.
 

ividaf vIcfrI qF prAupkfrI

   
 

Knowledge and Education for the Benefit of Mankind

   
       
 

awjklH mfqf ipqf bwicaF ƒ duinafvI isiKaf leI qF jrUr skUl, kflj, qy XUnIvrstI ivc Byjdy hn. pr gurbfxI qoN swc qy jIvn jfc dI isiKaf lYxI PjLUl smJdy hn. mfqf ipqf bwcy ƒ rujLgfr leI iqafr krnf qF afpxf PrjL smJdy hn pr iek pUrn mnuwK nhIN. duinafvI lokF dy anusfr pVHy ilKy df Bfv ieh hY ik Aus ny XUnIvrstI qoN koeI izgrI hfsl kr leI hY qy pYsy kmf skdf hY.

   
 

gurbfxI anusfr qF pVHy ilKy dI koeI hor hI pRIBfsLf hY. Auh mnuwK piVHaf hoieaf qy isafxf pMizq hY, ijhVf siqgurU dy sLbd dI ivcfr krdf hY, afpxy mn ƒ aMdroN Kojdf hY, jIvn dy mMqv ƒ pCfxdf hY, afpxy aMdroN hrI ƒ lwB lYNdf hY qy iq®sLnf qoN bcx leI rsqf lB lYNdf hY. "so piVaf so pMizqu bInf gur sbid kry vIcfru ] aMdru KojY qqu lhY pfey moK duafru ]" (650)

   
       
 

Aus pFDy (pVHy ilKy) ƒ ivdvfn afKxf cfhIdf hY, ijhVf ivwidaf rfhIN sLFqI vfly suBfv ivc jIvn bqIq krdf hY. ivwidaf rfhIN afpxy asly dI ivcfr krdf hY, aqy prmfqmf dy nfm nfl surq joV ky jIvn df asl mnorQ hfsl kr lYNdf hY. pr ijhVf mnuwK afpxy mn dy ipwCy qurdf hY, Auh ivwidaf ƒ isrPL vycdf hY, isrPL rojLI rotI leI vrqdf hY, ivwidaf nfl afqmk mOq ilafAux vflI mfieaf df jLihr Kwtdf kmFdf hY. Auh mUrK gurU dy sLbd ƒ nhIN pCfxdf, sLbd dI suD-buD Aus ƒ rqf vI nhIN huMdI.

   
 

rfmklI mhlf 1 dKxI EaMkfru ] pfDf piVaf afKIaY ibidaf ibcrY shij suBfie ] ibidaf soDY qqu lhY rfm nfm ilv lfie ] mnmuKu ibidaf ibk®df ibKu Kty ibKu Kfie ] mUrKu sbdu n cIneI sUJ bUJ nh kfie ]53] (937, 938)

   
 

Auh pFDf gurmuiK afKxf cfhIdf hY, ijhVf dunIaF ivc asl nPLf Kwtdf hY, afpxy sLfigrdF ƒ ieh iswiKaf idMdf hY ik hy ivwidafrQIE ! pRBU df nfm jpo aqy nfm-Dn iekwTf kro. swcf pRBU mn ivc vws pYxf hI swcI pwtI (isiKaf) hY. pRBU ƒ ihrdy ivc vsfx leI siqgurU df sRysLt sLbd pVHnf cfhIdf hY. AuhI mnuwK ivdvfn hY, pMizq hY, isafxf hY, asl ivc piVHaf iliKaf hY, ijs dy gl ivc pRBU df nfm-rUpI hfr hY. Bfv, jo hr vyly pRBU ƒ cyqy rwKdf hY qy hr QF hr ihrdy ivc Aus ƒ vyKdf hY.

   
 

rfmklI mhlf 1 dKxI EaMkfru ] pfDf gurmuiK afKIaY cftiVaf miq dyie ] nfmu smflhu nfmu sMgrhu lfhf jg mih lyie ] scI ptI scu min pVIaY sbdu su sfru ] nfnk so piVaf so pMizqu bInf ijsu rfm nfmu gil hfru ]54]1] (937, 938)

   
 

pVH ilK ky cfhIdf qF ieh sI ik iq®sLnf qoN bcx df Aupfa iml jFdf, hMkfr dUr ho jFdf qy aMdrUnI sLFqI imldI. pr ies dy iblkulL Ault ho irhf hY. srkfrI aPsrF df BfrI igxqI ivc irsLvqKor hoxF dwsdf hY ik Auh ikny loBI ho gey hn. mfieafDfrI qy keI aPsrF ivc hMkfr dI qF koeI sImF hI nhIN. afm jMqf ƒ qF iek gulfm dI qrF smJdy hn. iekwlf pVHn nfl loB, hMkfr vDdf hY. gurU sfihb smJFdy hn ik ieho ijhy pVyH hoey ƒ mUrK afKxf cfhIdf hY ijs dy aMdr loB qy hMkfr hY. siqgurU dI idwqI mwq ƒ ivcfr ky prmfqmf df nfm jpxf cfhIdf hY, Aus ivc suriq joVnI cfhIdI hY, gurU dI iswiKaf qy qur ky afpxf jIvn sPl krnf cfhIdf hY. "piVaf mUrKu afKIaY ijsu lbu loBu ahMkfrf ] nfAu pVIaY nfAu buJIaY gurmqI vIcfrf ]" (140)

   
 

awjkl dy keI pVHy ilKy Drm ƒ ivarQ hI smJdy hn. Auh pYsy kmfAuxF qF iswK jFdy hn, prMqU jIvn dI isiKaF qo swKxy hI huMdy hn. ienHF ivcoN keI qF iek isKlfey hoey kuwqy dI qrHF hn ijnHF ny mUMh ivc QYlf pf ky bjLfr qoN aKbfr jF sbjLI ilafAuxI qF iswK leI hY. pr aKbfr jF sbjLI kI hY qy iks leI hY Aus df koeI igafn nhIN. bhuq sfry kysfDfrI qF ajyhy hn ijnHF ƒ iswKI df koeI igafn nhIN. Auh dUsiraF DrmF bfry jo kuJ jfxdy hn jF vyKdy hn, Auh hI iswK Drm qy lfgU krnf sLurU kr idMdy hn. ibnf socy smJy qy ibnF prKy afpxI duinafvI ivwidaf dy afDfr qy aMdfjLy lfAuNdy hn jF PVF mfrdy rihMdy hn. awjkl koeI ivrly hI iswK imldy hn ijnHF ny jpujI sfihb dy arQ aqy Bfv arQ afp pVHy qy smJy hox. bhuqy qF zyry vfilaF dIaF mnGVq khfxIaF aqy qrHF qrHF dIaF rvfieqF jF krm kFzF ƒ iswKI df afDfr smJdy hn. sfzy ijafdf qr gurduafiraF ivc isrP rvfieqI qOr qy pfT qy kIrqn huMdF hY. koeI ivrlf mnuwK hI huMdF hY ijs ƒ gfien kIqy jf rhy sLbd dy awKr, arQ aqy Bfv arQ pqf lg jfx. jy kr bolI jf rhI bfxI dI smJ hI nhIN lgdI hY qF gurbfxI anusfr mq iks qrHF af skdI hY. sfƒ afpxy gurduafiraf dy prcfr df ZMg bdlxf pvygf, nhIN qF sfzI nvIN pnIrI iswKI qoN bhuq dUr clI jfvygI. ikAuik bwicaF ƒ kuJ vI smJ nhIN afAuNdf hY ies leI Auh gurduafrf sfihb hfl dy bfhr hI afpxy afp ƒ koeI vI imldI syvf jF afpsI gwlF bfqF ivc ruJf rwKdy hn. Coty bwcy qF KyzxF hI psMd krdy hn. ieh bwcy pVHn ilKx qoN bfad jdoN vwzy huMdy hn qF Drm ƒ ivarQ smJdy hn.

   
 

gurU sfihb bfxI ivc smJFdy hn ik jy ieqnIaF poQIaF pVH leIey, ijnHF nfl keI gwzIaF Br leIaF jf skx; ZyrF dy Zyr lgfey jf skx; iek byVI BrI jf sky; keI Kfqy pUry jf skx. jy pVH pVH ky sflF dy sfl gujLfry jfx; pVH pVH ky sfl dy sfry mhIny ibqf idwqy jfx; pusqkF pVH pVH ky sfrI Aumr gujLfr idwqI jfey, pVH pVH ky Aumr dy sfry suafs ibqfey jfx qF vI rwb dI drgfh ivc ies ivcoN kuJ vI prvfn nhIN huMdf. iekwlf pVHn nfl isrP hMkfr ivc vfDf huMdF hY. pRBU dI drgfh ivc kyvl pRBU dI isPLiq-sflfh kbUlI jFdI hY, pRBU dI vizafeI qoN ibnf koeI hor AuWdm krnf, afpxI hAumY dy ivc Btkdy iPrnf hY.

   
 

sloku mÚ 1 ] piV piV gzI ldIaih piV piV BrIaih sfQ ] piV piV byVI pfeIaY piV piV gzIaih Kfq ] pVIaih jyqy brs brs pVIaih jyqy mfs ] pVIaY jyqI afrjf pVIaih jyqy sfs ] nfnk lyKY iek gl horu hAumY JKxf JfK ]1] (467)

   
 

ivwØidaf pVHn nfl hAumY dI mYl dUr nhIN huMdI, bysLwk pVHy hoey bMidaF nµU jf ky puwC lvo, ikAuNik pVHy hoey lokF ƒ ivwØidaf pVHn df mfx hI bixaf rihMdf hY. mnuwK df mn gurU dI srn afAux nfl hI pivqR huMdf hY. afpxy mn dy ipwCy qurn vfly bMdy rfm rfm afK afK ky Qwk jFdy hn iPr vI hAumY dI mYl AuhnF pfsoN DoqI nhIN jf skdI. "piVaY mYlu n AuqrY pUChu igafnIaf jfie ]1] mn myry gur srix afvY qf inrmlu hoie ] mnmuK hir hir kir Qky mYlu n skI Doie ]1]rhfAu]" (39)

   
 

bfxI kurlIaF krn vfgUM nhIN pVHnI hY. bfxI ihrdy aMdr jfxI cfhIdI hY qF hI anMd dI avsQf pRfpq huMdI hY. ijhVf mnuwK Dfrimk pusqkF df inrf pfT hI pVHdf hY, Auh ies Byq ƒ nhIN smJ skdf. inry Dfrimk ByKF nfl sgoN BrmF ivc Pisaf rihMdF hY qy kurfhy pY jFdf hY. gurU dI miq qy qur ky hI sdf kfiem rihx vflf prmfqmf imldf hY, qy mnuwK dI ihrdy ivc prmfqmf dy nfm df suafd itikaf rihMdf hY. "pfTu pVY n bUJeI, ByKI Brim Bulfie ] gurmqI hir sdf pfieaf rsnf hir rsu smfie ]3]" (66, 67)

   
 

jy kr koeI bhuq sMudr hY, cMgI kul vflf, isafxf, igafnvfn qy DMnvfn bMdf hyY, pr, jy kr Aus dy aMdr akfl purKu dI pRIq nhIN hY, qF Auh iek murdf hI afiKaf jf skdf hY. ikAuNik ivkfrF ivc mrI hoeI afqmf vfly dy jIvn df koeI arQ nhIN hY.

   
 

sloku ] aiq suMdr kulIn cqur muiK iÕafnI DnvMq ] imrqk khIaih nfnkf ijh pRIiq nhI BgvMq ]1] (253)

   
 

afpxf hMkfr Gtfx leI, afpxy afp dI bjfey, Aus akfl purKu ƒ sucwjf qy isafxf smJxF cfhIdf hY. ijs pRBU df idwqf hoieaf ieh srIr qy mn hY, ieh sfrf Dn-pdfrQ vI Ausy df idwqf hoieaf hY, ies leI Auh hI sucwjf hY qy isafxf ho skdf hY. sfzy jIvF dy duwK suwK sdf Auh prmfqmf hI suxdf hY. sfzI hflq AudoN cMgI bxdI hY jdoN akfl purKu sfzI ardfs suxdf hY. "ijs kf qnu mnu Dnu sBu iqs kf soeI suGVu sujfnI ] iqn hI suixaf duKu suKu myrf qAu ibiD nIkI KtfnI ]1]" (671)

   
 

aKrI igafn ies qrHF hY, ijs qrHf ik iek mF, iksy dUsrI mF df bwcf, god lY ky pfl rhI huMdI hY. prMqU anuBvI igafn jF afqimk igafn, ies qrHF hY ijs qrHf ik iek mF ny afp bwcf pYdf kIqf huMdF hY qy afp hI Aus df pflx posx kr rhI huMdI hY. mF qy aMdr afpxy bwcy pRqI zUMGf pRym huMdF hY qy bwcy dI iek iek hrkq idloN mihsUs krdI hY. aKrI igafn smuMdr dy AuWpr qrn dI qrF hY aqy afqimk igafn smuMdr ivc zUMGI tuwBI mfrn dI qrF hY.

   
 

jy kr aKrI igafn bhuq hY pr anuBvI igafn nhIN qF kfm, kRoD, loB, hMkfr vDdy hn. ieh sB pfp pYdf krn dy kfrn bxdy hn. XUrp ivc aKrI igafn bhuq hY pr anuBvI igafn nhIN hY. ies leI kql keI guxF vD gey hn. corI ivc bhuq vfDf ho igaf hY. blfqkfr qy njfiejL bwicaF df pYdf hoxf keI guxF vD igaf hY.

   
 

aKrI igafn nfl duinafvI igafn ivc qF vfDf huMdF hY pr jIvn nhIN bdldf hY. anuBvI igafn nfl jIvn ivc suDfr afAuNdf hY.

   
 

ivwidaf pRfpq kr ky jo mnuwK dUijaF leI BlfeI krn vflf ho igaf hY qF smJo ik Auh ivwidaf pf ky iek ivcfrvfn bx igaf hY. qIrQF qy invfs rwKx vflf qdoN hI sPl huMdF hY, jykr Aus ny pMjy kfmfidk vws ivc kr ley hn. BgqIaf bx ky GuMGrU vjfxy qF hI sPl hn jy kr mn pRBU-crnF ivc juVnf iswK igaf hY. iPr prlok ivc jm kuJ vI nhIN ivgfV skdy. sMinafsI Auh hY ijhVf sB mfiek-afsF vloN Auprfm hY. asl igRhsqI Auh hY ijhVf igRhsqI hMuidaF jogI vflf jq kfiem rwKdf hY. asl idgMbr nFgf jYnI Auh hY ijs dy ihrdy ivc dieaf hY, srIr ƒ ivkfrF vloN pivwqR rwKx dI ivcfrDfrf vflf hY. asl aihMsf-vfdI Auh hY ijhVf mnuwK afpxy ivkfrF ƒ qF mfrdf hY, pr hoornF ƒ nhIN. akfl purKu dy kOqk-qmfsLy koeI smJ nhIN skdf, ikAuNik ieh sfry pRBU dy anykF vys hn qy hryk vys ivc pRBU afp mOjUd hY.

   
 

afsf mhlf 1 cAupdy ] ividaf vIcfrI qF prAupkfrI ] jF pMc rfsI qF qIrQ vfsI ]1] GuMGrU vfjY jy mnu lfgY ] qAu jmu khf kry mo isAu afgY ]1] rhfAu ] afs inrfsI qAu sMinafsI ] jF jqu jogI qF kfieaf BogI ]2] dieaf idgMbru dyh bIcfrI ] afip mrY avrf nh mfrI ]3] eyku qU hoir vys bhuqyry ] nfnku jfxY coj n qyry ]4]24] (356)

   
 

vyd purfx afidk Dfrimk pusqkF df inry pVHn suxn df koeI lfB nhIN, jy kr ies pVHn suxn dy nfl jIvn ivc sihj avsQf nhIN afeI qy Aus pRBU df imlfp nf hoieaf. iek mUrK dI qrHF vfr vfr hor socF socx nfl koeI lfB nhIN hoxf hY, Aus prmfqmf df nfm ƒ afpxy ihrdy ivc vsfxf hY. hnyry ivcoN lwBx leI cfnx (dIvy) dI loV hMudI hY. pr duinafvI cfnx nfl hrI df nfm nhIN iml skdf, ikAuNik Aus qk ieMid®aF dI phMuc nhIN ho skdI. Dfrimk pusqkF pVHn nfl Auh igafn df dIvf mn ivc jgxf cfhIdf hY ijs nfl aMdr vwsdf prmfqmf lwB pey. afm dunIaF dI ieh soc huMdI hY ik Dfrimk pusqkF dy irvfieqI pfT krn qy krfAux nfl, Dfrimk sQfnF qy jf ky iesLnfn krn nfl jF hor keI qrHF dy krm-kFzF nfl prmfqmf ƒ pfieaf jf skdf hY. prMqU ienHF nfl srIrk ql qk qF phuwicaf jF skdf hY pr mn qk nhIN. lokfcfrI leI pfT krfAux nfl afm lokF dI qswlI krfeI jf skdI hY pr Aus akfl purKu dI nhIN. "ikaf pVIaY ikaf gunIaY ] ikaf byd purfnF sunIaY ] pVy suny ikaf hoeI ] jAu shj n imilE soeI ]1] hir kf nfmu n jpis gvfrf ] ikaf socih bfrM bfrf ]1] rhfAu ]" (655-656)

   
 

mnuwKf jIvn ivarQ gvf lYx ƒ akl nhIN afiKaf jf skdf hY, akl ies ivc hY ik prmfqmf ƒ hmysLF Xfd rwiKaf jfvy. akl nfl hI akfl purKu dI syvf kIqI jf skdI hY qy akl nfl hI Aus dy dr qy mfx pRfpq kIqf jf skdf hY. akl nfl hI akfl purKu dI isPLiq-sflfh vflI bfxI pVH ky Aus dy zUMGy Byq smJy jf skdy hn qy hornF ƒ smJfey jf skdy hn. afm duinafvI dfn nfl koeI lfB nhIN hoxf. ies leI ardfs ivc "dfnF isr dfn nfm dfn" dI bynqI kIqI jFdI hY. iswK Drm ivc dfn dyx dI bjfey Bytf dI prMprf hY ikAuNik inmrqf nfl idwqI geI Bytf hMkfr pYdf nhIN hox idMdI. shfieqf loVvMdF dI krnI hY. mMgqy jF glq ivakqI ƒ idwqI geI mfieaf Aus aMdr ivkfr hI pYdf krygI. awjkl akfl purKu dI isPLiq-sflfh kwcI bfxI nfl ho rhI hY, ijs krky ByKI sMq pYdf ho rhy hn. akl qF swcI bfxI pVH ky, smJ ky qy Aus mfrg qy cl ky hI af skdI hY, pr ijafdf qr lok rvfieqF qk hI sIimq rihxf cfhuMdy hn. Dfrimk sQfnF qy lok mMgiqaF ƒ pYsy idMdy qF aksr vyKy jf skdy hn pr loVvMd dI koeI ivrlf hI shfieqf krdf hY. smfj ivc asIN afp hI sLYqfn pYdf krn krI jf rhy hF. "aklI sfihbu syvIaY aklI pfeIaY mfnu ] aklI piVÙ kY buJIaY aklI kIcY dfnu ] nfnku afKY rfhu eyhu hoir glF sYqfnu ]1]" (1245)

   
       
 

jy kr ivwidafrQI sbd df ivsLlysLn krIey qF kih skdy hF: iv = ivigafnk ibrqI vflf (KojLI suBfa), id = idafnqdfr, a = aigafnqf nfs krn vflf (gurU dI mq gRihx krn vflf), r = rPqfr nfl clx vflf, Q = Qkfvt rihq

   
 

ivwidafrQI hmysLF gurU dI mq anusfr cldf hY. ijs syvf nfl siqgurU df mn afpxy syvk qy pqIj jfey, Auho syvf kIqI hoeI lfhyvMd huMdI hY, ikAuNik jdoN siqgurU df mn pqIjy, qF ivkfr qy pfp dUr ho jFdy hn. gurU dy iswK hmysLF siqgurU dy AupdysL ƒ ghu nfl suxdy hn. "Aupdysu ij idqf siqgurU so suixaf isKI kMny ]" (314)

   
 

gurU dI mq iek aYsI anmolk dfq, jy kr sux leI jfvy qF jIvn ivc qbdIlI af jFdI hY. gurU sfihb dI isiKaf sux ky; BUmIaF, cor qoN iswK prcfrk bx igaf; swjx, Twg qoN iek AuWqm mnuwK qy sfQI bx igaf; ibDI cMd, cor qoN swcf syvk bx igaf. jy siqgurU dI iswiKaf sux leI jfey, qF mnwuK dI buwD dy aMdr rqn, jvfhr qy moqI AuWpj pYNdy hn, Bfv, prmfqmf dy gux pYdf ho jFdy hn. "miq ivic rqn jvfhr mfixk jy iek gur kI isK suxI ]" (2)

   
 

siqgurU dI iswiKaf cMgy guxF qk hI sIimq nhIN rihMdI. ies nfl prm KLusLIaF hfsl kIqIaF jf skdIaF hn, siqsMgq ivc afqimk anMd mfixaf jf skdf hY, pRBU dy nfm dy Byq ƒ smiJaf jf skdf hY, mnuwKf jIvn ivkfrF qoN bcfieaf jf skdf hY. aigafnqf df aMDyrf imt skdf hY. siqgurU dy AupdysL ƒ sux ky ihrdy ivc vsfx nfl mn cfhIaF mMgF pUrIaF ho skdIaF hn. "suin Aupdysu ihrdY bsfvhu ] mn ieCy nfnk Pl pfvhu ]5] (293)

   
 

ies gl df Kfs iDafn rwKxF hY ik pUry siqgurU dI iswiKaf suxnI hY iksy aDUry zyry vfly bfby jF ByKI sMq dI nhIN. akfl purK ƒ hr QF, hr ihrdy ivc hfjLr nfjLr jfnxf hY. "pUry gur kf suin Aupdysu ] pfrbRhmu inkit kir pyKu ]" (295)

   
 

iekwlI isiKaf lYNx qk hI sIimq nhIN rihxF hY. gurbfxI duafrf smJfey gey hukmu anusfr aml krnf hY. qF hI pRBU dy dr qy kbUl ho skdy hF. jdoN syvk AuhI kMm krdf hY jo Ksm ƒ cMgf lwgdf hY qF Aus ƒ mn-BfAuNdf Pl pRfpq huMdF hY aqy Auh pRBU dI drgfh ivc iewjLq nfl jFdf hY. "hukim mMinaY hovY prvfxu qf KsmY kf mhlu pfiesI ] KsmY BfvY so kry mnhu icMidaf so Plu pfiesI ] qf drgh pYDf jfiesI ]15]" (471)

   
       
 

pVHnF ® smJxF ® mn ivc vsfAuxF ® lgfqfr koisLsL ® mMjLl dI pRfpqI

   
 

mnuwK aMdr buDI hY prMqU psLU ivc buDI nhIN hY. iehI kfrn hY ik kwty dI Kwl ivc Busf Br ky mwJ kol lY jfAu qF mwJ duwD dy idMdI hY. jy kr akfl purKu ny mnuwK ƒ buwDI idwqI hY qF Aus df shI iesqymfl krnf hY. ajyhI qflIm df kI Pfiedf, ijhVI sfƒ afpxy Drm qy mnuwKqf qoN nPrq pYdf krfvy. "BwT pey sonf ijhVf kMnf ƒ pfVy". asIN aMgryjLF dy ieqny gulfm ho gey hF ik AunHF dI hryk gl ƒ ibnf socy smJy qy prKy apxf lYNdy hF. cfhIdf qF ieh hY ik AunHF dIaF nvIaF qknIkF ƒ prKdy qy ijhVIaF sfzy anukUl hn AunHF ƒ apnfAuNdy. Kfx pIx dIaF glq afdqF, afpsI myl imlfp dI kmI, qy nMgyjLbfjL ivc pY ky afpxf prvfirk qy smfjk jIvn brbfd krn ivc koeI isafxp nhIN hY.

   
 

jIvn ivc cwlx leI sLrDf aqy gurmiq igafn, dovF dI loV hY. gurU aMgd sfihb ƒ imln qoN pihlF bfbf amr dfs jI keI qIrQF qy gey, koisLsL kIqI, pOVIaF cVHy, pr mMjLl qy nhIN phuwc sky, ikAuik swcf gurU nhIN sI apnfieaf.

   
 

gurbfxI ivc qF spsLt smJfieaf igaf hY ik qIrQF AuWqy jf ky iesLnfn krn nfl mfieaf dy moh dI mYl nhIN AuWqr skdI. imQy hoey Dfrimk kMm krn nfl Aultf hAumYN ivc vfDf huMdF hY. lokF dI qswlI krfx nfl AuWcI afqmk avsQf pRfpq nhIN ho skdI. prmfqmf dy nfm qoN swKxy sB jIv ieQoN ro ro ky hI jfxgy. "qIrQ nfie n Auqris mYlu ] krm Drm siB hAumY PYlu ] lok pcfrY giq nhI hoie ] nfm ibhUxy clsih roie ]" (890)

   
 

hornF DrmF dy lokF vwl vyK ky keIaF vIrF ny afpxy qIrQ bxf ley hn qy AunHF dI Xfqrf leI DVf DV bsF gwzIaF clf idqIaF hn. cfhIdf qF sI ik dUsiraF ƒ gurmiq isKFdy pr afp hI Aus dy Ault cl rhy hF. ijs qIrQ qy guru sfihb jfx leI smJFdy hn Aus leI koeI iqafr nhIN. Auh qIrQ hY prmfqmf df nfm. ieh qIrQ df iesLnfn gurU dy sLbd dI ivcfr duafrf pRfpq kIqy gey igafn ƒ ihrdy ivc vsfx nfl hI ho skdf hY. "qIriQ nfvx jfAu qIrQu nfmu hY ] qIrQu sbd bIcfru aMqir igafnu hY ]" (687)

   
 

jy kr aiDafpk aMdr igafn nhIN hY qF ivwidafrQI sfrI Aumr pCqFdf hY. awjkl sfzy grMQI qy rfgI Auh hn ijnHF df ividak pwDr bhuq Gt hY. AunHF ny hor dunIaF dy lokF ƒ iswKI qF kI smJfxI Kud iswKF qy AunHF dy bwicaF ƒ pRyrq nhIN kr skdy hn. ijafdf qr pRcfrk qF Auh imldy hn ijhVy iswK Drm dIaF gwlF Gt qy hornF DrmF jF krm kFzF qy ijafdf smF ibqFdy hn. koeI ivrlf hI huMdF hY ijhVf afpxy ivsLy dy afDfr qy gurmiq ivcfr sFJI krdf hY. bhuiqaF df qF ieh vI pqf nhIN lgdf hY ik Auh kI kihxf cfhuMdy hn. afm grMQI qF prclq gwlF vfr vfr duhrfAuNdy rihMdy hn BfvyN ivcfr iksy vI ivsLy jF sLbd kIqf jf irhf hovy.

   
 

prmfqmf df nfm-pdfrQ Aus ƒ imldf jo mnuwK gurU dy dwsy rsqy AuWqy qurdf hY. ajyhf mnuwK siqgurU dI bfxI rfhIN smJdf qy socdf hY. siqgurU dI bfxI muV muV pVH ky, Aus ƒ ieh Byq KulHdf hY ik sfrI isRsLtI ivc ivafpk prmfqmf hI EVk ƒ sdf-iQr rihx vflf hY. gurU dy rfh qy qurn vflf mnuwK Aus sdf-iQr prmfqmf ƒ hI hr QF vyKdf hY, anuBv krdf hY qy afpxy ihrdy ivc vsFdf hY. prmfqmf qoN Cut bfkI sfrf jgq Aus ƒ nfsLvMd idwsdf hY. "smJY sUJY piV piV bUJY aMiq inrMqir sfcf ] gurmuiK dyKY sfcu smfly, ibnu sfcy jgu kfcf ]2]" (930)

   
 

awjkl rujLgfr leI duinafvI isiKaf qy ivKfivaF qy ijafdf jor hY. iPLlmI aYktr nfc qy isLMgfr krky pYsy kmFdy hn qy afpxy afp ƒ rol mfzl pysL krdy hn. TIk ies qrHF keI sfl pihlF vI huMdf sI. "aMDI rXiq igafn ivhUxI Bfih Bry murdfru ] igafnI ncih vfjy vfvih rUp krih sIgfru ]" (468-469)] ajyhy mnuwK afpxy afp ƒ igafn-vfn AupdysLk aKvFdy sn, nwcdy sn, vfjy vjFdy sn aqy keI qrHF dy Bys vtFdy sn qy isLMgfr krdy sn. ajyhy igafnI AuWcI AuWcI kUkdy sn, XuDF dy prsMg suxFdy sn aqy XoiDaF dIaF vfrF dI ivafiKaf krdy sn. awjkl dy iPLlmI aYktrF ny ivdysLI siBaqf df myl krky ienHF ƒ nvF rUp dy idqf hY. keI pVHy-ilKy srkfrI aPsr aqy rfjnIqk inrIaF clfkIaF krnIaF qy dlIlF dyxIaF hI jfxdy hn, Auh mfieaf iekwTf krn ivc juwty rihMdy hn. "mUrK pMizq ihkmiq hujiq sMjY krih ipafru ]" (468-469)]

   
 

tI:vI:, aKbfr, ieMtrnYt qy ieqnF ijafdf prfpygMzf ho irhf hY ik afm afdmI leI kI TIk qy kI glq hY, pCfnxf musLkl ho igaf hY. hryk afpxy afp ƒ TIk qy dUsry ƒ glq dws irhf hY. "sBu ko pUrf afpy hovY Git n koeI afKY ] piq prvfxf ipCY pfeIaY qf nfnk qoilaf jfpY ]2]" (468-469)

   
 

ijs qrHF mfrUQl dI imRgiqRsLnf krky suwkI ryqf vI pfxI idKfeI idMdI hY. aMDyry ivc rwsI, swp lgdI hY qy swp, rwsI lgdf hY. TIk Ausy qrHF awjkl aigafnqf krky afm lokF ƒ, kI TIk qy kI glq hY, kuJ pqf nhIN lgdf hY.

   
 

aigafnqf ivc Psy qy kurfhy Btk rhy mnuwK ƒ swcf gurU hI rsqf ivKf skdf hY. swcy siqgurU ƒ sLfbfsL hY, ijs dI brkq nfl asIN swcy pRBU ƒ ihrdy ivc vsf skdy hF. ijs mnuwK dy aMdr siqgurU igafn df dIvf jgf idMdf hY, Aus ƒ afpxy aMdroN hI nfm rqn lwB pYNdf hY. gurU dI sLrn ivc af ky, swcy sLbd rfhIN, pRBU dI isPLiq-sflfh krn nfl, mnuwK suwKI ho jFdf hY qy Ksm vflf ho jFdf hY. "AuJiV Buly rfh guir vyKfilaf ] siqgur scy vfhu scu smfilaf ] pfieaf rqnu Grfhu dIvf bfilaf ]" (149)

   
 

awj dy hflfq ivc iswKF dIaF ijafdfqr sMsQfvF jF skUl iswKI qoN dUr hI hn. ipRMsIpl jF stfP keI vfrI aMimRqDfrI nhIN huMdy hn. ivrlf hI iksy skUl ivc Dfrimk isiKaf dyx vflf aiDafpk huMdf hY. ijafdf qr KLflsf kfljL iswKI ivruD rol adf krdy hn. keI skUlF df ividak pwDr jF mfhOl TIk nf hox krky mfqf ipqf afpxy bwicaF ƒ hornF skUlF ivc Byj idMdy hn.

   
 

bhuq sfry pVHy ilKy iswK bwcy afpxy mfqf ipqf ƒ anpVH smJdy hn. AunHF dIaF gwlF ƒ ivarQ hI smJdy hn. ies leI AunHF df afps ivc iek Pfslf bx igaf hY. jy kr bwicaF ƒ iksy ny hyT iliKaf sLbd smJfieaf huMdF qF bwcy kdI gumrfh nf huMdy.

   
 

PrIdf jy qU akil lqIPu kfly ilKu n lyK ] afpnVy igrIvfn mih isru nˆØIvF kir dyKu ]6] (1378)

   
 

afpxy mfqf ipqf ƒ anpVH smJx dI bjfey Auh ieh socdy ik sfzy mfqf ipqf ny idn rfq imhnq krky sfƒ pfilaf hY. afp Gwt KfDf qy sfƒ Kvfieaf hY. afp Gwt pihinaf qy sfzIaF ikqfbf dy pYsy pUry kIqy. jy kr bwcy mfqf ipqf dI kurbfnI ƒ smJx qF mfqf ipqf anpVH nhIN idKfeI dyxgy. ajyhI Bfvnf pYdf krn ivc mfqf ipqf df vI ihsf hY, ikAuNik bhuq sfry mfqf ipqf afpxy bwcy leI duinafvI isiKaf leI qF pUrf jor lgf idMdy hn, pr Drm dI isiKaf ƒ PjLUl hI smJdy hn. bwicaF ƒ iswKI qoN dUr krn dy ijLmyvfr asIN afp hF. ies leI mfqf ipqf ƒ apfxI soc bdlxI pvygI.

   
 

bhuq sfry mfqf ipqf ƒ ieh vI pqf nhIN ik iswK Drm kI hY. Auh zyry vfilaF dy krm kFzf ƒ hI Drm smJdy rihMdy hn. ieQy hI bs nhIN mfqf ipqf, Kud afpxy puwqr ivc hAumY Br idMdy hn. sfzf puwqr ieMnjLInIar bx igaf hY, zfktr bx igaf hY. ajyhy bwcy dy aMdr nfmu iks qrHF vws skdf hY. "hAumY nfvY nfil ivroDu hY duie n vsih iek Tfie ] hAumY ivic syvf n hoveI qf mnu ibrQf jfie ]1]" (560)

   
 

sfzy kfljLF df pRbMD amIr aqy anpVH lokF dy hwQ ivc af igaf hY. ijhnF ƒ Drm aqy afqimk igafn df pqf hI nhIN. Auh nf qF pRbMD kr skdy hn qy nf hI Drm dI AuWnqI leI kuJ kr skdy hn. AunHF df mMqv isrP cODr qy pYsf kmfxf huMdF hY.

   
 

kI asIN ies sMsfr ivc kMm kfr krn aqy rotI Kfx vfsqy hI afey hF. Auh qF jfnvr vI krdy hn. iPr iensfn aqy jfnvr ivc kI Prk rih igaf. ieh sohxf mnuwKf srIr prmfqmf ƒ imlx leI imilaf hY. ieh mOkf vfr vfr nhIN imlxf hY. jy pRBU ƒ imlx leI koeI AuWdm nf kIqf, qF hor sfry kMm iksy vI arQ nhIN. pdfrQ nf qF jIvn ivc suK dy skdy hn qy nf ijMd ƒ koeI lfB pucf skdy hn. ies vfsqy sfD sMgiq ivc iml bYT ky, prmfqmf df nfm Xfd krn nfl hI jIvn sPl ho skdf hY. "BeI prfpiq mfnuK dyhurIaf ] goibMd imlx kI ieh qyrI brIaf ] avir kfj qyrY ikqY n kfm ] imlu sfD sMgiq Bju kyvl nfm ]" (12)

   
 

bfxI sMgqI rUp ivc socx dI pRyrnf idMdI hY pr bhuqy pVHy ilKy, ikwqfkfr, pRbMDk, nyqf afpxy svfrQ leI hI socdy hn, sMgqI rUp ivc nhIN. pMQk jF kOmI rol bfry qF koeI ivrlf hI socdf hY.

   
 

ieh sfzf afpxf pfieaf gMd sfƒ afp hI kwZxF pvygf. ies df hwl lwBx leI zUMGI soc ivcfr krnI pvygI. bjLurgF dy ivcfr aksr pwky ho cuky huMdy hn. ies leI AunHF ƒ bdlxf bhuq musLkl hovygf. nOjvfnf dy ivcfr ieqny pwky nhIN huMdy hn. ies leI AunHF nfl afpsI sFJ krky afsfnI nfl bdilaf jf skdf hY. bwcy iek koml Puwl dI qrHF huMdy hn AunHF ijs qrHF cfho ipafr nfl sjf skdy ho. prMqU AunHF ƒ TIk mfhOl qy isiKaf dyxI pvygI. afp swc qy clxf pvygf qF hI Auh vyK ky gurmiq df mfrg apnfxgy. "afpx hQI afpxf afpy hI kfju svfrIaY ]20]" (474)

   
 

aOrqF mrdF nfloN ijafdf nrm suBf vflIaF huMdIaF hn. mrd ijafdf motI cmVI vfly huMdy hn. mrd afpxy hMkfr krky afpxy afp ƒ smfj jF dUsiraF qoN vwK kr lYNdy hn. aOrqF afpxI pdvI qoN Gwt vflIaF nfl imldIaF jF gwlF krdIaF vyKIaF jf skdIaF hn. pr ies qrHF mrdF ivc bhuq Gwt huMdF hY. jIvn ivc nIvF clxF jrUrI hY. sfƒ afpxF vqIrf bdlxF pvygf. sfzf PLrjL hY ik dUsiraF ƒ dwsxF ik asIN gurU dy iswK hF. ijhVy ies ƒ lukfAuNdy hn, Auh ByKI hn. ajyhy mnuwK iswKI leI lfhyvMd nhIN ho skdy hn. pVHy ilKy qbky ny afpxy afp ƒ lVfeI Psfd qy jumyvfrI qoN zrdy hoey, gurduafiraF qoN dUr kr ilaf hY. gurduafiraF dy pRbMDk aksr AunHF dI nhIN suxdy hn. sfƒ loVvMd iswK ivwidafrQIaF dI pVHfeI ivc aqy mfiek shfieqf krky AunHF ivc iswKI jLjbf Brnf hY.

   
 

afpxy hI idl ƒ hr vyly Kojxf hY qF jo Aus akfl purKu ƒ smJ skIey qy anuBv kr skIey, Aus nfl nyVqf ilaf skIey. ajyhf krn nfl sfzIaF pRysLfnIaF afpxy afp Gtn lg pYxgIaF. ieh jgq iek jfdU vrgf qmfsLf hY. ijhVf vyKx ƒ kuJ hor qy aslIaq ivc kuJ hor hI hY. "bMdy Koju idl hr roj, nf iPru prysfnI mfih ]" (727)

   
 

gurU dI mq lYx leI Auprflf krnf hY. loV hY isrP sLurUafq krn dI, bfkI rsqf qy ihMmq gurU afpxy afp hI dy idMdf hY. "crn srin gur eyk pYzf jfie cl siq gur koit pYzf afgy hoie lyq hY." ]111]

   
 

iswK Drm anusfr akfl purKu (prmfqmf) iek hY. akfl purKu, gurU dI ikRpf (gur pRsfid) nfl hI pfieaf jf skdf hY. ies leI jy kr gurU dI ikRpf cfhIdI hY, qF gurU dy hukm anusfr clxF pvygf, gurU dy dwsy hoey rsqy qy clxF pvygf. jo kuJ vI gurU afKdf hY, Aus ƒ afpxy vfsqy Blf smJo. gurbfxI qF sfP smJFdI hY. "gurisK mIq clhu gur cflI ] jo guru khY soeI Bl mfnhu hir hir kQf inrflI ]1] rhfAu ]" (767, 768)

   
 

ieh vI iDafn rwKxf hY ik iswiKaf pUry siqgurU kolo lYNxI hY aDUry kolo nhIN. ikAuNik pUry siqgurU dI iswiKaf hI pUrn huMdI hY aqy ijs mnuwK dy mn ivc ieh iswiKaf vwsdI hY Aus ƒ sdf-iQr rihx vflf pRBU smJ af jFdf hY. "pUry gur kI pUrI dIiKaf ] ijsu min bsY iqsu sfcu prIiKaf ]" (293)

   
       
 

ieiqhfs ies gl df gvfh hY ik gurU sfihbF ny ivwidaf ƒ iknHF mhwqv idqf hY. jdoN gurU aMgd sfihb jI bwicaF ƒ gurmuKI aqy gurmiq isKf rhy sn qF AunHF ny hmfXUM vwl iDafn nhIN idqf. kRoD ivc af ky jdoN Aus ny imafn ivcoN qlvfr kZI qF gurU sfihb ny bVy sLFq suBfa ivc ikhF ik PkIrF dy sfhmxy qF qlvfr imafn ivcoN kZ irhf hF, ieh sLyr sLfh sUrI dy sfhmxy ikAuN nhIN kZI.

   
 

gurU goibMd isMG jI ny hryk iswK leI gurmuKI pVHnI aqy isKxI lfjmI kr idwqI sI. iek vfrI iek 80 sfl dy bjLurg afey qy kihx lgy ik mYN iks qrHF pVH skdf hF. gurU goibMd isMG jI ny ikhf ik ieh qy mYN soicaf nhIN sI ik iswK kdy buwZf vI huMdF hY. awj kwl dy bjLurgF ƒ vI gurU amrdfs jI dy ies sLbd vwl iDafn dyx dI loV hY. "gurmuiK buZy kdy nfhI ijnÙf aMqir suriq igafnu" (1418)

   
 

pRBU dy nfmu rUpI igafn (qyl) qoN ibnf afqmk jIvn df dIvf ikvyN jgdf rih skdf hY. nfmu rUpI igafn leI gurU grMQ sfihb ivc aMikq bfxI ƒ BAu, BfAu qy Bfvnf nfl pVHnF, smJxf, ivcfrnf qy amlI jIvn ivc ilafxF jrUrI hY qF jo sc df igafn ho sky. gurmiq duafrf pRBU dy nfmu df cfnx krn nfl hI mflk-pRBU dy drsLn ho skdy hn. "ibnu qyl dIvf ikAu jlY ]1] rhfAu ] poQI purfx kmfeIaY ] BAu vtI iequ qin pfeIaY ] scu bUJxu afix jlfeIaY ]2] iehu qylu dIvf ieAu jlY ] kir cfnxu sfihb qAu imlY ]1] rhfAu ]" (24, 25)

   
 

ijQy sUrj cVH jfvy AuWQy hnyrf nhIN rihMdF hY. ijQy gurbfxI af jfvy AuWQy aigafnqf nhIN rihMdI hY. siqgurU dI bfxI ies jgq ivc jIvn dy rsqy ivc cfnx krdI hY. ieh bfxI prmfqmf dI imhr nfl hI mnuwK dy mn ivc af vwsdI hY. ies leI mn ƒ iehI smJFxf hY ik hy myry mn ! gurbfxI duafrf prmfqmf df nfmu jp, ies qrHF nfmu jpx nfl hI afqmk afnMd pRfpq ho skdf hY. pUry gurU ƒ, Bfv swcI bfxI ƒ hI DMn DMn afKxf cfhIdf hY. jdoN swcI bfxI mnuwK dy aMg sMg rihMdI hY qF Auh azol avwsQf ivc itikaf rihMdF hY, ijs sdkf mnuwK ƒ Auh prmfqmf iml pYNdf hY. "gurbfxI iesu jg mih cfnxu krim vsY min afey ]1] mn ry nfmu jphu suKu hoie ] guru pUrf sflfhIaY shij imlY pRBu soie ]1] rhfAu ]" (67)

   
       
 

jy kr Aupr ilKIaF, gurbfxI dIaF isiKafvF, ƒ iekwTf krIey qF asIN sMKyp ivc kih skdy hF ik

   
       
 
  • awjkl mfqf ipqf bwicaF ƒ gurbfxI qoN swc qy jIvn jfc leI isiKaf lYxI PjLUl smJdy hn.
   
 
  • gurbfxI anusfr Auh mnuwK piVHaf hoieaf hY, ijhVf siqgurU dy sLbd dI ivcfr krdf hY, afpxy mn ƒ aMdroN Kojdf hY, jIvn dy mMqv ƒ pCfxdf hY, afpxy aMdroN hrI ƒ lwB lYNdf hY qy iq®sLnf qoN bcx leI rsqf lB lYNdf hY.
   
 
  • gurU sfihb smJFdy hn ik ieho ijhy pVyH hoey ƒ mUrK afKxf cfhIdf hY ijs dy aMdr loB qy ahMkfr hY.
   
 
  • awjkl koeI ivrly hI iswK imldy hn ijnHF ny jpujI sfihb dy arQ aqy Bfv arQ afp pVHy qy smJy hox.
   
 
  • sfƒ afpxy gurduafiraf df prcfr df ZMg bdlxf pvygf, ikAuik bwicaF ƒ gfien kIqy jf rhy sLbd dy awKr, arQ aqy Bfv arQ kuJ vI smJ nhIN afAuNdy hn.
   
 
  • jy kr aKrI igafn bhuq hY pr anuBvI igafn nhIN qF kfm, kRoD, loB, hMkfr vDdy hn.
   
 
  • bfxI kurlIaF krn vfgUM nhIN pVHnI hY. bfxI ihrdy aMdr jfxI cfhIdI hY qF hI anMd dI avsQf pRfpq ho skdI hY.
   
 
  • aKrI igafn nfl igafn ivc qF vfDf huMdF hY pr jIvn nhIN bdldf hY. anuBvI igafn nfl jIvn ivc suDfr afAuNdf hY.
   
 
  • ivwidaf pRfpq kr ky jo mnuwK dUijaF leI BlfeI krn vflf ho igaf hY qF smJo ik Auh ivwidaf pf ky iek ivcfrvfn bx igaf hY.
   
 
  • akl ies ivc hY ik prmfqmf ƒ hmysLF Xfd rwiKaf jfvy. akl nfl hI akfl purKu dI syvf kIqI jf skdI hY qy akl nfl hI Aus dy dr qy mfn pRfpq kIqf jf skdf hY. akl nfl hI akfl purKu dI isPLiq-sflfh vflI bfxI pVH ky Aus dy zUMGy Byq smJy jf skdy hn qy hornF ƒ smJfey jf skdy hn.
   
 
  • Dfrimk sQfnF qy lok mMgiqaF ƒ pYsy idMdy qF aksr vyKy jf skdy hn pr loVvMd dI koeI ivrlf hI shfieqf krdf hY.
   
 
  • ies gl df Kfs iDafn rwKxF hY ik pUry siqgurU dI iswiKaf suxnI hY iksy aDUry zyry vfly bfby jF ByKI sMq dI nhIN.
   
 
  • jIvn ivc cwlx leI sLrDf aqy gurmiq igafn, dovF dI loV hY.
   
 
  • awjkl sfzy grMQI qy rfgI Auh hn ijnHF df ividak pwDr bhuq Gt hY. AunHF ny hor dunIaF dy lokF ƒ iswKI qF kI smJfxI, Kud iswKF qy AunHF dy bwicaF ƒ pRyrq nhIN kr skdy hn.
   
 
  • tI:vI:, aKbfr, ieMtrnYt qy ieqnF ijafdf prfpygMzf ho irhf hY ik afm afdmI leI, kI TIk qy kI glq hY, pCfnxf musLkl ho igaf hY.
   
 
  • bhuq sfry pVHy ilKy iswK bwcy afpxy mfqf ipqf ƒ anpVH smJdy hn. AunHF dIaF gwlF ƒ ivarQ hI smJdy hn.
   
 
  • bhuq sfry mfqf ipqf ƒ ieh vI pqf nhIN ik iswK Drm kI hY. Auh zyry vfilaF dy krm kFzf ƒ hI Drm smJdy rihMdy hn.
   
 
  • bfxI sMgqI rUp ivc socx dI pRyrnf idMdI hY pr bhuqy pVHy ilKy, ikqfkfr, prbMDk, nyqf afpxy svfrQ leI hI socdy hn, sMgqI rUp ivc nhIN.
   
 
  • bwcy iek koml Puwl dI qrHF huMdy hn AunHF ijs qrHF cfho ipafr nfl sjf skdy ho. prMqU AunHF ƒ TIk mhOl qy isiKaf dyxI pvygI.
   
 
  • gurU dI mq lYx leI Auprflf krnf hY. loV hY isrP sLurUafq krn dI, bfkI rsqf qy ihMmq gurU afpxy afp hI dy idMdf hY.
   
       
 

ies leI afAu sfry jfxy siqgurU dI swcI bfxI duafrf afpxy aMdr cfnx pYdf krIey aqy pUrI dunIaF ivcoN aigafnqf df aMDyrf dUr krn leI Auprflf krIey.

   
       
 

"vfihgurU jI kf KLflsf vfihgurU jI kI PLqih"

   
 

( zf: srbjIq isMG )

( Dr. Sarbjit Singh )

 
 

afr aYc 1 / eI - 8, sYktr - 8,

RH1 / E-8, Sector-8,

 
 

vfsLI, nvIN muMbeI - 400703[

Vashi, Navi Mumbai - 400703.

 
   

Web = http://www.sikhism.com/gurbani

 
   

http://www.geocities.com/sarbjitsingh/

 



.