.
 

hukmu pCfnY su eyko jfnY bMdf khIaY soeI

 
 

(hukmu, BY, zr, BAu)

 
 

Understanding the Hukam of Akal Purkh to be a Gurmukh

 
     
 

afm qOr qy asIN hukmu bfry ieh hI smJdy hF ik iksy bjLurg, vwzy, mflk, aPLsr jF aiDafpk ny ijhVf vI kMm ikhf hY, Aus df ikhf hI hukmu hY. prMqU gurbfxI ivwc hukmu df sbMD akfl purKu dy inXm, Drm, asUl jf isstm nfl hY. ieh sIimq nhIN hY ikAuNik akfl purKu df asUl kudrq aqy jIvn dy hr pihlU nfl sbMDq hY, ies ivwc anykqf hY. gurbfxI ivwc hukmu, BY, zr, BAu, afid nfvF nfl vI vriqaf igaf hY.

 
 

gurU nfnk sfihb ny qF jpujI sfihb dI pihlI pOVI ivwc hI smJf idwqf hY ik jy kr akfl purKu ƒ pfAuxF hY qF akfl purKu dy hukmu qy Aus dI rjLf anusfr clxf pvygf jo ik Dur qoN hI jIv dy nfl iliKaf hoieaf hY. "ikv sicafrf hoeIaY ikv kUVY qutY pfil ] hukim rjfeI clxf nfnk iliKaf nfil ]1]" (1)

 
     
 

hukmu kI hY ies df ivsQfr jpujI sfihb dI dUsrI pOVI ivwc iml jFdf hY. akfl purKu dy hukmu anusfr sfry afkfr Bfv sfry KMz, bRihmMz, imwtI, pfxI, hvf, Kixj, pdfrQ, afid sB kuJ bxdy hn, pr ieh hukmu dwisaf nhIN jf skdf ik ikho ijhf hY ijs nfl sB kuJ bxdy hn. "hukmI hovin afkfr hukmu n kihaf jfeI ]" (1) gurU sfihb ny keI sfl pihlF hI bhuq kuJ spwsLt kr idqf jo ik sfieMs nfl kuJ hwd qwk, hux smJ afAuxf afrMB hoieaf hY. sfieMs anusfr asIN kih skdy hF ik hryk cIjL kuJ qwqF dy joV nfl bxI hY. ieh qwq ielYktrfn, protfn jF inAUtrfn dy bxy hn jF ieh awgoN kuJ hor muwZly pfrtIkljL dy bxy hn. pr ieh muwZly pfrtIkljL awgy iks dy bxy hn aqy iks qrHF bxy hn, Auh sfieMs vI nhIN dws skdI hY. sfieMs dI hryk iQAUrI sfzIaF igafn ieMdrIaF qy AunHF dI shfieqf nfl bxfey gey XMqrF qy inrBr krdI hY pr ienHF dI phuMc bhuq sIimq hY. gurU sfihb sfieMs qoN vI awgy dI gwl kr rhy hn ik ies bxqr df kfrn akfl purKu df hukmu Bfv inXm jF asUl hY ijs ivwc bhuq zuMiGafeI iCpI hoeI hY.

 
 

rwb dy hukmu anusfr hI sfry jIv jMqU, pyV pOdy pYdf huMdy hn. "hukmI hovin jIa hukim imlY vizafeI ]" (1) sfieMs kih skdI hY ik jIv nr aqy mfdf dy myl qoN pYdf huMdy hn. kuJ sYlF dy myl qoN bxdy hn jo ik hOlI hOlI igxqI ivwc vDdy hn qy jIv df rUp aKiqafr krdy hn. pr ienHF sYlF dy aMdr kI hY, Auh ies qrHF ikAuN hn qy ikAuN vDdy hn, Aus dy ipCy kI Byd hY, Auh koeI zfktr nhIN dws skdf hY. cfry KfxIaF Bfv aMzj (aMzy ivcoN), jyrj (iJlI, afAulI ivcoN), syqj (psInf), AuqBuj (vnspqI, jmIn ƒ pfV ky ijs df aMkur inkly) vwK vwK qrHF pYdf huMdIaF hn. gurU sfihb qF gurbfxI ivwc anykf KfxIaF dI gwl krdy hn. "kyqIaf KfxI kyqIaf bfxI kyqy pfq nirMd ] kyqIaf surqI syvk kyqy nfnk aMqu n aMqu ]35]" (7) jIv hukmu anusfr iks qrHF pYdf huMdy hn, ies Byd ƒ koeI smJ nhIN skdf hY.

 
 

akfl purKu dy hukmu anusfr hI Aus dy dr qy sLoBf, mfx jF siqkfr imldf hY. ies ipCy sfzy sfry smfjk, pirvfirk, rfjnIqk, afrQk, kfrx af jFdy hn, ijnHF krky sfƒ smfj ivwc siqkfr imldf hY. ieh vI jrUrI nhIN ik jykr smfj ivwc siqkfr iml igaf qF rwb dy dr vI sLoBf imlygI. "jy iqsu ndir n afveI q vfq n puCY ky ]" (1) jy kr Aus dI ikrpf idRsLtI nf hovy qF koeI sfzI hoNd ƒ vI nf svIkfr kry. keIaF ƒ smfj ivwc qF bhuq mfx siqkfr imldf hY, AuWcI pdvI vI iml jFdI hY, pr aMdrUnI suK pRfpq nhIN huMdf hY. aMdrUnI suK qF hI pRfpq huMdf hY jy kr akfl purKu dI imhr dI njLr hovy Bfv Aus dI ikrpf idRsLtI hovy. isrP gurbfxI hI smJf skdI hY ik afqimk suK iks qrHF pRfpq krnf hY jF akfl purKu dy dr qy sLoBf iks qrHF imlxI hY.

 
 

rwb dy hukmu dI ksvtI ivwc koeI mnuwK afpxy krmf sdkf cMgf bx jFdf hY qy koeI BYVf. "hukmI Auqmu nIcu hukim iliK duK suK pfeIaih ]" (1) Aus dy hukm ivc hI afpxy kIqy hoey krmF dy anusfr duK qy suK Bogdy hn. ieh duK qy suK vI Aus akfl purKu dy bxfey gey inXmF anusfr hI ho rhy hn. hryk afpxI mwq anusfr iehI smJdf hY ik Auh TIk kr irhf hY. pr jrUrI nhIN ik Auh TIk hovy. kI TIk qy kI glq hY Aus leI akfl purKu dy dr qy prvfn hox vflI prK krnI pvygI. "sBu ko pUrf afpy hovY Git n koeI afKY ] piq prvfxf ipCY pfeIaY qf nfnk qoilaf jfpY ]2]" (469) asIN srIrk ql qy ho rhy inXm qF vyK skdy hF, jF Aus df kuJ hwd qk aMdfjLf lgf skdy hF. prMqU afqimk ql qy ho rhy inXm koeI nhIN vyK skdf. asIN afqimk ql qy srIrk ql qy jo vI krm krdy hF Aus anusfr hI inbyVf huMdf hY. "krmI afpo afpxI ky nyVY ky dUir ]" (8) hukmu ivc hI iksy mnuwK AuWqy akfl purKu dy dr qoN bKLsLsL pRfpq huMdI hY, Bfv kIqy hoey krmf anusfr afnMdmeI jIvn qy mfx siqkfr imldf hY. Aus dy hukmu ivc hI keIaF ƒ duKF qy ksLtF Biraf jIvn bqIq krnf pYNdF hY. keI jIv jMqU jnm mrn dy gyV ivc Bvfey jFdy hn. "ieknf hukmI bKsIs ieik hukmI sdf BvfeIaih ]" (1) jnm mrn dy gyV sbMDI ikhVy inXm jF asUl lfgU huMdy hn ies df Byd afm mnuwK dI smJ qoN bfhr hY. mfqf ipqf, dfdf dfdI dI jfiedfd df hwk qF asIN smJdy hF ik ieh sfzf hY pr Buwl jFdy hF ik AunHF dy pUrbly krmf df ihsf vI sfƒ iml jfxf hY. BUqkfl ivwc kIqIaF glqIaF nf smJx qy ivcfrn krky ieiqhfs keI vfrI duhrfAuNdf hY. iehI kfrn hY ik swc smJx leI gurU dI mwq bhuq jrUrI ho jFdI hY qF jo Auh glqI dubfrf nf hovy blik Aus ivwc suDfr hovy.

 
 

sfrI isRsLtI rwb dy hukmu ivc hI hY. "hukmY aMdir sBu ko bfhir hukm n koie ]" (1) koeI jIv hukm qoN bfhr, Bfv hukmu qo afkI nhIN ho skdf. Bfvy koeI rwb ƒ mMny jF nf mMny. ies leI Bfvy koeI afsiqk hY jF nfsiqk hY. Auh hY hukmu dy aDIn hI. hukmu koeI rvfieqI gwl nhIN jo asIN aksr afm vrq lYNdy hF. ies ivwc bhuq zuMiGafeI iCpI hoeI hY.

 
 

ies pOVI dy aMq ivwc gurU sfihb ny qrIkf vI smJf idqf ik jIvn ivwc suDfr iks qrHf ilafAuxF hY. jy koeI mnuwK akfl purKu dy hukmu ƒ smJ ley qF iPr Auh hAumY dIaF gwlF nhIN krdf, Bfv Auh hAumY vflf jIvn Cwz dyNdf hY. "nfnk hukmY jy buJY q hAumY khY n koie ]2]" (1) sfzy duKF df kfrx sfzI hAumY hY. ieh hAumY hI hY ijs krky mnuwK ivkfrI bx jFdf hY. dUsiraF qy julm krdf hY. hfkm, nyqf jF aPsr, hAumY krky aksr afpxf ivcfr Bfvy TIk hY jF glq hyTilaF AuWpr lfgU krn dI koisLsL krdf hY. jy kr ivcfr TIk hY qF Auh ielfkf qrwkI vl jFdf hY nhIN qF brbfdI vl jf skdf hY. agr hfkm afpxy ivcfr ƒ iqafg ky akfl purKu dy hukmu anusfr pRbMD clfeygf qF Auh ielfkf hmysLF qrwkI vl jfvygf. hAumY vfly iensfnf ivwc kRoD, blwz prYsLr qy idwl dIaF bImfrIaF aksr vyKIaF jFdIaF hn. "hAumY dIrG rogu hY dfrU BI iesu mfih ] ikrpf kry jy afpxI qf gur kf sbdu kmfih ] nfnku khY suxhu jnhu iequ sMjim duK jfih ]2]" (466) jdoN jdoN jIv ƒ smJ afAuNdI hY ik sB kuJ Aus dy hukmu ivwc ho irhf hY. jIv afp kuJ vI nhIN kr skdf hY qF jIv myrf myrf krn dI bjfey afpxy ihrdy qoN qyrf qyrf kihxF sLurU kr idMdF hY. Aus dI hAumY GtnI sLurU ho jFdI hY. ijs sdkf Aus dI pRBU nfl nyVqf vDxI sLurU ho jFdI hY. ies qrHF Aus dy duK dUr hoxy sLurU ho jFdy hn.

 
     
 

hr cIjL rwb dy BY ivc cwl rhI hY. Bfv rwb dy hukmu anusfr cl rhI hY. hvf sdf cwldI rihMdI hY, lwKF diraf vgdy hn. awg keI kMm svfr rhI hY, DrqI keIaF jIvF qy pdfrQF dy Bfr ƒ shfr rhI hY, bwdl isr dy Bfr iPr rhy hn, sUrj qy cMdฎmf kฎoVF koh pYNzf cldy Qwkdy nhIN. akfsL bRihmMz qy qfry sfry AuWpr qxy hoey idsdy hn. iswD, buD, dyvqy qy nfQ, bl vfly joDy qy sUrmy, pUrF dy pUr jIv jo jgq ivc jMmdy qy mrdy hn, sfry rwb dy BY ivc hn. krmF anusfr Aus dy drbfr ivwc inrxf vI rwb dy hukmu anusfr huMdf hY.

sfieMs dy afDfr qy asIN smJ skdy hF ik hvf vwD dbfa qoN Gwt dbfa vl jFdI hY. pfxI AuWcy QF qoN nIvyN QF vl jFdf hY. awg pdfrQ, grmI aqy afksIjLn dy myl nfl pYdf huMdI hY. iek gyNd DrqI vl iKwcI jFdI hY. DrqI guruqf (grYvItysLn) sLkqI krky sUrj dy duafly GuMmdI hY. mYgnyt ivc iKwc, ielYktrostYitk iKwc, inAUklIar iKwc, afid sB kuJ akfl purKu dy hukmu anusfr ho irhf hY. sfieMs kudrq dy srIrk ql qy cl rhy inXm kuJ hwd qk smJ skdI hY. afqimk ql dy inXm sfieMs dI phuMc qoN bfhr hn. ieh gurU dI mwq nfl hI anuBv kIqy jf skdy hn. pRBU df inXm hI aYsf hY ik sfry Aus dy BY ivc hn pr kyvl iek swcf inrMkfr afp hI hY jo ik BY-rihq hY. ies leI pUrn qOr qy hukmu ibafn krnf afsfn nhIN.

 
 

slok mฺ 1 ] BY ivic pvxu vhY sdvfAu ] BY ivic clih lK drIafAu ] BY ivic agin kZY vygfir ] BY ivic DrqI dbI Bfir ] BY ivic ieMdu iPrY isr Bfir ] BY ivic rfjf Drmu duafru ] BY ivic sUrju BY ivic cMdu ] koh kroVI clq n aMqu ] BY ivic isD buD sur nfQ ] BY ivic afzfxy afkfs ] BY ivic joD mhfbl sUr ] BY ivic afvih jfvih pUr ] sgilaf BAu iliKaf isir lyKu ] nfnk inrBAu inrMkfru scu eyku ]1] (464)

 
     
 

aslI mnuwK AuhI hY jo ik sfiraf ivwc Aus akfl purKu ƒ vyKdf hY. ajyhf mnuwK hI Aus akfl purKu dy Byd ƒ smJx dI idsLf vl skdf hY. "sB mih scf eyko soeI iqs kf kIaf sBu kCu hoeI ] hukmu pCfnY su eyko jfnY bMdf khIaY soeI ]3]" (1350)

 
 

ies Byd ƒ smJx leI afpxf afp gurU dy awgy arpn krnf pvygf. gurU dy sLbd ƒ ihrdy ivwc vsfAux nfl hI hukm smiJaf jf skdf hY. ies leI gurbfxI ƒ gfien krnf hY Bfv jIvn df ihwsf bxfAuxF hY.

 
 

qnu mnu Dnu sBu sAuip gur kAu hukim mMinaY pfeIaY ] hukmu mMinhu gurU kyrf gfvhu scI bfxI ] (918)

 
     
 

ijs qrHF iek iesqrI afpxy pqI df kihxf mMn ky Aus nfl ipafr bxf lYNdI hY. TIk Ausy qrHF hr jIv iesqrI ny afpxy pRBU pqI ƒ isPLiq-sflfh rfhIN ihrdy ivc vsF ky Aus nfl ipafr pYdf krnf hY. AuhI jIv iesqrIaF BfgF vflIaF huMdIaF hn, ijnHF df afpxy pRBU pqI nfl ipafr bixaf rihMdf hY.

 
 

hukmu ijnf no mnfieaf ] iqn aMqir sbdu vsfieaf ] shIaf sy sohfgxI ijn sh nfil ipafru jIAu ]9] (72)

 
     
 

ijhVf akfl purKu dy hukmu ƒ nhIN smJdf hY, Auh jIvn ivwc duK hI pRfpq krdf hY. ajyhf mnuwK aigafnqf krky DoKy ivwc rihMdF hY qy mfieaf dI nINd ivwc mnuwKf jIvn ajfeIN gvf lYNdf hY.

 
 

slok mฺ 3 ] hukmu n jfxY bhuqf rovY ] aMdir DoKf nId n sovY ] (85)

 
     
 

Gr, muhwly, sLihr, pRFq, dysL, ivsLv ivwc sB dy inXm (sivDfn jF kfƒn) huMdy hn. ieh sfry inXm afps ivc iBMn vI ho skdy hn. ielfky dy inXmF dI pflxF krn nfl asIN lokF ivc qF pRvfn ho skdy hF. pr ieh jLrUrI nhIN ik iehnF dI pflxf krn nfl suK pfieaf jf skdf hY. sdIvI suK pfAux leI kudrq dy hukmu (inXm) anusfr clxF pvygf. koeI GtnF ho jfey (awg lwgxI) qF asIN Bfxy ivc hoieaf kih ky rwb qy ksUr pf idMdy hF. asIN afpxI glqI nhIN mMndy ik asIN kudrq dy iksy inXm dI AulMGxf krky ieh sjLf pfeI hY. gYs jF lwkVI df kMm hY awg pYdf krnf. awg df kMm hY, grmI pYdf krnF aqy sfVnF. awg kudrq dy hukmu anusfr kMm kr rhI hY. jy kr asIN awg sbMDI kudrq dy inXm df iDafn nhIN rwKdy qF nqIjy vI sfƒ hI Bugqxy pYxgy. PokIaF khfxIaF bxfAux nfl kuJ nhIN hoxf hY. aslIaq ƒ smJxf hY.

 
 

kudrq df inXm sdf atwl rihx vflf hY qy bhuq gihrf hY. asIN AuhI inXm smJ skdy hF jo sfzIaF igafn ieMdrIaF dI phuMc qk hn. sfieMs ny ies ivc kuJ vfDf kr idwqf hY, pr ieh ajy vI bhuq sIimq hY. kudrq dy pYdf kIqy jIv jMqUaF bfry inXm bhuq zUMGy hn. hfQI 3-4 iklomItr qk sux skdf hY. Aus dI XfdfsLq bhuq huMdI hY. iewl isLkfr ƒ bhuq dUroN hI vyK lYNdI hY. pMCI hjLfrF iklomItr df rsqf Xfd rK skdy hn. ies qrHF dy kMn, awKF, idmfg jf Xfd sLkqI kudrq hI pYdf kr skdI hY. mnuwK dy vws ivwc kuJ vI nhIN hY.

 
 

sloku mฺ 1 ] scy qyry KMz scy bRhmMz ] scy qyry loa scy afkfr ] scy qyry krxy srb bIcfr ] scf qyrf amru scf dIbfxu ] scf qyrf hukmu scf Purmfxu ] scf qyrf krmu scf nIsfxu ] scy quDu afKih lK kroiV ] scY siB qfix scY siB joir ] scI qyrI isPiq scI sflfh ] scI qyrI kudriq scy pfiqsfh ] nfnk scu iDafiein scu ] jo mir jMmy su kcu inkcu ]1] (463)

 
     
 

jy kr akfl purKu df hukmu atwl scfeI hY qF asIN Aus ƒ ikAu nhIN pRvfn krdy. ijs syvk AuWqy pRBU mflk dieafl ho jfey qy imhr kr dyvy, qF Aus pfsoN AuhI kMm krvfAuNdf hY jo Aus ƒ BfAuNdf hY. Aus ƒ afpxI rjLf ivc qordf hY aqy Auh syvk pRBU-pqI dI syvf krdf hY. pRBU dI rjLf ivc rfjLI rihx krky syvk pRBU dy dr qy kbUl ho jFdf hY aqy mflk df aslI Gr lwB lYNdf hY. jdoN syvk AuhI kMm krdf hY jo Ksm ƒ cMgf lwgdf hY qF Aus ƒ mn-BfAuNdf Pl imldf hY aqy Auh pRBU dI drgfh ivc iewjLq nfl jFdf hY.

 
 

pAuVI ] sfihbu hoie dieaflu ikrpf kry qf sfeI kfr krfiesI ] so syvku syvf kry ijs no hukmu mnfiesI ] hukim mMinaY hovY prvfxu qf KsmY kf mhlu pfiesI ] KsmY BfvY so kry mnhu icMidaf so Plu pfiesI ] qf drgh pYDf jfiesI ]15] (471)

 
     
 

dunIaF df hr kfrj akfl purKu dy hukmu ivwc hY. BfvyN Aus dI rjLf anusfr hY jF sfzI apxI mnmiq anusfr. nqIjf sfzI krnI anusfr hoxf hY. "krmI krmI hoie vIcfru ] scf afip scf drbfru ]" (7) asIN gurU sfihb awgy ardfs smyN mMgF qF pUrIaF mMgdy hF prMqU asIN gurU sfihb df hukmu awDf mMndy hF. mfieaf afeI mnjLUr hY, geI mnjLUr nhIN. suK mnjLUr hY, duK mnjLUr nhIN. hMkfr mnjLUr hY, inmrqf mnjLUr nhIN. jnm mnjLUr hY, mrnf mnjLUr nhIN. aslIaq ieh hY ik ieh sB kuJ hukmu anusfr hI hn. "jMmxu mrxf hukmu hY BfxY afvY jfie ]" (472-473) jdo bwcf pYdf huMdf hY qF asIN bhuq KLusLIaF mnfAuNdy hF jy kr koeI mr igaf qF keI keI idn mfqm mnfAuNdy hF. sfƒ lYxF mnjLUr hY pr dyxf nhIN. asIN kudrq dI scfeI jfnx dI koisLs nhIN krdy. afpxI mwq aqy svfrQ anusfr hukmu bfry aMdfjy lfAuNdy hF gurU dI mwq anusfr nhIN.

 
     
 

puwqr ipqf leI syj qF bhuq suMdr bxf idMdF hY. pr ipqf df hukm nhIN mMndf hY. ies qrHF df puwqr afpxy ipqf dy ihrdy qoN imhr nhIN lY skdf hY. asIN gurduafrf sfihb dIaF iblizMgF qF bhuq vDIaf bxf lYNdy hF. rumfly vI BfrI mfqrf ivwc cVHfAuNdy hF, mfieaf vI KUb Byt krdy hF. prMqU gurU df kihxF nhIN mMndy. aMimRq vyly aksr hfl KflI hI huMdf hY. asIN hmysLF sOKF qrIkf lBdy hF Bfvy aMq ivwc duKdfeI hI ikAu nf hovy. iehI kfrx hY ik awjkl ijafdf qr lok isrP srIkrk ql qy hI irvfieqf pUrIaF krdy hn. gurU dI bfxI pVHn, suxn, smJx qy amlI jIvn ivwc ilafAux dI koisLsL koeI ivrlf hI krdf hY. hryk sMsQf ny afpxI mnmiq anusfr mrXfdf bxf leI hY qy Aus ƒ hI TIk sfbq krn df dfavf krdy hn. sFJI akfl qwKq qoN lfgU kIqI geI isWK rihq mrXfdf qy ardfs koeI ivrlf hI apnfAuNdf hY.

 
 

jy kr koeI cIjL mrXfdf anusfr cldI hY qF TIk hY nhIN qF qbfhI ho skdI hY. DrqI mrXfdf ivc Guwm rhI hY qF TIk hY nhIN qF sB kuJ qbfh ho jfvygf. vYd dI dvfeI TIk smyN isr aqy mfqrf anusfr lYxI hY. nhI qF nuksfn ho skdf hY. gurU goibMd isMG jI ny qF ikhf hY ik "KLflsf akfl purKu kI PLOj ]" PLOj hmysLF inXm anusfr cldI hY. KLflsf akfl purKu dy inXm aqy gurbfxI dI mrXfdf anusfr cldf hY. jy kr iswK gurmiq anusfr cldf hY qF TIk hY nhIN qF pMj ivkfr (kfm, kRoD, loB, moh, hMkfr) hmysLf afsy pfsy GuMm rhy hn. iek smF sI jdoN ik jwj iekwly iewk iswK dy kihx qy Aus dI gvfhI anusfr PYslf suxf idMdf sI. prMqU hux Auh siQwqI nhIN hY. ies leI jy kr AuhI mfx siqkfr vfips hfsl krnf hY qF gurbfxI rfhIN dwsy gey hukmu ƒ buwJxf pvygf qF hI akfl purKu dy dr qy aqy nfl dI nfl smfj ivwc AuWcI pdvI pfeI jf skdI hY. "syvk kAu syvf bin afeI ] hukmu bUiJ prm pdu pfeI ]" (292-293)

 
     
 

akfl purKu dy hukmu ƒ buJx leI aqy Aus anusfr clx leI sfƒ afpxy aMdr akfl purKu dy gux pYdf krny jrUrI hn. akfl purKu dy gux hn "รฤ siq nfmu krqf purKu inrBAu inrvYru akfl mUriq ajUnI sYBM gur pRsfid ]" (1). ienHF ivcoN "siq nfmu, krqf, purKu" aqy "akfl mUriq, ajUnI, sYBM" vfly gux jo ik akfl purKu dy hn Auh mnuwK dy nhIN ho skdy hn. pr Aus vrgf hox leI Auprflf kIqf skdf hY. "inrBAu aqy inrvYru" vfly gux jo ik akfl purKu dy hn Auh mnuwK dy vI ho skdy hn. ies leI mnuwK ƒ inrBAu aqy inrvYru hox bhuq jrUrI hY. ies leI nf iksy ƒ zrfAuxF hY aqy nf hI iksy qoN zrnF hY. ieh isiKaf gurU qyg bhfdr sfihb ny spwsLt qOr qy gurbfxI ivwc idqI hY.

 
 

BY kfhU kAu dyq nih nih BY mfnq afn ] khu nfnk suin ry mnf igafnI qfih bKfin ]16] (1427)

 
 

vYsy igafnI dI izgrI ikqfbF pVH ky XUnIvrstI kolNo leI jf skdI hY, prMqU aMdr inrBAu qy inrvYr dy gux pYdf kIqy ibnf, gurU sfihb kolo igafnI dI izgrI nhIN iml skdI hY. kuJ pVHn qoN bfad jy kr nfmu vycxf sLurU kr deIey qF gurU dI bKisLsL nhIN iml skdI, prMqU jy kr nfmu nfl juV gey qF sB kuJ pRfpq kr skdy hF. duinafvI lokF ƒ keI qrHF dy zr huMdy hn. grIb ƒ pdfrQ muwk jfx df zr, byrujgfrI df zr, mD vrg dy lokF ƒ duKF, ksLtF qy mOq df zr, DI, puwqr sfQ nf Cwz dyx, amIrF ƒ apmfn df zr, Dn dI kmIN. keIaF ƒ rwb df nfm lYx df smF nf imly qF vI zr jF vihm pYdf ho jFdf hY. jy kr prmfqmf df zr, Bfv, adb-siqkfr mnuwK dy ihrdy ivc pYdf ho jfey qF dunIaF vflf zr idloN dUr ho jFdf hY. pr jy mnuwK pRBU df zr, mn ivc nf vsfey qF dunIaf vflf zr muV af cMbVdf hY. pRBU df zr ihrdy ivc vsf ky ijhVf mnuwK inrBAu ho igaf, Aus dy mn dy sB zr nws jFdy hn.

 
 

zzf zr Aupjy zru jfeI ] qf zr mih zru rihaf smfeI ] jAu zr zrY qf iPir zru lfgY ] inzr hUaf zru Aur hoie BfgY ]19] (341)

 
     
 

afm qOr qy BAu (zr) do qrHF dy hn, BAu aqy inrml BAu. afm BAu ijs qrHF pulIs, kfƒn, srkfr df zr afid. ies ivwc siqkfr jF pRym nhIN huMdf hY. Ausqfd aqy ividafrQI df irsLqf inrml BAu df huMdf hY, ijs ivwc hukm mMnxf qy siqkfr dovyN sLfml hn. ipqf aqy puwqr df irsLqf vI inrml BAu df huMdf hY. ies leI iswK ny pRmfqmf nfl inrml BAu df irsLqf kfiem krnf hY. pRB ipqf dI afigaf df pfln pRym qy siqkfr sfihq krnf hY. "BAu n ivafpY qyrI srxf ] jo quDu BfvY soeI krxf ]1] rhfAu ]" (192)

 
     
 

ies leI jrUrI ho jFdf hY ik gurbfxI rfhIN Aus akfl purKu ƒ hmysLF ihrdy ivwc vsf ky rwiKaf jfvy. ijs qrHF bwcf afpxy ipqf nfl inzwr ho ky cldf hY, TIk Ausy qrHF mnuwK gurU dI imhr sdkf, akfl purKu ƒ afpxf ipqf bxf ky ies dunIaF ivwc inzwr ho ky ivcr skdf hY.

 
 

afsf Gru 7 mhlf 5 ] hir kf nfmu irdY inq iDafeI ] sMgI sfQI sgl qrFeI ]1] guru myrY sMig sdf hY nfly ] ismir ismir iqsu sdf smูfly ]1] rhfAu ] qyrf kIaf mITf lfgY ] hir nfmu pdfrQu nfnku mFgY ]2]42]93] (394)

 
     
 

ies klysLF Bry sMsfr ivc prmfqmf df nfmu hI sfry zr nfs krn vflf hY aqy KotI mwq dUr krn vflf hY. ijhVf mnuwK pRBU df nfmu, rfq idn ihrdy ivwc vsf ky rwKdf hY, Aus dy sfry kMm nypry cVH jFdy hn.

 
 

] BY nfsn durmiq hrn kil mY hir ko nfmu ] inis idnu jo nfnk BjY sPl hoih iqh kfm ]20] (1427)

 
     
 

dunIaF ivwc jo kuJ idws irhf hY sB akfl purKu dy BY ivwc hY. ihrn ƒ sLyr df zr hY, hfQI ƒ mhfvq dy aMks df, mnuwK ƒ mOq df zr, rfjf bymuwK qF dysL inkflf. isrP iek prmfqmf hI hY ijhVf zr qoN rihq hY. jy gurU dy dwsy hoey rfh Auqy qurIey qF Auh zr-rihq pRBU mn ivc af vwsdf hY, iPr Aus mn ivc kdy koeI zr nhIN ivafpdf, koeI vYrI Aus dy nyVy nhIN Zukdf, koeI duK Aus ƒ poh nhIN skdf. gurmuwKF dy mn ivc iehI ivcfr AuWTdI hY ik jo kuJ pRBU ƒ cMgf lwgdf hY AuhI hMudf hY. afpxy syvk dI lfj Auh afp hI rwKygf aqy sfzy kMm Auh afp hI sMvfrygf.

 
 

sloku mฺ 3 ] BY ivic sBu afkfru hY inrBAu hir jIAu soie ] siqguir syivaY hir min vsY iqQY BAu kdy n hoie ] dusmnu duKu iqs no nyiV n afvY poih n skY koie ] gurmuiK min vIcfiraf jo iqsu BfvY su hoie ] nfnk afpy hI piq rKsI kfrj svfry soie ]1] (586)

 
     
 

ijs qrHF pfh qoN ibnf kwpVy ƒ pwkf rMg nhIN cVHdf hY. TIk iesy qrHF pRBU dy zr-adb qoN ibnf mn rUpI kpVy ƒ pfh nhIN lwg skdI, qy gurbfxI dI pfh qoN ibnf mn ƒ pwkf pRym df rMg nhIN cVHdf aqy mn sfPL-suQrf nhIN ho skdf. pRmfqmf dy zr-adb qoN ibnf, ijnIaF mrjI Dfrimk rvfieqf jF imQy hoey krm kIqy jfx qF BI mnuwK JUT df pRymI hI rihMdf hY, qy JUTy ƒ pRBU dI hjLUrI ivwc koeI QF nhIN iml skdI. "BY ibnu lfig n lgeI nf mnu inrmlu hoie ] ibnu BY krm kmfvxy JUTy TfAu n koie ]4]" (427)

 
     
 

AuhI mnuwK gurU df iswK hY, gurU df imwqr hY aqy gurU df irsLqydfr hY, ijhVf gurU dI rjLf ivc qurdf hY. pr ijhVf mnuwK afpxI mrjLI anusfr qurdf hY, Auh pRBU qoN ivwCV ky duK shfrdf hY. gurU dI srn pYx qoN ibnf mnuwK kdy suK nhIN pf skdf, qy muV muV duKI ho ky pCqFdf hY. prmfqmf dy Bgq suwKI jIvn bqIq krdy hn. prmfqmf afp AuhnF dy jnmF jnmF dy duK pfp kwt dyNdf hY, qy AuhnF ƒ afpxy crnF ivc imlf lYNdf hY.

 
 

soriT mhlf 3 ] so isKu sKf bMDpu hY BfeI ij gur ky Bfxy ivic afvY ] afpxY BfxY jo clY BfeI ivCuiV cotf KfvY ] ibnu siqgur suKu kdy n pfvY BfeI iPir iPir pCoqfvY ]1] hir ky dfs

suhyly BfeI ] jnm jnm ky iklibK duK kfty afpy myil imlfeI ] rhfAu ] (601, 602)

 
     
 

asIN jIv mfieaf dy moh ivc bhuq aMnHy ho ky mfiek pdfrQF dy jLihr ivc mgn rihMdy hF. asIN ikvyN gurU dy dwsy jIvn-rfh Auqy qur skdy hF ? ies leI suwKF df dyx vflf gurU afp hI imhr kry, qy sfƒ afpxy lV lf ley. afqimk suK pRfpq krn leI gurU dy dwsy hoey mfrg qy qurnf pvygf. ies leI prmfqmf dI isPLiq-sflfh krn ivwc hI sfzf Blf hY.

 
 

DnfsrI mhlf 4 ] hm aMDuly aMD ibKY ibKu rfqy ikAu cflh gur cflI ] sqguru dieaf kry suKdfqf hm lfvY afpn pflI ]1] gurisK mIq clhu gur cflI ] jo guru khY soeI Bl mfnhu hir hir kQf inrflI ]1] rhfAu ] (667, 668)

 
     
 

jdoN asIN gurbfxI dI zUMiGafeI ivwc jFdy qF smJ afAuNdI hY ik nfmu aqy hukmu ivwc ijafdf aMqr nhIN. ienHF df afpsI sbMD hY. ies dy pRmfx leI keI sLbd gurU grMQ sfihb ivwc aMikq hn. kuJ ku afp jI nfl sFJy kIqy jf rhy hn. gurmiq anusfr sqsMgiq Auh hY, ijwQy isrPL prmfqmf df nfm slfihaf jFdf hY. nfmu hukmu hY, ijs df gurU kolo pqf lgdf hY. Bfv ieh hukmu gurbfxI rfhIN hI buiJaf jf skdf hY. nfmu qy hukmu dI soJI sqsMgiq ivwc huMdI hY.

 
 

sqsMgiq kYsI jfxIaY ] ijQY eyko nfmu vKfxIaY ] eyko nfmu hukmu hY nfnk siqguir dIaf buJfie jIAu ]5] (71-72)

 
     
 

sfrI isRsLtI ivc Aus pRBU df hI hukmu cwl irhf hY, sfrI isRsLtI ivc nIvyN qoN nIvyN QfvF ivc BI qyrf hI nfm vwj irhf hY. sB jIvF ivc sdf-iQr rihx vfly pRBU dI hI jIvn-rO rumk rhI hY. ijs iksy ƒ imldf hY, Auh aibnfsI pRBU afpxI imhr nfl hI imlfdf hY. sfrI isRsLtI ivc Aus pRBU df hI hukmu vI cwl irhf hY qy nfmu vI vwj irhf hY.

 
 

mlfr mhlf 1 ] chu idis hukmu vrqY pRB qyrf chu idis nfm pqflต ] sB mih sbdu vrqY pRB sfcf krim imlY bYaflต ] (1275)

 
     
 

sfry jIaf jMq, jgq dy sfry Bfg, vyd, purfx isimRqIaF, sfry akfsL pqfl, sfry srIr, iqMny Bvn qy cOdHF lok, akfl purK dy nfmu dy afsry itkfey hoey hn. "nfm ky Dfry sgly jMq ] nfm ky Dfry KMz bRhmMz ]" (284)

 
     
 

gurbfxI ivwc isRsLtI dI rcnf ijQy nfmu dy afsry dwsI geI hY. keI sLbdf ivwc AuhI rcnf hukmu anusfr huMdI ikhf igaf hY. afkfsL qy pfqfl dy ivclf sfrf jgq-rUp qKLq pRBU ny hI bxfieaf hY, Aus ny afpxy hukm ivc hI DrqI jIvF dy Drm kmfx leI QF bxfeI hY. afp hI pYdf kr ky afp hI nfs krdf hY. pRBU df hukmu anoKf hY ik sB jIvF ƒ irjLk phuwcfAuNdf hY, hr QF KLud afp mOjUd hY qy afp hI jIvF dI pflxf krdf hY.

 
 

pAuVI ] afpy qKqu rcfieEnu afkfs pqflf ] hukmy DrqI sfjIanu scI Drm sflf ] afip Aupfie Kpfiedf scy dIn dieaflf ] sBnf irjku sMbfihdf qyrf hukmu inrflf ] afpy afip vrqdf afpy pRiqpflf ]1] (785)

 
     
 

PrId sfihb bfxI ivwc smJfAuNdy hn ik ijnHF ny pflxhfr, byaMq aqy aphuMc dy scu ƒ smJ ilaf hY, mYN AuhnF dy pYr cMumdf hF. "prvdgfr apfr agm byaMq qU ] ijnf pCfqf scu cuMmf pYr mUM ]3]" (488)

 
       
 

kbIr sfihb afpxI rcnf ivwc smJfAuNdy hn ik aslI mnuwK AuhI hY jo ik akfl purKu dy hukmu ƒ smJx dI idsLf vl jFdf hY. "hukmu pCfnY su eyko jfnY bMdf khIaY soeI ]3]" (1350)

 
 

ienHF dohF sLbdf ƒ sFJy vyiKaf jfvy qF smJ afAuNdI hY ik hukmu qy scu df vI apsI sbMD hY. ies leI asIN kih skdy hF ik gurbfxI anusfr nfmu, hukmu aqy scu df afpsI sbMD hY. ienHF ivwc vI ijafdf aMqr nhIN.

 
     
 

akfl purK hr vyly sMsfr dy byaMq jIvF ƒ aquwt pdfrQ qy irjLk phuwcf irhf hY. BfvyN jIv lY lY ky Qwk pYNdy hn pr Auh inrMkfr sdf vyprvfh hY qy Auh sdf iKiVaf hoieaf rihMdf hY. hukm vfly rwb df hukmu hI sMsfr dI kfr vflf rsqf clf irhf hY. ies ƒ sieMs dI BfsLf ivwc kudrq df cwkr kih skdy hF. ikqfbF ivwc BfvyN asIN afksIjn sfeIkl jF nfeItrojn sfeIkl pVHdy hF, ik iks qrHF ieh iek avsQf qoN dUsrI avsQf ivwc jIvF jF pdfrQF ivwcoN ivcrdy hn. akfl purK dy hukmu anusfr ies qrHF dy anykF hI sfeIkl cl rhy hn ijnHF ivwcoN asMKF jIv pYdf huMdy hn jF mrdy hn. axigxq pdfrQ iek avsQf qoN dusrI avsQf ivwc qpdIl huMdy rihMdy hn.

 
 

dydf dy lYdy Qik pfih ] jugf jugMqir KfhI Kfih ] hukmI hukmu clfey rfhu ] nfnk ivgsY vyprvfhu ] 3 ] (2)

 
     
 

keI vfrI asIN mn ivwc ieh ivcfr lY ky cldy hF ik sB kuJ akfl purKu kr irhf hY ies leI sfƒ kuJ krn dI loV nhIN. hwQ qy hwQ Dr ky bYT jfAu sB kuJ afpxy afp ho jfvygf. prMqU ajyhf kuJ nhIN ho skdf hY.

 
 

Drm KMz dI avsQf dwsdy hoey gurU sfihb smJfAuNdy hn ik rfqF, rwuqF, iQqF aqy vfr, hvf, pfxI, aWg aqy pfqfl, dy iekWT ivc akfl purKu ny DrqI ƒ Drm kmfx df asQfn bxf ky itkf idWqf hY. ies DrqI AuWqy keI jugqIaF aqy rMgF dy jIv vwsdy hn, ijnHF dy anykF qy anigxq hI nfm hn. iehnF anykF nfvF qy rMgF vfly jIvF dy afpo-afpxy kIqy hoey krmF anusfr akfl purK dy dr qy inbyVf huMdf hY ijs ivc koeI AukfeI nhIN huMdI, ikAuNik inaF krn vflf akfl purK afp swcf hY, Ausdf drbfr BI sWcf hY. Aus drbfr ivc AuhI syvk prqWK qOr qy soBdy hn, ijnHF ny suixaY aqy mMinaY dI avsQf pfr kr leI hY. imhr dI njLr krn vfly akfl purK dI bKsLsL nfl AunHF dy mWQy Auqy vizafeI df insLfn cmk pYNdf hY. ieWQy sMsfr ivc iksy df vWzf Cotf aKvfxf iksy arQ nhIN. asl ivc kOx pWkf hY qy kOx kWcf Auh akfl purK dy dr qy jf ky mflUm hMudF hY. ieh sB kuJ akfl purK dy hukmu ƒ smiJaF hI pqf lwgdf hY.

 
 

rfqI ruqI iQqI vfr ] pvx pfxI agnI pfqfl ] iqsu ivic DrqI Qfip rKI Drm sfl ] iqsu ivic jIa jugiq ky rMg ] iqn ky nfm anyk anตq ] krmI krmI hoie vIcfru ] scf afip scf drbfru ] iqQY sohin pMc prvfxu ] ndrI krim pvY nIsfxu ] kc pkfeI EQY pfie ] nfnk gieaf jfpY jfie ]34] (7)

 
     
 

kudrq dy asUlf dI bhuq zuMiGafeI hY ijs anusfr isRsLtI dy sfry kfrj ho rhy hn. sieMs duafrf jF asIN afpxI mwq nfl, kuJ sImF qk hI jfx skdy hF. ijQoN qk sfzI smJ kMm krdI hY. AuQo qk qF asIN afpxy afp ƒ krqy qoN Gwt nhIN igxdy hF. Aus qoN awgy asIN krqfr AuWpr sut idMdy hF ikAuNik sfzf vws nhIN cldf hY, ijs krky asIN gurU sfihb dI idwqI hoey mfrg qy clx dI bjfey BrmF ivwc Ps jFdy hF. akfl purKu dy Byd ƒ smJx leI sfiraf ivwc Aus akfl purKu ƒ vyKxf hY. gurU dy awgy afpxy afp ƒ arpn krnf hY. gurbfxI ƒ gfien krnf hY qF jo gurU df sLbd ihrdy ivwc vws jfvy ijs sdkf hukmu dI soJI af sky.

 
     
 

jy kr Aupr ilKIaF, gurbfxI dIaF hukmu sbMDI isiKafvF, ƒ iekwTf krIey qF asIN sMKyp ivc kih skdy hF ik

 
     
 

hryk jIv rwb dy hukmu ivc hI hY. akfl purKu dy hukm anusfr sfry srIr bxdy hn, sfry jIv pYdf huMdy hn, rwb dy dr qy sLoBf imldI hY, koeI mnuwK cMgf bx jFdf hY qy koeI BYVf, afpxy kIqy hoey krmF dy ilKy anusfr duK qy suK BogIdy hn, pr ieh hukmu disaf nhIN jf skdf ik ikho ijhf hY.

 
     
 

jy koeI mnuwK akfl purKu dy hukmu ƒ smJ ley qF iPr Auh hAumY vflf jIvn Cwz idMdf hY.

 
     
 

ijhVf gurU dI mwq rfhIN hukmu ƒ nhIN smJdf hY Auh jIvn ivwc duK hI pRfpq krdf hY. aigafnqf krky DoKy ivwc rihMdF hY qy mfieaf dI nINd ivwc mnuwKf jIvn ajfeIN gvf lYNdf hY.

 
     
 

KLflsf akfl purKu dy inXm aqy gurbfxI dI mrXfdf anusfr cldf hY. gurU dy sLbd ƒ ihrdy ivwc vsfx nfl hI hukmu smiJaf jf skdf hY.

 
     
 

aslI mnuwK AuhI hY jo ik sfiraf ivwc Aus akfl purKu ƒ vyKdf hY. akfl purKu dy hukmu ƒ buJx leI aqy Aus anusfr clx leI sfƒ afpxy aMdr inrBAu qy inrvYr dy gux pYdf krny jrUrI hn. iswK ny pRmfqmf nfl inrml BAu df irsLqf kfiem krnf hY.

 
     
 

gurU dI imhr sdkf, akfl purKu ƒ afpxf ipqf bxf ky mnuwK ies dunIaF ivwc inzwr ho ky ivcr skdf hY.

 
     
 

gurbfxI anusfr nfmu aqy hukmu ivwc ijafdf aMqr nhIN. ienHF df afpsI sbMD hY.

 
     
 

nfmu qy hukmu dI soJI sqsMgiq ivwc huMdI hY.

 
     
 

sfry jIaf jMq, sfrI isRsLtI, sfry akfsL pqfl, iqMny Bvn qy cOdHF lok, akfl purK dy nfmu dy afsry itkfey hoey hn.

 
     
 

sfrf jgq pRBU ny afpxy hukmu ivc hI jIvF dy Drm kmfx leI bxfieaf hY. afpxy hukmu anusfr Auh afp hI pYdf krdf hY qy afp hI nfs krdf hY.

 
     
 

gurbfxI anusfr nfmu hukmu aqy scu df apsI sbMD hY. ienHF ivwc vI ijafdf aMqr nhIN.

 
     
 

ies leI sB qoN pihlF akfl purKu dy hukmu ƒ pCfnxf hY."hukmu pCfnY su eyko jfnY bMdf khIaY soeI ]3]" (1350)

 
 

hukmu dI pCfx qF hI ho skdI hY jy kr gurU dI mwq ƒ suixaf jfvY. Aus leI jpujI sfihb jI dIaF suixaY dIaF cfr pOVIaF (8 qoN 11) ƒ smJxF qy ivcfrnf pvygf. suxn qoN bfad mMnxF vI hY ies leI mMny qy mMnY dIaF cfr pOVIaF (12 qoN 15) ƒ vI smJxF qy ivcfrnf pvygf. qF hI Aus dy dr qy prvfn ho skdy hF. "hukim mMinaY hovY prvfxu qf KsmY kf mhlu pfiesI ] (471)"

 
 

jdoN mnuwK dI avsQF mMny qk phuMc jFdI hY qF Auh "pMc prvfx pMc prDfnu ] pMcy pfvih drgih mfnu ]" (3) dI avsQf vl cwl pYNdf hY.

 
     
 

akfl purKu dy hukmu ƒ iks qrHF pCfnxf qy Aus leI kI krnf hY? prfieaf rUp qkx dI vfdI vloN iehnF awKF ƒ htf ky jgq ivwc pRmfqmf ƒ vyKxf hY. inMdf suxn dI vfdI qoN htf ky kMn ƒ swc suxn leI vrqxf hY. pYrF ƒ mMdy pfsy vl dOVn qoN rokxf hY. hwQF ƒ prfieaf nuksfn krn qoN rokxf hY. jIB ƒ iksy dI inMdf krn dI vfdI qoN htfAuxf hY. ies qrHF ijAUNidaF hoieaf vI mrnf hY. ies qrHF pRBU df hukmu pCfx ky Aus ƒ imilaf jf skdf hY. Bfv pRBU vloN idqIaF awKF, kMnF, pYrF, hwQF, jIB afidk ieMidRaF ƒ gurbfxI ivwc dwsy gey mfrg anusfr vrqxf hY.

 
 

sloku mฺ 2 ] aKI bfJhu vyKxf ivxu kMnf sunxf ] pYrf bfJhu clxf ivxu hQf krxf ] jIBY bfJhu bolxf ieAu jIvq mrxf ] nfnk hukmu pCfix kY qAu KsmY imlxf ]1] (139)

 
     
 

BfeI gurdfs jI ny vI afpxI rcnf ivwc iehI smJfieaf hY ik hukmu kmfAux keI gurU dy sLbd ivwc afpxI ilv lfAuNxI hY. "sLbd suriq ilv lfie hukm kmfieaf]" (3-20)

 
     
 

BfeI gurdfs jI ny ieh vI smJfieaf hY ik hukmu aqy rjf ivwc cwlx df qrIkf smJx leI gurbfxI dI ivcfr bhuq jrUrI hY. "hukm rjfeI clxf gur sLbd vIcfrI]" (9-3)

 
     
 

nfmu, hukmu aqy scu ƒ smJx leI swcI bfxI hI gfien krnI pvygI. "afvhu isK siqgurU ky ipafirho gfvhu scI bfxI ] bfxI q gfvhu gurU kyrI bfxIaf isir bfxI ] ijn kAu ndir krmu hovY ihrdY iqnf smfxI ] (920)"

 
 

gurU sfihb ny icqfvnI vI dy idwqI ik kwcI bfxI prvfn nhIN. "siqgur kI bfxI siq srUpu hY gurbfxI bxIaY ] siqgur kI rIsY hoir kcu ipcu boldy sy kUiVafr kUVy JiV pVIaY ]" (304) ies leI jy kr asIN ajy vI kwcI bfxI dy mn prcfvy ipCy Bwjdy hF qF afpxf mnuwKf jIvn brbfd kr rhy hF. bfxI ƒ KflI mUMh dy bolx qk hI sIimq nhIN rwKxF hY blik "ihrdY iqnf smfxI" qk hoxI jrUrI hY.

 
     
 

akfl purKu awgy mnuwK df hukm nhIN cl skdf hY. isrP Aus awgy bynqI hI kIqI jf skdI hY. "sfihb syqI hukmu n clY khI bxY ardfis ] kUiV kmfxY kUVo hovY nfnk isPiq ivgfis ]3]" (474)

 
     
 

ies leI afE sfry jfxy rojfnF, gurU sfihb awgy hukmu dI pihcfn leI ardfs krIey aqy gurbfxI rfhIN dwsy hoey mfrg qy cwl ky Aus akflu purKu dy hukmu anusfr afpxf jIvn sPl krIey.

 
     
 

"vfihgurU jI kf KLflsf vfihgurU jI kI PLqih"

 
     
 

( zf: srbjIq isMG )

( Dr. Sarbjit Singh )

 

afr aYc 1 / eI - 8, sYktr - 8,

RH1 / E-8, Sector-8,

 

vfsLI, nvIN muMbeI - 400703[

Vashi, Navi Mumbai - 400703.

   

Web = http://www.sikhism.com/gurbani




.