵੈ
ਦਾਸਨਿ ਦਾਸਾ॥ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਸਚੁ ਮਨਿ ਘਰ ਹੀ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ॥ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਆਪਣਾ ਸੇ ਆਸਾ ਤੇ
ਨਿਰਾਸਾ॥ ੫ ॥
(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੫-ਲੋੜੀਂਦੀ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮ: ੧॥ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਮੁਰਦਾਰੁ ਖਾਇ॥ ਅਵਰੀ ਨੋ ਸਮਝਾਵਣਿ ਜਾਇ॥ ਮੁਠਾ
ਆਪਿ ਮੁਹਾਏ ਸਾਥੈ॥ ਨਾਨਕ ਐਸਾ ਆਗੂ ਜਾਪੈ॥ ੧॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੦}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ
… ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਲਟੇ ਰਾਹ `ਤੇ ਪਿਆ, ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ
ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ।
ਮੁਰਦਾਰੁ ਖਾਇ
—ਹਰਾਮ, ਪਰਾਇਆ ਹੱਕ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ `ਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁਠਾ—ਠੱਗਿਆ
ਹੋਇਆ, ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਠਗਿਆ ਹੋਇਆ।
ਮੁਹਾਏ—ਦੂਜਿਆਂ
ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਚੁ ਧਰਮ `ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਮੋਹ
ਮਾਇਆ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਹੀ ਡੁਬੋਉਂਦਾ ਹੈ ਹੈ।
ਸਾਥੈ—ਸਾਥ
ਨੂੰ, ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ `ਤੇ ਚਲਦੇ ਹਨ।
ਆਗੂ-
ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਇਥੇ ਦੰਭੀ ਤੇ ਪਖੰਡੀ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜਕਲ
ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਬਾਬੇ ਵੀ।
ਜਾਪੈ—ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਉੱਘੜਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।
ਅਰਥ:
—ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ
“ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ” ਆਪ ਤਾਂ ਸਚੁ ਧਰਮ ਦੇ
ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਖੁਂਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਲਟੇ ਰਾਹ ਪਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਮਾਇਕ
ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜਕੜ `ਚ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਉਹ
“ਮੁਰਦਾਰੁ ਖਾਇ”
ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਧਰਮੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਹੋਣ ਦਾ
ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ `ਤੇ ਆਪਣਾ
ਜੀਵਨ ਚਲਾਅ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਨੇਕ ਕਮਾਈ ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਹੱਕ
ਹੀ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਜੇਕਰ
“ਅਵਰੀ ਨੋ ਸਮਝਾਵਣਿ ਜਾਇ”
ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਅਥਵਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਿ ਉਪਦੇਸ਼
ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ਕ, ਆਗੂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਆਦਿ ਬਣ ਕੇ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ
“ਮੁਠਾ ਆਪਿ”
ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਠੱਗਿਆ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
“ਮੁਹਾਏ ਸਾਥੈ”
ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਖਿਆ
ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ `ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਉਲਟੇ ਰਾਹ ਹੀ ਪਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ
ਜੀਵਨ ਵੀ ਸਚੁ ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਰਗ `ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਮੋਹ ਮਾਇਆ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਹੀ
ਡੁਬੋਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਰਬਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
“ਨਾਨਕ ਐਸਾ ਆਗੂ ਜਾਪੈ”
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੇ
ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਵੀ ਦਾ ਵੀ, ਅਖ਼ੀਰ ਇਹੀ ਹਸ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ੳੇੁਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਚਾਈ ਵੀ ਉਘੜ ਆਊਂਦੀ ਹੈ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਮਨੁੱਖਾ
ਜੀਵਨ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਮੋਹ
ਮਾਇਆ `ਚ ਗ੍ਰਸਤ ਤੇ ਹਊਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੱਚ
ਸਕਦਾ। ਫ਼ਿਰ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਹੀ, ਜੇ ਕਰ ਯੋਗ-ਅਯੋਗ ਢੰਗ ਨਾਲ, ਲੋਕਾਈ `ਤੇ ਆਪਣਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਹੋਣ
ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਆਗੂ ਆਪ ਤਾਂ ਮੋਹ ਮਾਇਆ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੇ ਅਮੁਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂ ਬਣਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਂਝ
ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪਾਜ ਉਘੜਦੇ ਵੀ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ।
ਮਹਲਾ ੪॥ ਜਿਸ ਦੈ ਅੰਦਰਿ ਸਚੁ ਹੈ, ਸੋ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮੁਖਿ ਸਚੁ ਅਲਾਏ॥ ਓਹੁ
ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ ਆਪਿ ਚਲਦਾ, ਹੋਰਨਾ ਨੋ ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ ਪਾਏ॥ ਜੇ ਅਗੈ ਤੀਰਥੁ ਹੋਇ ਤਾ ਮਲੁ ਲਹੈ, ਛਪੜਿ
ਨਾਤੈ ਸਗਵੀ ਮਲੁ ਲਾਏ॥ ਤੀਰਥੁ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ॥ ਓਹੁ ਆਪਿ ਛੁਟਾ
ਕੁਟੰਬ ਸਿਉ, ਦੇ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਛਡਾਏ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਤਿਸੁ ਬਲਿਹਾਰਣੈ, ਜੋ ਆਪਿ ਜਪੈ ਅਵਰਾ ਨਾਮੁ
ਜਪਾਏ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੦}
ਪਦ ਅਰਥ :
— ਸਚੁ …
ਕਰਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ।
ਮੁਖਿ—ਮੂੰਹੋਂ,
ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ। ਅਲਾਏ—ਬੋਲਦਾ
ਹੈ। ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮੁਖਿ ਸਚੁ
ਅਲਾਏ …. ਉਸ ਦੀ ਕਥਣੀ ਕਰਣੀ `ਚ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ
ਹੁੰਦਾ। ਮਾਰਗਿ—ਰਸਤੇ
`ਤੇ। ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ …
ਸਚੁ ਧਰਮ ਦੇ ਜੀਵਨ ਰਾਹ `ਤੇ।
ਤੀਰਥੁ—ਖੁਲ੍ਹੇ
ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੋਮਾ, ਦਰਿਆ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਖੁਲ੍ਹਾ ਪਾਣੀ।
ਛਪੜਿ—ਛੱਪੜ
`ਚ, ਖੜੇ ਪਾਣੀ `ਚ। ਸਗਵੀ—ਸਗੋਂ
ਹੋਰ, ਜਿਤਨੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਨਦਿਨੁ—ਹਰ ਰੋਜ਼, ਹਰ ਵੇਲੇ।
ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਛਡਾਏ …
ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਚੋਂ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਵੀ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਸਚਿਆਰੇ
ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਾਹ `ਤੇ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਵਿਕਾਰ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਤੀਰਥੁ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰ…
ਸਦਾ ਥਿਰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਭਾਵ “ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ” ਹੀ ਅਸਲ ਤੀਰਥ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਓਹੁ ਆਪਿ
ਛੁਟਾ…. ਉਹ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,
ਉਸ `ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।
ਕੁਟੰਬ ਸਿਉ …ਜੋ
ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਤੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂ ਬਣਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਬੰਧਨਾ ਤੋਂ
ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੇ
ਹਰਿ ਨਾਮੁ …. ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ
ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ।
ਅਰਥ:
— “ਜਿਸ ਦੈ ਅੰਦਰਿ ਸਚੁ
ਹੈ, ਸੋ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮੁਖਿ ਸਚੁ ਅਲਾਏ” ਜਿਸ
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੱਸਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ
ਮੂੰਹ ਤੇ ਬੋਲੀ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੰਪੂਰਣ ਆਚਰਣ `ਚੋਂ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਕਾਰਨ ਇਲਾਹੀ
ਤੇ ਸਦਾਚਾਰਕ ਗੁਣ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
“ਓਹੁ ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ ਆਪਿ ਚਲਦਾ, ਹੋਰਨਾ ਨੋ ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ ਪਾਏ”
ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ, ਜੀਵਨ ਕਰਕੇ ਆਪ ਵੀ ਸਚੁ ਧਰਮ, ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੇ ਰਾਹ `ਤੇ ਟੁਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੇ ਰਾਹ `ਤੇ
ਹੀ ਟੋਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਕੇ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ
ਭਰਪੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
“ਜੇ ਅਗੈ ਤੀਰਥੁ ਹੋਇ ਤਾ ਮਲੁ ਲਹੈ, ਛਪੜਿ ਨਾਤੈ ਸਗਵੀ ਮਲੁ ਲਾਏ”
ਇਥੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸੰਸਾਰਕ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਉਂਦੇ
ਹਨ। ਜੇ ਸਰੀਰਕ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਣਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਜੇ ਚਲਦੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੋਮਾ
ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੈਲ ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਜੇ ਇਸ਼ਨਾਲ ਲਈ ਜਾਵੋ
ਅਤੇ ਉਥੇ ਵੀ ਛਪੜ ਭਾਵ ਥੋੜਾ ਖੜਾ ਪਾਣੀ ਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ `ਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਣ ਨਾਲ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ
ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਮੈਲ ਚਿੰਬੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹੀ ਨਿਯਮ ਮਨੁੱਖਾ ਮਨ `ਚੋਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਮੈਲ ਨੂੰ ਧੋਣ ਲਈ
ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
“ਤੀਰਥੁ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ”
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਗੁਰੂ ਵੀ
ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰ
ਭਾਵ ਸਦਾ ਥਿਰ ਇਲਾਹੀ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦਾ
ਭੰਡਾਰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਹੀ ਹੋਵੇ; ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਅਜਿਹੇ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਅਥਵਾ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ `ਚ
ਚੁੱਭੀ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੇ
ਇਲਾਹੀ ਤੇ ਆਤਮਕ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਅਜਿਹੇ ਉੱਚੇ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ
“ਓਹੁ ਆਪਿ ਛੁਟਾ”
ਆਪ ਤਾਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਉਸ `ਤੇ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ
“ਕੁਟੰਬ ਸਿਉ …ਜੋ
ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਤੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਰਾਹ ਤੇ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਬੰਧਨਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਹਰੇਕ
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ “ਦੇ ਹਰਿ
ਨਾਮੁ” ਕਰਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ
ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਣ ਦੀ ਸਮ੍ਰਥਾ ਰਖਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ
“ਜਨ ਨਾਨਕ ਤਿਸੁ ਬਲਿਹਾਰਣੈ, ਜੋ
ਆਪਿ ਜਪੈ ਅਵਰਾ ਨਾਮੁ ਜਪਾਏ” ਮੈਂ ਦਾਸ ਨਾਨਕ
ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਤੇ ਬਲਿਹਾਰੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਆਪ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ
ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚੇ ਮਾਰਗ `ਤੇ ਹੀ ਪਾਂਦਾ
ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਜਿਸ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ;
ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਤਾਂ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣਾਂ
ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਜਿਹਾ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੀ ਕਰਤੇ
ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਮੂਲ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਹਊਮੈ ਆਦਿ
ਵਿਕਾਰ ਉਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ
ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ ਅਸਲ ਰਾਹ ਛੱਡ ਕੇ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਅੰਨ ਪੂਜਾ
ਆਦਿ ਦੇ ਰਾਹ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ `ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਧ ਹਉਮੈ, ਕਰਮਾਂ,
ਸੰਸਕਰਾਂ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪਉੜੀ॥ ਇੱਕ ਕੰਦ ਮੂਲੁ ਚੁਣਿ ਖਾਹਿ, ਵਣ ਖੰਡਿ ਵਾਸਾ॥ ਇਕਿ ਭਗਵਾ ਵੇਸੁ ਕਰਿ
ਫਿਰਹਿ, ਜੋਗੀ ਸੰਨਿਆਸਾ॥ ਅੰਦਰਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਬਹੁਤੁ ਛਾਦਨ ਭੋਜਨ ਕੀ ਆਸਾ॥ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ ਨ
ਗਿਰਹੀ ਨ ਉਦਾਸਾ॥ ਜਮਕਾਲੁ ਸਿਰਹੁ ਨ ਉਤਰੈ, ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਮਨਸਾ॥
ਗੁਰਮਤੀ ਕਾਲੁ ਨ ਆਵੈ ਨੇੜੈ, ਜਾ ਹੋਵੈ
ਦਾਸਨਿ ਦਾਸਾ॥ ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਸਚੁ ਮਨਿ, ਘਰ ਹੀ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ॥ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਆਪਣਾ, ਸੇ ਆਸਾ
ਤੇ ਨਿਰਾਸਾ॥ ੫॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੦}
ਪਦ ਅਰਥ: — ਕੰਦ
ਮੂਲੁ —ਗਾਜਰ, ਮੂਲੀ, ਸ਼ਲਗਮ, ਸ਼ਕਰ ਕੰਦੀ ਆਦਿ
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲ ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ `ਚੋਂ ਪੁੱਟ ਕੇ ਹੀ ਖਾਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ
ਹਨ। ਵਣ—ਜੰਗਲ।
ਵਣਖੰਡਿ—ਜੰਗਲ
ਦੇ ਗੋਸ਼ੇ `ਚ, ਜੰਗਲ ਦੇ ਕੋਣੇ ਨੁੱਕਰ `ਚ।
ਛਾਦਨ—ਕੱਪੜਾ।
ਆਸਾ—ਲਾਲਸਾ।
ਗਿਰਹੀ—ਗ੍ਰਿਹਸਤੀ।
ਉਦਾਸਾ….
ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਆਦਿ `ਚ ਭੇਖ ਧਾਰਨ
ਕਰਕੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਭੇਖਧਾਰੀ।
ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ—ਤਿੰਨ
ਕਿਸਮ ਦੀ, ਤ੍ਰਿਗੁਣੀ। ਮਨਸਾ—ਵਾਸ਼ਨਾ।
ਅਰਥ: —
“ਇਕ ਕੰਦ ਮੂਲੁ ਚੁਣਿ ਖਾਹਿ, ਵਣ
ਖੰਡਿ ਵਾਸਾ॥ ਇਕਿ ਭਗਵਾ ਵੇਸੁ ਕਰਿ ਫਿਰਹਿ, ਜੋਗੀ ਸੰਨਿਆਸਾ”
ਕਈ ਤਾਂ ਭਗਵੇ ਕਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਸਨਿੰਆਸੀਆਂ ਆਦਿ
ਵਾਲੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਪਾ ਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਗੋਸ਼ਿਆਂ `ਚ ਜਾ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਉਥੇ ਗਾਜਰ ਮੂਲੀ ਸ਼ਕਰ
ਕੰਦੀ ਆਦਿ ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਜ਼ਮੀਨ `ਚੋਂ ਪੁਟ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ
ਹਨ।
ਜਦਕਿ
“ਅੰਦਰਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਬਹੁਤੁ, ਛਾਦਨ ਭੋਜਨ ਕੀ ਆਸਾ”
ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਵੀ ਭਾਵ ਭਗਵੇ ਆਦਿ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਤੇ ਜੋਗੀ,
ਸੰਨਿਆਸੀ ਆਦਿ ਬਣ ਕੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ `ਚ ਵੱਡਾ ਲਾਲਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਅੰਦਰ ਕੱਪੜੇ, ਭੋਜਨ ਆਦਿ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਵੀ ਟਿਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਅਸਲ `ਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ
“ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ, ਨ ਗਿਰਹੀ ਨ
ਉਦਾਸਾ” ਆਪਣਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਅਜਾਈਂ ਗਵਾ
ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਰਤੇ ਨੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਮੁੱਲਾ
ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਮਕਸਦ ਤੇ ਕੀਮਤ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ; ਉਸ ਦਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ
ਲੈਂਦੇ। ਇੱਕ ਤਾਂ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਖੁਆਰੀ `ਚ ਹੀ ਕਟਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਦਾ
ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਾ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
`ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਵੀ ਵਿਰਕਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦੂਜਾ, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
“ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ”
ਦੇ ਹੀ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪਖ ਹਨ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ
ਵਿਕਾਰੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ
“ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ”
ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ, ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਖੋਲ
ਰਹੇ ਹਨ “ਜਮਕਾਲੁ ਸਿਰਹੁ
ਨ ਉਤਰੈ, ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਮਨਸਾ” ਭਾਵ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ
ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਤ੍ਰੀਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ,
“ਜਮਕਾਲੁ ਸਿਰਹੁ ਨ ਉਤਰੈ”
ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦੱਬ `ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ
ਵਾਰ ਅਉਗੁਣਾ ਤੇ ਜੁਰਮਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜਾਂ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।
ਜਦਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਸਫ਼ਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਉਲਟ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਦੂਜਾ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨ
ਪੱਖ ਵੀ ਹੈ ਕਿ “ਗੁਰਮਤੀ
ਕਾਲੁ ਨ ਆਵੈ ਨੇੜੈ, ਜਾ ਹੋਵੈ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸਾ॥”
ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੱਤ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋ ਕੇ
ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਏ। ਜੇਕਰ ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੇ ਸਤਸੰਗੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗ `ਚ ਆ ਕੇ, ਕਰਤੇ ਦੀ
ਰਜ਼ਾ `ਚ ਰਹਿਣਾ ਸਿੱਖ ਲਵੇ। ਨਤੀਜਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਹਊਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਣ ਗੇ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਊੜਾ, ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਭਟਕਣਾ
ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਅਨੰਦ ਮਈ ਤੇ ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ ਸੰਤੋਖੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਬਾਅਦ ਮੁੜ
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਕਰਤੇ `ਚ ਹੀ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
“ਸਚਾ ਸਬਦੁ ਸਚੁ ਮਨਿ, ਘਰ ਹੀ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ॥ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਆਪਣਾ,
ਸੇ ਆਸਾ ਤੇ ਨਿਰਾਸਾ” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਵਿਰਕਤ ਹੋਣ ਲਈ ਜੰਗਲਾਂ `ਚ ਜਾਣਾ ਤੇ ਉਪਰਲੇ
ਭੇਖਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ। ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ `ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਹੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦਾ
ਤਿਆਗੀ, ਆਸ਼ਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ
ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਰਾਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ੫।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ, ਜੀਵਨ
ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਤੋਂ ਇਹ ਜੀਵਨ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਜਿਸ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣਾ
ਦਾ ਵਾਸਾ, ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਤੇ ਆਸ਼ਾ ਮਨਸ਼ਾ, ਵਿਕਾਰਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਛੁਰਕਾਰਾ ਹੀ ਸੰਭਵ
ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਵਿਹੂਣਾ ਮਨੁੱਖ ਚਾਹੇ ਜਿਤਨੇ ਵੀ ਧਰਮ ਕਰਮ ਜਾਂ ਧਰਮੀ ਭੇਖ ਧਾਰਣ ਕਰਦਾ ਫ਼ਿਰੇ,
ਤ੍ਰਿਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੱਚ ਸਕਦਾ। ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ
ਵਿਹੂਣੇ ਜੀਵਨ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਲਾਲਸਾ, ਆਸ਼ਾ, ਮਨਸ਼ਾ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ `ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਣਾ
ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਜਿਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਵਿਕਾਰੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ
ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਤਿਆਗ
ਕਰਕੇ ਜੰਗਲਾਂ `ਚ ਵਾਸਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਉਮੇ ਰਹਿਤ ਉਸ ਉੱਤਮ ਤੇ ਸਦਾਸਚਾਰਕ
ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਜੀਵਨ ਰਾਹ
ਹੀ ਹੋਰ ਤੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਹ ਹੈ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜਣਾ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਸਚਿਆਰੇ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਗਹੁ
ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਉੜੀ ਅੰਦਰ ਜਿਸ ਅਨੰਦ ਮਈ, ਟਿਕਾਅ ਵਾਲੇ ਸੰਤੋਖੀ ਤੇ ਭਟਕਣਾ ਰਹਿਤ
ਸਫ਼ਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਤ੍ਰ ਰਸਤਾ ਵੀ ਬਿਆਣਿਆ ਹੋਇਆ
ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ, ਆਪਣੇ ਯਤਣਾ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਭੇਖ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ, ਸਮਾਜ ਦਾ
ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ, ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਵਾਸੀ ਵਣ ਕੇ ਵੀ ਆਸ਼ਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਭਾਵ ਤ੍ਰਿਗੁਣੀ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ
ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ।
ਦਰਅਸਲ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਇਹੀ ਦੋਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇ, ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਲਏ ਹੋਏ ਹਨ।
ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ, ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ
ਧਾਰਮਿਕ ਤੱਲ `ਤੇ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਉੱਚੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ
ਜੀਵਨ ਤਾਂ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਅਨੇਕਾਂ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂ
ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵੀ ਅਜ਼ਾਈ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਖਾਸ ਤੌਰ `ਤੇ
ਇਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਕਰਤੇ
ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਤਾਂ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਤੇ ਸਫ਼ਲ ਕਰਦੇ ਹੀ ਹਨ ਜਦਕਿ ਆਪਣੇ
ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ਚਲਦਾ)
#11 MkV.GVDs11s.04.12#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise All
the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based
by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred
copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony,
Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S
Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |