.

sMqF dy kOqk[[?

(Bfg pihlf, iksLq nM: 10)

BfeI suKivMdr isMG 'sBrf'

sMq aqr isMG

gursfgr msqUafxf sfihb (sMgrUr)

sMq aqr isMG mhfrfj df jnm 23 mfrc 1868 eIsvI ƒ irafsq pitaflf dy ngr cImf iËlHf sMgrUr ivKy bfbf krm isMG dy Gr mfqf BolI jI dI pivwqr kwuKoN hoieaf. sMq jI mhfrfj dy smyN mfqf BolI jI dI pivwqr syvf ivc pYdF nfm vflI dfeI hfËr sI. jnm smyN dfeI ƒ kroVF sUrjF dy smfn pRkfÈ idKfeI idwqf. dfeI ny dwisaf, drÈn krn sfr myry qn-mn dIaF pIVF dUr ho geIaF.

iek idn mfqf jI sMq rUp ƒ CfqI nfl lf ky suwqy pey sI. ZlI rfq qoN dyvqy afey. sMq jI dyv bfxI suxn vfsqy plMG qoN Auqr ky PrÈ ‘qy bYT gey. dyviqaF ny crnIN sIs invf ky rfg alfpxf ÈurU kIqf. mfqf jI dI awK KuwlHI qF puwqr ƒ plMG qoN hyTF bYTf vyK ky hYrfn ho geI. mn ivc ivcfiraf ik myry puwqr ƒ lYx vfsqy BUq-pRyq afey hn. mfqf BolI jI ny bfbf krm isMG ƒ dwisaf pqI jI qusIN nhIN vyiKaf ascrj hI kOqk hoieaf hY. bfbf krm isMG jI kihx lwgy ‘BolIey iksy kol dwsxf nhIN. sfDU ny bcn kIqy sn ik qyry Gr jgnnfQ avqfr hovygf.

sMq srovr pMnf 9-10

ivcfr—AuWpr ilKy ivcfr ivcoN gurmiq sMbMDI iek lfeIn lwBxI ieMj hY ijvyN koeI ryq ƒ pIV ky qyl kwZx df Xqn kry. iek pfsy qF ieh sfD, afpxy afp ƒ gurUaF qoN vI vwzy sfbq kr rhy hn dUjy pfsy gurUaF df ikhf BMn qoV ky dyvI-dyviqaF dI pUjf bRfhmxI mwq iswKI dy ivDfn ivc Dwky nfl vfV rhy hn. avqfrvfd ƒ gurbfxI ny nhIN mMinaf pr ieh sfD jgnnfQ avqfr Dfr ky af rhy hn. ijhVy jMmdy hI avqfr hn Auh vwzy ho ky sMgqF ƒ afpxy nfl hI joVngy, gurU pRmfqmf nfl joVn df svfl hI pYdf nhIN huMdf.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY ik sMq aqr isMG zMgr cfrn gey. iek ruwK dI CF hyTF soN gey AuQy iek ivrkq sfDU afieaf Auh vI TMzI CfvyN bYT igaf. sMq jI mhfrfj dy crnF ‘qy sfDU dI nËr peI. sfDU crn dI ryKf vyK ky kihx lwgf ies dI ryKf dwsdI hY ik iksy idn cwkrvqI rfjf jF rfjf XogI hovygf. sB DrmF dy lok iesnUM nmskfrF krngy.

sMq srovr pMnf 11

ivcfr-gurbfxI ny iksy vr srfp ƒ nhIN mMinaf. gurU PurmfnhY:

‘‘jo hoaf hovq so jfnY.. pRB afpxy kf hukm pCfnY..’’

(pMnf 286)

Bfxf mMny so suK pfey.. (pMnf 1063) afid bcn kIqy hn. hwQF pYrF dIaF ryKf qoN koeI aMdfËf lf lYxf ieh gurmiq ivc hY hI nhIN. AuWprly pihry ivc vI sB bRfhmxI mwq ilKI hoeI hY. ieh sMq aqr isMG vI Coty huMidaF qoN hI bRfhmxI mwqF dy DfrnI inrmly aqy hor sfDUaF pfsoN bgul smfDIaF aqy bRfhmxI rIqF nfl Bry gRMQF dIaF kQf khfxIaF suxdy rhy. ikrq krnf, gurU df pihlf hukm iehnF nhIN mMinaf. sMq srovr ivc iliKaf hY ik ieh sMq aqr isMG Gr df koeI kMm nhIN sI krdy aqy jogIaF vFgU igRhsq mfrg qoN kohF dUr rhy, ivafh df nF suxnf vI psMd nhIN sI krdy. gur PurmfnhY:

‘‘jqI sdfvih jugiq n jfxih Ciz bhih Gr bfr..’’

(pMnf 469)

‘‘iCa jqI mfieaf ky bMdf..’’ (pMnf 1160)

‘‘ibMd rfiK jAu qrIaY BfeI..

KusrY ikAuN n prmgiq pfeI..’’ (pMnf 328)

ijh igRh bnu smsir kIaf qy pUry sMsfr..’’(gurU gRMQ sfihb)

Bfrq dyÈ dy purfqn murdf sfDU smfj dI qrHF mfieaf ƒ hwQ nf lfAux df ZoNg vI rcI rwiKaf.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY sMq aqr isMG POj ivc BrqI ho gey. AuQy vI izAUtI krn dI bjfey keI keI GMty smfDI lfeI rwKdy. iek idn POjI ny vyiKaf ik ndI iknfry smfDI lfeI bYTy hn pr Auh POjI jdoN CfAuxI ivc afieaf qF sMq jI ibsqry ivc pey sn. POjI ny bynqI kIqI ik mhfrfj afp doeIN QFeIN ikvyN hoey qF sMqF ny cuwp rho kih ky hor vI POj ivc keI kOqk vrqfey.

ipwCoN icwTI geI ik quhfzy ipqf jI clfxy kr gey hn. nfm ktf ky af jfAu. pr sMq jI nf hI nfm ktf ky afey nf Gr afey, iek hor POjI ƒ nfl lY ky iswDy hËUr sfihb cly gey AuQy lMmIaF lMmIaF smfDIaF lfAuNdy rhy. iek idn sMq jI gOqm Gft dy nIcy qp kr rhy sn, iek PnIar swp ny af ky crnF qy nmskfr kIqI aqy Pn Klfr ky nyVy KVH igaf jd pujfrI, sMqF vfsqy pRÈfd lY ky afieaf qF swp qoN zr igaf. sMqF ikhf af jf BfeI ieh qF drÈn krn afieaf sI.

iek vfrI sMq jI godfvrI ndI dy kMzy ‘qy alop ho gey, awT idn kyvl pfxI pI ky qp krdy rhy qF BfeI nfnUM isMG ƒ supnf afieaf ik quhfzy pRymI rwb dy ipafry ƒ 8 idn ho gey BuwKy bYTy ƒ, AusnUM pRÈfd CkfEu. BfeI nfnUM isMG pRÈfd lY ky godfvrI dy kMzy iPrdy rhy pr sMq ikqy nf lwBy. vfips muV afey dUsry idn afkfÈbfxI ny aYzrYWs idwqf qF AuQy pRÈfdf lY ky igaf. sMq jI azol smfDI lfeI bYTy sn. sMq jI ny pRÈfd Ckx qoN nFh kr idwqI ikhf ik rfq vflf supnf iksy ƒ nhIN dwsxf. hF krvf ky pRÈfd Cikaf. (sMq srovr, pMnf 14-16)

ivcfr—ies ilKq qoN iswD huMdf hY ik sMq aqr isMG afpxI ikrq krky Kfx vwloN iblkul munkr rhy. POj dI nOkrI qoN BgOVy ho ky nf Gr hI gey sgoN hËUr sfihb jf ky awKF mIt ky nftkI BgqI, aqy aMn Cwz dyx df pfKMz krdy rhy. gur Purmfn hY:

‘‘mfieaf kI ikRq Coiz gvfeI BgqI sfr n jfnY..’’

(pMnf 381)

siqgur kihMdy ikRq krky Kfx vfly asUl ƒ Cwz idwqf hY aqy swcI BgqI dI iesnUM sfr koeI nhIN hY iesny pfKMz ƒ hI BgqI smJ ilaf hY. ÊYbI ÈkqIaF aqy jogIaF vflIaF irwDIaF iswDIaF ƒ gurU sfihbF ny pUrn qOr ‘qy rwd kIqf hoieaf hY.

‘‘iriD isD avrf sfdu..’’ (pMnf 6, jpujI sfihbR

‘‘iriD isiD siB moh hY nfm n vsY min afie..’’ (pMnf 593)

gurU dy ieh bcn ies sfD ƒ kdy cyqy hI nhIN afey. ies sfD dy kihx muqfibk dsvyN pfqÈfh afkfÈ qoN Auqrdy hn aqy iesnUM kihMdy hn ik qUM kIrqn kr aMimRq Ckf. ieQoN ieh vI iswD ho jFdf hY ik ies sfD ƒ ‘‘DMn gurU gRMQ sfihb jI’’ aqy dsm pfqÈfh dI bfxI ‘qy rqf vI Brosf nhIN hY. gurU df iswK qF gurbfxI gurU df bcn mMndf hY.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY ik sfihb dfs ngn sfDU mMgvfl vfly iewQy af ky imly. dovyN sfDU imlky bMdgI krdy. iek idn sfihb dfs ny hwQ joV ky bynqI kIqI, Tfkur jI, jog viÈÈt dI kQf suxfAu. sMq jI mhfrfj ny Xog viÈÈt dI poQI mMgvf ky kQf afrMB kr idwqI. sMq ny mfqf jI ƒ nfnkÈfhI cFdI df rupeIaf dy ky gurU mUriq df iDafn Drn dI jugqI dwsI.

dsF nhuMaF dI ikRq kmfeI kro. dsvF ihwsf gurU ky arQ lf idAu. iPr hrI afp hI aMdr vws jfeygf. mfqf jI ny ikhf ivafh krvf lY qF sMq jI ieh suxdy sfr hI mfqf jI ƒ Gr Glf ky ikDry dUr cly gey. sMq jI afpxy Gr pYr vI nhIN sI pfAuNdy.

sMq srovr, pMnf 22

ivcfr—ieQoN ieh iswD hoieaf ik ijnHF nFgy sfDUaF ƒ gurbfxI ivc iPtkfrF pfeIaF geIaF hn AuhnF nfl ies sfD df myl imlfp hY. ieh sMq jI, gurU dy sfihbjfidaF dI kQf Bwul ky Xog viÈÈt dI kQf suxf rhy hn. iehnF sMqF ny gurbfxI, gur ieiqhfs aqy iswK ieiqhfs vwloN sdf mUMh moVI rwiKaf. bRfhmxvfdI khfxIaF df hI iehnF pRcfr kIqf hY. gur Èbd qwq gurmiq df iDafn Drn dI bjfie ieh mUrqIaF df iDafn Drn dIaF jugqIaF dws rhy hn. dUijaF ƒ dsF nhuMaF dI ikRq kro dws rhy hn pr afp sdf GroN BgOVy rhy aqy mMg mMg ky tukVy KFdyy rhy aqy jog mwq aqy ihMdU mwq vfly jfpF qpF df idKfvf krdy rhy aqy ihMdU mwq vflf hI qIrQF ‘qy BRmx aqy qIrQ ieÈnfnF ivc ivÈvfs rwKdy hoey gurmiq qoN kohF dUr rhy.

not—sMq aqr isMG dI sMq srovr pusqk pfTk afp pVH ky dyK lYx sMq ƒ pUrn mhfrfj iliKaf hY aqy sMqF dy crn GrF ivc pvfey jf rhy hn, pr ‘‘gurU gRMQ sfihb’’ dy crnF dI ikqy vI gwl nhIN kIqI geI. ies sMq ƒ gurU nfloN vI vwzf idKfieaf igaf hY. pfTk afp PYslf krn ik aYsIaF sMqF dIaF ikqfbF pVH ky kI koeI ‘‘gurU gRMQ sfihb’’ dy crnF bfry soc vI skygf? sMq dI ies ikqfb ivc inwqnym dIaF bfxIaF aqy hor bfxI pVHn, suxn, smJx, mMnx, kmfAux dI ikqy koeI gwl hI nhIN af rhI.

awgy sMq srovr pusqk ivc iliKaf hY mfeI kVfh pRÈfd dI dyg krky lY afeI kuMB, nryl, joq jgf ky jpujI sfihb dI poQI nfl pRkfÈ krky, sRI gurU gRMQ sfihb jI df aKMz pfT kIqf aqy hukmnfmf lYx lwigaF mUl mMqr ‘‘nfnk hosI BI scu’’ qk piVHaf.

sMq srovr, pMnf 30

ivcfr—ies sMq bfry ieh afm khfvq hY ik ies ƒ akfl qÉq vwloN ‘sMq’ dI AupfDI imlI pr gur ieiqhfs. iswK ieiqhfs ‘qy Jfq mfrIey qF ieh korf JUT spwÈt ho jFdf hY ikAuNik BfeI mrdfnf jI qoN lY ky BfeI dieaf isMG, BfeI Drm isMG, BfeI ihMmq isMG, BfeI mohkm isMG, BfeI sfihb isMG, BfeI dIp isMG, BfeI mnI isMG aqy hor vI sfry mhfn afqmf isMG ‘BfeI’ hn. iehnF ivcoN iksy iek dy nF nfl vI ‘sMq’ awKr nhIN hY ies krky akfl qÉq vwloN ‘sMq’ dI AupfDI dyx df svfl hI pYdf nhIN hMudf. kihMdy hn ik akfl qÉq ‘qy aYsf irkfrz vI koeI nhIN hY aqy nfly akfl qÉq sfihb dI pfvn mirXfdf ƒ BMnx vflf iPtkfiraf qF jf skdf hY. siqkfiraf nhIN jf skdf. ijhVf aKMz pfT ieQy sMq jI ihMdU mwq vflI rmfiex dy pfT dI nkl ‘qy kr rhy hn ies bfry akfl qÉq sfihb dI srb pRvfinq rihq mirXfdf ivc ies qrHF iliKaf imldf hY—e: aKMz pfT jF hor iksy qrHF dy pfT vyly kuMB, joq, nlIeyr afid rwKxf jF nfl- nfl jF ivc-ivc iksy hor bfxI df pfT jfrI rwKxf mnmwq hY.

iswK rihq mirXfdf, pMnf 17

mUl mMqr bfry vI iesy iswK rihq mirXfdf ivc aMimRq sMskfr isrlyK aDIn iliKaf hY. AuprMq pMj ipafry rl ky ieko afvfË nfl aMimRq Ckx vfilaF ƒ vfihgurU df nfm dws ky mUl mMqr suxfAux ‘qy AuhnF pfsoN iesdf rtn krfAux:

‘‘ÅÆ siqnfmu krqf purKu inrBEu inrvYr

akfl mUriq ajUnI sYBM gur pRsfid..’’

iswK rihq mriXfdf, pMnf 29

so ‘‘gurU gRMQ sfihb jI’’ aMdr gur pRsfid awgy do zMzIaF hn aqy jpu dy pihly vI do zMzIaF aqy bfad vI do zMzIaF lwgIaF hoeIaF hn pr gurU nfloN vwD isafxy khfAux vfly ieh sMq afpxI mrjI nfl jpu dy pihly vflIaF do zMzIaF lfh rhy hn aqy jpu ƒ nfl joV ky mUl mMqr df ihwsf pRcfr rhy hn jo ik gurmiq dI Gor AulMGxf hY. jpu dy (pu) lwgf hox krky vI ieh kdy vI mUl mMqr df ihwsf nhIN ho skdf ikAuNik ‘jpu’ bfxI df nfm hY. jpu (sfihb) siqkfr vjoN ‘jpujI sfihb’ ikhf jFdf hY.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY ik sMq jI ny Xwg kIqf. ies Xwg qoN bfad sMq jI mhfrfj ny cflIsf kwtx df ivcfr kIqf. BfeI vjIr isMG ƒ hukm kIqf BfeI 40 dfqnF lY afAu. so lY afieaf, dUsry idn BfeI vjIr isMG pRÈfdf lY ky afieaf qF kutIaf df drvfËf bMd sI. ieh vyK ky Auh kutIaf dI pRikrmf krky vfps muV jFdf. cflI idn bfad kutIaf df drvfËf KuwilHaf. BfeI vjIr isMG qy mfeI Bfg BrI drÈn krky pRsMn hoey. sMq jI df srIr ieqnf kmËor ho igaf ik KVHy nhIN sI hoieaf jFdf. mfeI Bfg BrI nrm aqy hOlf Bojn iKcVI irMnH ky KvfAuNdI, do mhIny bIq gey. iPr sMq mhfrfj ny aMn qj (Cwz) idwqf. sMq jI ny bcn kIqf ik aMn Ck ky bYiTaf nhIN jFdf qy cflIsf vI mnËUr nhIN hMudf. sMq jI kutIaf aMdr cly gey. Cy mhIny bfad drvfËf KuwilHaf. srIr kmËor ho igaf. mflÈF krvfeIaF. iPr sMq jI ny sMn 1895 eI: 29 sfl dI Aumr ivc iek sfl df cflIsf qp krn vfsqy koTVI df drvfËf bMd kr ilaf. sMq jI dy syvk pUrf sfl koTVI dI pRikrmf krdy rhy. sfl bfad ivsfKI vfly idn koTVI df drvfËf KuwilHaf. lokF ny iGAu, dfl, imwTf Byt kIqf. iPr kVfh pRÈfd df jwg kIqf igaf. (sMq srovr, pMnf 33-35)

ivcfr—AuWpr ilKI sMq srovr dI ilKq ivcoN koeI rqf mfqr vI gurmiq lwB ky idKfvy? ieh jogIaF vfly cflIsy aqy Xwg ilKy hn. aMn Cwz ky aYsy qp, srIr ƒ kÈt dyxy, gurmiq anusfr, Drm dy nF ‘qy kyvl Poky krmkFz hn. aYsy ByKI sMqF ny iswK Drm ƒ vI Pokf krmkFzI Drm bxfAux vfsqy sfrf Ëor lf rwiKaf hY. ijs Drm dy Dfrimk afgU aYsy sMq hox Auh sdIaF purfxI krmkFzI dldl ivc qF izwg skdf hY pr iek pYr vI qrwkI nhIN kr skdf so aYsf hI hoieaf hY aqy ho irhf hY.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY-

sMq aqr isMG pUrf siqgur, swjI Bujf Aulfry,

zMg mfrno nfg roikaf, KVHf Pukfry mfry,

afkfÈ mMzl ivc igxy jfxgy, DrUaf mMzl dy qfry.

igxy nhI gey, nf igxy jfxgy, sMq jnf dy qfry.

sMq srovr, pMnf 36

ivcfr—sMq aqr isMG pUrf siqgur. iehnF ByKI sfDF ƒ sMq awKr nfl vI sbr nhIN afieaf. ieh pUry siqgur hI bx gey so ieQoN ieh vI iswD hoieaf ik ijMny vI dyhDfrI gurU, siqgurU pYdf hoey hn ieh sB iehnF sMqF dy kfrnfimaF ivcoN hI pYdf hoey hn aqy iehnF sMqF vFgUM hI ‘‘DMn gurU gRMQ sfihb’’ dy ÈrIk bxy hoey hn.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY ik sMq bfbf ibÈn isMG gVvf lY ky qur pey. Gt-Gt dI jfnx vfly aMqrjfmI sMq jI mhfrfj ny sMsfr dI mirXfdf ƒ kfiem rwKx vfsqy puwiCaf ‘‘BfeI ibÈn isMG jI quhfzf ipMz ikhVf hY? (sMq srovr, pMnf 40)

ivcfr—dyKo iks qrHF ieh ByKI sfD afp hI Gt Gt dI jfnxhfr bxy hoey hn. iPr iehnF dI nËr ivc gurU pRmfqmf qF kuJ vI nhIN hn. ieh afp hI rwb bx bYTy. hU-b-hU iesy qrHF pfdrI, mulF mulfxy aqy DoqIaF vfly bRfhmx vI afp hI Éudf bx ky iksy ƒ svrg aqy nrk dIaF itktf dyeI jFdy sn pr iehnF df jo hÈr hoieaf Auh dunIaF ny awKF nfl dyiKaf.

sMq srovr ivc iliKaf hY ik rfq do vjy msqUafxy iJVy ivc cfnx hoieaf. sMq ibÈn isMG kihx lwgy BfeI gulfb isMG qusIN zro nhIN. bfbf jgq isMG ny bcn kIqf ik ijhVf ieQy afpxI KuÈI nfl blI dyvygf AusqoN 12 sfl bfad ieQy mohxI avqfr afvygf 12 sfl vI hox vfly hn aqy mohxI afAux dI inÈfnI jo rfq 2 vjy cfnx hoieaf hY ieh hY. (sMq srovr, pMnf 44)

ivcfr—AuWpr jo blI dyx aqy avqfrvfd dI gwl kIqI geI hY. gurmiq ny iesnMU kdy pRvfn nhIN kIqf aqy nf hI krygI. pfKMzvfd df pRcfr ieh sMq kr rhy hn. pusqk sMq srovr dy pMnf 49 ‘qy vI sMq aqr isMG ƒ pUrf siqgurU iliKaf hY ijs qoN ieh iswD ho cuwkf hY ik iswKI dy mhwl ƒ qihs-nihs krn vfsqy sMq aqr isMG df bhuq vwzf Xogdfn hY.

sMq srovr ivc awgy iliKaf hY ik ibjlI smfn Jlk hoeI qy iek idn ivc alop ho geI. sMgq ny bynqI kIqI, mhfrfj ieh kI kOqk hoieaf? sMqF ny bcn kIqf BfeI bolxf nhIN, ndI pfr vyKo. sfrI sMgq ndI pfr vyKx lwgI. gurU goibMd isMG jI GoVy ‘qy svfr pMjF ipafiraF smyq ndI pfroN pfxI AuWpr dI afAuNdy idKfeI idwqy qF ÈrDf nfl sB dy isr Juk gey aqy afKx lwgy, mhfrfj afp jI dI ikRpf nfl dÈymÈ ipqf jI dy drÈn ho gey hn.

sMq srovr, pMnf 50

ivcfr—DMn gurU goibMd isMG jI ny hËUr sfihb inj Dfm ƒ prqx smyN jo bcn Éflsf jI ƒ khy sn Auh iehnF sfDF ny iek vI Xfd nhIN rwiKaf. iswKF vfsqy sB kuJ ‘‘gurU gRMQ’’ aqy gurU pMQ hY. pr iehnF sfDF ny sdf hI kuÌr qol ky iswKF ƒ gumrfh kIqfhY.

sMq srovr ivc iliKaf hY ik sMq gulfb isMG ny hwQ joV ky bynqI kIqI. mhfrfj, syvf bÉÈo. sMq jI mhfrfj ny sMq gulfb isMG ƒ bwukl ivc lY ky bcn kIqf, BfeI ieh DrqI dyviqaF dI hY. ieQy qIrQ pRgt krnf hY. sMq afKdy Éflsf kro sPl kmfeI. qIrQ rcnf asF ny, sfzy mn afeI. (sMq srovr, pMnf 59)

ivcfr—gur Purmfn hY:

dyvI dyvf mUl hY mfieaf.. (pMnf 129)

dyvI dyvf pUjIaY BfeI ikaf mfgEu ikaf dyih..

Brmy suir nr dyvI dyvf..

Brmy isD sfiDk bRhmyvf.. (pMnf 258)

ds aEuqfr qyqIs iDafieEu, nhI jfinEu hir mrmfm..

ds aEuqfr rfjy hoie vrqy, mhfdyv aEuDUqf..

iqn BI aMqu n pfieEu qyrf, lfie Qky ibBUqf.. (pMnf 747)

BYrEu BUq sIqlf DfvY..

Kr bfhnu Auhu Cfr AuzfvY..

isv isv krqy jo nry iDafvY..

brd cZy zEurU ZmkfvY..

mhf mfeI kI pUj krY..

nr sY nfir hoie aEuqrY..

qU khIaq hI afid BvfnI..

mukiq kI brIaf khf CpfnI.. (pMnf 874)

mihmf n jfnih byd.. bRhmy nhI jfnih Byd..

sMkrf nhI jfnih Byv.. Kojq hfry dyv..

dyvIaf nhI jfnih mrm.. sB AUpir alK pfrbRhm..

(pMnf 894)

aqy

byd Byd nhI lKY bRhm, bRhmf nhIN buwJy..

ibafs, pfrsur, suk, snfid isv aMq nu suwJy..

igafn pRboD, pMnf 130

so ikhVf qIrQ prgt krnf cfhuMdy hn aYsy sfD? aqy ikhVy dyvI dyviqaF dy qIrQ rc ky ieh sfD, iswKF pfsoN dyvI dyviqaF dI pUjf krvf ky ikhVI pMQk syvf kr rhy hn?

aMq 1 ÌrvrI 1927 ƒ ieh aKOqI sMq, gurU dy ÈrIk, gurmiq dy Ault, jog mwqF aqy bRfhmxI mwqF iswKF dy mwQy mVH ky ÈUgr dI ibmfrI kfrn, sMgrUr goibMdr isMG isbIaf dI koTI ivc clfxf kr gey.

kwcIaF DfrnIaF vfly kIrqn dI iprq vI iehnF hI pfeI hY. pfTk afp jf ky msqUafxy jf ky vyK lYx. 15-20 ikwilaF ivc pqf nhIN ikMny ku gurduafry bxfey hn. iehnF dI mfqf BolI kOr df bhuq vwzf gurduafrf bixaf hY. drbfr sfihb, hirmMdr sfihb aqy srovr dI rIs krky AuuQy vI ÈrIk hirmMdr aqy ÈrIk srovr bxfeI bYTy hn. ikAuNik dsF gurUaF df kIqf hoieaf iehnF sfDF ƒ kuJ vI mnËUr nhIN hY. sMq aqr isMG msqUafxy dy gurduafry AuWpr iliKaf hY. ‘‘afp nfrfiex klfDfir jg mih prvirEu.’’ gurmiq qF mnuwK ƒ gurU mMnx dy sKq ivruwD hY. pr ieh sfD afp hI inrMkfr (pRmfqmf) bxy hoey hn. iswK kOm dI qRfsdI df kfrn iehI hY.




.