ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਮਾਮੂਲੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਗੁਰ ਵੀਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਪੈਰੀਂ ਸਥਾਪਤ
ਕਰਨਾ ਸੀ ਇਸ ਨੂੰ ਗਿ: ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ‘ਬੁਨਿਆਦ’ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗਰੰਥ ਰਚਿਓ ਪੰਥ ਕੀ ਬੁਨਿਆਦ। ਹਿਤ ਸੋਲਾਂ ਸੈ ਇਕਾਹਠੇ
ਮੈਂ ਮੋਖ ਭੋਗ ਦਾਇਕੈ। (ਗਿ: ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ)
ਦਰਅਸਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਿਹੜੀ ਵੀਚਾਰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ
ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਦਾ ਇਹ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਜੀ ਨੇ
ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿਖਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਦਾ ਆਸਰਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਪਾਸੇ ਸੰਕੇਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਜ
ਦੀ ਮੁਕੰਮਲਤਾ ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਨਾਂਦੇੜ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਕੀਤੀ। ੧੭੦੮ ਈ: ਨੂੰ
ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਾਹਰਾ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ
ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿਜਦਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਵੀਚਾਰ ਦੀ
ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕੀਤੀ। ਤਦ ਤੋਂ ਅੱਜ ਤਕ ਦੀਆਂ ਗਵਾਹੀਆਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ
ਤਸਦੀਕ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਰਾਲਾਪਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਬਾਕੀ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਉਸ
ਧਰਮ ਦੇ ਮੰਨਣਵਾਲ਼ੇ ਪੂਰਨ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰਹਿਨੁਮਾ ਨੇ ਵੀ
ਕਿਸੇ ਗ੍ਰੰਥ ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪੈਗੰਬਰੀ ਰੁਤਬਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸਿਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਪਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਵੇਕਲਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ
ਪ੍ਰਮਾਣ ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਖ਼ੁਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਹੇਠਾਂ ਅਸੀਂ ਕੁੱਝ
ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਤਾਗੱਦੀ ਦੇਣ ਦਾ
ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਤਮਾਮ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਪੱਖ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕਿਤੇ ਦਿਵਸ ਬੀਤੇਸਮੈ ਅੰਤ ਆਯੋ। ਕਰੋ ਬੇਗ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਐਸੇ ਬਤਾਯੋ। ੩੨।
੭੯੭। ….
ਗਈ ਅਰਧ ਰਾਤੰ ਘਰੀ ਚਾਰ ਅਉਰੇ। ਭਏ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਕਰੀ ਬਾਤ ਅਉਰੇ। ……………………
ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਮਾਰਾ ਅਪਰ ਅਪਾਰਾਸ਼ਬਦਿ ਬਿਚਾਰਾ ਅਜਰ ਜਰੰ।
ਹਿਰਦੇ ਧਰਿ ਧਿਆਨੀ ਉਚਰੀ ਬਾਨੀ ਪਦ ਨਿਰਬਾਨੀ ਅਪਰ ਪਰੰ।
ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਅਪਾਰੰ ਬਹੁ ਬਿਸਤਾਰੰ ਵਾਰ ਨ ਪਾਰੰ ਕਿਆ ਕਥਨੰ।
ਤਵ ਜੋਤਿ ਪ੍ਰਗਾਸੀ ਸ੍ਰਬ ਨਿਵਾਸੀ ਸਰਬ ਉਦਾਸੀ ਤਵ ਸਰਨੰ। ੪੩। ੮੦੮।
(੧੭੧੧ ਈ: ਗੁਰ ਸੋਭਾ, ਕ੍ਰਿਤ ਕਵੀ ਸੈਨਾਪਤੀ, ਧਿਆਇ ੧੮, ਸੰਪਾਦਕ ਗੰਡਾ
ਸਿੰਘ, ਛਾਪ ੧੯੮੦, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ)
ਗ੍ਰੰਥ ਗੁਰੂ ਮੈ ਨਿਹਚਾ ਧਾਰੈ। ਤਾ ਬਿਨ ਚਾਹ ਨ ਧਰੋ ਪਿਯਾਰੇ।
ਤਾਕੀ ਵਾਂਛਾ ਸਭ ਗੁਰ ਪੂਰੈ। ਯਾ ਪਰ ਨਿਸਚਾ ਭ੍ਰਮ ਸਭ ਦੂਰੈ। ੧੩੬।
ਯਾ ਬਿਧਿ ਸ੍ਰੀ ਗਿਰੰਥ ਸਿਰ ਨਯਾਈ। ਕਰ ਅਰਦਾਸ ਪ੍ਰੇਮ ਜੁਤਿ ਭਾਈ। ………
ਯੌ ਕਹਿ ਨਿਜ ਬਪੁ ਧਯਾਨ ਲਗਾਏ। ਸ੍ਰੀ ਮੁਖ ਤੇ ਯੌ ਵਾਕ ਸੁਨਾਏ। ੧੩੮।
(੧੭੫੧ ਈ: ਗੁਰਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ੧੦ ਕ੍ਰਿਤ ਕੁਇਰ ਸਿੰਘ ਪੰਨਾ ੨੮੭ ਇਕੀਵਾਂ
ਅਧਿਆਇ (ਸੰਪਾਦਕ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਦੂਜੀ ਵਾਰ੧੯੮੬)
ਦੋਇ ਜਾਮ ਰੈਨਿ ਗਈ, ਤਾਂ ਤਿਆਰੀ ਬਜਾਈ। ਸਿਖਾਂ ਹਥ ਜੋੜਿ ਕਰਿ ਬੇਨਤੀ
ਪੁਛਾਈ:
"ਗਰੀਬ ਨਿਵਾਜ਼! ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਿ ਹੈ ਤੇਰੀ, ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਹਵਾਲ?"
ਬਚਨ ਕੀਤਾ: "ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ ਗੁਰੁ, ਲੜ ਪਕੜੋ ਅਕਾਲ" ੬੭੯। ਚਰਣ ਦਸਵਾਂ, ਪੰਨਾ
੧੮੯
ਸੁਣੋ ਭਾਈ ਸਿਖੋ! ਐਸਾ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਜਾਨੋ। ਦਸੇ ਮਹਲ ਇੱਕ ਬਾਬਾ
ਨਾਨਕ ਜੀ ਪਛਾਨੋ।
ਦਸਵਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੱਦੀ ਗੁਰਿਆਈ ਦੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦੇ ਹੈ ਗਿਆ।
ਅੱਜ ਪ੍ਰਤੱਖ ਗੁਰੁ ਅਸਾਡਾ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਹੈ; ਸੋਈ ਗਿਆ, ਜੋ ਗ੍ਰੰਥੋਂ
ਗਿਆ। ੨੬੩।, ਚਰਣ ਚੌਧਵਾਂ, ਪੰਨਾ ੨੮੮
(੧੭੬੯ ਈ: ਬੰਸਾਵਲੀਨਾਮਾ, ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਬਰ, ਸੰਪਾਦਕ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ,
ਛਾਪ ਫਰਵਰੀ ੧੯੯੭, ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
ਸਤਿਗੁਰ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਬਚਨ ਕੀਆ। ਜੋ ਦਸ ਸਰੂਪ ਹਮਾਰੇ ਪੂਰਨ ਭਏ। ਅਬ ਮੇਰੀ
ਜਾਹਰਾ ਗੁਰ ਗਿਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕੋ ਜਾਨਨਾ। ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸੇ ਬਾਤ ਕਰਨੀ ਹੋਇ ਤੇ ਆਦ ਗਿਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕਾ
ਪਾਠ ਕਰਨਾ। ਮੇਰੇ ਸੇ ਬਾਤਾ ਹੋਵੈਗੀ। (੧੭੭੬ ਈ: ਮਹਿਮਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕ੍ਰਿਤ ਬਾਵਾ ਸਰੂਪ ਦਾਸ ਭੱਲਾ
ਭਾਗ ਦੂਜਾ, ਸਾਖੀ ੨੭, ਪੰਨਾ ੮੯੨, ਛਾਪ ੧੯੭੧ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ)
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਯਾ ਸਿੰਘ ਸੇ ਕਹਾ, ਭਾਈ ਸਿਖਾ! ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਲੈ
ਆਈਏ, ਅਸਾਂ ਇਸੇ ਗੁਰਤਾ ਦੇਨੀ ਹੈ। ਬਚਨ ਪਾਇ ਭਾਈ ਦਯਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਲਿਆਇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
ਕੀਆ, ਪੰਚਾਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਏਕ ਸਿਖ ਨੇ ਚੌਕੀ ਤੇ ਲਿਆਇ ਰਾਖਾ, ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਗੁਰਤਾ
ਦੇਨੇ ਲਾਗੇ। ……
(੧੭੯੦ ਈ: ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ, ਕ੍ਰਿਤ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਕੌਸ਼ਿਸ਼, ਸਾਖੀ ੧੧੨,
ਸੰਪਾਦਕ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਛਾਪ ੨੦੦੩, ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਦਰਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
"ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਹਲ ਦਸਵਾਂ, ਬੇਟਾ ਗੁਰੁ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਾ, ਮੁਕਾਮ
ਨਦੇੜ ਤਟ ਗੁਦਾਵਰੀ ਦੇਸ ਦੱਖਣ, ਸਤਰਾ ਸੈ ਪੈਸਠ ਕਾਰਤਕ ਮਾਸੇ ਸੁਦੀ ਚਉਥ ਸ਼ੁਕਲਾ ਪੱਖੇ ਬੁਧਵਾਰ ਕੇ
ਦਿਹੁੰ ਭਾਈ ਦੈਆ ਸਿੰਘ ਸੇ ਬਚਨ ਹੋਆ-ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਲੇ ਆਓ- ਬਚਨ ਪਾਇ ਦੈਆ ਸਿੰਘ ਸ੍ਰੀ
ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਲੈ ਆਏ………ਸਰਬਤ ਸੰਗਤ ਸੇ ਕਹਾ-ਮੇਰਾ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਜਗਹ ਗੁਰੁ, ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ
ਕੋ ਜਾਨਨਾ। ਜੋ ਸਿਖ ਜਾਨੈਗਾ, ਤਿਸ ਕੀ ਘਾਲ ਥਾਂਇ ਪਏਗੀ, ਗੁਰੁ ਤਿਸ ਕੀ ਬਾਹੁੜੀ ਕਰੇਗਾ, ਸਤਿ ਕਰ
ਮਾਨਨਾ"।
(ਭੱਟ ਵਹੀ ਤਲਉਂਢਾ, ਪਰਗਣਾ ਜੀਂਦ, ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ, ਕ੍ਰਿਤ ਸਰੂਪ
ਸਿੰਘ ਕੌਸ਼ਿਸ਼, ਪੰਨਾ ੧੭)
ਤਾਂਤੇ ਜੁ ਮੋਹਿ ਸਿਖ ਸੁਜਾਨਾ। ਮਾਨਹਿਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਭਗਵਾਨਾ। …
ਲੜ ਪਕੜਾਇ ਸਬਦ ਕਾ ਰੂਪ। ਜੋ ਮਾਨੈਂਗੇ ਸਿਘ ਅਨੂਪ।
ਦਰਸ਼ਨ ਗੁਰ ਕਾ ਹੈ ਸਾਵਧਾਨ। ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਭਗਵਾਨ।
(੧੭੯੭ ਈ: ਗੁਰਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ, ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ)
ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਤਖਤੁ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਮਾਵੈ। ਚਵਰੁ ਢੁਰੈ ਸ੍ਰੀ ਗ੍ਰਿੰਥ ਸੁਧਾ ਸਰ
ਸਭ ਜਗੁ ਨਾਵੈ।
(੧੮੨੭ ਈ:, ਸਿੰਘ ਸਾਗਰ, ਕ੍ਰਿਤ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਬਲ, ਚੌਦਵਾਂ ਤਰੰਗ, ਸੰਪਾਦਕ
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੁਮਾਰੀ ਬਾਂਸਲ, ਛਾਪ ੧੯੯੮, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ)
ਇਮ ਕਹਿ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਕਾ ਪਰਕਾਸ਼ ਕਰੈਹੈ। ……
ਕਰ ਪ੍ਰਕਰਮਾ ਗੁਰੁ ਜੀ ਨਿਜ ਮਾਥ ਝੁਕਾਯੋ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੋ ਗੁਰੂ ਥਪਯੋ
ਕੁਣਕਾ ਬਟਵਾਯੋ।
ਸ੍ਰੀ ਮੁਖ ਤੈ ਸਭ ਸਿਖਨ ਕੋ ਇਮ ਹੁਕਮ ਸੁਨਾਯੋ।
(੧੮੭੮ ਈ:, ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕ੍ਰਿਤ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ, ਅਧਿਆਇ ਚਾਲੀਵਾਂ,
ਪੰਨਾ ੩੫੩, ਛਾਪ ੧੯੮੭, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ)
ਰੂਪ ਇਕਾਦਸ਼ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਬਰ ਤਾਂ ਛਿਨ ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਭ ਆਏ। ਪੈਸੇ ਪਾਂਚ ਨਰੇਲ
ਰਾਖ ਕਰ ਗੁਰਿਆਈ ਸੁਧਰਾਏ। ੧੦।
ਮਮ ਪੂਜਨ ਸੇਵਨ ਗੁਰ ਗ੍ਰੰਥਹਿ ਬੋਲਨ ਬਾਨੀ ਬਚਨਾ। ਦਰਸਨ ਕਰਨ ਮੋਰ ਯਹ ਮੰਜੀ
ਰੂਪ ਇਕਾਦਸ ਜਚਨਾ। ੧੧।
(੧੮੮੨ ਈ:, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰ-ਪਦ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਕ੍ਰਿਤ ਬਾਬਾ ਸੁਮੇਰ ਸਿੰਘ,
(ਸੰਪਾਦਕ ਡਾ. ਅੱਛਰ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ) ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਉਰੋ)
"ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਖ਼ਾਲਸਾ! ਜਿਹੜਾ ਸਿਖ ਸਚੇ ਮਨੋਂ ਮੇਰੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਲੋਚਦਾ ਹੈ
ਉਹ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੇ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਉਪਰ ਚਲਣਾ। ……ਜਿਹੜਾ ਵੀ
ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਦਰਜ ਬਾਣੀ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਅਧਿਐਨ
ਕਰੇ"।
(ਸਿਖ ਧਰਮ, ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਪਵਿੱਤਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੇ ਰਚਨਹਾਰ, ਕ੍ਰਿਤ ਮੈਕਸ
ਆਰਥਰ ਮੈਕਾਲਿਫ਼, ਅਨੁਵਾਦਕ ਡਾ. ਧਰਮ ਸਿੰਘ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ)
"ਦਸਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਪੂਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਅਕਾਲ
ਪੁਰਖ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਸਦਾ ਹੀ ਸਥਿਰ ਤੇ ਅਕਾਲ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਸਿਖ ਗੁਰੁ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ
ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਲਵੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ
ਹੋਣਗੇ"।
(ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸ ਕ੍ਰਿਤ ਜੌਜਫ ਡੇਵਿਡ ਕਨਿੰਘਮ, ਲਾਹੌਰ ਬੁਕ ਸ਼ਾਪ ਲੁਧਿਆਣਾ,
(੧੮੪੮), )
"ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਖਾਂ
ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਮੰਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ"।
(ਸਿੱਖ ਮਤ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਪੰਨਾ ੧੦੫, ਕ੍ਰਿਤ ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਨਾਰੰਗ, ੧੯੧੨,
ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ)
ਸਿਖ ਧਰਮ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਖੜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ
ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿਖ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਮਿਥਣਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਆਪਣਾ
ਜੀਵਨ ਢਾਲਣਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਸਿਖ ਇਸਨੂੰ
ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਸਗੋਂ ਸਿਖ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਇਸ ਉਪਰ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ
ਭਰੋਸੇ ਵਰਗਾ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਬਖ਼ਸ਼ਦੀ ਹੈ।
ਸਿਖ ਤਾਰੀਖ਼ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਇਨਕਲਾਬ ਸਿਰਜੇ ਗਏ ਸਭ ਇਸ ਦੀ ਹੀ ਬਦੌਲਤ ਸਨ। ਹਰ ਪੱਖ ਵਿੱਚ
ਨਿਵੇਕਲਾਪਨ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ੇਪਨ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ਼ ਨੂਰੋ-ਨੂਰ ਕਰ
ਦੇਣਾ ਹੈ।
ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਲੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ
ਖ਼ਾਸ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਪੂਰਤ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਜੋਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੁਗਤ ਰਾਹੀਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮਹਾਨ
ਮਿਸ਼ਨ ਵੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਜੁਗਤ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਬਣਾ ਕੇ
ਉਹ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਾਨਵਤਾ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿਰੂਮ ਰਹੀ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਸਾ
ਪੰਥ ਨੂੰ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਲੋਕਤੰਤਰਕ ਦੀ ਸਿਖਰ ਹੈ।
ਏਕ ਦਿਵਸ ਕਾਰਨ ਕੇ ਆਗੇ। ਮਿਲਿ ਕੇ ਸਿੰਘ ਪੂਛਨੇ ਲਾਗੇ।
ਕਵਨ ਰੂਪ ਆਪਨ ਪ੍ਰਭ ਕੀਨੋ। ਤਿਨ ਕੈ ਜੁਆਬ ਭਾਂਤ ਇਹ ਦੀਨੋ। ੪੦। ੮੦੫।
ਤਾਹ ਸਮੈ ਗੁਰ ਬੈਨ ਸੁਨਾਯੋ। ਖ਼ਾਲਸ ਆਪਨੋ ਰੂਪ ਬਤਾਯੋ।
ਖਾਲਸ ਹੀ ਸੋ ਹੈ ਮਮ ਕਾਮਾ। ਬਖ਼ਸ਼ ਕੀਉ ਖਾਲਸ ਕੋ ਜਾਮਾ। ੪੧। ੮੦੬।
(ਗੁਰ ਸੋਭਾ, ਕ੍ਰਿਤ ਕਵੀ ਸੈਨਾਪਤੀ, ਧਿਆਇ ੧੮, ਪੰਨਾ ੧੨੮, ਸੰਪਾਦਕ ਗੰਡਾ
ਸਿੰਘ, ਛਾਪ ੧੯੮੦, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ)
ਗੁਰੁ ਹੈ ‘ਖਾਲਸਾ’ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਹੈ ਗੁਰੂ। ……. .
ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਪਿਆਰ, ਪੰਥ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਲੋਚਣਾ।
ਆਗਿਆ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਰਨੀ, ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਖੋਜਣਾ। ੬੮੦।
(ਬੰਸਾਵਲੀਨਾਮਾ, ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਬਰ, ਚਰਣ ਦਸਵਾਂ, ਪੰਨਾ ੧੯੦, ਸੰਪਾਦਕ
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਛਾਪ ਫਰਵਰੀ ੧੯੯੭, ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
ਇਉਂ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੌਂਪਣਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਇਸ ਵਿੱਚ
ਅਭੇਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸਨੂੰ ਅਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਮਹਬੂਬ ਰਹਬਰ ਨੇ ਵਿਉਂਤਿਆ ਸੀ।
