.

afsf kI vfr

gurmiq ivcfr drsLn aqy stIk

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

sloku mÚ 1] nfnk myru srIr kf ieku rQu ieku rQvfhu]

jugu jugu Pyir vtfeIaih igafnI buJih qfih]

sqjuig rQu sMqoKu kf Drmu agY rQvfhu]

qRyqY rQu jqY kf joru agY rQvfhu]

duafpuir rQu qpY kf squ agY rQvfhu]

kljuig rQu agin kf kUVu agY rQvfhu]1] (470)

pd arQ - myru - mnOq muqfbk iek ‘myrU’ prbq hY ijsdy duafly sfry gRih (qfry) GuMmdy hn. ieh vI ikhf jFdf hY ik myru prbq sfry ‘dIpF’ df kyNdr hY qy ies ivcoN sonf-hIry vI imldy hn; ijvyN mflf dy 108 mxikaF ivcoN isrqfj mxky nUM ‘myrU’ ikhf jFdf hY; ijvyN moqIaF dy hfr df sLRomxI moqI jF pYNzl ‘myrU’ aKvfAuNdf hY; iqvyN pRBU rcnf dIaF byaMq jUnIaF ivcoN sLRomxI jUn, mnuwKf jUn nUM ieQy ‘myrU’ ikhf hY. myru srIr kf - (sfrIaF jUnIaF ivcoN) myrU srIr df, sLRomxI srIr df, mnwuKf srIr df. rQu -kfsLT AupinsLd ivc mnuwKf srIr ƒ rQ nfl Aupmf idqI hY Esy qrHF eyQy mnuWKf srIr leI lPLjL rQ hI vriqaf hY.

rQvfhu - rQ ƒ clfx vflf, ihkx vflf, mn (gwl nUM smJfAux leI eyQy gurdyv kihMdy hn jykr mnuWKf srIr ƒ rQ mMn ilaf jfvy qF ies srIr rUpI rQ nUM clf rhy (ihk rhy) ies aMdr ‘mn’ nUM ies rQ df rQvfh smJxf cfhIdf hY.)

jugu jug u- smy smy nfl, pRkrx anusfr hryk jug ivc. jug - bRfhmxI ivsLvfsF anusfr ies isRsLtI dI ivsLysL Aumr sImf imQI hY aqy Esy ƒ hI ‘jug’ ikhf hY. jug igxqI ‘c cfr dsy hn. ieh hn siqjug, duafpr, qRyuqf qy kljug.

Pyir - srIr rUpI rQ nUM ihkx vflf, rQvfh, mn. vtfeIaih - vtfey jFdy hn, bdl jFdy hn. igafnI - igafnvfn mnuWK. qfih - ies gl ƒ. sqjuig - sqjug ivc, sqjug df vfsI. q®yqY - q®yqy jug ivc, qRyqy df vfsI. duafpir - duafpr jug ivc, duafpr df vfsI. kljuig - kljug ivc, kljug df vfsI. squ - Aucf afcrx. sMqoK - mn df itkf. agin - iqRsLnf Btkxf dI ag. kUVu - ibnsxhfr pdfrQF df moh; mfiek iKcF, sMsfrk rs ]1]

arQ - ‘ieku rQu ieku rQvfhuu’ gurU nfnk pfqsLfh PLurmFdy hn pRBu rcnf ivclIaF byaMq jUnF ivcoN sLRomxI jUn mnuWKf srIr hY. ies aMdr ies srIr nUM ihkx vflf) mn hY. (gl smJfAux leI pfiqsLfh eyQy srIr nUM rQ aqy ies nUM ih k rhy, iesdI agvfhI kr rhy, mMn nUM ‘rQvfh’ ikhf hY.

qF qy (ijLMdgI dy sPLr ivc smy smy dy pRBfv nfl ies mn dI socxI, rihxI bdldI rihMdI hY. asl ivc eyhI hY mnuWKf jIvn aMdrly bfr bfr jugF df bdldy rihxf. jdoN mnuWK dI ijLMdgI df insLfnf bdldf hY qF AusdI rihxI vI (afpxy afp) bdl jFdI hY. (ies qrHF bRfhmx mWq anusfr ijhVf jugF df Jmylf pfieaf igaf hY mnuWK nUM Aus BulyKy ivc pYx dI loV nhI) scfeI ieh hY ik jIvn dy ies Byd ƒ isafxy (igafnI) purK hI smJ skdy hn.

(qF qy asl gwl nUM smJdy dyr nhIN lgygI) jdoN aqy ijs smyN sfzy ies srIr rUpI rQ dI agvfeI (rQvfh) Bfv mn dI rihxI ‘Aucf afcrx’ huMdf hY qF srIr df clx sMqoKI qy itkf vflf huMdf hY; eyhI hY sfzf sqjug df vfsI hoxf.

jykr mnuWK ny mn krky idRVH kr ilaf hY ik Ausny sdfcfrI aqy ivkfr rihq jIvn jIAuxf hY qF srIr df clx vI imQy insLfny (rQvfh) anusfr: burfeIaF, ivkfrF qy kfbU pfAux leI qfkq aqy sUrmqfeI vflf hI hovygf; eyhI hY mnuWK df qRyqy jug df vfsI hoxf.

jdoN mn krky inscy kr ilaf hovy, asF svWC aqy cMigafeIaF BrpUr jIvn hI bqIq krnf hY qF sfzy srIr (rQ) df clx vI qpF vflf (bRfhmxI qp nhI, blik ivkfr, burfeIaF, aAugxF qoN rihq) hovygf. eyhI hY mnuWK df duafpr jug df vfsI hoxf.

jykr mnuWK df mn Bfv rQvfh, hr smy sMsfrk iKcF, pRfpqIaF qy ibnsxhfr pdfrQF dy moh ivc hI AuliJaf rhygf, qF srIr (rQ) afpxy afp iKMn BMgr rsF dI pRfpqI leI hr pl iqRsLnf-Btkxf-mfnsk qxf Bfv kUV dI BTI ivc hI sVdf rhygf. eyhI hY mnuWK leI kljug df vfsI hoxf]1]

gurmiq ivcfr drsLn - 1[ bRfhmxI cfr jug kI hn? bRfhmxI ivsLvfsF anusfr ies isRsLtI dI ivsLysL Aumr sImf imQI geI hY aqy Esy sImf ƒ hI ‘jug’ ikhf hY. jug igxqI ivc cfr dwsy hn. bRfhmx mWq anusfr cfr jugF dI kumvfr Aumr: 1728000, 1296000, 864000 qy 432000 sfl (mnuwKF dy sfl) hY, ies qrHf ieh sfrf smF kul imlf ky iek mhFjug bxdf hY. hryk jug dI Aumr qrqIb vfr GtdI geI hY. ies sMbMDI iKafl idqf hY ik iehnF jugF ivcly jIvF df srIrk bl qy afcrx kmjLor huMdf jf irhf huMdf hY, eysy krky jugF dI Aumr BI nflo nfl GtdI jFdI hY. gurmiq ivc smy dI ies vMz nUM mnuWK mfqr nfl DoKf disaf hY aqy pRvfn nhI kIqf. AuNj vI dunIaf Br dy hor iksy Bfg, dysL jF siBaqf ny smy dI ies jug vMz nUM nhI mMinaf. eyQoN qIk ik Bfrq ivc hI eIsfeI qy muslmfn vI smy dI dwsI geI ies jug vMz nUM nhI mMndy.

2[ ieko smy cohF jugF ‘c vfsf - kyvl afpxy mn dI iBMn iBMn iqafrI aqy idRVHqf kfrn, khy jFdy cfr jugF vfly vK vK suBfvF dy cfry bMdy aj aqy ieko smyN iml skdy hn. qF qy iPr ivcfrn df ivsLf hY ik ies ivc smy bfry ies jugF vflI vMz ny kI kIqf? eyhI kfrx hY ik gurbfxI ivc bfr-bfr mn dI sMBfl aqy mn nUM Bfxy ivc itkfAux dI gwl qy hI jLor idqf igaf hY aqy iksy vI aijhI jug vMz nUM pRvfn nhI kIqf.

3[ ‘igafnI buJih qfih’ - gurbfxI anusfr igafnI hoxf, jIvn dI Aus avsQf df nF hY jdoN mnuWK dIaF afqimk pKoN dovyN aKF KulH cukIaF hox. Bfv jo krqy bfry vI spsLt hovy aqy krqy nUM pfAux dy jIvn rfh bfry vI. PLurmfn hY, "duie duie locn pyKf] hAu hir ibnu aAuru n dyKf]" (pM:655) "nfnk sy aKVIaF ibaMin ijnI izsMdo mf iprI]" (pM:577). pfiqsLfh ny eyQy spsLt kIqf hY ik jIvn dI ies sWcfeI nUM kyvl aijhy igafnvfn hI smJdy hn ik jugF vflIaF bRfhmxI gwlF inrmUl aqy gumrfhkun hn.

4[ juWgF dI vMz, korf DoKf - gurmiq anusfr smy vflI ies jug vMz vflI iQAUrI nUM mnuWKI smfj nfl korf DoKf qy TwgI hI disaf hY; pRvfn nhI kIqf. ies slok rfhIN gurU sfihb ny, bRfhmx mWq rfhI kIqI smy dI jugF vflI vMz df KoKlfpx prgt kIqf hY. PLurmFdy hn ik sqjug, q®yqf, duafpr, kljug - smy dI iksy vMz df nF nhI, loV hY qF kyvl afpxy mn dI sMBfl dI.

blik ijs jIvn rihxI ivc ‘Drm’ pRbl hovy, AuQy khy jFdy ‘sqjug’ df hI vfsf mMn lYxf cfhIdf hY. ijs jIvn rihxI ivc ‘kUVu’ pRDfn hY, EQy kljug df pihrf mMnxf cfhIdf hY. smy df pRBfv sMpUrn jgq dy mnuWKF qy ieko ijhf kdy nhI huMdf. jgq dy iensfnF dI afpxI rihxI qy suBfAu anusfr iBMn iBMn huMdf hY. iksy dy afcrn dy bdl jfx nfl hI, Aus mnuWK df mfno jug vI bdl jFdf hY, gurbfxI anusfr iehI hY mnuWKf jIvn dI scfeI. qF qy ikhVf mnuWK iks smyN iks jug dI mMnI jf rhI rhxI ivc vs irhf hY, iesdI pCfx mnuWK nUM afpxI rihxI qy suBf qoN afp krky, afpxy jIvn dI agy sMBfl krn dI loV huMdI hY.

5[ sm aqy afcrx, dovyN iBMn iBMn - lMmy smyN qoN pRBfv idqf igaf hY ik hryk jug ivc vwsx vfly mnuWK dI rihxI aqy afcrx vKo vK huMdf sI. eysy krky jug dy bdldy hI mnuWK dI rihxI qy suBf dovy bdl jFdy sn. gurdyv ny ies slok rfhIN ies ivcfr nUM glq qy mnuWK nfl korf DoKf disaf hY. spsLt kIqf hY ik hryk smy, hryk rihxI aqy afcrx df mnuWK iml skdf hY. mnuWK dI rihxI aqy suBfAu, mnuWK dy mn dI sMBfl qy inrBr krdf hY. iksy mnuWK dy afcrx df sMbMD iksy jug jF smy dI vMz nfl bJf hoieaf nhI huMdf. smf kyvl EhI cMgf huMdf hY jo krqfr dI Xfd ivc bqIq hovy. PLurmfn hY, "sfeI GVI sulKxI ismrq hir nfm]" (pM: 918) aqy "sf vylf prvfxu ijqu siqguru Byitaf]" (pM: 520), iPLr BfvyN smf koeI vI ikAuN nf hovy.

mÚ 1 ] sfm khY syqMbru suafmI sc mih afCY sfic rhy]

sBu ko sic smfvY] irgu khY rihaf BrpUir] rfm nfmu dyvf mih sUru]

nfie lieaY prfCq jfih] nfnk qAu moKMqru pfih]

juj mih joir ClI cMdRfvil kfnÙ ik®snu jfdmu Bieaf]

pfrjfqu gopI lY afieaf ibMdRfbn mih rMgu kIaf]

kil mih bydu aQrbxu hUaf nfAu KudfeI alhu Bieaf]

nIl bsqR ly kpVy pihry qurk pTfxI amlu kIaf]

cfry vyd hoey sicaf] pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr]

BAu Bgiq kir nIcu sdfey] qAu nfnk moKMqru pfey]2] (470)

slok dy arQF nUM smJx leI kuJ Kfs nukqy: nukqf nM: 1[ ‘sfm khY’ qoN lY ky ‘cfr vIcfr’ qIk gurU sfihb ny inrol bRfhmxI mWq rfhIN idwqI ivcfrDfrf nUM hI ibafinaf hY. ies ivc afpxy vwloN iksy qrHF df vI vfDf-Gftf nhIN kIqf. AupRMq ‘BAu Bgiq kir … moKMqru pfey’, aMqm pMkqI ivc gurdyv ny, bRfhmx rfhI idqI ivcfrDfrf pRQfey gurmiq dy isDFq nUM spsLt kIqf hY. ies qrHF afp ny bVy dlIlL BrpUr ZMg nfl bRfhmx dI ivcffrDfrf dy KoKlypx dy mukfbly gurmiq dI srb-Auqm ivcfrDfrf nUM pRgt kIqf hY.

nukqf nM: 2[ ‘kil mih bydu aQrbxu hUaf’ - ijvyN ies quk ivc ‘kljug’ dy nfl lPLjL ‘bydu aQrbxu’ vI vriqaf hY. slok dy arQF nUM smJx leI iqvyN hI ies qoN pihlIaF pMkqIaF ivc vI ‘sfm’ Bfv ‘sfm vyd’ qy Aus nfl siqjug, irg Bfv irgvyd nfl ‘qRyqf jug’, juj Bfv ‘Xjurvyd’ dy nfl ‘duafpr jug’ nUM vI vrqxf hY. AupRokq pMkqI ivc gurdyv ny ies bfry spsLt iesLfrf dy idqf hY ijs Aupr sfnUM iDafn dyx dI ivsLysL loV hY.

nukqf nM: 3[ BfvyN ik gurbfxI dy hryk aMg aqy pMgqI df sbMD sfzI jIvn jfc nfl hY aqy gurbfxI sfzy leI jIvn-ivigafn hY. iPLr vI hQly slok df vyrvf qy arQ ivsLysL iDafn mMgdy hn. bfxI dy hI kuJ hor sLbdF dI qrHF ies slok dy arQ ieqny gihry aqy ipCokV sihq hn ik arQF nUM spsLt krn leI lMmy vyrvy aqy kuJ GuMzIaF Kohlx dI vI loV sI, ijhVI ik akfl purKu dI bKisLsL sdkf, kfPLI hWd qIk eyQy pUrI kIqI geI hY. eyhI kfrx hY pfTkF dI shUlq leI ies slok dy aMq ivc bfkI stIk qoN vKrf ZMg vI vriqaf hY jo bfkI sfrI ilKq ivc kyvl igxqI dy slokF nUM Czky hor ikDry nhI vriqaf. Auh ieh ik iesdy arQF dI smfpqI AupRMq ies ivcly bMdF Aupr kRmvfr iPLr qoN sMKyp Jfq pfeI geI hY. pfTkF nUM bynqI hY ik slok dI smfpqI smy iesdf pUrf lfB lYx.

pd arQ - sfm - vydF dy kRm ivc qIjf vyd aQvf sfm vyd (pRkrx anusfr siqjug vI). syqMbr - icwtf, sPYd. suafmI - pRBU. afCY - rihMdf hY. sfic rhY - sc ivc siQq, inXmbD. sBu ko sic smfvY - (siqjug ivc) hryk df suBfAy sWc ivc hI itikaf df sI.

irgu - irg vyd (pRkrx anusfr qRyqf jug vI) rfm nfm - (dsrQ suq) rfm df nfm. dyvf mih - dyviqaF ivcoN. sUr - sUrj, sUrj dI nIafeI. nfie lieaY - (dsrQ suq rfm df) nfm jpx nfl. prfCq - pfp. jfih- Dul jFdy sn. moKMqr - mukqI. pfih - pRfpq krdy sn.

juj - Xjurvyd (pRkrx anusfr duafpr jug vI). joir - jLor nfl, Dky nfl, jbrdsqI. ClI - Cilaf, kpt nfl hfsl kIqf. cMd®fvil - gopI (rfDf dI ccyrI BYx). jfdmu - jfdv kul ivc pYdf hoey sRI ikRsLn. gopI - guaflx (sqÎBfmf) gopI leI. pfrjfqu - ieMdr dy bfgL ‘nMdn’ ivc vDIaf jfqI dy pMj ruK dsy hn. iehnF pMjF ivcoN hI iek ‘pfrjfq’ vI disaf hY. ikRsLn jI ny ‘sqÎBfmf’ qoN afpxI kfm ieCf pUrI krn leI ieMdr dy bfgL ivcoN ‘pfrjfq’ ruwK pwut ilaFdf qy ‘sqÎBfmf’ dy bfgL ivc lf idqf. ibMdRfbn mih rMgu kIaf - (bdly ivc) ibMdRfbx ivc rMgrlIaF mnfeIaF.

kil mih - kiljug ivc. aQrbxu - aQrbx vyd, aQrbx vyd df bolbflf. alhu - alfh, rwb. ‘nfAu KudfeI alhu Bieaf’ - hux kljug ivc ‘suafmI’ df nfAuN (rfm qy jfdv kul dy kfnH - ikRsLn bdly) ‘Kudf’ qy ‘alfh’ ho igaf hY (Bfv lokF ny rfm-rfm, ikRsLn-ikRsLn kihx dI bjfey alfh-alfh qy Kudf-Kudf kihxf afrMB kr idqf hY). amlu - rihxI-krxI. qurk pTfxI amlu kIaf - qurkF pTfxF vflI rihxI-krxI bx geI hY. cfry vyd - bRfhmx mq dy cfr vyd-irg, Xjur, sfm qy aQrbx. sicafr - swcy sfbq hoey hn. pVih - (jo) pVHdy hn. guxih - jo ivcfrdy hn. iqnÙ cfr vIcfr - AuhnF dy ivcfr, AuhnF dI rihxI. cfr - suMdr. ‘cfry vyd hoey sicafr - (ies qrHF bRfhmx dfhvf krdf hY ik AusdI cfr jugF, cfr vydF, jug jug dy pRgt kIqy avqfrF aqy jug jug leI Bgvfn dy vK-vK rMgF vflI gwl hryk smy nfl sdf swcI sfbq hoeI hY.

BAu - akfl purKu dy inrml BAu ivc. Bgiq - pRymf BgqI nfl, sMpUrx smrpx dI Bfvnf nfl, (ikhVI Bgiq jF BgqI vflf suBfAu? krqy pRBu dy rMg ivc rMgy rihx vfly jIAUiVaF dy suBfAu vflI BgqI; jQf, "nfnk Bgqf BuK sflfhxu scu nfmu afDfru] sdf anµid rhih idnu rfqI guxvMiqaf pf Cfru]" (pM:466) jF iPLr, "Bgq qyrY min Bfvdy dir sohin kIriq gfvdy]" (pM:468). nIcu sdfey - nIvF ho ky cly, krqy dI rjf nUM smrpq hoky clx vflf suBfAu. sdf krqy dI rjLf ivc hI KusL rh.y jQf, "rMig hsih rMig rovih cup BI kir jfih] prvfh nfhI iksY kyrI bfJu scy nfh] dir vft Aupir Krcu mMgf jbY dyie q Kfih]" (pM:473) qAu - ies qrIky. moKMqru pfey; aijhy mnuWK jIvn mukq ho jFdy hn.

"BfAu Bgiq kir nIcu sdfey] qAu nfnk moKMqru pfey]" –ieh pMgqIaF gurU sfihb vloN "cfry vyd hoey sicafr] pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr]" dy mukfbly, gurmiq dy afdrsLk isDFq nUM pRgt kr rhIaF hn]2]

arQ- (bRfhmxI ivcfrDfrf anusfr) sfm vyd icwty (syqMbr) rMg nUM pRgt krdf hY (sfm khY) eysy qrHF (sqjug ‘c) jgq dy suafmI df rMg vI ‘syqMbru’ (icwtf, sPLYd) hI sI Bfv, hr pfsy mYl rihq icwtI scfeI df hI vrqfrf sI. Bgvfn (lokF dy suBf icc ‘swc’ rUp hoky itikaf df sI. (siqjug ‘c) hryk jIv ‘swc’ dI avsQf ivc hI lIn sI.(ies leI siqjug ivc Bgvfn nUM iksy ivsLysL avqfr dy rUp ivc jnm lYx dI loV nhI peI)

irg vyd (jo pIly rMg) nUM pRgt krdf hY (irg khY) iqvyN q®yqy jug ‘c (dsLrQ suq sRI) rfm df nfm hI sfry dyviqaF ivcoN sUrj vFÕ cmkdf sI. lokfeI dy ihrdy ‘c sRI rfm (dsLrQ suq) hI sB QfeIN ivafpk sn. gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn ik (bRfhmx anusfr) Aus smyN (dsLrQ suq) rfm df nF ilaF (lokF dy sfry) pfp dUr ho jFdy sn qy lok mukqI (moKMqru) nUM hfsl kr lYNdy sn. (ies qrHF qRyqy ivc dsLrQ suq rfm hI lokF leI Drm dI QMmI, mukqI df duafr aqy Bgvfn dy pIly rMg vflI ‘mRXfdf’ dy idAuqk sn)

Xjur vyd (juj mih) aqy duafpr ivc (Xjur vyd df bolbflf sI. Xjur vyd cUMik lfl rMg nUM pRgt krdf hY eysy qrHF Aus jug ivc Bgvfn df rMg vI lfl sI, ikAuNik lfl rMg afpxy afp ivc bhfdrI df idAuqk hY. eysy bhfdrI aqy Aus jug ivc Bgvfn dy lfl rMg df sbUq) Aus jug ivc jgq dy mflk ‘jfdmu’ kul df sFvlf (kMn) ik®sLn krky pRiswD ho igaf. (Auh ikRsLn) ijs ny jLor nfl cMd®fvl ƒ Cilaf aqy ijs ikRsLn ny afpxI gopI (sqÎBfmf) dI Kfqr (ieMdr dy bfgL ‘coN) pfrjfq ruK ilafky Aus dy bdly ibMd®fbn ivc rMgrlIaF mnfeIaF (aqy bhfdrI dy kfrnfmy kIqy).

hux kljug ivc (aQrbx vyd ijs ivc jfdU-tUxy qy vsLIkrx afid df ivsLf hI pRDfn hY aqy eyhI krnIaF ies jug ivc Bgvfn dy rMg df ‘kflf’ hoxf vI sfbq krdIaF hn. eyhI kfrn hY ik ies smy aQrbx hI) pRDfn vyd ho igaf hY (eysy df bolbflf hY aqy kljug dy pRBfv df hI nqIjf hY ik hux jgq dy mflk df nfm rfm-ikRsLn qoN bdlky) ‘KLudf’ qy ‘alfh’ vwjx lg ipaf hY. qurkF qy pTfxF df rfj af igaf hY. lokfeI vloN AuhnF dI hI krxI-rihxI anusfr aml ho irhf hY. lokF ny (afpxI sMsikRqI, pihrfvy Cwz idqy hn aqy ieslfmI) nIlf pihrfvf pihnxf sLurU kr idqf hY.

ies qrHF (ieh sfrf vyrvf dyx qoN bfd) bRfhmx PLKr nfl kihMdf hY ‘cfry vyd hoey sicafr’ Bfv myrI pihlF qoN pRkt iQAUrI anusfr hI cfry vyd, cfr jug, jug-jug dy avqfr, iPLr iehnF cOhF hI jugF anusfr suafmI dy hryk jug ivc Ausdy iBMn iBMn rMgF vflI gwl iblkul swc sfbq hoeI hY) qF qy hryk jug ivc jo jo lok XkIn nfl myrI AupRokq (idqI syD qy) cldy-ivcfrdy afey qy hux vI ivcfrdy hn kyvl EhI lok suMdr-sohxy jIvn nUM pRfpq hoey hn.

(slok dy aMq ivc gurdyv df PLYslf hY ik AupRokq sfrI bRfhmxI ivcfrDfrf ijs dy leI bRfhmx dfhvy kr irhf hY ik ieh moKMqru jF jIvn mukq df mfrg hY, ieh TIk nhIN hY; blik iesdy Ault:)

"BAu Bgiq kir nIcu sdfey] qAu nfnk moKMqru pfey]" Bfv mnuWK jdoN pRBu dy inrml BAu (BAu)ivc af ky, jIvn nUM krqy dy rMg ivc rMg lYNdf (AusdI prymf BgqI ivc af jFdf hY) aqy sMpUrx smrpx Bfvnf nfl AusdI rihnI pRBU dy sLukrfny-rjLf vflI (nIcu sdfey) Bfv ‘hukim rjfeI clxf’ vflI bx jFdI hY qF asl ivc aijhy jIvn vfly jIAUVy hI jIvn-mukq, ‘sicafr’ (moKMqru pfey) dI –avsQf nUM pf lYNdy hn]2]

slok ivc afey ivsLysL pRkrx- 1[ cfr vyd - bRfhmx mWq dy nMbrvfr cfr vyd, BfeI kfhn isMG jI nfBf dy afDfr qy sMKyp jfxkfrI sihq:

1[ irgvyd 2[ Xjur vyd 3[ sfm vyd 4[ aQrvn vyd

1[ irgvyd - irg, sB qoN purfxf vyd hY. irg sLbd sMsikRq dI ircu DfqU qoN bixaf hY ijs dy arQ hn Ausqq. jdoN mnuWK ny afpxI nf smJI kfrx aijhf mMn ilaf ik kudrq dI hr dyx ipCy Aus df koeI dyvqf Bfv dyx vflf jF vK-vK kMtoRlr hY, qF Aus ny AuhnF anykF dyviqaF nUM KusL rKx aqy AhuHF nUM afpxy ihqF ivc vrqx leIy, AuhnF dI Ausqq ivc anykF mMqrF dI rcnf kIqI. sUrj, cMd, hvf, awg, pfxI Bfv hryk vsqU df vKo vwK dyvqf (dyx vflf jF kMtrolr) imiQaf igaf. dyvqf sMsikRq df sLbd hY ijs dy arQ hn dyx vflf. puilMg sLkqIaF nUM dyvqy aqy iesqrI ilMg sLkqIaF nUM dyvIaF krky pRcfiraf igaf.

AupRMq iehnF vK-vK dyvI-dyviqaF dI squqI ivc mMqrF dI rcnf kIqI geI, Esy sMgRih df nfm hI irgvyd hY. anykF dyviqaF df krqf vI anuBv kIqf aqy AusdI squWqI ivc vI mMqRr dI rcnf mojUd hY, pr jigafsU iBMn iBMn qy byaMq dyvI-dyviqaF vKo-vKrIaF mMgF-loVF ‘qy AunHf dI squqI ivc hI eynf vD AulJ jFdf hY ik krqy qIk phuMcxf hr iksy dy vws df rih hI nhI jFdf. irgvyd dy mMMqRr df sMgRih 1,53,826 hY. rMgF anusfr irgvyd df rMg pIlf aqy iesdy pfT-ivcfr smy pIly kpVy pfAux df ivDfn hY.

2[ Xjur vyd - Xjurvyd df nfm sMsikRq dI ‘Xju’ DfqU qoN idqf igaf hY aqy arQ hY ‘Xg’. jdoN anykF dyvIaF-dyvqy imQ ley gey, qF suafl pYdf hoieaf iehnF dI squqI df koeI sFJf qy Xog ZMg liBaf jfvy. ies qrHF jo ZMg liBaf igaf, Auh sI XwgF vflf ZMg. iBMn iBMn XwgF qy afDfrq ‘Xjur vyd’ dI rcnf hoeI. ies vyd dIaF do sihMqF hn. ies df rMg lfl mMinaf jFdf hY aqy ies dy pfT-ivcfr leI lfl rMg dy kpVy Dfrn krny huMdy hn.

3[ sfm vyd - sfm sMsikRq dy sLbd ‘sfmX’ qoN hoNd ‘c afieaf hY ijs dy arQ hn smfnqf. dyviqaF dI klpnf aqy AuhnF dI squWqI df XgF vflf ZMg imQ lYx qoN bfad jo nvIN musLkl afeI, Auh sI, iks dyvqy dI squqI ivc kyhVy Xg smyN, ikhVy mMqr df Aucfrx hoxf cfhIdf hY. ies smfnqf dI loV nUM sfhmxy rK ky ieh qIjf vyd hoNd ‘c afieaf. ies vyd aMdr kul 1549 mMqr hn. sfm vyd df rMg sPYd aqy ivcfr krn vfsqy icty vsqr Dfrn krn df ivDfn hY.

4[ aQrvx vyd - rMgF anusfr aQrvx vyd df rMg kflf disaf hY. iesdI ivcfr leI kfly kpVy pfAux df ivDfn hY. aQrbx vyd dy pRDfn aMg jfdU toxy, vsLIkrx afid hI hn. ieh vyd sB qoN bfd hoNd ivc afieaf mMinaf jFdf hY. ies vyd ivc kul 760 mMqr hn. spsLt huMdf hY, jdoN dyviqaF dI klpxf, AuhnF dI pUjf afid pRbl ho geI aqy pihly iqMnF hI vydF df BrvF pRcfr vI ho cukf, qd qIk Boly Bfly lokF dy mnF ivc bRfhmx vrg dI Cfp kfPLI pwkI ho cukI sI. lok bRfhmx nUM hI Bgvfn jF rwb df mUMh vI smJx lg peyy. mqlb ieh ik AuhnF nUM rwb dy bulfry aqy AuhnF dy mUMh ivcoN inklI iek-iek gwl nUM rwb dI khI gl smJx lgy. huMdf vI ikAuN nf, anykF pusqkF jo bRfhmx vrg vloN Drm dy nfm hyT rcIaF jf cukIaF sn, mUl rUp ivc ieh sB bRfhmx pusqkF hI qF sn.

pRkrx 2[ vydF dy cfr rMgF vflf ivDfn - bRfhmxI pusqkF ivc vydF dy iBMn-iBMn cfr rMg dsy hn. gfieqRI qMqR dy ptl pMjvyN ivc sfm vyd df rMg hIry vrgf ictf (iblkul sPYd), irg vyd df iplqx vflf pIlf, Xjur vyd df lfl aqy aQrvx df pIsy hoey surmy vrgf kflf. pusqk ‘crx ivAUh’ krqf kfiqXfn irsLI ivc vI vydF dy rMg eysy qrHF hI idqy hn.

vyrvf af cukf hY ik vK vK vydF dI ivcfr-pfT smyN dsy gey vK-vK cfr rMgF anusfr hI kpVy pf ky, AuhnF df pfT-vIcfr krn df ivDfn hY. gurU nfnk pfiqsLfh ‘mfJ kI vfr’ ivc ies ivsLy nUM ies qrHF ibafndy hn "bgf rqf pIalf kflf bydf krI pukfr]" (pM:139) Bfv sPYd, lfl, pIly aqy kfly kpVy pf ky vydF dI ivcfr kIqI jFdI hY.

pRkrx - 3[ dvydI, iqRvydI, cqurvydI jF cOby - cyqy rhy! do vydF dy igafqf nUM dvydI, iqMn vydF dy igafqf nUM iqRvydI aqy cfr vydF dy igafqf nUM cqurvydI jF cOby krky sidaf jFdf hY.

pRkrx - 4[ cfrF jugF ivc Bgvfn dy cfr rMg - vydF dy dsy rMgf dI qrHF hI hr jug ivc Bgvfn df rMg vI ictf, pIlf, lfl qy kflf hI disaf hY. mhfBfrq, vn prv aiDafie 189 ivc Bgvfn ny hr jug ivc afpxy rMg ies qrHF ibafny hn: siqjug ivc ictf, qRYqf ivc pIlf, duafpr ivc lfl aqy kljug ivc kflf.

pRkrx - 5[ kRm anusfr cfr jug aqy jugF dI Aumr: (1)siqjug (2) duafpr (3) qRyqf (4) kiljug. (1) siqjug - siqjug bfry ikhf hY siqjug ivc Drm dy cfry pYr mOjUd sn. eysy krky, ies jug dy vfsI pUrn swqvfdI, inXmbD jIvn vfly aqy sdfcfr dI Aucqm sImf nUM pRfpq sn. Aus jug dy lok sc dI mRXfdf ivc rihMdy sn. eysy qoN Aus jug ivc Bgvfn df rMg afpxy afp ivc sPLYd hoxf sfbq huMdf hY. eyhI kfrn sI Aus jug ivc Bgvfn nUM koeI vKrf avqfr Dfrn krn dI loV hI nhI peI. eyhI vjfh sI ik siqjug nUM Bogx leI afpxI pUrI Aumr dy 17,28,000 (sqfrF lwK aTfeI hjLfr sfl) vI pRfpq hoeI. ies jug df vyd, ‘sfm vyd’ sI aqy sfm vyd vI icty rMg nUM hI pRgt krdf hY.

qRyqf - qRyqy bfry ikhf hY ik ies jug ivc Drm cfr dI bjfey iqMn pYrF qy af igaf Bfv Drm iqMn ihsy rih igaf aqy iesdf iek pYr Gt igaf. eysy kfrn qRyqy nUM afpxI kul Aumr df 3/4 Bfv 12, 96000 (bfrF lK iCafnvyN hjLfr sfl) df smF pRfpq hoieaf. eysy kfrx Drm dI mRXfdf nUM kfiem rKx leI Bgvfn nUM (dsrQ suq) rfm dy rUp ivc avqfr Dfrn krnf ipaf aqy Auh mRXfdf pursLoqm rfm bxy. ies qrHF Auh lokF leI ies Gt cukyy Drm dI QMmHI sn. sRI rfm df mRXfdf pursLoqm hoxf hI sfbq krdf hY ik ies jug ivc Bgvfn df rMg pIlf sI. Aus jug ivc irgvyd jo pIly rMg df pRgtfvf hY qy Esy df bolbflf sI.

duafpr - duafpr ivc Drm df iek pYr hor Gt igaf aqy lokF dy afcrx ivc Drm kyvl do ihsy hI bicaf. eyhI kfrn sI ik duafpr nUM afpxI kul Aumr df kyvl 1/2 Bfv 8,64000 (aT lK coNsT hjLfr sfl) pRfpq hoieaf. ies jug ivc Bgvfn df avqfr sRI ikRsLn sn jo bhfdrI df pRgtfvf aqy eysy bhfdrI kfrn ies jug ivc Bgvfn df rMg lfl hox df sbUq vI sn. ies jug df muK vyd Xjurvyd sI, Xjurvyd vI lfl rMg nUM hI pRgt krdf hY.

kljug - kljug ivc Drm kyvl iek pYr qy af igaf hY. ies jug ivc Drm df kyvl iek ihsf jF iek pYr hI bfkI hY. eysy kfrn lokF ivc ‘Drm’ nfm mfqr rih igaf hY. ies jug nUM pUry jug dI kul Aumr df kyvl cOQf ihsf 4,32000 (cfr lK bqI hjLfr sfl) hI pRfpq hoieaf hY. ies jug ‘c sfry pfsy JUT, Pryb[ TgIaF dI kflK pRDfn hY. ieh kflK hI ies jug ivc Bgvfn df rMg kflf hoxf sfbq krdI hY. eysy qrHF aQrvx vyd vI kfly rMg nUM hI pRgt krdf hY. eyhI kfrn hY ik ies smyN bfkI iqMnF vydF dI gl qF rih hI cukI hY kyvl jfdU, tUixaF, vsIkrx afid nfl BrpUr aQrvx vyd df hI bolbflf hoieaf ipaf hY.

pRkrx - 6[ ‘juj mih joir ClI cMdRfvil’ - cMdRfvl sRI ikRsLn jI dy smyN iek gopI df nF sI. ieh rfDf dI ccyrI BYx dsI geI hY. rfDf, virKBfn dI aqy cMdRfvl, cMdRBfn dI lVkI sI. pRsMg anusfr sfrIaF gopIaF ny afpxy afp nUM ikRsLn jI dy hvfly kr idqf pr cMdRfvl ies dy leI iqafr nf hoeI. ikRsLn jI ny vI Tfx leI ik cMdRfvl nUM qF avwsL hI pRfpq krnf hY. cMdRfvl, govrDn nfm dy bRfhmx nfl ivafhI geI aqy krlf nfmk ipMz ivc rihx lwgI. iek idn ikRsLn jI, lVkI dy Bys ivc Aus dy ipMz jf pujy aqy AusdI sws nUM afpxy bfry, cMdRfvl dI msyrI BYx hox df ivsLvfsL krvf idqf. sLfm nUM hnyrf ho jfx qy, Esy dy Gr, rfq cMdRfvl kol qy Esy dy kmry ivc hI afrfm krn df pRogrfm vI isry cVHvf ilaf. ies qrHF rfq smyN ikRsLn jI, cMdRfvl nUM, DoKy nfl qy jLbrdsqI Bogx ivc sPl ho gey . jQf, ‘[[[ joir ClI cMdRfvil, kfnÙ ik®snu jfdmu Bieaf]’

pRkrx - 7[ "pfrjfqu gopI lY afieaf" - eyQy gopI qoN Bfv ikRsLn jI dI gopI sqBfmf qoN hY. bRfhmx mWq rfhI idqy ivsLvfsF anusfr, dyviqaF dy rfjf ieMdr dy bfgL ‘nMdn’ ivc pMj qrHF dy ivsLysL jfqI dy ruwK khy jFdy hn; ijnHF dy nF hn: mMdfr, pfrjfq, klpruK aqy hrI cMdn. khfxI anusfr ikRsLn jI dI iek gopI sqBfmf ny sLrq rKI ik jy ikRsLn jI AusnUM pRfpq krnf cfhuMdy hn qF pihlF ieMdr dy bfgL ivcoN pfrjfq ruK ilaf ky Ausdy bfgL ivc lfAux. ies qy ikRsLn jI nUM afpxI loV pUrI krn leI eysy qrHF hI krnf ipaf. gurdyv ies nUM ies slok ivc iesqrHF ibafndy hn: "pfrjfqu gopI lY afieaf ibMdRfbn mih rMgu kIaf]" ‘sqBfmf’ rfjf sq®fijq dI DI qy ikRsLn jI dI ipafrI iesqrI dsI hY. KUbI ieh ik ijhVy ruK qF DrqI Aupr afey hI nhIN AuhnF dI gwl qF Cz idE; khfxI anusfr ijhVf pfrjfq ruK, ikRsLn jI ny ibRMdfbn ivc Auqfr ilaFdf, Aus nUM vI aj qIk iksy nhI dyiKaf aqy nf hI Aus dI nsl hI idKfeI idWqI hY.

gurmiq ivcfr drsLn 1[ "cfry vyd hoey sicafr]" - ieh ivsLf apxy afp ivc hI bhuq gihrf aqy gMBIr hY ies leI ivsLysL iDafn mMgdf hY. gihrfeI ivc igaF hI gl pUrI qrHF KulHdI hY ik afKr ieh qfxf-bfx hY kI? EprI njLry ies bfry kuJ vI smJ ivc afAuxf afsfn nhI. bRfhmx rfhIN KVHy kIqy ies gorKDMdy anusfr vyd cfr hn. eysy qrHF jug vI cfr hI hn aqy iehnF jugF dy avqfr vI iBMn iBMn hn. ies sfry qoN vD hYrfn krn vflI iesdI dyx hY cfr rMgF vflf iek qfxf-bfxf. ieh qfxf-bfxf ajyhf ckR-ivAUh hY ijs ivc jykr iek vfrI bMdf Ps jfvy qF Aus qoN bfd, ies ivco vfps inklxf, iksy mfeI dy lfl leI jy asMBv nhI qF Gt qoN Gt afsfn vI nhI. Ausdy ies ckR-ivAUh nUM smJxf, AupRMq Aus nUM by-imsfl dlyrI nfl sMsfr sfhmxy pRgt krnf aqy lokfeI nUM ies pKoN sucyq krnf,iek hYrfnknx sUrmqfeI hY. ies mrdfngI leI jykr sMsfr pDr qy koeI pRgt rUp ivc sfhmxy afieaf hY qF Auh kyvl gurU nfnk pfiqsLfh hI hn. hQly slok rfhIN gurdyv ipqf ny iesy ckR-ivAUh nUM hI qoiVaf hY.

2[ bhfdrI qy sUrmqfeI dy avqfr - ijvyN ik dyK cuky hF bRfhmx ivcfrDfrf muqfbk duafpr jug bhfdurI df juWg sI iesy kfrx Xjurvyd dI inafeIN ies jug df rMg vI lfl hI disaf hY. vYsy vI lfl rMg bhfdrI df hI idAuqk huMdf hY. eysy qrHF sRI ikRsLn jI nUM Aus jug ivc Bgvfn df avqfr aqy bhfdrI dI pRgtfvf disaf hY. ieh vKrI gl hY ik pihlF qF gurmiq iksy aijhI jug vMz nUM hI pRvfn nhI krdI. dUjf gurmiq df akfl purKu, rwb qF "jugu jugu eyko vysu]" (bfxI jpu) hY. hor qF hor eysy pRkrx anusfr qIjI gl ieh ik krqf, isrjxhfr kdy vI jnm Dfr Dfr ky bfr bfr sMsfr ivc nhI afAuNdf, Auh qF hr smy apxI rcnf dy jLwry jLwry ivc vws irhf hY: "sB mih joiq joiq hY soie]" (pM: 13). hor qf hor gurmiq df krqfr qF ‘ajUnI’ hY blik eyQoN qIk ikhf hY, "so muKu jlAu ijqu khih Tfkur jonI]3] jnim n mrY n afvY n jfie] nfnk kf pRBu rihE smfie]" (pM: 1136). KYr iPLr vI Auh iek vKrf ivsLf hY. eyQy qF ies bfry kyvl eynf ku iesLfrf hI kfPLI hY.

eyQy qF gurdyv ieh suafl kr rhy hn ik aY BfeI! jykr scmuWc duafpr jug dy khy jFdy sRI ikRsLn bhfdrI df hI avqfr aqy eysy kfrn duafpr jug ivc Bgvfn dy lfl rMg df hI pRgtfvf sn qF ijhVIaF cMdRfvl qy pfrjfq afid vflIaF GtnfvF nUM qUM afp hI ikRsLn jI nfl pRcwlq kr rKIaF hn; qF qy qUM afp hI dws, "kI cdRfvl qy pfrjfq vrgy eyhI hn qyry Bgvfn dy bhfdrI dy kfrnfmy jo Ausdf Bgvfn hoxf sfbq kr rhy hn!"

3["jug cfry nfim vizafeI hoeI" - pRkrxF ivcoN inkldy, sfzy sfhmxy bRfhmxI ivsLvfsF anusfr hI jugF bfry gl krdy, hr afAux vfly jug ivc, iek iek krky Drm dy pYr tutx df ijLkr afieaf. iPLr Esy anupfq ivc kRmvfr jugF dI Aumr aqy AuhnF ivcoN Drm qy lokfeI dy afcrx dy Gtx dI gl vI dyKI. dr asl ies ivsLvfs dI jVH ikQy hY, ieh vI sfrf acxcyq nhI blik ies nUM smJxf qF hor vI idlcsp hovygf. ies pRclx ipCy isLv purfx, aiDafie 32-33 ivc, afeI iek vfrqf hY. gfQf anusfr rfjf arnxX dI iek pwuqrI pdmf, smy dI sB qoN suMdr lVkI sI. iek vfrI ipplfd munI (ippl df pyV) ny hT kIqf ik rfjf arnxX, afpxI puqrI pdmf df ivafh Aus nfl kr dyvy. iesqy rfjf qy rfxI Gbrf gey pr apxy vMsL nUM ipplfd irsLI dy sLfp dI kropI qoN bcfAux leI, rfjf ny pdmf df ivafh ipplfd irsLI nfl kr idqf pr bfad ivc Auh dovyN rfjf qy rfxI afpxI puwqrI dy eysy gLm ivc hI Kqm vI ho gey.

iek idn Drmrfj ny ivcfiraf, dyKxf cfhIdf hY, smyN dI mhfn suMdrI pdmf, sLfied Aus buZy qy byhd krUp ipplfd nfl KusL vI hY jF nhIN? Drmrfj ny kfmdyv df rUp Dfr ky pdmf nUM prKxf cfihaf. pdmf ny Drmrfj nUM kfmdyv hI mMnky AusdI ies krqUq qy gusf KfDf. pqIbRqf hox kfrx pdmf ny, Drmrfj nUM nsLt ho jfx df sLfp dy idqf. ies sLfp qy, Drmrfj qoN kfmdyv bixaf pr asl ivc Drmrfj Gbrf AuiTaf. khfxI anusfr Ausny apxy asl rUp ivc pRgt hoky bynqI kIqI ik aY suMdrI! jykr mYN hI nsLt ho igaf qF sMsfr df kI bxygf?

aslIaq df pqf lwgx qy pdmf nUM vI ies bfry soc afeI pr sLfp qF Auh dy hI cukI sI aqy ieh sLfp vI sI qF pqIbRqf df. AupRMq Ausny ies sLfp ivc irafieq kIqI qy ikhf cUMik ieh pqIbRqf df sLfp hY lgygf qF jLrUr pr PLrk ieh pvygf ik Drm iek dm nsLt ho jfx dI bjfey, hr afAux vfly jug ivc Drm df iek iek krky pYr nsLt huMdf jfvygf. ies qrHF kdm kdm krky kljug qIk ies df ivnfsL ho jfvygf. AupRMq kljug dI smfpqI bfd, Drm iPLr apxy pUrx rUp ivc pRgt ho jfvygf aqy iPr qoN sqjug lwg jfvygf.

pfTk jn, aijhIaF pOrfxk khfxIaF dI aslIaq bfry afp ihsfb lgf lYx. ies df mqlb ieh hoieaf ik bMdf hI sB kuJ hY, jo cfhy kry; rWb qF koeI hsqI hY hI nhI. iesdy Ault gurbfxI df PLYslf hY: "krx kfrx pRBu eyku hY dUsr nfhI koie]" (pM:276) Bfv kyvl akflpurKu afp hI sfrI rcnf df krqf-Drqf aqy sB kuJ hY. AuNj vI gurmiq iksy aijhy vrF srfpF ivc vI Aukf ivsLvfs nhI rKdI. KYr! qIjy pfiqsLfh ny afpxy iek sLbd ivc AupRokq eysy khfxI df hvflf dy ky mnuWK nUM sucyq kIqf ik aY BfeI! qUM aijhIaF vfDU dIaF by isr pYr khfxIaF ipCy nhI cwlxf aqy jIvn dI scfeI nUM smJxf hY. smf BfvyN koeI vI hovy; mnuWK jdoN pRBu nfl juiVaf hY qF iPLr aKOqI kljug hovy jF kuJ hor, mnuWK Aucy afcrx df jIvn jI skdf hY. rfmklI rfg ivc pfiqsLfh df, pMnf 880 qy, ieh sLbd hY aqy ies sLbd dy rhfAu dy bMd ivc gurdyv PLYslf idMdy hn" "jug cfry nfim vizafeI hoeI] ij nfim lfgY so mukiq hovY, gur ibnu nfmu n pfvY koeI]" ies qoN bfad iPLr eysy sLbd dy aMqm bMd ivc ijhVf ik iksy vI sLbd ivc idqI ivcfr bfry inrnf huMdf hY. sLbd dIaF aMqm pMgqIaF ivc gurdyv PLYslf idMdy hn: "sB jug mih nfmu AUqmu hoeI] gurmuiK ivrlf bUJY koeI] hir nfmu iDafey Bgqu jnu soeI] nfnk juig juig nfim vizafeI hoeI]" jykr eynI spsLt ivcfrDfrf qoN bfad vI asF iehnF jugF afid dy ckrF ivc hI Psy rihxf hY, qF iPLr sfzf vI rwb hI rfKf hY.

4[ rMgF vflf cwkr vI acncyq nhI - jugF, vydF aqy avqfr vfd nUM vK-vK bRfhmxI pusqkF rfhIN afDfr bxf ky, mUl rUp ivc ictf, pIlf, lfl qy kflf vflI rMgF dI vI ieko hI kVI nfl joiVaf igaf hY. ivsLf vydF df hovy, jugF df jF iPr avqfrF df, rMgF dI kVI ieko hI hY. ieh rMgF vflI cox qy cwkr vI acncyq nhI, ies nUM GiVaf jfxf hI sfPL kr irhf hY ik ieh rMg by arQ nhI sn. iehnF rMgF dy arQF ipCy sMsfr pDr qy lMmy smy qoN eyhI ivsLysL pRBfv ley jFdy hn aqy eyQy vI mnuWK Aupr Esy bxy pRBfvF df hI lfB cukx df Xqn kIqf igaf hY; ijvyN sPLYd - scfeI leI, pIlf - Drm qy mRXfdf leI, lfl - bhfdrI leI, kflf - kflK, klfh klysL, JUT, PLryb qy pfpF TgIaF leI.

5[ "afKr lWk ny qF ivckfr hI afAuxf hY" - pMjfbI df purfxf aKfx hY "srhFdI svIey jF puaFdI, lWk ny qF ivckfr hI afAuxf hY." bRfhmx vrg rfhIN pRgt ies cfr jugF, cfr vydF, hr jug ivc Bgvfn dy vK-vK avqfr; iPLr ies sfry qflmyl nUM ieko hI cfr iBMn-iBMn rMgF vflI rMgF dI gMZ. eynf hI nhI ies sfry ipCy Bgvfn, vI kyhVf sI, Auh koeI ajUnI jF sYBM nhI; blik ijAuN-ijAuN stwzI kro, ieh kyvl ivsLnUM Bgvfn hI hn, hor koeI nhI. Auh ivsLnUM Bgvfn jyhVy kyvl bRfhmxF qy dyviqaF dy hI ihqU hn, pRclq kIqy rfKsLF dy nhI; jd ik gurmiq df rWb qF sfry sMsfr df sFJf, ieko iek, ajUnI aqy sYBM vI hY. eynf hI nhI, sRI rfmcMd qy sRI ikRsLn dIaF pUrIaF gfQfvF GV ky AuhnF nUM Esy ivsLnUM jI df avqfr hI sfbq kIqf hY. afKr ieh gfQfvF vI GVIaF iksny? Auqr imlygf, Esy hI bRhmx ny; nhI qF aKfAuqI surg-nrk, ivsLn lok, vflI Auh ihljul ijsnUM lokF ivc pRcwlq kIqf igaf, ibafnx leI, EQy dyKx kOx igaf sI? Auh vI qF bRfhmx hI sI, koeI hor nhI.

ies sfry df nqIjf EhI hoieaf ijs leI lMmy smyN qoN Xqn ho irhf sI aqy Auh Xqn sI lokF dy mn Aupr bRfhmx dI pRBuswqf nUM pkf krnf. koeI vydF rsqy afvy, avqfr pUjf, jugF rsqy jF Aus afDfr qy pRcwlq bysLumfr gfQfvF-khfxIaF, vihm-Brm, sgn-rIqF, sMgRFdF, pUrnmfsLIaF, misafvF, sUrj-cMd gRihxF, mMglF, CinCrF, iQWqF-vfrF jF rfhU-kyqU, sUqk-pfqk jF hor pRcwlq kIqy krmkFzF rsqy; afKr Ausny pujxf qF bRfhmx kol hI hY. Bfv Ausny bRfhmx dI ivcfrDfrf aqy Ausdy leI AusdI rotI-rojLI df isLkfr qF ho hI jfxf hY. hwQ idKfxy, tyvy, mhUrq, jnm pwqrIaF, hfroskop, Aupf, girh-nKqr, ieh sB kI hn; ieh vI qF EhI kuJ hn, kuJ hor qF nhI. jykr iks vzBfgI jIAuVyy df acfnk iksy kfrn jF gurbfxI rsqy mn hI jfg pvy qF qy TIk, nhI qF bRfhmx dy ies jUly ivcoN inklxf; iksy leI sOKI Kyz qF hY nhI. EQy qF vihm qy sihm vflf aijhf mkVI jfl buixaf ipaf hY ik krqf hI myhr kr dyvy; nhI qF ies mkVI jfl ivcoN inklx leI surfK vI bfkI nhI imldf.

6[ juWg vMz smyN dI koeI vMz nhIN - gurmiq df PLYslf hY ik juWg vMz smyN dI koeI vMz nhIN aqy mnuWK smfj nfl korf DoKf hY. hor qF hor KflI bRfhmx hI nhI, jy iksy qoN kyvl eynf hI puC ilaf jfvy ik BfeI qUM ds! hux kljug df afrMB hY jF aMq. qF koeI khygf bs jI! hux qF sqjug lwgx hI vflf hY aqy dUjf khygf kljug qF ajy lMmf smf hY aqy qIjf kuJ hor kih dyvygf.

jykr bRfhmxI pusqkF nUM stzI kro qF kljug df afrMB khy jFdy rfjf pIRCq qoN hoieaf disaf hY. qF qy kljug nUM afrMB hoey kyvl 4-5 hjfr sfl hI hoey hn. ajy qF ies ivcfry dI Aumr lgBg sfrI hI bfkI peI hY. iPLr vI ipCly idnF ivc idWlI dIaF dIvfrF qy jgHf-jgHf iliKaf sI, "sqjug af rhf hY, suafgq ky lIey iqafr ho jfeIey-jY gurUdyv." Bfv ieh ik kljug dI dwsI geI Aumr 4,32000 sfl df smf, pr iek kih irhf hY ajy afrMB hoieaf hY, dUjf ies df aMq vI ds irhf hY. jd ik dovyN hI afpxy afp nUM bRfhmx jF bRfhmx Bgq hI dsdy hn.

ieh vI Czo! jy sRI rfmcMdr dy ies sMsfr ivc afgmn dI gwl kro ik sRI rfmcMdr ies sMsfr ivc aj qoN ikMnf smF pihlF afey. iek kihMdf hY vD qoN vD 5-10 hjLfr sfl. jd ik pMj qyy ds hjLfr sfl df hI afps ivc vWzf PLrk hY. iPLr ies qoN bfad hor dyKdy hF. kuJ smF pihlF idWlI ivc anMd sUitMg vfilaF dy lgy bYnr pVHn ivc afey. iehnF Aupr iliKaf sI, "Bgvfn rfm ky ds lfK sflf jnm idn kI lK-lK vDfeI." jd ik jugF dI ies vMz anusfr qF sRI rfm cMdr jI qRyqf dy afrMB ivc afey. ikAuNik qRyqf jug df afrMB vI sRI rfmcMdr qoN hI disaf jFdf hY. eynf hI nhIN bRfhmxI rcnfvF anusfr hI gOqm-ahilaf vflI Gtxf muqfbk gOqm irKI dy srfp kfrx pihlF qRyqf afieaf qy bfd ivc duafpr nhI qF pihlF afAuyxf sI duafpr qy iPLr qRYqf.

iPLr vI afE! jy ies qrIky jykr ies smyN kljug df aMq hI mMn ilaf jfvy qF vI ienHF bRfhmxI rcnfvF anusfr ieh smF lgBg sfZy iekI lK sfl df bxdf hY. iesdy Ault jy kr kljug vI sfrf hI bfkI hY qF ieh smF bxdf hY sfZy pcI lK sfl. dso iksnUM TIk mnIey 5-10 hjLfr sfl, ds lK sfl, sfZy ieWkI lK sfl jF iPLr sfZy pMJI lwK sfl; jd ik ieh sfbq krn vfly sfry hI rfm Bgq hn. suafdlI gl ieh vI hY ik jykr lKF sflF vflI gl mMnI jfvy qF Bfrq qF kI, sfzI ies sMpUrx dunIaf ivc hI eynf purfxf ieiqhfs pRfpq hI nhI hY.

7[ bfRhmx mWq df boolbflf? - ieh pRclx vI idqf hY ik bRfhmx df jnm bRhmf dy mUMh qoN, KqRI df bRhmf dy moiZaF qoN, vYsL df bRhmf dy pyt qoN aqy sLUdr df bRhmf dy pYrf qoN hoieaf hY. dUjy pfsy bRhmf nUM sMsfr dI AuqpqI krn vflf vI disaf hY aqy nfl hI ieh kihky ‘bRfhmx df jnm bRhmf dy mUMh qoN- iesy df istf hY, lokfeI ny ieh vI mMnxf arMB kr idqf ik scmuWc bRfhmx dy mUMh qoN inkly lPLjL hI bRhm bfxI hn-jdoN ieMnI gl bx hI geI qF bfkI loV hI kI rih jFdI hY?

mukdI gl ik hryk purfqn rcnf df mqlb hI bRfhmx nUM srbAuc sfbq krnf sI. bRfhmx dI pUjf arcf krnf, sfry dfn-puMn lYx df hkdfr vI bRfhmx hI hY. iesdy nfl nfl Ausdy apxy vloN vI lokF pfsoN hryk isDy-aisDy ZMg nfl dfn puMn dy nfm hyT lut Koh krnf hI sI. ieQoN qIk ik ienf hI purfqn rcnfvF dy afDfr qy ijhVy lok bRfhmx dy khy qy nhIN sn cldy jF Aus nUM dfn puMn nhIN sn idMdy, AunHF nUM Gor duWK AuTfAuNdy, qsIhy Jldy kyvl disaf hI nhIN, sfbq vI kIqf hY. iesqrHF ienf purfqn rcnfvF rfhIN vihm ‘qy sihm df BfrI vfqfvrx pYdf kIqf igaf hY aqy jfq-vrx dI kfxI vMz vI rjky pRcfrI geI. iesy jfq-vrx dy afDfr qy hI CUq-Cfq, sWc-iBt, cOky-kfrF afid nUM BrvIN hvf vI idqI geI.

8[ juWgF vfly ivsLvfs dy mfVy asr aqy ajoky isWK - ieh qF asIN cMgI qrHF jfxdy hF, jy ikDry mfVI ijhI cMgI gwl ho geI qF dyKo jI! eyQy qF inrf sqjug df vrqfrf hY. iesdy Ault jy ikDry koeI asiBak Gtnf vfprI qF hfey! ikhf Gor kljug af igaf hY. ies qoN ielfvf, bhuqy lok qF afpxI GtIaf rihxI nUM hor vI gMdf kr lYNdy hn, kyvl ies leI aqy ies ivsLvfs ivc ik aj klH qF hY hI kljug df pihrf. aj klH cMgf jF DrmI qF bixaf hI nhI jf skdf, qF apxy afp nUM PflqU bMdsLF ivc ikAuN pfieaf jfey? ies ivcfrDfrf ny mnuWK nUM iks nIvIN aqy suafrQ dI pDr qy ilaf KVf kIqf, aMdfjf lFdy dyr nhIN lgdI.

gurdyv ipqf ny qF "soeI cMdu cVih sy qfry, soeI idnIaru qpq rhY] sf DrqI so pAuxu Julfry jug jIa Kyly Qfv kYsy]" (pM:902) vfly sLbd ijsdf ik Bfv hY ik aY pMzqo! ijnUM qusIN kljug kihMdy ho jLrf dso qF shI ik quhfzf Auh kljug:

(A) jy koeI mnuWK hY qF Auh rihMdf ikWQy hY? ikAuNik "ikqY dyis n afieaf suxIaY qIrQ pfis n bYTf][[ mhl Ausfir n bYTf]" aj qIk nf hI asF AusnUM kdy iksy dys ivc rihMdf suixaf hY aqy nf hI iksy qIrQ jF Drm sQfn qy afAuNdf suixaf hY aqy nf hI iksy mhl ivc hI Aus df koeI itkfxf hY.

(a) jy kljug iksy smyN df nF hY qF ieh dso ik ijnUM qusIN sqjug kihMdy ho afKr EdoN vI eyhI sUrj inkldf sI, eyhI qfry sn, iehI cMdRmf sI, DrqI vI eyhI sI aqy hvf vI eyhI cldI sI. kyvl sqjug ivc hI nhI blik quhfzy khy jFdy bfkI jugF ivc vI sUrj, cMd, qfry, DrqI, hvf eyhI sI ijhVI ik awj cwl rhI hY qF iPLr quhfzf ieh kljug afpxy klol ikQy kr irhf hY?

(e) gurdyv ny AuhnF pFizaF qy ieh suafl vI kIqf, "aY pFizE! ijvyN qusIN kih rhy ho, jykr iehnF jugF df qfaluk scmuWc mnuWKF dy suBf aqy afcrx nfl hY qF iPLr "dfqf dfnu kry qh nfhI" anusfr quhfzy ies GVy hoey kljug ivc vI jy koeI mnuWK scmuWc hI prAupkfrI, sdfcfrk jIvn rKdf hY qF aijhy jIvn qy suBf Aupr ieh kljug koeI rukfvt ikAuN nhIN bx skdf?"

sLrm nfl isr Juk jFdf hY jdoN koeI isWKI srUp ivc huMdf hoieaf vI kihMdf suixaf jFdf hY, "a jI asIN kI krIey? asIN kljugI jIv ju hoey!" ijs gurisWK Aupr dUijaF aMdroN ies aigafnqf df nfs krn dI ijLMmyvfrI sI, Auh qF afp hI gurbfxI soJI qoN dUr, hnyry ivc KVHf TohkrF Kf irhf hY.

9[ kI siqjug scmuWc hI siqvfdI jug sI? - bRfhmxI ivsLvfsF df pRgtfvf krdy hoey pfiqsLfh ny hQly slok df afrMB hI eyQoN kIqf hY "sfm khY syqMbru suafmI sc mih afCY sfic rhy]" Bfv bRfhmx qF eyhI kih irhf hY ik sqjug sqvfdI jug sI. Aus jug ivc suafmI dI rMg sPLYd (syqMbru) sI aqy hr koeI sc dI avsQf ivc hI rihMdf sI. pr eyQy qF ies khy Aupr hI keI suafl pYdf huMdy hn.ijs siqjug bfry ivsLvfs idqf jFdf hY ik EdoN hryk cIjL inXmbwD qy hr mnuWK Aucy afcrx vflf sI; eysy kfrx Aus jug df rMg vI sPLYd sI aqy AusnUM afpxI Aumr vI pUrI pRfpq hoeI. ieh vI ikhf hY ik eysy kfrn Aus jug ivc Bgvfn nUM avqfr Dfrn dI loV nhI peI; ijs qrHF qRyqy ivc rfm qy duafpr ivc ikRsLn jI nUM. kljug bfry qF bRfhmx kih hI irhf hY ik ies jug ivc Drm dy iqMn pYr muWk gey hn aqy eysy kfrn ies jug df aqy Bgn df rMg vI kflf hY. eyhI vjHf hY ik iesdy jIvF df suBf vI kflf aqy sB pfsy JUT-PLryb dI kflK hI pRDfn hY.

kI siqjug sWcmuc hI siqvfdI lokF df juWg sI? ies dy Ault bRfhmx ijs siqjug nUM siqvfdI qy icWtf juWg ds irhf hY. iPLr afp hI Esy jug nfl joV ky sYNkVy aijhIaF GtnfvF ds irhf hY ijMnHF nUM sux ky kihxf pvygf ik aijhy siqjug nfloN qF sfzf aj df ieh kljug hI hjLfr drjy cMgf hY, imsfl vjoN: bRhmf df afpxI hI puwqrI srsvqI Aupr moihq ho jfxf, ivsLnUM jI rfhIN bfvn rUp Dfr ky rfjf bl nUM Clxf aqy AusnUM iksy aKOqI pfqfl ivc DWk dyxf. eynf hI nhI iPLr aj qk ivsLnUM jI df Esy hI rfjf bl dy duafr qy KVHy hoky pihrydfr bxy hoxf, gOqm-aihilaf df pRsMg ijs ivc afcrx nUM hr pKoN iCky tMg ky ieMdr rfhIN gOqm nfr aihilaf nUM Clxf. ies Aupr goqm irsLI dy lgfqfr srfp ijs ivcoN ieMdr dy srIr Aupr iek hjLfr BgF df pRgt hoxf qy bfkI sfiraF leI vI srfpF dI JVI. ivsLnUM rfhIN rfjf jlMDr df rUp Dfrky sqibRMdf df sq BMg krnf qy Esy qoN hryk kqk dy mhIny, qulsI nfl Tfkur (ivsLnUM) dy ivafh df afrMB. eysy khfxI dy afDfr qy aj qIk asU-kqy dy mhIny ivc bRfhmx Bgq sLfdIaF nhIN krvfAuNdy pr axivafhIaF qy sMqfn hIx bwcIaF koloN qulsI qy Tfkur (ivsLnUM) dI sLfdI, DUm-Dfm nfl krvfeI jFdI hY.

smuMdr mMQn dI khfxI, ijs anusfr ivsLnUM, aiqaMq suMdr ngn moihxI df rUp Dfr ky rfKsLF nUM ClLdy qy aMimRq df klsL dyviqaF nUM dy idMdy hn. AupRMq iesy Gtnf qoN sUrj-cMd gRihx dIaF pUjfvF df afrMB, kuMB aqy arD kuMB dy myly. Druv aqy pRihlfd vflIaF GtnfvF vI iesy siqjug dIaF hI hn. sUrj dyvqy rfhIN iesLnfn kr rhI suMdrI dI gRIvf (grdn) qy vIrjpfq hox kfrx Ausy dI gRIvf qoN ‘sugRIv’ (gRIvf qoN jnm lYx vflf) aqy iPLr Esy hI sUrj dyvqy df dUjI iesLnfn kr rhI suMdrI dy vflF ivc vIrjpfq hoo jfx qy, Ausdy vflF ivcoN bflI (vflF ivcoN jnm lYx vflf) df jnm; eysy qoN bflI qy sugRIv dovyN BfeI dsy hn. gOqm puqrI aMjlI dy kuafry jIvn ivcoN kyvl hvf dy spwrsL mfqr nfl ‘pvn suq hnumfn’ df jnm.

eyQy hI bs nhI, isLvjI rfhI kfm vs hoky, irsLIaF dIaF iesqrIaF nfl smUhk Bog, AupRMq srfpy jfxf ijsqoN Ausdy ilMg dy tukVy hoky izgxy ijs qoN isLvilMg dy ‘pUjnIk’ sQfn aqy isLvilMg pUjf df afrMB. isLvjI rfhI hI hvn ivc jl cukI AusdI iesqrI sqI (agly jnm ivc pfrbqI) dy srIr dy iBMn iBMn bfrHF ihwsy izgx df pRsMg qy AuhnF ivcoN hI gohftI (afsfm) ivc Bg dy izgx qoN ‘Bg pUjf’ df afrMB aqy kfmfiKaf dyvI dy mMdr dI sQfpnf. ivafs irsLI rfhIN gusy ivc afky visLsLt munI dy sO (100) puqrF nUM mfr dyxf aqy 101 (iek-–sO-ieWkvyN) imlfp qy khfxI df dUjy pfsy muV jfxf; AupRMq eyQoN hI 11,21,31,51,101[501 afid vflI sgnF dI pRIpftI df afrMB. qF qy ies sqjug ivc qF hr cIjL dy inXm bD aqy scfeI BrpUr dI avsQf vflI gl hI ikDry nhI imldI. jdoN dyviqaF df bfdsLfh ieMdr afp hI hr smyN apCrfvF ivc iGry rihx vflf hovy qy dsy jFdy jgq dy pflk-mflk qy jnmdfqf bRhmf,ivsLnUM, isLvjI afid hI eysy ql qy Kloqy hox qF AuhnF dy BgqF df kI hfl hovygf? ieh sfrIaF aqy hor aijhIaF anykF GtnfvF df ijLkr aKOqI sqjug nfl hI juiVaf imldf hY. eysy sqjug ivc hI gOqm irsLI rfhI pqnI dy moh vs, Xug nUM hI pltf dyxf ijsqoN qRyqf pihlF aqy duafpr bfad ivc afieaf; pqIbRqf pdmf dy srfp kfrn Drmrfj df nsLt ho jfxf iPLr hryk afAux vfly jug df iek iek krky Drm df pYr Gtdy jfxf, kI eysy df nfm hI sqjuWg df inXmbD hoxf hY!

10[ gurmiq df cfnx aqy aijhy ivsLvfs: ijnHF dy ieh ivsLvfs hn AuhnF nUM mubfrk pr jyhVy afpxy afp nUM gur Unfnk pfiqsLfh dy aKvfAuNdy jF mMndy hn AuhnF dy crnF ivc sinmr bynqI hY ik gurbfxI df spsLt PLYslf hY: "gurbfxI iesu jg mih cfnxu krim vsY min afey]"(pM: 67) Bfv sMsfr dy lokF leI gurbfxI Auh lfeIt hfAUs hY ijsqy aml krn nfl mnuWK dy jIvn ivc inKfr af jFdf hY pr ies df lfB EhI lY skdy hn jyhVy iek mn, iek icWq hoky gurbfxI dy mfrg qy cwlxgy aqy akfl purKu dI bKisLsL dy pfqr bnxgy. cUMik bfxI ‘afsf kI vfr’ dI lVI anusfr pAuVI nM: 13 cwl rhI hY aqy Aus qoN pihlF afey donF hI slokF df sMbMD bRfhmxI jug vMz nfl hI hY. ivsLy dy cwldy kuJ glF qF gurmiq pKoN nfl-nfl spsLt huMdIaF afeIaF hn iPLr vI jLrUrI hY ivsLy nfl sMbMDq kuJ hor ivcfr vI sFJy kIqy jfx. ies leI kuJ hor glF vI ivsLysL iDafn mMgdIaF hn.

11 "ijv iqsu BfvY iqvY clfvY": ijvyN ivcfr aDIn ivsLf, bRfhmxI jugF df ivsLf hY jF eysy qrHF aijhIaF hor bhuq iQAUrIaF kyvl mnuWK nUM BrmfAux jF kuJ sLfqr lokF rfhIN afpxIaF dukfnF clfAux leI hI hn. bfxI df PLurmfn hY, "ijv iqsu BfvY iqvY clfvY ijv hovY Purmfxu] Ehu vyKY Enf ndir n afvY bhuqf eyhu ivzfxu]" (bfxI jpu pAu: 30). Bfv ijs krqfr dI byaMq rcnf hY, ijs qrHF AusnUM cMgf lgdf hY Auh afp hI iesnUM clf irhf hY pr ijnHF lokF ny jugF vflIaF jF ‘iek mfqf rfhIN sMsfr dI rcnf’ ‘DrqI hyTF bYl dy isMgF’ jF ‘DrqI hyTF sLysLnfg’, eysy qrHF isRsLtI dI Aumr sUmF vrgIaF by isr pYr dy dfavy kr-kr ky sMsfr nUM AulJfieaf hY. asl ivc aijhy lokF nUM krqf Builaf huMdf hY. blik ajyhy lokF nUM qF krqfr dI smJ hI nhI afeI huMdI.

DrqI kdoN bxI? ikvyN bxI? iks qrHF bxI? iesdI Aumr ikMnI hY? ies df aMq kdoN hY? prlo kdoN huMdI hY? ieiqafid, ieh aqy aijhIaF sfrIaF glF mnuWK dI pDr dIaF nhI blik bxfAux vfly akfl purKu dI pDr dIaF hn. gurdyv PLYslf dy rhy hn, "iqsu BfvY qf kry ibsQfru] iqsu BfvY qf eykMkfru]" (pM:284) aqy, "hrn Brn jf kf nyqR Poru] iqs kf mMqRü n jfnY horu]" (pM:284). Bfv ijs krqy dI rcnf hY AusdI soc ies bfry kI hY, ieh qF kyvl EhI jfxdf hY ikAuNik, "iqs kf mMqRu n jfnY horu]" jy cfhy qF PLYlf vDFdf jfvy jF sfrf smyt dyvy; ieh qF sfrI AusdI afpxI Kyz hY. kyvl ieh DrqI hI nhI blik AusdI bxfeI sfrI rcnf nUM hI Kqm krnf vI kyvl Ausdy iek PLurny dI hI Kyz hY. ies krky AusdI rcnf leI ieh bRfhmxI dfavy jF jugF dI vMz AupRMq prlo iPLr qoN sqjug vfly ivsLvfs krqy dI drgfh ivc kI muwl rKdy hn, smJdy dyr nhIN lgdI.

gurbfxI df PLYslf hY ik "eyko eyku afip ieku, eykY eykY hY sglf pfsfry]" (pM:379) aqy "krx kfrx pRBu eyku hY dUsr nfhI koie]" (pM:276) gurbfxI df akwt PLYslf hY, kyvl akfl purKu afp hI sfrI rcnf df krqf-Drqf aqy sB kuJ hY. ieh sfrI rcnf AusdI kyvl iek bnfvt jF Kyl hI hY. jdoN cfhy bxf dyvy, jdoN cfhy iesdf ivnfsL kr dyvy. ieh vI sWcfeI hY ik akfl purKu sdf iQr rihx vflI aijhI hsqI hY jo ajUnI aqy afpxy afp qoN (sYBM) vI hY. eyQoN qIk ik AusdI rcnf df aMq nhI pfieaf jf skdf. eyQy AusdI ieh isRsLtI jF iesdy leI jugF-prlo vflI gl qF kuJ vI nhIN, EQy qF PLurmfn hY, "lyKf hoie q ilKIaY lyKY hoie ivxfsu] nfnk vzf afKIaY afpy jfxY afpu]" (pAu:22 jpu).

aMq ivc slok qy iPLr iek EprI Jfq: "sfm khY[[" - siqjug ivc suafmI df rMg ictf sI aqy hr koeI sWcfeI df jIvn bqIq krdf sI. Aus jug ivc sfm vyd df bolbflf sI aqy sfm vyd vI pRBU dy sPLYd rMg df hI idAuqk sI.

irgu khY …[[ - qRyqy ivc irg vyd df bolbflf sI jo pIly rMg df pRgtfvf hY. mRXfdf pRDfn jug sI qy Aus jug ivc Bgvfn df rMg pIlf sI (dsLrQ suWq) rfm, Aus jug ivc Bgvfn df avqfr aqy dyviqaF ivcoN sUrj dy smfn sn. sfry pfsy AuhnF df nF hI Cfieaf hoeaf sI. jyhVy AuhnF df nF jpdy, mukq (moKMqru) ho jFdy sn.

"juj mih[[[[[[ ibMdRfbn mih rMgu kIaf]" - duafpr ivc juj (Xjurvyd) df bolbflf sI jo lfl rMg df pRgtfvf hY. Aus jug ivc Bgvfn df avqfr sRI ikRsLn sn. Auh ikRsLn jo ‘kfnÙ’ Bfv sFvly rMg dy qy Xfdv kul ivcoN sn. ikRsLn jI ny cMdRfvl ƒ jLbrdsqI Cilaf aqy gopI (sqBfmf) dI Kfqr, ieMdr dy bfgL coN ‘pfrjfq’ df ruWK ilafky bdly ivc ibMdRfbn ivc rMg mfixaf. ies qrHF ikRsLn jI dy ieh bhfdrI dy kfrnfmy sfbq krdy ny ik Auus jug ivc Bgvfn df rMg lfl sI.

"kil mih [[[[ qurk pTfxI amlu kIaf]" - kljug ivc aQrvx vyd df bolbflf ho igaf hY. eysy krky jfdU,tUxy, vYr,ivroD, jLulm qy TWgIaF df jor hY. qurkF-pTfxF df rfj af igaf hY, AuhnF dy qyj pRqfp krky hux lokF ny afpxf pihrfvf Czky, ieslfmI nIly bsqr pfAuxy sLurU kr idWqy hn. ‘suafmI’ df nF rfm jF ikRsLn dy bdly ‘Kudf’ qy ‘alfh’ hI vwj irhf hY. ieh sB ies gwl df sbUq hn ik ies jug ivc Bgvfn df rMg kflf hY.

‘cfry vyd hoey sicafr’ - eyQoN qIk slok dy bMdF ivc gurU sfihb ny afpxy vloN kuJ nf kihky, bRfhmx rfhIN pRgt vydF, jugF, avqfrF qy iehnF sfiraF ivcfly joVI hoeI rMgF vflI kVI nUM hI sfhmxy ilaFdf hY. pfiqsLfh PLurmFdy hn ik afKr eyhI hY Auh qfxf-bxf ijsnUM afDfr bxfky bRfhmx PLKr nfl kihMdf hY, "cfry vyd hoey sicafr] pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr]" Bfv vydF, jugF, avqfrF afid vflI myrI iQAUrI smy-smy nfl hmysLF sWc sfbq hoeI hY qy ho vI rhI hY. jyhVy, myrI QIAUrI nUM mMn ky cwly qy cldy hn AuhnF dI rihxI qy ivcfr vI sohxI ho jFdI hY.

"BfAu Bgiq kir …[[ moKMqru pfey]" - ieQy pujky, pfiqsLfh ny bRfhmx rfhI idqI AusdI AupRokq sfrI ivcfrDfrf ivruD gurmiq isDFq nUM pRgt kIqf hY. afp bVy dlIlL BrpUr ZMg nfl bRfhmxI ivcfrDfrf dy KoKlypx aqy gurmiq dI srb Auqm ivcfrDfrf nUM sfzy sfhmxy ilafAuNdy hn. PLYslf idqf hY ik jdoN mnuWK pRBU dy inrml BAu ivc rihky, jIvn nUM krqy dy rMg ivc rMg lLYNdf hY qF hI AusdI rihxI ‘hukim rjfeI clxf’ vflI bxdI hY. aijhy jIvn vflf hI moKMqru nUM pfAuNdf hY Bfv jIvn mukq avsQf nUM pRfpq huMdf hY nf ik AupRokq bRfhmxI qfxy-bfxy nfl.

pAuVI] siqgur ivthu vfiraf ijqu imilaY Ksmu smfilaf]

ijin kir Aupdysu igafn aMjnu dIaf ienÙI nyqRI jgqu inhfilaf]

Ksmu Coiz dUjY lgy zuby sy vxjfiraf]

siqgurU hY boihQf ivrlY iknY vIcfiraf]

kir ikrpf pfir Auqfiraf]13] (470)

pd arQ: ivthu - qoN. ijqu imilaY - ijs gurU nUM imlx krky. Ksmu - akfl purKu. smfilaf - Xfd krIdf hY. ijin - ijs gurU ny. jgqu inhfilaf - jgq dI aslIaq nUM vyK ilaf hY, jgq dI aslIaq smJ ivc af geI hY. dUjY - akfl purKu df lV Cwz ky moh mfieaf afid sMsfrk rsF ivc Kwcq. vxjfiraf - vxjfry, (jgq ivc jIvn rUpI) vxj krn afey jIv. boihQf - jhfjL, sMsfr sfgr qoN pfr krn vflf jhfj. ivrlY - kyvl kuJ iek ny hI, ivrilaF ny hI]13]

arQ - mY afpxy siqgurU qoN sdky jFdf hF ijs nUM imlx krky mY (afpxy) mflk pRBU nUM Xfd krdf hF. ijs gurU ny afpxI isiKaf dy rUp ivc mfno igafn df surmf dy idqf hY. (qF qy ies igafn dy surmy dI brkq nfl, jIvn ivc afeI soJI) dI brkq nfl mYN iehnF aWKF nfl hI jgq dI aslIaq nUM vyK aqy smJ ilaf hY. ijhVy mnuWK mflk nUM ivsfr ky moh mfieaf ivc hI jkVy rihMdy hn, Auh vxjfry (afpxy iehnF Pokt krmF nfl iekwqr pUMjI) smyq hI zub jFdy hn. kuJ ivrly hI jIvn dI ies sWcfeI nUM smJdy hn ik ies sMsfr qoN pfr hox vfsqy (sdf iQr rihx vfly gurU (siqgurU) dy lV hI lwgxf hY. sWcf gurU (afqmk igafn) hI ajyhf jhfj hY jo afpxI myhr krky ies sMsfr smuMdr qoN pfr kr idMdf hY]13]

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ - pAuVI ivc swcy (sdf iQr rihx vfly) gurU qoN bilhfry jfx dI gwl smJfeI hY. spsLt kIqf hY ik kyvl sdIvI gurU hI jIv nUM akfl purKu nfl joVdf hY, pRBU dI Xfd nUM ivc iQr krdf hY. eyhI rsqf hY ijsqoN jIv nUM iehnF awKF nfl hI sMsfr dI aslIaq smJ af jFdI hY. ies qrIky siqgurU jIv nUM jIvn dy scy rfh qy lf kyy sMsfr smuMdr qoN pfr kr idMdf hY.

slokF ivc, aigafnqf ivc PsfAux vfly lokF, AuhnF dIaF cflF qoN hI sfvDfn kIqf hY ijhVy swcy afqimk gurU igafn qoN ibnf, afp qF Ksm vfly bx nhI skdy pr Drm dy pVdy hyT jugF afid dy qy hor anykF BulyKy KVHy krky afpxf qy nfl nfl dUijaF df jIvn vI brbfd krdy hn]13]

(not:- igafnI sMqoK isMG jI afstRylIaf df ies pAuVI dy spYilMg cYWk krn leI DMnvfd)




.