.

mn aqy afqmf df sumyl ikWQy?

ipRMsIpl ig: surjIq isMG, isK imsLnrI, idWlI

zfktr aqy ibmfrIaF- ipWCly kuJ smyN ‘c hI dyKdy dyKdy zfktrI ivigafn keI plFGF puWt cuWkf hY pr ajy vI hWd-bMnF njLr nhIN af irhf. kwl dI gl hY jdoN mnuWKf srIr ‘c igxqI dy hI rog mMny jFdy sn, iek ielfky ‘c iekWlf zfktr jF hkIm sfry srIrk rogF df ielfj kr lYNdf sI. sfieMs dI qrwkI, mYzIkl sfieMs dIaF KojF kfrx aj mnuWKf srIr dI bfrIk qoN bfrIk cIr PfV krky ielfj kIqy jf rhy hn. mnuWK df KUn, QuWk stUl, XUrIn afid dI vI anykF pWKF qoN CfxbIn kIqI jFdI hY. mnuWKf srIr aMdr iks kYmIkl dI loV hY, ikhVf kYmIkl ikMnf vwD jF ikMnf GWt hY? hr pWKoN mnuWK sucyq ho cuWkf hY.

ies dy bfvjUd nf hI mnuWK dI mOq rukI hY ‘qy nf ibmfrIaF GtIaF. kl qIk igxqI dIaF ibmfrIaF, hjLfrhF ibmfrIaF df rUp Dfrn kr cuWkIaF hn. ielfky ‘c iekWly zfktr-hkIm nMU qF afrfm dIaF do GVIaF pRfpq sn. aWj cwpy-cwpy qy zfktr, klIink, hWspqfl, nrisMg hom, sfry hI mrIjLF dy Bry pey hn, ikAuN? ieMnIaF vWD KojF df nqIjf- nf mnuWK dI mOq qy kfbU pfieaf jf sikaf qy nf hI smfj ivcoN mnuWKf srIr dIaF ibmfrIaF nUM hI GWtf sikaf. sB kuJ iesdy Ault, blik aj qF aKfx vI bx cuWkf hY, ‘jykr pYsf kmfAuxf eI, qF zfktrI kr lY, sOKI rotI clU’. hux qF ‘mrjL bVHqf igaf, ijAuN ijAuN dvf kI’ vflI hflq bxI peI hY.

mOq rWb dy hWQ ‘c-hWspqfl hY jF nrisMg hom-zfktr isr qy KVy hn, iPr vI anykF kys hn-zfktrF dy ihsfb nfl qF mrIjL ibWlkul TIk ho irhf hY pr acfnk hI suafsF dI lVI tuWt jFdI hY. iesdy Ault ajyhy mrIjL vI dyKy jf skdy hn ijhVy mrn kMZy huMdy hn. zfktrI ihsfb nfl AunHF dy bcx df koeI cFs nhIN, iPr vI TIk Tfk ho jFdy hn. ies sfry df kfrx kI hY? mnuWKf jIvn df mUl sfzy aMdr pRBU df nUr aQvf afqmf df vfsf hY, suafs nhIN. mfqf dy grB ‘c jdoN sfzy srIr dI bnfvt arMB huMdI hY qF "pRB BfvY ibnu sfs qy rfKY" (pM:277) kuJ smF lgfqfr suafs aqy idmfgI ikiraf qoN ibnF hI ies ‘c vfDf huMdf hY. iehI kfrx hY ik jdoN iehI afqmf sfzy qoN awz ho jFdI hY qF iPr pihlF suafsF dI lVI tuWty jF idmfgI ikiraf bMd ho jfey, iesy df nF hI mnuWK dI mOq hY. mWqlb ieh ik sfzI ijLMdgI, sfzy aMdr vWs rhy pRBU dy nUr qy afDfrq hY, suafsf dI lVI qy nhIN.

mYzIkl sfieMs dI sfrI dOV pRBU dI bxfeI ies rcnf ivcoN hI hY, bnfAux vfly qIk iesdI phuMc nhIN. mYzIkl sfieMs qF ajy iesy cWkrivAUh ‘c PWsI hoeI hY ‘pihlF idWl dI hrkq bMd huMdI hY jF idmfgL’. ieh inrxf qF iPr vI iesy srIr dI sImf ‘c hI hY, iesleI aj nhIN qF kl sLfied ieh vI pqf lg hI jfvygf. smJx leI asl ivsLf hor hY aqy Auh ieh ik sfzf srIr nf hI zfktr ny GiVaf aqy n hI sfnMU jnm dyx vfly sfzy mfqf-ipqf ny. GWVxhfr koeI hor sLkqI ho jo sdIvI hY, jMmdI-mrdI nhIN ikAuNik Aus Aupr smyN df pRBfv nhIN. blik ies byaMq rcnf ‘c jIvn sWqf hoky Auh afp hI iek rs ivafpk hY aqy Ausy dy hukm c sfrI rcnf bWJI hoeI hY. Ausdy nIXm aMdr ieqnI bfrIkI ‘qy pWikafeI hY ik mfmUlI ijMnI adlf bdlI vI sfrI rcnf df aMq kr skdI hY. iesy byaMq rcnf ‘c mnuWK qF Aus krqfr dI kyvl iek Kyz hY. sfzy mfqf-ipqf nMU qF Ausny kyvl sfDn bxfieaf ‘qy asIN sMsfr ‘c af gey. drasl ieh jIvn sWqf jo sfzy aMdr hr smyN mOjUd hY Aus akflpurKu df hI aMsL hY . sfzy idWl jF idmfgL dI hWrkq bMd hox krky sfzI moq nhIN huMdI blik Aus pRBU df aMsL sfzy qoN aWz huMdy hI sfzy idWl jF idmfg dI hWrkq bMd ho jFdI hY, iPLr cfhy pihlF idWl dI hrkWq bMd ho jfvy jF idmfgL dI. dUjy pfsy jdoN qIk afqmf sfzy aMdr mojUd hY, mnuWK BfvyN kOmy ‘c ipaf rvy,jF byhosL pr AusdI mOq nhIN hUMdI.

ieh jIvn sWqf vflf nIXm kyvl mnuWK ‘c hI nhIN blik hr jIv sLRyxI aqy rcnf dy hr aMg ‘c hY, PLurmfx hY "srb joiq mih jfkI joiq ] Dfir rihE suafmI Eiq poiq"(suK:pM:294) sfzI afqmf byaMq pRBU df hI aMsL aqy rUp rMg qoN inafrI hY. ies nMU iksy sMsfrk kYmry ‘c bMd nhIN kIqf jf skdf aqy n hI mYzIkl sfieMs dI phuMc ‘c hI af skdI hY.

mMn kI hY?- iesy qrHF sfzy srIr aMdr dUjI cIjL hY ‘mMn’. afqmf dI qrHF mn df vI koeI sQUl rUp nhIN. mNMn sfzy sMskfrF dy smUh df hI nfm hY. mMn dy rUp ‘c mnuWK dy ipWCly sMskfr vI mnuWK dy nfl hI afey huMdy hn. asl ‘c mnuWK nMU jdoN apxy aMdr vWsdy pRBu aMsL dI pihcfx nhIN huMdI qF bfhr dy mfiek pRBfvF qoN mnuWK aMdr ieh mMn vflI hoNd pRpk huMdI jFdI hY. sMsfr aMdr pRBU ny mnuWK nUM byaMq dfqF bKsLIaF hn aqy GVIaF vI mnuWK leI hI hn. iPLr vI aigafnI mnuWK dI sfrI dOV ienHF dI pRfpqI leI hI huMdI hY. iesy hI aigafnqf dI dOV ivcoN AusnUM imldy hn byaMq duWK ‘qy suWK ijsqoN Drm dy nfm hyT anykF pfKMz krm aqy krmkFz Ausdy jIvn ‘c pRvysL krdy jFdy hn ijvyN anyk qrHF dy qWp, dfn-puMn, vihm-sihm, vrq-ByK, jfq-vrx, sgn-rIqF, cflIhy-suKnF, qIrQ iesLnfn, mnokfmnfvF aqy hor bhuq kuJ. ies sfry df muWK kfrx huMdf hY mnuWK aMdr apxy hI krmF dI iewk hor GfVq df bxdy jfxf ijsdf nfm hY ‘mMn’. bfxI df Pyslf hY "iehu mnu krmf iehu mnu Drmf ] iehu mnu pMc qqu qy jnmf" (pM:415). Bfv mnuWK aMdr jo Ausdy mMn dI hoNd bxdI hY, Ausdy apxy krmF dI hI Aupj huMdI hY aqy smyN nflL "iehu mnu pMc qqu qy jnmf" Bfv ieh mn hI Ausdf Drm vI bx jFdf hY ijsdf ik jnm hI mfiek pRBfvF qoN hI huMdf hY. iesy leI mMn ipWCy turx vflf mnuWK sfrI Aumr, rWbI Drm qoN korf hI rih jFdf hY.

krm jfl kI hY?- mnuWK ijho jyhI socxI ‘qyy vfqfvrx ‘c pWldf hY Ausy qrHF dI Ausdy mn dI iqafrI aWQvf bnfvt bx jFdI hY. gurbfxI df PYslf hY "jyhf vyKih qyhf vyKu" (pM:466) iesy qoN bxdy hn sfzy sMskfr aQvf krm. gurmWq anusfr mnuWK dy krmF dy ihsfb jF lyKy-joKy leI iksy ivsLysL Drmrfj, icwqr gupq dI loV nhIN huMdI. nf hI krmF dy Pl BugqfAux leI iksy surg-nrk (bihsq-dojK jF hYvn-hYl) ieMdrlok afid dI ikWDry hoNd hI hY. ieh sB Drm dy nfm hyT Brm jfl hn. krqy dI byaMq rcnf ’c Ausdy hukm dI Kyz afp muhfry hr pl vrq rhI hY Purmfn hY "hAu ivic nrik surig avqfru" (pM:466) aqy "puMnI pfpI afKxu nfih ] kir kir krxf iliK lY jfhu ] afpy bIij afpy hI Kfhu ] nfnk hukmI afvhu jfhu" (jpu pM:4). Bfv puMn hn jF pfp, mn dy aDIn ho ky mnuWK ijMny vI kMm krdf hY AunHF c AusdI afqmk soJI nhIN huMdI ikAuNik iesqrHF mnuWK apxy asly pRBU qoN ivWCiVaf hI huMdf hY. nqIjf-ienHF krmF df lyKf joKf qF AusnMU BuWgqxf hI pYNdf hY, PLrk huMdf hY, cMgy krmF kfrn sOKf jIvn imldf (surg) mfVy krmF kfrn jLlflq Biraf, aAuKf jIvn (nrk) imldf hY. iesqrHF krqy aqy jIv ivWckfr, mfiek pWkV kfrn jdoN qIk sMskfrF qoN bxI ieh mMn vflI idvfr (kUV dI pfl) rihMdI hY, jIv nUM jnm-mrn dy gyV ‘c Psy hI rihxF huMdf hY. gurbfxI aMdr anykF pRmfxF rfhIN mnuKf jUnI nMU sfrIaF jUnIaF qoN sRysLt ikhf hY. ieQoN qIk ik pihly pfqsLfh qF mnuWKf srIr nMU pRBu rfhIN apxy hI inj rUp df pRgtfvf Bfv rWb dI sB qoN ipafrI psMd kihky ibafinaf hY ijvyN "qyry bMky loiex dMq rIsflf ] sohxy nk ijn lµmVy vflf"(pM:567)

ies dy nfl hI krqy ny mnuWK nMU cMgy mMdy dI pihcfx leI buWDI vI bKsLI hY. ies nfl gurU igafn qoN cfnxf lYky mnuWK apxy aMdr vWs rhy akflpurKu dy nUr dI pihcfx kr skdf hY. sfD sMgq dI sFJ nfl pRBU ‘c aByd vI ho skdf hY. ies qrIky mMn dy rUp ‘c iqafr ho cuWkf iesdy aMdr sMskfrf-krmF df jmfvVf muWk jFdf hY aqy iesdy sfry krm (sMskfr) nfs ho jFdy hn. iesdy Ault, iesdI soc sLkqI jdoN gurU igafn vl muVx dI bjfey, bfhr vl huMdI hY, qF AusdI ieh buWDI hI kbuWDI bx jFdI hY. Aus Aupr mfieaf dI pwkV hor mjLbUq huMdI jFdI hY. ies qrHF aMdr vWs rhy pRBU nfloN Pfslf GWtdf nhIN, vDdf hY. ieQoN hI pWkf huMdf jFdf hY jnmF df gyVH.

aigafnI mnuWK aMdr sWbr sMqoK nhIN blik iqRsLnF, BWtkxf kfrn mfiek pdfrQF dI pWkV vWDdI jFdI hY. krqy ny qF mnuWK nMU sfrI rcnf df srdfr bxf ky Byijaf hY PLurmfx hY "avr join qyrI pinhfrI] iesu DrqI mih qyrI iskdfrI" (pM:374)pr afpxI hI pYdf kIqI BWtkxf-sMskfrF qoN bxy mn kfrn, mnuWK sfrI Aumr rcnf dI gulfmI krdf ‘qy apny mn dy ipWCy hI dOVdf rihMdf hY. ijMnf vWD mMn ipWCy dOVdf hY, rWj qF huMdf nhIN Aultf BuWK vWDdI jFdI hY. iek mMg dI pUrqI anykF mMgF nUM jnm dyNdI hY, iesqrHF mnuWK mrdy dm qWk BuWKf df BuWKf hI mrdf hY. kfrx huMdf hY afqmf vloN aigafnqf aqy mMn dy ipWCy dOV. srIr dI sImF hY, srIr nfsLvfx hY, iesdf jnm vI hY ‘qy mrn vI. ies dy aMdr vWs rhI afqmf, ijs kfrx ieh srIr kfiem hY, sdf iQWr rihx vfly pRBU df hI aMsL hY. pRBU sdIvI hY, ies leI sfzy aMdr vWs irhf Ausdf nUr vI sdIvI hY Purmfx hY "nf jIAu mrY n mfiraf jfeI kir dyKY sbid rjfeI hy" (pM:1026). sfzf srIr qF muWk jFdf hY pr sMskfr ‘mn’ dy rUp ‘c jIv dy nfl hI jFdy hn. jdoN qIk ieh mn vflI vWKrI hoNd KWqm nhIN huMdI ieh jIv krqy akflpurKu ‘c aByd nhIN ho skdf. srIr qF muWk igaf pr mn kfiem hY iesnMU apxI mn vflI bxI hoeI pRBU qoN ivWQ nMU KWqm krn leI iPr qoN iek jF dUjy srIr pRfpq huMdy rihMdy hn-"jflx gorF nfil Aulfmy jIa shy" (pM:488)

dUjIaF jUnIaF aqy mnuWKf srIr- ies Prk nMU dyKxf hor vI jLrUrI hY. ieWQy do vWzy PLrk pRqWK hn-akflpurKu vloN mnuWK nMU ijhVf sohxf srIr pRfpq hoieaf hY ajyhf srIr hor iksy vI sLRyxI ‘c nhIN. ieh srIr ieWqnf mhWqvpUrn sMuqilq (Well Balanced) hY ik mnuWK dI phuMc apxy hriek aMg qIk hY aqy ies dI spUMrn sPfeI-sMBfl mnuWK afp kr skdf hY. ies dy Ault sfrI rcnf ‘c iek vI srIr ajyhf nhIN jo ies Xog hovy. dUjf iesdI vrqoN vI bhupWKI (Multiple puruse) hY aqy ajyhy srIr dI vrqoN leI buWDI ‘qy sUJ vI iesnUM hfsl hY. jdoN ieh buWDI gurU igafn nfl juV ky sbuWDI bx jFdI hY qF jIv jnm-mrn dy cWkr coN inkl jFdf hY. iesy buWDI dy kbuWDI bnx krky, mnuWK nUM iPr jnmF df kIVf bxnf pYNdf hY.

ies dy nfl ies mnuWK pfs jo sUJ aWQvf buWDI hY AusdI vrqoN krky mnuWK ies srIr dI bhupWKI vrqoN krdf hY. ieh gl vI hor iksy sLRyxI ‘c pRfpq nhIN. krqy vloN pRfpq ienHF donF amulIaf dfqF buWDI aqy sMquilq srIr dy sumyl nfl ieh krqy dI bxfeI byaMq rcnf df BrpUr anMd mfx skdf hY. ies ivcoN kfZF kWZ skdf aqy kWZ vI irhf hY. ieQy hI bWs nhIN, mnuWK dy suafdF dI vI sImf nhIN jdik bfkI sfrIaF jUnIaF ‘c jIv nMU jo cMgf-mfVf aqy ijs sLkl ‘c pRfpq hovy apxf pyt Brnf hI pYNdf hY. mnuWK apxy suafd qF hI pUry kr irhf hY ik ies pfs vsqF nUM bhupwKI vrqoN leI srIr ‘qy Aus srIr qoN kMm lYx vflI buWDI vI pRfpq hY. pRBu dIaF anykF dfqF df iesqymfl krky, ies srIr dI anykF pRkfr dI cIrPfV rfhIN ielfj vI kr lYNdf hY. iehI nhIN ieh byaMq dfqF qF kuWdrq ‘c hr smyN sB leI pRfpq hn pr dUjIaF jUnIaF ‘c ienHF df pRXog sMBv nhIN. hor lvo! srIrk afrfm leI mnuWKf srIr qF keI qrHF dIaF mudrf (Positions) bxf skdf hY pr pMCI ivcfry qF apxI QWkfvt, nINdr-afrfm aqy hor loVF leI sfrf jIvn kyvl do pYrF qy Klo ky hI kWZdy hn. mnuWK mOsm dy vfDy Gfty nfl apxI loV anusfr ikMny hI pihrfvy bdl lYNdf hY. ajyhI shUilaq vI hor iksy sLRyxI ‘c sMBv nhIN. vwD qoN vwD jgHf-sQfn bdl ky mOsmF anusfr smF tpFdy hn. kihx qoN Bfv, mnuWKf srIr, pRBU krqy qoN ivWCVy jIv leI iek ivsLysL qohPf hY, ijs ‘c AusnMU hr pRkfr dI shUlIaq aqy soJI pRfpq hY qfik Auh afsfnI nfl ienHF shulIaqF df lfB lYky apxy inj rUp ‘c smf sky. ijs pRBU df aMsL hY Aus ‘c aByd ho sky aqy bfr bfr vfly jnm-mrn dy duWKF qoN afjLfd ho sky. afm qor qy huMdf iesdy Ault hY, ivrly hI sPl huMdy hn.

jnm-mrn dy duWK kI hn?- byaMq shUlqF aqy soJI pRfpq hox dy bfvjUd mnuWK nUM afpxy iesy jnm aMdr byaMq pRysLfnIaF ‘qy AuqfrF-cVHfvF coN inklnf pYNdf hY. ieh sB qF asIN rojL apxy sfhmxy dyKdy hF ik keI vfrI mnuWK ieMnf GWbrf jFdf hY ik afqm hiqaf vrgI kfXrqf BrBUr mOq nMU vI ijLMdgI dy mukfbly afrfmdyh smJdf hYY. dyKx dI gl hY ik ajyhI loV iksy hor sLRyxI ‘c kdy nhIN pYNdI. apxy aWsly qoN ivwCiVaf, apxI aslIaq nMU BuWlf mnuWK, apxy mMn ipWCy lgf sfrI Aumr iqRsLnF-Bwtkxf dI BWTI ‘c hI sWVdf rihMdf hY. BfvyN koeI bfdsLfh hY jF iBKfrI, ieh iqRsLnf-BWtkxf Aus dy apxy mn dI hI Aupj hY aqy iehI hY Ausdy sMskfrF df smUh.

sfDsMgq ‘c afky gurU igafn dI sFJ nfl jdoN qIk mnuwK apxI aslIaq nMU nhIN pihcfxdf, ieh mn vflI vwKrI hoNd kdy nhIN muWkdI. sMsfrk BuWKF vl vWDdy ieh kUV dI kMD (pfil) hor ‘qy hor pWkI huMdI jFdI hY. gurU igafn rfhIN mnuWK aMdr afqmk soJI pYYdf huMdI hY, jIvn dI scfweI df pqf lgdf hY. iesdy mhWqv dI smJ afAuNdI hY. mnuWK dy apxy krm ‘qy sMskfr muWkdy jFdy hn. Bwtkxf-iqRsLnF, sMqoK ‘c bdlxf sLurU ho jFdI hY. mMn vflI bxI hoeI iesdI vWKrI hoNd muwwk jFdI hY. aMq mMn ‘qy afqmf do nhIN rihMdy, mMn afqmf ‘c hI smF jFdf hY.

jnm-mrn df duWK-asIN ies gloN vI sihjLy hI smJ skdy hF ik ijMny vI suK afrfm, kiTnfieaF jF duWK asIN mihsUs krdy hF Auh sfry sfzy aMdr afqmf dI hoNd kfrx hI mihsUs huMdy hn aqy sihxy vI pYdy hn. jykr asIN iksy eyar kMzIsLn kmry ‘c jF kusLn vfly soPy qy bYTy hF, qF sfnMU afrfm mihsUs huMdf hY. iesdy Ault jykr iksy kMizaflI, grm-TMzI, roVF vflI jF gMdI jgHf qy bYTy hF, qF sfnMU qklIP huMdI hY. drasl cMgf lgnf jF qklIP df hoxf qF sfzy aMdr vWs rhI afqmf kfrn huMdf hY, jdik iesdf ZMg srIr hI huMdf hY aqy duKI huMdf hY sfzf mn. iesqrHF mnuWK nUM duK suK qF Bogxy hI pYNdy hn, ieWQo qIk ik BfvyN koeI afqm hiqaf kr lvy jF jo mrjLI, jdoN qIk mMn dI hoNd kfiem hY srIr iek qoN bfd dUjf imldf hI rvygf.

dyKx dI gl ieh vI hY, jdoN mnuWK dI mOq ho jFdI hY qF Ausy hI srIr nMU BfvyN kWt dyvo, sfV dyvo jF kuWqy-ieWlF Kf jfx, iesnMU kuJ mihsUs nhIN huMdf. kfrn ieko hY ik Aus ivcoN afqmf aWz ho cuWkI huMdI hY. iehI hfl hr iek jIv sLRyxI ‘c dyiKaf jf skdf hY Bfv ksLt qF mn nMU sihxy pYNdy hn, kfrn huMdy hn Ausdy apxy sMskfr jF krm aqy Ausdf ZMg huMdf hY srIr. pRBu aMsL ‘afqmf qF kyvl iek sfDn huMdI hY.

mfq grB mih-hux QoVf dUjy pfsy vI turIey-mYzIkl sfieMs qF ies isWty qIk puWj cukI hY ik mfqf dy grB ‘c ijWQy sfzf srIr iqafr huMdf hY, AuQy tYNprycr ieMnf vWD huMdf hY jykr Aus ‘c nMgI AuNglI rWKI jfvy qF AuNglI hI sV jfvy. bfxI df PYslf hY jykr Aus smyN ieh ksLt sfzy mn jF iqafr ho rhy srIr nUM sihx krnf hovy qF kdy nf shfr sky. ieh vI krqy dI Kyz hY ik Aus smyN iesdI ilv pRBu nfl juVI huMdI hY aqy bWcy nUM koeI idWkq nhIN huMdI. grB qoN bfhr afAuNdy hI jIv dI ilv pRBU nfloN tuWt jFdI hY aqy iqRsLnf dI aWg ‘c sVx lg pYNdf hY. asl ‘c bfhr iqRsLnf dI aWg vI Ausy qrHF hY ijvyN grB dI aWg aqy iehI iqRsLnf dI aWg iesdy jIvn nMU qWbfh kr dyNdI hY, jIv iPr qoN jnm mrn dy gyVH ‘c PWs jFdf hY. Purmfn hY "jYsI agin Audr mih qYsI bfhir mfieaf ] mfieaf agin sB ieko jyhI krqY Kylu rcfieaf ] jf iqsu Bfxf qf jMimaf prvfir Blf Bfieaf ] ilv CuVkI lgI iqRsnf mfieaf amru vrqfieaf ] eyh mfieaf ijqu hir ivsrY mohu AupjY BfAu dUjf lfieaf ] khY nfnku gur prsfdI ijnf ilv lfgI iqnI ivcy mfieaf pfieaf" (pM:921) iesdy Ault jykr sMsfr ‘c afky vI sfzI afqmk sFJ pRBu nfl bxI rvy qF iqRsLnf dI awg vI sfnUM poh nhIN skdI. jIv pRBU rMg ‘c jIvn bqIq krn df anUTf rWs mfxdf hY.

mMn aqy smfijk burfeIaF- spWsLt hY sMsfr dy rWs ijnHF vl mnuWK arMB qoN hI iKicaf jFdf hY ieMny imWTy lgdy hn ik mnuWK nUM hr smyN ienHF vl hor ‘qy hor dI dOV lgI rihMdI hY. ienHF dI vWD qoN vWD pRfpqI nfl vI ieh BuWK GWtdI nhIN. jy kuJ pRfpq huMdf hY qF hor dI BuWK, kuJ clf jFdf hY qF inrfsLf; qsWlI ikWDry nhIN.

afpxI hoNd ‘c Pisaf, gurbfxI igafn qoN korf mnuWK apxI iqRsLnf-Btwkxf nMU sLFq krn leI bhuqyry hWQ pYr mfrdf hY. sMsfrk pRfpqIaF ‘qy pWdfrQF vl hI sdf dOV lgI rihMdI hY. Xog qrIikaF nfl rWj nhIN huMdf qF aXog ZMg apnfAuxy afrMB kr dyNdf hY. dUjy df hwk mfrnf, DoKf-jLulm, luWt-Koh, corI-zfkf-kWql, dgy-Pryb, zrWg-nsLy ieh sfry aAugx iesy hI BuWK df vfDf ‘qy ivgfV hn. blfqkfr, smgilg, skYNzl, iGnfAuxy jurm asl ‘c ieh sB iesy hI BuwK df iBafnk rUp hn.

Drm dy BulyKy Pokt krm- rWb jI ny sfry mnuWKF df ieko hI Drm GiVaf hY aqy ieh Drm hY mnuKqf df Drm. insLfnf hY aMdroN bfhroN mnuwK bnxf pRBU dI bKisLsL df pfqR hoxf. bfhroN pRBU bKsLy mnWuKf srUp dI sMBfl ‘qy jIvn aMdr gurU igafn (gurbfxI) dI isiKaf qy aml rfhIN rWbI guxF df DfrnI hoxf. ies pUrn ivsLy nUM gurmWq pfT nM: 39 ‘afid kfl df Drm isWK Drm’ ‘c ies nUM inBfieaf hY.

asIN dyK cuWky hF ik jIv, ijsdI ilv mfqf dy Audr smyN pRBU nfl juVI hoeI sI bfihr afAuNdy hI "ilv CuVkI lgI iqRsnf mfieaf amru vrqfieaf" (pM:921) anusfr iesdI ilv sMsfrk rsF-ksF ‘qy pRfpqIaF ‘c bdl jFdI hY. ies nfl sLfqI-sMqoK qF pRfpq huMdy nhIN blik pRBU qoN vWD rhy PLfsly kfrn-jIv aMdr mfieaf dI pWkV, hAumY, iqRsLnf vfDy ‘c huMdy hn. apxy hI sMskfrF qoN bx cuWky ‘mn’ df nqIjf jy kuJ pRfpq krnf hY qF Aus leI Aupfa, pRfpq ho cuWkf hY qF ikWDry KuWs nf jfvy Aus leI Aupfa, hr smyN sMsfrk mMgF, pRfpqIaF, KusWx dy zWrF qoN bcx leI Aupfa hI Aupfa kfrx ieko "eyh iqsnf vzf rogu lgf mrxu mnhu ivsfiraf" (pM:919) anusfr vWD rhI iqRsLnf-BuWK, iPLr vI bMdf mOq nUM pUrI qrHF Builaf huMdf hY.

"nfnk mqI imiQaf" (pM:467) sMskfrF qoN pYdf ho cuWky mn dI hoNd qoN pYdf hoey anykF PLokt krm-vrqF, mflfvF qoN arMB hoky apxIaF loVF BuWKF ‘qy kfmnfvF df gulfm ieh mnuWK anykF dyvIaF dyvqy, PrjLI iesLt qy Bgvfn isrj lYNdf hY. iPLr bRfhmx qoN Aupfa krvfAux dI lMmI lVI cflU huMdI hY. ieQoN hI pYdf huMdy hn Pokt mhwqv, vihm-sihm, Brm-BulyKy, sgn-rIqF, AUc-nIc, suwc-iBt, qIrQ rWtn, qwp smfDIaF, pRvfr df iqafg, jogIaF-sinafsIaF-nFigaF-bMnbfsIaF-bRhmcfrIaF, mOnDfrIaF, sMqF-sfDF-BgqF, roNzy-moNz jF jWtfDfrIaF afid dy ByK. "iehu mnu krmf iehu mnu Drmf" anusfr apxy hI sMskfrF qoN hoNd ‘c af cuWky mn ipWCy dOV hI mnuWK df Drm bx jFdI hY aqy Aus nUMU apxy rWbI Drm dI smJ afAuNdI hI nhIN. mMn qoN pYdf hoeIaF kyvl mMgF qy Aupfa hI Ausdf Drm rih jFdy hn. krqy qoN ivWCVx kfrn sMskfrF qoN bx cuWkf ‘mn’ hI Ausdf ‘Drm’ huMdf hY.

nfsiqkqf, sfmvfd ‘qy kimAuinjLm- mn dI Kyz qoN pYdf kIqy jf cuWky anykF Pokt krm-iek kr irhf hY qy dUjf krvf irhf hY. ajyhy lok iesy ‘c hI apxf jIvn brbfd kr rhy huMdy hn. jIvn kurfhy ipaf huMdf hY aqy pUrF dy pUr zuWb rhy huMdy hn. iek pfsy iqRsLnf-BuWK dI BWTI ‘c sV irhf mnuWK sMsfrk burfeIaF lutF-KohF-skYzlF-TWgIaF-jurmF ‘c vfDf kr irhf huMdf hY dUjy pfsy Dfrmk afzbMrF ‘c lIn vI mnuWK hI apxy jIvn dI blI dy irhf huMdf hY. sfry df muWK kfrx, aMdr vWs rhy pRBU dI pihcfx df nf hoxf ‘qy bfhr dy sMskfrF qoN GiVaf jf cuWkf mnuWK df mn. iehI Pfslf iPr qoN mnuWK nUM Dwk dyNdf hY jnm mrn dy gyVH ‘c.

afqmk jIvn aqy pRBU soJI qoN anjfx, Pokt krmF ‘qy krmkfzF dy qfxy-bfxy aqy mWkVI jfl ‘c AulJy, iqRsLnf dI awg ‘c sV rhy mnyuWK dy jIvn ‘c anykF ivkfr af jFdy hn. iesy df nqIjf mnuWK nMU jdoN Aus KoKly jIvn qoN vI inrfsLf qoN isvf kuJ nhIN imldf qF ieh BWtikaf, inrfsL mnuWK nfsiqkqf, kimAuinjLm dI KWz ‘c jf izWgdf hY. qswlI AuQy vI nhIN imldI, gl AuhI rihMdI hY "iqRsnf agin jlY sMsfrf ] jil jil KpY bhuqu ivkfrf" (pM:1044). afiKr qsWlI imlygI qF imlygI gurU nfnk Drm Bfv gurbfxI isiKaf qy aml qoN.

hirmMdr hY mnuWKf srIr- gurbfxI ‘c pfqsLfh ny mnuWKf srIr nMU hirmMMdr vI ikhf hY. pRBu qF hr jIv aMdr aMsL rUp ho ky vWs irhf hY. ieh kyvl mnuWKf srIr hI hY jdoN ies nMU aMdr vWs rhy pRBU dI soJI af skdI hY. gurU igafn (gurbfxI) dI sFJ nfl sfDsMgq ‘c jfky ies ‘mn’ vflI bx cuWkI vWKrI hoNd nMU KWqm kIqf jf skdf hY. ijAuN ijAuN mnuWK apxy jIvn nMU gurbfxI isiKaf dy aml ‘c ilafAuNdf hY Aus aMdro ieh krmF vflf gyV kWtdf jFdf hY. bx cuWkI ‘mn’ vflI hoNd ijsny AusnMU PrjLI surg-nrk, Drmrfj, jmrfj dy Brm BulyKy ‘c Psf riKaf sI. sWcy gurU df igafn ies sfry Brm jfl nMU kwt dyNdf hY. spWsLt ho jFdf hY ik mnuWKf jnm qF imilaf hI jnm mrn dy gyVH qoN muWkq hox leI hY. iesy nUM bfxI ‘c ‘jIvn mukq’ vI afiKaf hY. ajyhy mnuWK nUM vfDU dy krm kFzf dI loV nhIN rih jFdI ies qrHF ijhVy lok ies hrmMidr dI kImq nMU pihcfx lYNdy hn Purmfx hY "hsMidaf Kylµidaf pYnµidaf KfvMidaf ivcy hovY mukiq" (pM:522). iesdy Ault "mnmuK hirmMdr (mnuWKf srIr) kI sfr n jfxnI iqnI jnmu gvfqf" (pMM:953)

mnuWKf jUn dI pRfpqI- spWsLt hoieaf ik apxy krmF krky jnm mrn df gyVH qF asIN afp hI shyV lYNdy hF. ikAuNik mnuWK huMdy hoey vI asIN apxI pihcfx nhIN kr skdy. Aultf anykF sMskfrF-krmF df jfl apxy leI hor bux lYNdy hF. nqIjf- iPr qoN jnmF dy gyV ‘c pY jFdy hF. hor byaMq jUnF qF kyvl apxy kIqy krmF nMU Bogx leI hI pRBU vloN pRfpq huMdIaF hn. iehnF jUnF ‘c mn-buWDI aqy bhupwKI mnuWKf srIr vI pRfpq nhIN huMdf. iPLr vI kuJ swjx suafl krdy hn, ik kI krmF df nfs ho jfx qoN bfd hI mnuWKf jnm imldf hY? ies bfry gurbfxI spWsLt krdI hY ik jIv dy krm nhIN muWkdy, hF krm jfl nMU KWqm krn leI mnuWKf jUnI pRfpq huMdI hY hor iksy jUn ‘c ieh sMBv hI nhIN PLYslf hY "anyk jUnI Brim afvY ivxu siqgur mukiq n pfey" (pM: 920) ies qrHF anykF jUnF BogidaF BogidaF mnuWKf jUn qF pRBU vloN "krmI afvY kpVf" iek bKisLsL huMdI hY. ieh jUn pRBu vloN moOkf imldf hY qfik gurU igafn ‘qy sfDsMgq rfhIN jIvn dI iqafrI krky, jIv apxy asly ‘c aByd ho sky, "ndrI moKu duafru" Bfv AusdI bKisLsL df pfqR bx sky. afmqOr qy huMdf iesdy Ault hY. qwkdy hF bwcf jnm lYNdf hY AusnMU ajy ies sMsfr dI surq nhIN iPr vI Auh apxy iDafn kdy hwsdf, kdy roNdf, kdy Kyzdf hY ikAuN? ikAuNik ajy ipWClIaF XfdF ‘c hI AuliJaf huMdf hY. ijAuN ijAuN sMsfr dy nvyN afhr ‘c lgdf jFdf hY AusnUM ipWClf ivWsrdf jFdf hY. drasl ipWCly krmF nUM muWkfAux leI hI qF pRBu vloN ieh avsr pRdfn huMdf hI nf ik krmF dy muWkx bfd, mnuWKf jUnI imldI hY.

mn qUM joiq srUpu hY- hux qIk dI ivcfr df isWtf hY ik asIN smJ skIey ik sfzy mnuWKf srIr aMdr mn kI hY? sfzy krm kI hn? krm bxdy ikvyN hn aqy nfs ikvyN huMdy hn? asl ‘c mn dI vwKrI hoNd df muWk jfxf hI krmF jF sMskfrF df KWqm hoxf hY. iehI hY jINdy jIa pRBU ‘c iewk imwk ho jfxf, inj Gr df vfsf ho jfxf, jIvn muWkq ho jfxf jF sicafrf bx jfxf, krqy ‘c smf jfxf. iehI hY ies mnuWKf jIvn df mnorQ. dUjy lPLjLF ‘c mn df mUl avsQf ‘c af jfxf jF Ausdf afqmk avsQf nMU pRfpq kr lYxf hI mn aqy afqmf df sumyl hY. jdoN mn dI apxI vWKrI hoNd hI muwk jFdI hY, afqmf-pRmfqmf iek ho jFdy hn qF jIv jnm mrn dy gyVH coN inkl afAuWdf hY. iesy leI pfqsLfh mnuK dy mn nMU sMboDn krky, hlUxf dyNdy hn "mn qUM joiq srUpu hY afpxf mUlu pCfxu] mn hir jI qyrY nfil hY gurmqI rMgu mfxu" (pM: 441) Bfv aY mn! qyrf asl itkfxf pRBU ‘c iek imwk hoxf hI hY qUM apxI aslIaq dI pihcfx kr. pRBU qF qyry aMdr vWs irhf hY, gurU qoN mwq lYky apxy jIvn dy sdIvI anMd nMU pRfpq kr lY. #82s96.2s06#

Including this Self Learning Gurmat Lesson No 82

mn aqy afqmf df

sumyl ikWQy?

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.