.

afsf kI vfr

gurmiq ivcfr drsLn aqy stIk

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

sloku mÚ 1] duKu dfrU suKu rogu Bieaf jf suKu qfim n hoeI]

qUM krqf krxf mY nfhI jf hAu krI n hoeI]1]

bilhfrI kudriq visaf] qyrf aMqu n jfeI liKaf]1]rhfAu]

jfiq mih joiq joiq mih jfqf akl klf BrpUir rihaf]

qUM scf sfihbu isPiq suafilÙAu ijin kIqI so pfir pieaf]

khu nfnk krqy kIaf bfqf jo ikCu krxf su kir rihaf]2] (469)

pd arQ: qfim - qdoN. krxf - krnhfr. mY nfhI - mYN kuJ BI nhI, myrI koeI pfieaF nhI. jf hAu krI - jy mYN afpxy afp ƒ kuJ smJ bYTF. n hoeI - nhI Pbdf, ieh gl PwbdI nhIN. jfiq - isRsLtI rcnf ivc ijMnIaF vI jIvF dIaF jfqIaF hn. joiq - rb df nUr, pRBu df aMsL. joiq mih - sfrIaF joqIaF ivc, sfry jIvF ivc. jfqf - vyiKaf jf skdf hY, ids irhf hY. akl - sMpUrn, ijsdy tukVy nf kIqy jf skx. klf - totf, ihsf, aMsL. akl klf - ijs dy vKo vKry toty nf ho skx; iPLr vI aMsL rUp hoky. BrpUir rihaf - psr irhf hY, vs irhf hY, sMpUrx rcbf ivc iek rs. qUM - pRBU. scf sfihb - sdf iQr rihx vflf aqy sfrI rcnf df mflk. suafilAu - sohxIaF, suMdr, mn nUM iKwc pfAux vflIaF. ijin kIqI - ijsny qyrI vizafeI kIqI, ijsny qyry gux gfey. pfir pieaf - sMsfr smuMdr qoN pfr ho igaf, jIvn ivc sPLl ho igaf. khu - afK, Aucfrx kr. krqy kIaf bfqF - krqfr dIaF glF, krqfr dIaF dfqF df vrxn]2]

arQ: (hy pRBU! qyrI ajb kudrq hY ik) ibpqf (jIvF dy rogF df) ielfj (bx jFdI) hY aqy suK (AuhnF leI) duK df (kfrn) ho jFdf hY. pr jykr (jIv ƒ sdIvI afqmk) suK iml jfey, qF (duK) rihMdf hI nhI.

hy pRBU! qUM krn kfrx hYN (qUM afp hI iehnF ByqF ƒ smJdf hYN), myrI smrQf nhI (ik iesnUM mYN smJ skF). jy mY afpxy afp ƒ kuJ smJ lvF ik mY kr skdf hF (Bfv, jy mY ieh iKLafl krn lg jfvF ik mY qyrI krnI dy Byq ƒ smJ jF buJ skdf hF) qF ieh gl PwbdI nhI]1]

hy sfrI rcnf (kudrq) ivc vs rhy krqfr! mY qYQoN sdky hF, qyrf aMq pfieaf hI nhI jf skdf]1]rhfAu]

sfrI isRsLtI dy jIvF ivc qyrf hI nUr hY (qyrf hI pRkfsL hY), iehnF jIvF ivcoN hI qyry drsLn kIqy jf skdy hn. (hy pRBU!) qUM akl hYN. qyry vjUd dy tukVy nhI kIqy jf skdy. iPLr vI klf rUp hoky qUM sfiraF ivc vs irh hYN (sB QfeIN aqy sB jIvF ivc iek rs ivafpk hYN).

hy pRBU! qUM sdf iQr rihx vflf hYN. qyrIaF (mn nUM iKc pfAux vflIaF) sohxIaF vizafeIaF hn. ijs ijs ny qyry gux gfey hn, Auh sMsfr-smMudr qoN pfr ho igaf hY (Ausdf jnm sPLl ho igaf hY).

gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn: qF qy hy BfeI! (qUM BI) krqfr dI isPLiq-sflfh kr, (qy afK!) pRBU jo kuJ krn leI qYnUM cMgf lgdf hY, qUM EhI krdf hYN (Bfv, Aus dy kIqy kMmF ivc iksy df dKLl nhI aqy nf hI Aus ivc koeI Kot hI huMdI hY)]2]

gurmiq ivcfr drsLn: 1. "jf suKu qfim n hoeI" - pihlI pMgqI ivc sLbd ‘suKu’ do vfrI afieaf hY. pihlI vfr Aus dy arQ hn Auh ‘suK’ jo mnuwK dI smJ anusfr duK-suK dI vMzI ivc afAuNdf hY. drasl ieh ‘suK’ sdIvI ‘suK’ vI nhI huMdf. keI vfrI qF aijhy iksy suK dI pRfpqI leI mnuwK bhuq Xqn vI krdf hY pr jdoN qIk Aus suK dI pRfpqI huMdI hY, qd qIk afp hI kih AuTdf hY ‘ieh qF mYnUM nhIN sI mMgxf cfhIdf’,’ieh qF mY gLlqI kIqI hY’ afid. ikAuNik ieh sMsfrk suK kdy vI sdIvI nhI huMdy. ajyhy suKF dI pRfpqI dI AuzIk ivc PLisaf mnuwK afm qOr qy iqRsLnf, Btkxf dI awg ivc hI sVdf rihMdf hY. nqIjf mfnsk qy srIrk, donF pKF qoN asLFq qy duKI hI rihMdf hY. sfzy mMgy hoey ‘suKF’ df iek kflLf pwK ieh vI hY ik aijhy suK hI mnuWK aMdr bhuqI vfrI hAumY ivc vfDf krdy hn. keI vfrI qF mnuWK dy cMgy Bly suBf nUM gMdf krn df kfrn vI bx jFdy hn. sfzIaF sMsfrk mMgF sfzI ies aigafnqf df vI sbUq huMdIaF hn ijvyN ik ijs krqfr ny sfnUM jnm bKisLaf hY sLfied AusnUM qF sfzIaf loVF df pqf nhI aqy asIN Aus qoN vD smJdfr hF.

dUjy pfsy, sdIvI suK Auh huMdf hY ijs nUM bfxI aMdr mMn dI azolqf, iKVfAu jF anMd vI ikhf hY. aijhy afqmk suK dI pRfpqI ho jfx qy sMsfrk Auqfr-cVHf jF suK-duK jIvn Aupr afpxy cMgy-mfVy pRBfv pf hI nhI skdy. mnuWK df mn sdf krqy dy Bfxy ivc hI itikaf rihMdf hY. mnuWK sdf anMd qy iKVfAu dI msqI aqy cVHdIaF klf ivc hI rihMdf hY. aijhy mnuWK df suBf sMqoKI ho jFdf hY; ijsqoN inrfsLf Ausdy kdy nyVy nhI afAuNdI. sMsfrk pRfpqIaF, mfx siqkfr Aus aMdr hAUmY pYdf nhI krdy. Ausdf mn Btkxf-iqRsLnf-kfmnf aDIn pRysLfn nhI rihMdf. eysy df nfAu hY, sdIvI ‘suK’ anMd jF KyVf. ieh sdIvI suK, gurbfxI isiKaf dy rMg ivc mn nUM rMgy ibnf aQvf siqgurU (gurbfxI) dI isiKaf qy cly ibnf pRfpq nhI huMdf.

ies qrHF "jf suKu qfim n hoeI]" anusfr mnuwK nUM jdoN swcf suK pRfpq ho jfvy qF ieh sMsfrk suK-duK AusnUM poh vI nhI skdy. ieh suK-duK kmjLor pY jFdy hn aqy mnuWK df mn, krqy dy idRVH ivsLvfs qy sOJI ivc blvfn ho jFdf hY. mn dI aijhI avsQf ivc Auh kdy duKI huMdf hI nhI. inrfsLf Aus dy nyVy nhI afAuNdI aqy mn krky Auh sdf cVHdIaF klf ivwc hI rihMdf hY.

2[ "duKu dfrU suKu rogu Bieaf" - pihlI pMgqI ivc gurdyv dsdy hn ik sMsfrk duKF-suKF dI vMz ivcoN qF duK hI cMgf hY jo mnuwK nUM pRBU dI tyk dI loV qF mihsUs huMdI hY; AusnUM krqy dI Xfd qF afAuNdI hY. Auh duK hI keI vfr Ausdy jIvn nUM isDy rfh qy pfAux df kfrx bx jFdy hn aqy Ausdy jIvj df Xog ielfj ho inbVdy hn. ies dy Ault ijs nUM mnuWK suK smJdf hY, keI vfrI ieh suK hI Aus vfsqy rog sfbq ho jFdy hn. ies suK ivc Auh afpxy afp nUM eynf AulLJf lYNdf hY ik Aus nUM pRBU cyqy hI nhI rihMdf. ruJyvyN vD jFdy hn. afqmk rs dI soJI nhIN rihMdI. sMsfrk rsF ivc vDyry Kcq hoky apxf jIvn moh-mfieaf ivc hI brbfd kr lYNdf hY. jykr eynf nf vI hovy qF aijhy suKF dI pRfpqI hI mnuK aMdr hAumY df vfDf, afphudrfpx, mnmwqF, durmwqF afid nUM jnm dy idMdy hn. aijhy pRfpq suK hI mnuWK nUM dUijaF nfl Dkf, jLulm qy ijLafdqIaF vfly pfsy vI moV idMdy hn aqy jIvn nUM gMDlf krn df kfrn bxdy jFdy hn.

3[ "akl klf BrpUir rihaf" - hryk cIj jdoN tuwt jFdI hY qF apxI mUl vsqU df tukVf khI jFdI hY. eysy qrHF iksy vI tuwtx vflI vsqU nUM atuwt, sMpUrn jF akl nhI ikhf jf skdf. ieh gux kyvl pRBU ivwc hI hY ik Auh aMsL rUp ho ky, sfry jIvF ivwc ivafpk hY. ies dy bfvjUd Aus dy tukVy nhI ho skdy aqy Auh sMpUrn hsqI hY. jLwry-jLwry aqy jIv-jIv ivc Aus df vfsf qy aMsL huMdy hoey vI jIvfqmf Aus qoN vKrI nhI. TIk Esy qrHF ijvyN smuMdr jF ndI ivc lihr, bulbuly, Jwg ndI jF smuMdr qoN awz huMdy hoey vI Ausdy pfxI qoN aWz nhI huMdy aqy nf hI Aus df tukVf ho ky AusqoN vK hI huMdy hn.

4[ khu nfnk krqy[[[[ su kir rihaf- iek sulJy aqy sPl jIvn dI pCfx hY ik Auh afpxf mn krqfr dIaF byaMq isPqF nfl joVdf hY. Aus dI iksy vI krnI Aupr Aulfhxf, ikAuN-ikMqU aQvf suafl-juafb nhI krdf aqy Aus dI rjf ivc sdf iKVy mQy rihMdf hY. aijhy mnuWK dI afqmf eynI blvfn huMdI hY ik krqy dI hryk krnI ivcoN Aus nUM krqy dI Kyz qy Esy dy hI drsLn huMdy hn. Ausdy hryk rMg ivc Ausdf jIvn cVHdIaF klf ivc rihMdf hY.

5. "bilhfrI kudriq visaf" - sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr ijMnIaF vI lMmIaF rcnfvF hn, gurdyv ny AuhnF aMdr ‘rhfAu’ df bMd bKisLaf hY. ijvyN bfxI ‘suKmnI’ dI pihlI asLtpdI dy pMjvyN bMd aMdr ‘rhfAu’ df bMd afieaf hY. eysy qrHF eyQy pMcm pfiqsLfh ny ies slok ivc hI ‘rhfAu’ nUM ivsLysL qOr qy lfieaf hY. kuJ ivcfrvfnF anusfr pMcm pfqsLfh ny ies nUM bfxI ‘afsf kI vfr’ df kyNdrI Bfv bKisLaf hY. ies slok rfhI mnuwKI mn nUM srb ivafpk pRBU nfl iek imwk krnf aqy aigafnqf dy hnyry ivcoN kZx dI syD bKsLI hY. ieh ivcfr vDyry TIk hY aqy iehI mnuwKf jnm df mnorQ vI hY. ies slok dI ivlKxqf hor vI hY, slokF vfly inXm dy Ault eyQy ies nUM slokF dI igxqI ivc dy ky vI, brfbr sLbd df hI rUp idqf igaf hY. iesdy ‘iek’ dI bjfey sLbdF vfly inXm anusfr do bMd hn aqy iesdI smfpqI vI ‘do’ nfl hI kIqI hY, ‘iek’ nfl nhIN]2]

mÚ2] jog sbdM igafn sbdM byd sbdM bRfhmxh]

KqRI sbdM sUr sbdM sUdR sbdM prfik®qh]

srb sbdM eyk sbdM jy ko jfxY ByAu]

nfnku qf kf dfsu hY soeI inrMjn dyAu]3] (469)

pd arQ: sbdM - Drm, gurU df bcn, gurU df AupdysL, gurU df hukm. jog sbdM - jogIaF df Drm. sbdM bRfhmxh - bRfhmxF df Drm. prfik®qh - prfeI ikrq krnI, dUijaF dI syvf krnI. srb sbdM - sMsfr Br dy sfry mnuWKF df Drm. eyk sbdM - ieko hI, pRBU dI isPLq slfh vflf ieko hI Drm. ByA u- Byd. qf kf - Ausy hI akflpurKu df (ijvyN "afdysu iqsY afdysu" ivKy ‘iqsY’ dy arQ hn ‘akfl purKu’) soeI - AuhI, akfl purKu. inrMjn - mfieaf qoN inrlyp. dyAu - jfgq joq, hfjLr nfjLr, hr smyN pRkfsLmfn]3]

arQ: jogIaF ny afpxf Drm igafn (cMuJ) crcf hI (imiQaf df) hY. bRfhmxF ny afpxf Drm (afpxy afp nUM) vydF dI ivcfr Bfv vydF df igafqf hox vflf hI (imQ) riKaf hY. KwqrIaF ny afpxf Drm kyvl XuD BUmI ivc lVnf-mrnf aqy sUrmqfeI hI imiQaf df hY. (ivcfry) sLUdrF qy Drm (Qop idqf igaf hY aqy Auh hY) dUijaF dI ikrq krnI (ijvyN ivsLtf cukxf, juqIaF gMZxIaF, kpVy Doxy afid hryk nIvF, GtIaf qy Cotf kMm krnf).

(gurdyv inrnf idMdy hn ik mnuWK-mnuWK ivckfr DrmF dIaF ieh vMzIaF qF kyvl mnuWK dI hI pYdfvfr hn. aslIaq ieh hY ik pRBU vloN) sfry mnuWKF df Drm ieko hI hY aqy Auh hY: "jy ko jfxY ByAu]". Bfv rcnhfr krqfr dI pCfx krnI qy jINdy jI Aus nfl iek imWk ho jfxf, jIvn mukq ho jfxf, jIvn krky pRRBU dy hI guxF df pRgtfvf ho jfxf. gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn ik mY qF kyvl Aus pRBU df hI dfs hF jo mfieaf qoN inrlyp aqy hr smyN pRkfsLmfn hY (inrMjn dyAu)]3]

gurmiq ivcfr drsLn - 1. srb sbdM eyk sbdM - Zyr smyN qoN bRfhmx vrg rfhI, mnuWKI smfj ivckfr vrxvfd vflI kfxI vMz Aupr gurdyv vloN ieh kfrI cot aqy rWbI sWc df pRgtfvf hY. gurU pfiqsLfh bRfhmx vrg vloN kIqI vrx vMz dI imsfl dy ky smJfAuNdy hn ik pRRBu vloN sMsfr Br dy sfry mnuWKF df asl ivc ieko hI Drm imiQaf df hY. aigafnqf vs mnuWK apxy Aus ielfhI Drm qoN KMuiJaf ipaf hY jF AusnUM kurfhy pfieaf jf cukf hY. eysy df nqIjf hY ik bRfhmx, XogI afid aKOqI Drm dy afgU, pRBU aqy isRsLtI dI rcnf bfry byloVy vfd ivvfd, sUrj-cMd dI pUjf, krqfr dI rcnf Aupr byisr pYr dIaF igxqIaF-imxqIaF aqy hor AulJxF afid ivc AulJf ky mnuWK nUM gumrfh krdy hn.

eysy qrHF KwqrI df Drm kyvl lVnf-mrnf qy sUrmqfeI hI disaf hY. EQy vI Aucf afcrx, afdrsLk jIvn, cMgy sMskfr jF pRBu dI isPq slfh vflI koeI gl nhI. eynf hI nhI, ijMnHF nUM sLUdr ikhf jFdf hY, AuhnF dI hflq qF iblkul nkfrf kr idqI geI hY. ies qrHF sfrf smfj, ies Pokt vMz kfrx, mnuWKf jIvn vfly afpxy asl Dury qoN AuKiVaf qy gumrfh hoieaf ipaf hY. loV ieh hY ik mnuWK afpxy mnuWKf jIvn dI aslIaq, qy ies dy mksd dI pCfx kry aqy apxy asly pRBU nfl iek-imk hoky jIvy. drasl eyhI hY sfry mnuWKF df ieko iek sFJf ielfhI Drm. krqfr ny mnuWK nUM anykF DrmF ivc nhI vMizaf, ieh qF mnuWK dI afpxI aigafnqf aqy Drm dy nF qy sLfqr lokF rfhIN, lokfeI dI lut-Koh hI hY]3]

mÚ2] eyk ik®snµ srb dyvf dyv dyvf q afqmf]

afqmf bfsudyvis´ jy ko jfxY ByAu]

nfnku qf kf dfsu hY soeI inrMjn dyAu]4] (469)

pd arQ: eyk ikRsnM - iek pRmfqmf (XsoDf puqr ikRsLn nhI blik sMsfr dIaF sfrIaF qfkqF dy kyNdr, sfrI rcnf df ieko hI kyNdr ibMdU). srb dyvf - sfry hI dyvqy hn. dyv dyvf - jy kr scmuc aijhy dyviqaF df koeI vjUd hY qF. q - BI, AuhI. q afqmf - AuhI afqmf. dyv dyvf q afqmf - qF iPLr sfry dyviqaF aMdr afqmf qF EhI hY jo bfkIaF aMdr, EhI afqmf ijhVI mnuWKF aMdr hY. bfsudyvis´ - sfrI rcnf df pflxhfr, pRBU (AuNj ikRsLn jI nUM rWb mMnx vfilaF anusfr ikRsLn jI nUM vfsdyv df puwqr blik keI vfrI Kud ikRsn leI vI vfsdyv lPLjL vriqaf jFdf hY). inrMjn - inr+aMjn, sfrI rcnf ivc vWsdf hoieaf iPLr vI mfieaf dI kflK qoN rihq, pRmfqmf. aMjn - surmf, ijhVf kflf huMdf hY, awKF ivc pfieaf jFdf hY. KUbI ieh hY ik surmf nF nUM qF aKF ivc pfieaf jFdf hY pr rihMdf aKF qoN bfhr hI hY]4]

arQ - sMsfr dIaF sfrIaF sLkqIaF df Durf kyvl ieko hI akfl purKu (ikRsLnM) hY bfkI sfry hI dyvqy hn. (jy iPLr vI mnuWK iehI mMndf hY ik mnuWKF qoN Aupr koeI hor dyvIaF-dyvqy vI hn qF smJx dI loV hY ik) AuhnF dyviqaF aMdr afqmf qF (Esy hI pRmfqmf dI) hY (ijhVI) sfiraF aMdr hY (qF iPLr pUjf iksdI?). (loV hY ik) afqmf aqy pRmfqmf (bfsudyvis´) dy ies Byd nUM smJx dI.

gurU nfnk pfiqsLfh PLYslf idMdy hn ik mY qF (kyvl) Ausy pRBu df hI dfs hF; Auh pRBu, ijhVf sfrI rcnf ivc vsdf hoieaf vI (sMsfr dI) mfieaf qoN inrlyp hY aqy hr smy pRkfsLmfn hY. Bfv ieh ik iensfn leI kyvl Esy krqfr nUM smJx dI loV hY ijsdI afqmf sfry jIvF ivc ivafpk hY. mnuWK nUM iksy dyvI-dyvqy jF rfm, ikRsLn afid pRcwlq avqfrF dI pUjf-arcf dI loV nhI]4]

gurmiq ivcfr drsLn - 1. eyk ik®snµ srb dyvf - lMmy smyN qoN mnuWK nUM keI iBMn-iBMn BgvfnF aqy dyvI-dyviqaF dI pUjf ivc AulJfieaf igaf sI. sRI ikRsLn, sRI rfm, bRhmf, ivsLnU, mhysL afid keI Bgvfn imQy hoey hn. eysy qrHF pRcfry gey qyqI kroV dyviqaF vflf pRBfv vI mnuWK Aupr pRbl sI. gurmiq aijhy iksy vI dyvI-dyvqf vfd dI hoNd nUM pRvfn nhINkrdI aqy nf hI ÃÄ jF akfl purKu qoN Cut iksy hor nUM Bgvfn hI mMndI hY. eysy scfeI nUM smJfAux leI gurdyv ny eyQy suafdlf, alOikk aqy bVf dlIl BrpUr ZMg vriqaf hY.

eyQy imiQhfsk ‘ikRsLn’ aqy AuhnF dy ipqf ‘vfsudyv’ dy nF qF vrqy hn pr iblkul invykly aqy bdlvyN arQF ivc. eyQy ikRsLn nhI blik ‘eyk ikRsnM’ dy arQ hn, kyvl ieko iek pRmfqmf jo ik sfrI rcnf df kyNdr ibMdU jF Durf hY. eysy qrHF "bfsudyv bsq sB Tfie]" (pM:897) anusfr bfsudyvis´ dy arQ XsoDf jF dyvkI puwqr ikRsLn df ipqf ‘bfsudyv’ jF ikRsLn vI nhI blik arQ hn sfrI rcnf df pflxhfr ‘akfl purKu’.

2. dyv dyvf q afqmf - gurdyv ny mnuWK nUM ies slok rfhI iek vzI aigafnqf aqy BulyKy ivcoN afjLfd kIqf qy smJfieaf hY. PLurmfieaf hY ik aY iensfn! sMsfr dy rcnhfry aqy Bgvfn anykF nhI hn. sfrIaF qfkqF aqy ies sfrI rcnf df Durf ‘akfl purKu’ kyvl ieko hI hY. eysy qrHF jo qUM anykF dyvI-dyviqaF afid dI pUjf ivc AuliJaf ipaf hYN, scfeI ieh hY ik AuhnF dI koeI hoNd jF hsqI hY hI nhIN. asl ivc jykr dyviqaF dI gl krIey qF sfry hI iensfn dyvqy hn. jy kr iPr vI qYnUM XkIn nhI afAuNdf, ikAuNik qYnUM ieh Brosf lMmy smyN qoN idqf igaf hY, qF vI qYnUM soc lYxf cfhIdf hY ik ijhVI afqmf aQvf pRBU df aMsL jF nUr qyry aMdr hY, EhI afqmf AuhnF khy jFdy qy pRclq dyvI-dyviqaF aqy BgvfnF ivc vI hY. aY BfeI! qF qy ieh qUM ds ik ies qrHF iek krqfr df lV Cwz ky, qUM iks dI pUjf kr irhf hYN? dr asl qYnUM afqmf aqy pRmfqmf dy ies Byd nUM smJx dI loV hY qF ik iehnF vfDU pUjfvF, ivsLvfsF ivcoN inkl skyN ijnHF dI ik qYnUM loV hI nhI. ies slok dy ipCokV nUM smJfAux vfsqy gurdyv ny sRI ikRsLn, bfsudyv, dyvqy afid lPj Aucycy qOr qy bdlvyNy qy invykly arQF ivc vrqy hn.

mÚ1] kuMBy bDf jlu rhY jl ibnu kuMBu n hoie]

igafn kf bDf mnu rhY gur ibnu igafnu n hoie]5] (469)

pd arQ - kuMB - GVf. kuMBy - GVy kfrn, GVy ivc hI. bDf - bJf. rhY - rihMdf hY, itk jFdf hY. jl ibnu - ibnF jl dy. kuMBu n hoie- GVf nhIN bx skdf. mnu rhY - mn itikaf rihMdf hY, mn itkdf hY]5]

arQ - (ijvyN) pfxI GVy ivc bJf hoieaf (iek QF) itikaf rihMdf hY, pr ieh GVf ibnf pfxI dy nhIN sI bx skdf. (eysy qrHF hr smy Btkxf, iqRsLnf, ivkfrF dI dOV ivc PYly rihx vfly ies) mn df itkf vI igafn qoN hI huMdf hY (igafn qoN ibnf ieh mn vI nhI bJ skdf, ies df itkf vI sMBv nhI). (pr Auh igafn ijs nfl mn bJdf hY, sMsfrk igafn nhI, kyvl aqy kyvl rwbI igafn hY ijhVf sdf iQr rihx vfly afqimk) gurU qoN hI pRfpq ho skdf hY "gur ibnu igafnu n hoie]" (ies qrHf jdoN ies mn dI GfVq rWbI qy afqmk igafn (gurU) nfl ho jFdI hY "igafn kf bDf mnu rhY" qF (hr smyN pfxI vFÕ PYlx vflf ieh mn pUrI qrHF) bJ jFdf hY; itkf ivc af jFdf hY. (TIk Esy qrHF ijvyN pfxI GVy nUM bxfAux bfad, Esy GVy ivc afp vI bJ jFdf hY)]5]

gurmiq ivcfr drsLn: 1. mn aqy pfxI df suBf - mUl rUp ivc mn aqy pfxI df suBf ieko hI huMdf hY. jd qIk pfxI nUM rokx df pRbMD nf kIqf hovy, Auh apxy afp EDr nUM turdf hY ijs pfsy AusnUM Zlfx iml jFdI hY. AupRMq pfxI qd qIk cldf hI rihMdf hY jd qIk ik jLmIn AusnUM cUs nf lvy; DuWp, grmI, sUrj dIaF ikrnF AusnUM sukf hI nf dyx. jykr nhI qF eyhI pfxI iksy toey afid ivc ruk ky bdbUdfr icWkV df rUp Dfrn kr lYNdf hY ijs qoN ies aMdr mWCr afid pYdf ho jFdy hn. jLrUrq anusfr pfxI nUM rokx leI iksy zYm, ndI, nihr, nfly, qlfb, GVy afid dI loV huMdI hY. ibnf bMD dy pfxI kdy bJdf jF rukdf nhI.

eyhI hfl mnuWK dy mn df huMdf hY. pfxI dI inafeIN jy kr ies mn nUM KulHf Cwz idqf jfvy qF iesdf vI EhI hfl huMdf hY ijhVf KulHy Cwzy gey pfxI df. ies dy leI ies mn nUM iksy Ausqfd, skUl, rihbr dI loV nhI huMdI. ijDr rsqf imldf hY, cldf jFdf hY. KUbI ieh ik ieh ik pfxI vFÕ jFdf ieh vI Zlfx Bfv burfeIaF-ivkfrF vfly pfsy hI hY. AupRMq jo hfl ies qrHF afp muhfry cwl rhy pfxI df huMdf hY TIk Esy qrHF afp muhfry cwldf jf irhf ieh mn, qd qIk burfeIaF-ivkfrF-aAugxF vl vDdf hI jFdf hY jd qIk ik mnuWK dy aMdroN mnuKqf nUM Do ky Kqm hI nf kr dyvy. eysy kfrn sMsfr pDr qy ijMny vI aAugx, zkYqIaF, kqlogfrq, jLulm, TwgIaF, KVXMqr, smgilMg, jurm, Drm dy pVdy hyT iBaMkr gunfh, DoKy, TWgIaF, qbfhIaF, ieh sB ies BUqry qy kurfhy pey mn dI hI Aupj huMdy hn; prmfqmf dI dyx nhI huMdy.

iesdy nfl ieh ivsLf vI smJx df hY ik sMsfr pDr dy ijMny vI igafn hn, ieh mnuWK dI smJx dI qfkq ivc vfDf qF krdy hn pr ies nUM aAugxF, ivkfrF aqy kurfhy pYx qoN nhI bcf skdy. ikAuNik ieh ivsLf mnuWK dy suBf df hY aqy scy afqimk, ielfhI igafn (gurU) nfl GiVaf hoieaf mn df suBf hI mnuWKf jIvn nUM ies qbfhI qoN bcfAux df ieko iek hwl hY.

3. jl ibnu kuMBu n hoie - eyQy pfiqsLfh ny pfxI qy mn dy afpsI irsLqy qy suBf vfly ivsLy nUM smJfAux leI Kfs krky GVy dI imsfl leI hY; ikAuN? ieh nukqf bVf iDafx mMgdf hY. dyKx dI gl hY ik GVf imtI qoN bxdf hY aqy iesnUM bxfAux leI pfxI cfhIdf huMdf hY. ibnF pfxI dy GVf bx hI nhI skdf. KUbI ieh hY ijs pfxI qoN GVf bxdf hY aqy ijs GVy nUM pfxI ny afp bxfieaf sI, iPLr bxn qoN bfad, Aus nf bJx qy rukx vfly pfxI nUM Auh GVf afpxy hI aMdr bMnH lYNdf hY.

TIk eysy qrHF kwcy-pwky hryk igafn dy Zhy cVHn vfly mn dI GfVq jdoN rWbI, ivvykI, afqimk igafn (gurU) nfl huMdI hY qF kurfhy pfAux vfly sfry sMsfrk igafn ies nUM kurfhy pfAux leI byasr ho jFdy hn. aijhI hflq ivc swcf qy sdIvI rWbI igafn (gurU), ijs qoN ibnf ies mn dI GfVq hI sMBv nhI sI. jdoN iek vfrI ies mn dI GfVq hI Aus rwbI igafn nfl ho jFdI hY qF ‘dih ids’ dOVn vflf mn Esy rWbI qy afqimk igafn (gurU) dy itkx leI invyklI QF huMdf hY aqy iesdI sfrI dOV-Bj dI sLkqI muWk jFdI hY; pUrI qrHF bJ jFdf hY, itk jFdf hY.

4. "igafn kf bDf mnu rhY " - mnuwKI mn, dI apxI koeI hoNd nhIN huMdI blik mnuwK dy apxy sMskfrF df hI smUh huMdf hY. ijho jhy mnuwK dy sMskfr huMdy hn, Auho ijhI hI ies mn dI GfVq aQvf suBf bx jFdf hY. Purmfn hY, "jyhf vyKih qyhf vyKu]" Bfv mnuwK ijho ijhI sMgq ivwc rihMdf hY aqy ijs vfqfvrx ivc plLdf hY, Esy qrHF dI hI Ausdy mn dI bxqr bx jFdI hY. eysy leI bfxI ivwc mn nUM ieafxf vI afiKaf hY ikAuNik ies dI afpxI koeI soJI jF smJ vI nhI huMdI. alwg alwg qrHF dy igafn aqy AuhnF dy pRBfvF qoN bixaf ieh mn afm qOr qy bhuq cMcl aqy afpxy afp nUM bhuq isafxf smJdf hY. Aus smy mnuwK ies df gLulfm hox krky mnmwqIaf, hMkfrI aqy ivkfrI bx jFdf hY. anyk qrHF dIaF anmwqF, mnmwqF, hUVmwqF, durmwqF, afp hudrf px, krmkFz, pRBU qoN duryzy lY jfx vflIaF ibprn dIaF rIqF, ies aMdr apxf itkfxf bxf lYNdIaF hn.

"iehu mnUaf dh idis Dfvdf" (pM: 599) anusfr TIk Esy qrHF ijvyN KuwlHf Cwizaf pfxI, ijDr nUM Zlfx imldI hY, tur pYNdf aqy aMq afpxI hoNd vI guaf lYNdf hY. hor nhIN qF ikDry ieh icwkV df rUp Dfrn kr lYNdf hY aqy ies ivc bdbU qIk vI pYdf ho jFdI hY; mwCr, mKIaF kItfxU ies ivc afpxf invfs bxf lYdy hn. Bfv PYilaf pfxI, pfxI nhI rih jFdf kuJ hor hI ho inbVdf hY. eyhI hfl mnuWK dy mn df huMdf hY.

ies sfry kuJ dy AulLt, ijvyN GVy nUM bxf ky jl, afp Aus ivc bJ jFdf qy hY pIx lfiek ho jFdf hY. TIk eysy qrHf mn dy eysy suBf kfrx sMskfrF, soJIaF aqy keI qrHF dy anmwqI pRBfvF qoN bixaf aqy mnuWK nUM afpxy iesLfiraF qy ncfAux vflf ieh mn, jdoN swcy rwbI igafn dy vs pY jFdf hY qF Aus nfl hoeI iesdI bxfvt kfrn, ieh pUrI qrHF itk jFdf hY. ies dIaF cqurfeIaF, isafxpF aqy dh ids Dfvx vflI ibrqI; azolqf, itkf aqy sWq sMqoK ivc qbdIl ho jFdI hY.

5. gur ibnu igafnu n hoie - ijvyN PYl ky Kqm ho jfx vflf pfxI, GVy nUM bxfAux qoN bfad afp hI GVy ivc bJ ky vrqx Xog ho jFdf hY; iqvyN hI ivkfrF, anmwqF, hUVmwqF, mnmwqF, durmwqF, ibprn dIaF rIqF, krmkFzF df hr smyN gulfm qy isLkfr ho ky mnuWK nUM qbfhI vwl lY jfx vflf mn; jdoN iesdI GfVq pRBU igafn (gurU) nfl ho jFdI hY, qF ieh eynf qfkqvr ho jFdf hY ik ieh rWbI igafn hI iesdI Kurfk ho jFdI hY. kcy-pky, kurfhy pfAux vfly sMsfrk rs ies Aupr byvs qy kmjLor ho jFdy hn, ivkfr iesdy nyVy nhI Ptk skdy.

6. kyvl GVf hI ikAuN? - eyQy asIN ies gl vl iDafn dyxf aqy duhrfxf jrUrI smJdy hF qF ik ieh gMBIr ivsLf cMgI qrHF smJ ivc af jfvy. pfxI nUM bMnHx dy BfvyN sMsfr aMdr anykF sfDn mOjUd hn pr eyQy pfiqsLfh ny Aucycy GVy dI hI imsfl leI hY aqy Auh ikAuN? TIk Esy qrHF ijvyN sMsfrk igafn qF byaMq hn pr ieh mn dy itkf aqy AusnUM bMnHx vflI loV nUM pUrf nhIN kr skdy. kyvl ielfhI igafn (gurU) hI aijhf igafn hY ijs rfhIN iqafr mn ieqnf qfkqvr hoky itk jFdf hY ik ies dI loV qy Kurfk vI kyvl rwbI igafn hI rih jFdI hY; dujI nhI. ies qrHF rwbI igafn df GiVaf mn iPr kurfhy nhI pYNdf. sLfied eysy vfsqy eyQy kyvl Aus ieko GVy dI hI gl kIqI hY ijs qNo ies scfeI nUM smJAux leI jIvn, mn qy igafn dy ieh dovyN pWK pRfpq hn]5]

pAuVI] piVaf hovY gunhfgfru qf EmI sfDu n mfrIaY]

jyhf Gfly Gflxf qyvyho nfAu pcfrIaY]

aYsI klf n KyzIaY ijqu drgh gieaf hfrIaY]

piVaf aqY EmIaf vIcfru agY vIcfrIaY]

muih clY su agY mfrIaY]12] (469-70)

pd arQ: piVHaf -piVHaf hoieaf mnuWK. gunhgfru - mMdy kMm krn vflf. EmI - inrf sLbd Em nUM hI jfnx vflf, Bfv anpVH mnuWK. sfDu - Blf mnuWK. n mfrIaY - mfr nhI KFdf, akfl purKu dI drgfh ivcoN DWikaf nhI jFdf; jIvn asPLl nhI huMdf. Gfly Gflxf - kmfeI krdf hY. qyvyho - Eho ijhf hI. pcfrIaY -pRclq ho jFdf hY, Auho ijhf hI Ausdf nfmnf bx jFdf hY. klf - Kyz, ajyhf jIvn nf ibqfieaf jfvy. ijqu - ijs dy kfrx, ijs dI vjHf nfl. drgh gieaf hfrIaY - krqfr dy dr qy prvfx nf ho skIey; pRBU dy inaF ivc pUry nf Auqr skIey. vIcfrIaY - ivcfrI jFdI hY, kbUl pYNdI hY. vIcfru agY vIcfrIaY - ieh PLYslf qF krqy dy inaF ny hI krnf hY. muih clY - mUMh jor cly, jo mnuWK mUMh jor hovy, hUVmqIaf, gurU dI isiKaf qy nf clx vflf, mnmwqIaf, afphudrf. agY mfrIaY - akfl purKu dI drgfh ivcoN DWk idqf jFdf hY. apxf mnuWKf jnm brbfd kr lYNdf hY. iPLr qoN jnm-mrn dy gyVH ivc DWk idqf jFdf hY]12]

arQ: jykr koeI mnuWK piVHaf iliKaf hovy, pr hovy mMd krmI qF Aus dI pVHfeI, Aus dy pRBU dr qy pRvfn hox vfsqy gfrMtI nhI huMdI. eysy qrHF jy koeI mnuWK anpVH hovy, pr hovy Blf purK qF Aus ny pRBU dr qoN kyvl ies leI nhI Dikaf jfxf ik Auh anpVH hY. (spsLt hY kyvl piVHaf iliKaf hox krky hI pRBU dy dr Aupr pRvfn nhIN ho skIdf. ies dy Ault jy anpVH mnuWK nyk hY afqimk pKoN jfgRq hY) qF Aus nUM pRBU dr qoN mfr nhI pYNdI (ikAuNik krqy dy inaF ivc inbyVf qF mnuWK dy jIvn dI kmfeI qoN huMdf hY, AuQy pVHn jF nf pVHn df mul nhI pYNdf) mnuWK ijho ijhI hI kmfeI jf krqUqF krdf hY, Aus df Eho ijhf hI nF AuGf ho jFdf hY. qF qy eyho ijhI Kyz nhI KyzxI cfhIdI ijs krky drgfh ivc jf ky iensfn apny mnuWKf jnm dI bfjI hI hfr bYTy]12]

(spsLt hoieaf) mnuK piVHaf hoieaf hovy jF anpVH, pRBU dI drgfh ivc kyvl afqimk guxF dI kImq hI pYNdI hY. mnuWK (bhuqf krky) ies sMsfr ivc qF afpxy mUh jLor ho ky cwldf hY (Bfv gurU-gurbfxI dI isiKaf qy nhI cwldf aqy afp hudrf hoky hI cwldf hY ijsdf nqIjf) Auh agy, (krqfr dy inaF ivc) mfr hI KFdf hY (Bfv apxf mnuKf jnm brbfd krn qoN bfad iPLr jUnF ivc hI DWk idWqf jFdf hY)]12]

gurmiq ivcfr drsLn - 1. "piVaf hovY gunhfgfru"- drasl "piV piV gzI ldIaih" vflI gwl, ijs dI vIcfr asIN pAuVI nM: 9 ivc kr cuky hF, Esy hI gwl nUM gurdyv ny eyQy hor spwsLt kIqf hY. eyQy vI ies dI pROVHqf nhI kIqI ik mnuK nUM anpVH rihxf cfhIdf hY. blik smJfieaf hY ik pVHfeI df mksd mnuK nUM soJIvfn, guxvfn aqy hAumY rihq bxfAuxf huMdf hY, nf ik pVHfeI kfrn vDy hoey igafn qy soJI kfrn cqurfeIaF-TwgIaF vfly suBf nUM vDfAuxf aqy mMd krmI bxnf hoxf hY. mnuK nUM ieh gl BlI pRkfr smJ lYxI cfhIdI hY ik pRBU dI drgfh c pRvfn hox leI Aucy sucy, nyk aqy sdfcfrk guxF vfly jIvn dI loV hY. jykr sfD sMgq ivc af ky jF iksy ZMg ieh Auqm guxF vflI kmfeI nUM koeI anpVH vI kr lYNdf hY qF pRBU dy dr qy aijhf anpVH qF pRvfn ho jfvygf; jd ik afqimk kmfeI nUM nf krky, koeI piVHaf iliKaf mMd krmI mnuK vI krqfr dyy dr qoN Dwk idqf jfvygf.

2. akfl purKu dy inaF ivc piVHaf kOx qy anpVH kOx? drgfh qoN arQ huMdf hY akfl purKu dy inaF ivc. dr asl mnuWKf jIvn dy do pihlU hn: sMsfrk qy afqimk. sMsfrk pDr qy koeI piVHaf iliKaf hY jF anpVH, ieh iblkul vwK ivsLf hY pr jIvn dI sPLlqf pwKoN iksy df mfp dMz ieh nhI. scfeI ieh hY ik bhuqf krky afqimk ql qoN mnuWK avyslf hI rihMdf hY. eysy df nqIjf huMdf hY ik sMsfrk ql qy mnuWK ijMnf vD pVH ilK jFdf hY Aus kol izgrIaF-izplomy vI vDdy jFdy hn. iesdy nfl nfl Aus kol smJx-socx dI qfkq, sMsfrk isafxpF ivc vI vfDf huMdf jFdf hY aqy ieh hY vI kudrqI. pr sMsfrk ividaf aMdr ieh smrwQf nhI ik mnuWK aMdr afqimk gux vI pYdf kr sky. eysy kfrn ieh vI scfeI hY ik mnuWK sMsfr pDr qy ijMnf vD pVH-ilK jFdf hY Aus aMdr AuqnIaF hI vD cflfkIaF, hyrf-PLyrIaF, TgIaF, jLulm, Dwk, KVXMqr, Dfrimk lut-Koh dIaF rucIaF, Bfv hr pDr dy smfjk aAugxF dI smrwQf qy ZMg vI ivrft huMdy jFdy hn. ghu nfl dyiKaf jfvy qF aj sMsfr aMdr ijMnI vI pVHfeI-ilKfeI dI dOV vDdI jf rhI hY, kyvl Bfrq ivc hI nhI blik sMsfr Br ivc vI, ieh qbfhIaF vI qyjLI nfl vfDy qy hn. dUjy pfsy ieh vI gurmq df spwsLt PLYslf hY ik akfl purKu dy dr qy ajyhy jIvn kdy pRvfn nhI hn. qF iPLr kI iesdf ieh mqlb ilaf jfvy ik ieh ksUr pVHfeI df hY, kqweI nhI.

ies bfry gurmiq df PLYslf spWsLt hY ik mnuK ividaf dI vrqoN bhuqf krky sMsfrk pRfpqIaF qy suafrQ isDI leI hI kr irhf hY aqy ieh sfrf Aus dI Esy AultI rihxI qy socxI df kflf pWK hY. jykr iensfn sc muWc eysy sMsfrk ividaf qy pVHfeI nUM gurU gurbfxI dI isiKaf aqy krqfr dy inrml BAu ivc rihky, mnuWKf jIvn dI aslIaq joVn leI vrqy qF aAugxF dI iBaMkrqf nfl kflf ho cukf, pUrn qbfhI vl jf irhf sMsfr, bhuq jldI prAupkfr, sdfcfr, mnuWKI BfeIcfrf, Aucf afcrx afid rWbI guxF dy pRgtfvy vl vD skdf hY.

drasl ieh scfeI hY jo gurdyv ny ies slok rfhI idRVH krvfeI hY. Bfv jykr pVH ilK ky iensfn ny gunfhgfr hI bxnf hY qF Aus dy mukfbly Auh anpVH iensfn vDIaf qy siqkfr Xog hY ijs ny sfD sMgq dI sFJ lYky jF iksy vI ZMg nflL afpxy afqimk guxF dI sMBfl kIqI hY. aijhf iensfn kyvl sMsfr jF smfj ivc hI nhI blik krqy dy inaF ivc vI siqkfr Xog ho jFdf hY. jd ik Ausdy mukfbly sMsfr pDr qy Auh piVHaf iliKaf pr mUloN gunfhgfr iensfn dovyN pfsy jLlIl huMdf hY aqy apxf mnuWKf jnm vI brbfd kr lYNdf hY.

3. sfzy ajoky ivdvfn qy gurmiq - gurbfxI ivclI hQlI rcnf aqy aijhy hor gurbfxI pRmfxF dy aslI arQF nUM smJy ibnF gurmiq dy nF qy sMgqF ivcfly ikMnf kwcf aqy gurmiq ivruD pRcfr ho irhf hY iesdI qfjLf imsfl ajoky smy pMQ aMdr guWzI cVHy iek aijhy ivdvfn vI AuBry hn, ijnHF dI gwl mIzIey dy sihXog nfl ieko smy ikMny hI dysLF ivc suxI vI jf rhI hY. afp KulHyafm pRcfr kr rhy hn, gurbfxI qF pVHfeI df ivsLf hY hI nhI. ieh swjx iksy nf iksy pwj mOjUdf pVHy-ilKy ivdvfnF Aupr icwkV sutxo vI ipCy nhI htdy. hor vyrvy qoN ielfvf iek imsfl ieh vI iddy rihMdy hn ik gurbfxI ivc kbIr, nfmdyv, rivdfs afid iblkul anpVH sn aqy AuhnF df igafn kyvl anuBvI igafn hI sI. afpxy kQn dI pRoVHqf ivc PLurmFdy hn ik ieh Bgq pVHdy iks qrHF ikAuNik EdoN nf koeI skUl sn aqy nf hI sLUdrF nUM Drm-krm jF pVHfeI dI hI iejfjLq sI.

KUbI ieh ik sfzy aijhy ivdvfnF ny bfxI rcnf ivc iehnF BgqF dI aAuKI sLbdfvlI, iPLr kbIr sfihb dI bfxI ivcly rUpk alMkfrF dI gihrfeI dI hI pCfx kIqI huMdI qF iehnF BgqF nUM kdy anpVH nf kihMdy. suafl ieh vI nhI, suafl qF ieh hY ik ajyhf gumrfhkun, gurbfxI ivcfrDfrf qy gurbfxI isDFq ivruD ijhVf pRcfr dUr-drfjL anykF dysLF dIaF sMgqF qIk puj irhf hY, Aus nuksfn dI BrpfeI ikvyN hovygI? ijhVy ’ivdvfn’ pVHfeI dy kyvl sMsfrk pK nUM hI jfxdy hn Ausdy mksd aqy afqimk pKoN afp hI swuqy pey hn Auh sMgqF nUM kI dy rhy hn, jF kI dy skdy hn? ieh ivsLf ivsLysL iDafn mMgdf hY. ies bfry gurbfxI df spsLt PLYslf hY, "ividaf vIcfrI qF prAupkfrI]" (pM:356) ividaf nUM ivcfrn vflf sdf prAupkfrI hI huMdf hY. jykr asF gurU igafn nUM smJxf aqy jIvn ivc vsfAuxf hY qF sfnUM smJ lYxf cfhIdf hY ik anpVH qF bfxI ’jpu’ dI pihlI pAuVI dy arQ vI nhI smJf skygf jd ik sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr lg Bg 200 bolIaF qy BfsLfvF df sumyl hY. eysy df dUjf pK ieh vI hY aqy dUjI gwl hY ik gurbfxI soJI vfly cMgy ivdvfn qy gurbfxI jIvn vfly jIAuiVaF dI sMgq ivc afky, AuhnF rfhIN kIqy jf rry gurmiq dy sulJy pRcfr df nqIjf, koeI anpVH vI gurbfxI isiKaf anusfr afpxy afdrsLk jIvn nUM pRfpq kr skdf hY.

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ - ies pAuVI nfl lgdy pihly slok ivc sfihbF ny smJfieaf hY ik pRBU dI drgfh ivc kyvl isPq sflfh hI kbUl pYNdI hY. agly dohF slokF ivc gurU sfihb ny AuhnF cqurfeIaF, TwgIaF df ijLkr kIqf hY ijMnHF nUNM vrqky smfj ivc pVHy ilKy aKvfAux vfly lokF ny anpVH aqy Boly Bfly lokF nUM Drm pwKoN AulLJfieaf df hY. aKOqI vrx vMz dy cwkr clf ky lokF ivckfr vMzIaF pfeIaF. avqfr pUjf, dyvI dyv qy imQy BgvfnF dI pUjf afid dy ZMg rc ky, bdly ivc afpxI sLKsI pUjf krvfeI. ies qrHF dfn puMn dy jfl PLYlf ky afpxI vyhlVI rojI-rotI vfsqy rsqy KolHy . gurbfxI anusr avqfr pUjf, dyv pUjf afid qF asl ivc Boly-Bfly aigafnI lokF nUM Twgx dy hI ZMg hn ijMnHF dI eIjfd pVHy ilKy mMd krmI lokF vwloN hI kIqI jFdI hY. aijhy lokF leI hI pfiqsLfh ny ’CozIly pfKMzf’ aqy bfxI ivc hI hor keI Qfvy, mnuWK nUM sucyq vI kIqf hY. pMjvyN slok rfhI sfihbF ny GVy qy pfxI dI afpsI imsfl vrq ky spsLt kIqf ik ieh TwgIaF vflI afdq nUM iqafgx leI jrUrI hY mnuWK scy gurU dy lV lwg ky rwbI igafn rfhIN, mn nUM kfbU ivc ilafvy. ies qrHF slokF rfhI Esy hI ivsLy nUM hor vyrvy nfl smJfieaf hY ijs df inrnf pAuVI ivc idqf hY]12]

(not:- igafnI sMqoK isMG jI afstRylIaf df ies pAuVI dy spYilMg cYWk krn leI DMnvfd)




.