.

cfry vyd hoey sicafr

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

bRfhmxI rcnfvF ‘c bRfhmx ny apxI cfr juWgF, cfr vydF aqy avqfr vfd vflI sfrI ivcfrDfrf nUM icWtf, pIlf, lfl qy kflf-cfr rMgF vflI iek kVI kfiem krky, Aus nfl joiVaf hoieaf hY. bfxI ‘afsf kI vfr’ pAuVI nM: 13 dy dUjy slok "sfm khY syqMbru suafmI" ‘c "cfry vyd hoey sicafr ] pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr" qIk pfqsLfh ny AusdI ies sfrI Kyz nUM, Ausy dy pRclx anusfr ibafinaf hY. AuQoN qIk, pfqsLfh ny Aus ‘c apxy vloN koeI vfDf Gftf nhIN kIqf. ieh vI dWisaf hY ik iesbfry bRfhmx bVy PLKr nfl kihMdf hY cfry vyd hoey sicafr’ Bfv vydF, juWgF,avqfrF afid vflI myrI ieh iQAUrI smyN-smyN nfl hmysLF sWc sfbq hoeI hY aqy aj vI ho rhI hY. qFqy ijhVy lok myrI ies QIAUrI nUM mMn ky cly ‘qy aj vI cldy hn, kyvl AuhI iesdf lfB lYNdy hn ‘qy AunHF dI rihxI vI sohxI ho jFdI hY ‘pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr’.

iesy hI slok dI smfpqI qoN pihlF bRfhmx dI ies ivcffrDfrf bfry pfqsLfh apxy vloN inrxf dyNdy hoey Aus dI ivcfrDfrf nUM mUloN hI kWt dyNdy hn. ies bfry gurdyv df inrxf hY‘BAu Bgiq kir nIcu sdfey ] qAu nfnk moKMqru pfeyy’ Bfv jdoN mnuWK pRBu dy inrml BAu ‘c rihky, jIvn nUM Aus krqy dy rMg ivc rMg lLYNdf hY, mnuWK dI rihxI pRBu dy sLukrfny vflI aQvf ‘hukim rjfeI clxf’ bx jFdI hY qF kyvl ajyhy jIvn vflf jIAUVf hI jIvnmukq jF ‘sicafry’ vflI –avsQf nUM pfAuNdf hY (qAu nfnk moKMqru pfey).

iesqrHF gurdyv Aus sfrI purfqn bRfhmxI ivcfrDfrf bfry apxf PLYslf dy rhy hn ik ies slok ‘c AusdI apxI idWqI sfrI ivcfrDfrf ijs dy leI bRfhmx dfavy kr irhf hY, asl ‘c jIvn mukq df mfrg nhIN hY aqy nf hI AusnUM ‘moKMqru pfih’ vflI avsQf hI ikhf jf skdf hY. iPLr vI ies qoN pihlF ik Aus sfry slok bfry aqy Aus ‘c afey pdF nUM smJx df jWqn kIqf jfvy asIN gurbfxI ivcoN sMbMDq ivisLaF bfry sMKyp ivcfr dyxI jLrUrI smJdy hF qfik mUlL swcfeI qIk sOKf puWj skIey:

(1) "krx kfrx pRBu eyku hY dUsr nfhI koie"-(pM:276) gurbfxI df PLYslf hY, kyvl akflpurKu afp hI sfrI rcnf df krqf-Drqf aqy sB kuJ hY. ieh sfrI rcnf AusdI kyvl iek bnfvt jF Kyl hI hY. jdoN cfhy ies nUM bxf dyvy, jdoN cfhy ies df ivnfsL kr dyvy. ieh vI iek sWcfeI hY ik akflpurK sdf iQWr rihx vflI ajyhI hWsqI hY jo ajUnI aqy apxy afp qoN (sYBM) hI hY. ieQoN qIk ik AusdI rcnf df aMq nhIN pfieaf jf skdf hY, PLurmfn hY "lyKf hoie q ilKIaY lyKY hoie ivxfsu ] nfnk vzf afKIaY afpy jfxY afpu" (pAu:22jpu).

2[ "juig juig nfim vizafeI hoeI"- gurmWq iksy vI sWqjug, duafpr, qyyRyqf, kiljug afid vflI smyN dI bRfhmxI vMz df BrvF ivroD krdI hY. ies qrHF ieh kihxf ik iksy jug c sWq pRDfn sI (siqjug) jF hux koeI kiljug lgf hoieaf hY aqy Drm dI gl ho hI nhIN skdI-gurbfxI ny ajyhIaF mfnqfvF nUM vI mnuWK mfqR nfl vWzf DoKf sfbq kIqf hY. ies bfry gurbfxI df inrxf hY ik mnuWKf jIvn df iek iek suafs bVf kImqI hY. iksy vfDU Brm BulyKy ‘c pey ibnf iesdy ieWk ieWk suafs nUM krqy dI sFJ ‘c ibqfAuxf aqy pRBu guxf nfl hI ies jIvn nUM Aucy sMskfrF vflf bnfAuxf hY. PLYslf hY ik "sf vylf prvfxu ijqu siqguru Byitaf"(pM:520) aqy "jy vylf vKqu vIcfrIaY qf ikqu vylf Bgiq hoie" (pM:35) ieMnf hI nhIN "idnu rYix sB suhfvxy ipafry ijqu jpIaY hir nfAu" (pM:432) ieQoN qIk ik bRfhmxI juWgF vfly Brmjfl ‘c PLsy ibnF mnuWK ny apxI sMBfl krnI hY "sB jug mih nfmu AUqmu hoeI ] gurmuiK ivrlf bUJY koeI ] hir nfmu iDafey Bgqu jnu soeI ] nfnk juig juig nfim vizafeI hoeI" (pM:880).

3[ cfr vyd, avqfr vfd, dyvI dyvqf vfd- bfxI ny iesbfry vI AuWkf BulyKf nhIN rihx idWqf. vydF ‘c ijQoN qIk krqy akflpurKu dI gl hY kyvl AusnUM hI pRvfx kIqf hY bfkI vyd ivcfr df afDfr dyvI-dyvqf vfd jF AunHF ivWcly krm kFz, vihm Brm, cOky kfrF, vrx-vfd, suWc-iBWt afid iksy vI ivsLvfs-krxI nUM mnuWK mfqR nUM kurfhy pfAux vflIaF glF ikhf hY. avqfr vfd bfry jF AunHF avqfrF nUM rWb jF Bgvfn mMnx vfilaF leI bfxI ‘c BrvIN qfVxf hY "so muKu jlAu ijqu khih Tfkur jonI ]3] jnim n mrY n afvY n jfie ] nfnk kf pRBu rihE smfie" (pM:1136) aqy "mihmf n jfnih byd ] bRhmy nhI jfnih Byd ] avqfr n jfnih aMqu ] prmysru pfrbRhm byaMqu"(pM:894) "byd pfT sMsfr kI kfr" (pM:79) jF "byd kI puqRI isMimRiq BfeI ] sFkl jyvrI lY hY afeI" (pM:329) ieQoN qIk ik "byd kqyb iePqrf BfeI idl kf iPkru n jfie"(pM:727) dyvIaF-dyvqy ijhVy ik vyd-ivcfrDfrf df afDfr hn AunHF dI hoNd nUM hI gurbfxI pRvfx nhIN krdI ijvyN "dyvI dyvf mUlu hY mfieaf isMimRiq sfsq ijMin Aupfieaf" (pM:432) aqy "dyvI dyvf pUjIaY BfeI ikaf mfgAu ikaf dyih ] pfhxu nIir pKflIaY BfeI jl mih buzih qyih" (pM:637)]

afE! hux bfxI ‘afsf kI vfr’ Aus sMbMDq slok vl afAuNdy hF ijs dI Auprokq pMkqI nUM afDfr bxf ky asF apxI sfrI ivcfr df arMB kIqf hY. Auh slok hY:

mÚ 1 ] sfm khY syqMbru suafmI sc mih afCY sfic rhy ] sBu ko sic smfvY ] irgu khY rihaf BrpUir ] rfm nfmu dyvf mih sUru ] nfie lieaY prfCq jfih ] nfnk qAu moKMqru pfih ] juj mih joir ClI cMdRfvil kfnÙ ik®snu jfdmu Bieaf ] pfrjfqu gopI lY afieaf ibMdRfbn mih rMgu kIaf ] kil mih bydu aQrbxu hUaf nfAu KudfeI alhu Bieaf ] nIl bsqR ly kpVy pihry qurk pTfxI amlu kIaf ] cfry vyd hoey sicafr ] pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr ] BAu Bgiq kir nIcu sdfey ] qAu nfnk moKMqru pfey ] 2 ] (470)

 

slok nUM pUrI qrHF smJx leI pihlF asIN ies sMbMD ‘c iqMn nuWkiqaF aqy iPLr bMd vfr sMKyp ivcfr dyxI jLrUrI smJdy hF:

nuWkqf 1- ‘sfm khY’ qoN lY ky ‘cfr vIcfr’ ieQoN qIk gurU sfihb ny bRfhmx mWq rfhIN idwqI ivcfrDfrf nUM hI ibafinaf hY, ies ‘c apxy vwloN iksy pRkfr df AuWkf hI koeI vfDf-Gftf nhIN kIqf.

nuWkqf 2- BAu Bgiq kir…[[ moKMqru pfey- aMqm bMd ‘BAu Bgiq kir nIcu sdfey ] qAu nfnk moKMqru pfey’c pfqsLfh ny, bRfhmx rfhI idWqI AusdI ivcfrDfrf pRQfey gurmiq isDFq nUM pRgt kIqf hY. afp jI ny ieQy bVy dlIlL BrBUr ZMg nfl bRfhmx mWq dy KoKlypx aqy gurmWq dI srboc ivcfrDfrf nUM sfzy sfhmxy ilaFdf hY.

nuWkqf 3- ‘kil mih bydu aQrbxu hUaf’-ijvyN ies quWk ‘c ‘kljug’ dy nfl-nfl ‘bydu aQrbxu’ vI vriqaf igaf hY. iqvyN slok dy arQF nUM smJx leI iesqoN pihlIaF pMkqIaF ‘c ‘sfm’ Bfv sfm vyd nfl siqjug, irg Bfv irgvyd nfl qRyqf, juj Bfv Xjurvyd nfl ‘duafpr’ juWg nUM vI vrqxf hY.

ies slok ‘c afey bMdF bfry sMKyp ivcfr-sfm khY syqMbru …sic smfvY-siqjug ivc suafmI df rMg icWtf sI aqy hr koeI sWcfeI df jIvn bqIq krdf sI. Aus juwg ‘c sfm vyd df bolbflf sI aqy sfm vyd vI pRBu dy hI sPLYd rMg df hI idAuqk sI.

irgu khY riha…… qAu moKMqru pfih- qRyqy c irg vyd df hI bolbflf sI jo pIly rMg df pRgtfvf hY. Aus juWg ‘c suafmI df rMg vI pIlf sI aqy DrmI hox kfrx suafmI dy Aus pIly rMg df sbUq sn (dsLrQ suWq) rfm. rfm cMdr dyviqaF ivcoN sUrj dy smfn sn sfry pfsy AunHF df nfm hI Cfieaf hoieaf sI. ijhVy lok AunHF df nfm jWpdy sn, muWkq (moKMqru) ho jFdy sn. iesyqrF irg vyd vI pRBu nfl hI joVx df sfDn sI-

‘juj mih[[[[[[ ibMdRfbn mih rMgu kIaf’- duafpr ‘c juj (Xjurvyd) pRDfn sI aqy Xjur vyd pRBu dy lfl rMg df pRgtfvf hY. Aus juWg ‘c ‘suafmI df nfAu, ‘kfnÙ ikRsLn jfdmu df vwjdf sI. AuhI ikRsLn jo ‘kfnÙ’ Bfv sfvly rMg df sI qy jfdv kul ivcoN sI. Aus ikRsLn dy bhfdurI dy kfrnfmy sfbq krdy hn ik Auus juwg ‘c suafmI df rMg vI lfl hI sI. ikRsLn ny jLor nfl cMdRfvl ƒ Cilaf ’qy gopI (sqÎBfmf) dI Kfqr, ieMdR dy bfgL ivcoN ‘pfrjfq’ df ruWK ilafky bdly ‘c ibMdRfbn ‘c rMg mfixaf.

‘kil mih [[ qurk pTfxI amlu kIaf-kljug ‘c aQrbx vyd pRDfn ho ijhVf ik kfly rMg df pRgtfvf hY. ies juWg ‘c jIvF dI agvfeI hux aQrbx vyd hI kr irhf hY. kljug cUNik pRBu df rMg vI kflf hI hY ies kfrx jfdU tUxy, vYr-ivroD qy jLulm df bolbflf ho igaf hY. (kiljuig rQu agin kf, kUVu agY rQvfhu). qurkF qy pTfxF df rfj af igaf hY, ijnHF df pihrfvf nIly bsqR hn; AunHF dy hI qyj pRqfp krky hux sfry lok nIly bsqR hI pfAux lg pey hn aqy ‘suafmI’ df nfAuN rfm-rfm jF jfdv kul dy kfnH-ikRsLn dy bdly ‘Kudfie’ qy ‘alhu’ vwj irhf hY. ieh sfry ajkl Bgvfn df rMg kflf hox df sbUq hn.

cfr juWg, cfr rMg, cfr vyd aqy avqfrvfd- cfr juWg, cfr rMg, cfr vyd aqy Bgvfn dy jug-juWg anusfr cfr rMg-vyrvf qy BfvyN agy clky hI afvygf. pRkrx anusfr ieQy iDafn gocry krxf hY ik-bRfhmx mWq rfhIN pRgt juWg vI cfr hn, vyd vI cfr aqy pRgt kIqy Bgvfn dy juWgF anusfr rMg vI AuhI cfr hn. ieh cfr rMg hn icWtf, pIlf, lfl qy kflf. ienHF cfr rMgF dI kVI nfl bRfhmx ny ieh jugF vydF avqfrF vflI gl nUM afps ‘c joV riKaf hY.

‘cfry vyd …[[ iqnÙ cfr vIcfr’ ieQoN qIk slok dy bMdf ‘c gurU sfihb ny apxy vloN kuJ nf kihky, bRfhmx rfhIN hI pRgt vydF, juWgF, avqfrF ‘qy ienHF sfiraF ivWckfr joVI hoeI rMgF vflI kVI nUM hI sfhmxy ilaFdf hY. pfqsLfh PLurmFdy hn: afiKr iehI hY Auh qfxf-bfxf aqy iQAUrI ijs nUM afDfr bxf ky bRfhmx bVy PLKr nfl kihMdf hY cfry vyd hoey sicafr ] pVih guxih iqnÙ cfr vIcfr’ Bfv vydF, juWgF,avqfrF afid vflI myrI ieh iQAUrI smyN-smyN nfl hmysLF sWc sfbq hoeI hY aqy aj vI sWc sfbq ho rhI hY. qFqy ijhVy lok myrI ies QIAUrI nUM mMn ky cly ‘qy aj vI cldy hn kyvl AuhI iesdf lfB lYNdy hn, AunHF dI rihxI vI sohxI ho jFdI hY.

BAu Bgiq kir…[[ moKMqru pfey- ieQy aMqm bMd ‘c pfqsLfh ny, bRfhmx rfhI idWqI AupRokq AusdI sfrI ivcfrDfrf dy ivruD gurmiq isDFq nUM pRgt kIqf hY. afp ny bVy dlIlL BrBUr ZMg nfl bRfhmx mWq dy KoKlypx aqy gurmWq dI srbAuc ivcfrDfrf nUM sfzy sfhmxy ilaFdf hY. PLYslf idWqf hY ‘jdoN mnuWK pRBu dy inrml BAu ‘c rihky, jIvn nUM Aus krqy dy rMg ivc rMg lLYNdf hY iPr AusdI rihxI ‘hukim rjfeI clxf’ bx jFdI hY qF ajyhy jIvn vflf jIAUVf hI jIvnmukq aQvf ‘sicafr’ vflI –avsQf nUM pfAuNdf hY (moKMqru pfey).

afE! hux ies sMpUrx slok nUM smJx df vI jWqn krIey:

pd arQ- sfm-qIjf vyd sfm vyd (pRkrx anusfr siqjug vI): syqMbr-icwtf, sPYd. suafmI-pRBU. afCY-rihMdf hY. sfic rhY-swc ivwc, inXmbwD. sBu ko sic smfvY-AudoN hriek df suBfAy sWc ivc hI itikaf df sI.

irgu- irg vyd (pRkrx anusfr qRyqf jug vI) rfm nfm- (avqfrI sRI) rfm (jI) df nfm. dyvf mih-dyviqaF ivcoN. sUr- sUrj, sUrj dI nIafeIN. nfie lieaY- (rfm jI df) nfm jWpx nfl. prfCq- pfp, jfih- Duwl jFdy hn, moKMqr- mukqI, pfih-pRfpq krdy hn.

juj- Xjurvyd (pRkrx anusfr duafpr jug vI) joir-jLor nfl, Dwky nfl, jLbrdWsqI. ClI-CWilaf, kWpt nfl hfsl kIqf. cMd®fvil- gopI ijhVI rfDf dI cWcyrI BYx dWsI hY. ieh rfDf dy ipqf iv®KBfn dy vWzy Brf cMd®Bfn dI DI sI. cMd®fvl krlf nfmk ipMz dy rihx vfly govrDn nfl ivafhI geI sI) jfdmu-Xfdv kul ‘c pYdf hoey sRI ikRsLn. gopI-guaflx (sqÎBfmf) gopI leI. pfrjfqu-ieMdr dy bfgL ‘nMdn’ ‘c vWDIaf jfqI dy pMj ruwK dWsy jFdy hn. ieh pMj ruwK hn: mMdfr, pfrjfq, sMqfn, klp qy hrI cMdn. pRclx anusfr dyviqaF-rfksLF ny iml ky smuMdr mMQx kIqf (smuMdr ƒ irVikaf) qF Aus ‘coN cOdHF rqn inkly, ijnHF ‘c ieh pfrjfq vI sI. ikRsLn jI ny ‘sqÎBfmf’ qoN apxI ieWCf pUrI krn leI pfrjfq nUM AuQoN puwt ilaFdf qy ‘sqÎBfmf’ dy bfgL ‘c lf idwqf. ‘sqÎBfmf’ rfjf sq®fijq dI DI qy sRI ikRsLn jI dI ipafrI iesq®I dWsI hY. ibMdRfbn mih rMgu kIaf- (bdly ‘c) ibMdRfbx c rMgrlIaF mnfeIaF.

kil mih-kiljug ivc. aQrbxu- aQrbx vyd (aQrbx vyd df bolbflf). alhu-awlf, rwb. ‘nfAu KudfeI alhu Bieaf’-hux kljug ‘c ‘suafmI’ df nfAuN (rfm qy jfdv kul dy kfnH-ikRsLn bdly) ‘Kudfie’ qy ‘alhu’ hI pRDfn ho igaf hY (Bfv lokF ny hux rfm-rfm, ikRsLn-ikRsLn dI bjfey alHf-alHf qy KuWdf-KuWdf kihnf arMB kr idqf hY. amlu- hukmu, rfj sWqf. qurk pTfxI amlu kIaf- qurkF pTfxF vflI rihxI-krxI ho geI hY. cfry vyd- bRfhmx mWq dy cfr vyd-irg, Xjur, sfm ‘qy aQrbx. sicafr- sWcy sfbq hoey hn. pVih- (jo) pVHdy hn. guxih- jo ivcfrdy hn. iqnÙ cfr vIcfr- AunHF dy ivcfr, AunHF dI rihxI. cfr-suMdr. ‘cfry vyd hoey sicafr- (iesqrHF bRfhmx dfvf krdf hY ik AusdI) cfr juWgF, cfr vydF, juWg juWg dy pRgt kIqy avqfrF aqy juWg juWg anusfr Bgvfn dy cfr rMgF vflI gl sWcI sfbq hoeI hY.

BAu Bgiq kir nIcu sdfey ] qAu nfnk moKMqru pfey’ –ieh pMkqIaF gurU sfihb vloN hn aqy gurmWq arQF nUM pRgt kr rhIaF hn, qF qy ienHF dy pd arQ hn: BAu-akflpurKu dy inrml BAu (BY) ‘c. Bgiq- krqy pRBu dy rMg ivc rMgy rihx vfly jIAUVy, jQf "nfnk Bgqf BuK sflfhxu scu nfmu afDfru ] sdf anµid rhih idnu rfqI guxvMiqaf pf Cfru" (pM:466) jF iPLr "Bgq qyrY min Bfvdy dir sohin kIriq gfvdy" (pM:468) afid, nIcu sdfey- nIvF ho ky cly, krqy dI rjf ivwc clx vflf suBfAu bxfey, sdf krqy dI rjLf ‘c hI KusL rvy jQf "rMig hsih rMig rovih cup BI kir jfih ] prvfh nfhI iksY kyrI bfJu scy nfh ] dir vft Aupir Krcu mMgf jbY dyie q Kfih" (pM:473) qAu- ies qrIky. moKMqru pfey-ajyhf mnuWK jIvn muWkq ho jFdf hY.

arQ- sfm vyd icWty rMg nUM pRgt krdf hY (sfm khY) iesyqrHF sWqjug ‘c jgq dy suafmI df rMg vI ‘syqMbru’ (icWtf, sPLYd) sI Bfv, hr pfsy mYl rihq icWty sWc df hI vrqfrf sI. Bgvfn (lokF dy suBfa ‘c ‘swc’ rUp hoky itikaf df sI. (siqjug ‘c) hryk jIv ‘swc’ c hI lIn huMdf sI.

irg vyd pIly rMg nUM pRgt krdf hY (irg khY) iqvyN q®yqy jug ‘c (sRI) rfm (jI) df nfm hI sfry dyviqaF ivcoN sUrj vFÕ cWmkdf sI. lokfeI dy ihrdy ‘c sRI rfm (dsLrQ suWq) hI sB QfeIN ivafpk sn. gurU nfnk pfqsLfh PLurmFdy hn ik (bRfhmx anusfr) Aus smyN (sRI) rfm (jI) df nfm ilaF (hI lokF dy) pfp dUr ho jFdy aqy jIv muWkqI nUM pRfpq kr lYNdy sn. (iesqrHF qRyqy ‘c sRI rfm hI lokF leI Drm dI QMmI, muWkqI df duafr aqy Bgvfn dy pIly rMg dy idAuqk sn)

Xjur vyd (juj mih) aqy duafpr ‘c Bgvfn df rMg lfl Bfv bhfdurI df idAuqk sI. (iesy bhfdurI aqy Bgvfn dy lfl rMg df sbUq) Aus juWg ‘c jgq dy mflk ‘jfdmu’ kul df sFvlf (kMn) ik®sLn krky priswD ho igaf. (AuhI ikRsLn) ijs ny jLor nfl cMd®fvl ƒ Cilaf aqy ijs ikRsLn ny apxI gopI (sqÎBfmf) dI KLfqr (ieMdr dy bfgL ‘coN) pfrjfq rwuK ilafky AusnUM idWqf ‘qy bdly ‘c Aus nfl ibMd®fbn ‘c rMg mnfey.

hux kljug ‘c vI aQrbx vyd pRDfn ho igaf hY. jgq dy mflk df nfm rfm-ikRsLn qoN bdlky) ‘Kudfie’ qy ‘alhu’ vwjx lwg ipaf hY. qurkF qy pTfxF df rfj af igaf hY aqy lokfeI vloN AunHF dI hI krxI-rihxI anusfr aml ho irhf hY. lokF ny (apxI sMsikRqI aqy pihrfvy CWz idWqy hn aqy ieslfmI) nIlf pihrfvf pihnxf sLurU kr idWqf hY.

cfry vyd hoey sicafr’ Bfv iesqrHF aMq ‘c bRfhmx PLWKr nfl kihMdf hY- myrI pihlF qoN pRgt iQAUrI anusfr hI cfry vyd, cfr juWg, juWg-juWg dy avqfr cohF hI juWgF anusfr suafmI dy iBMn iBMn rMgF vflI gl iblkul sWc sfbq hoeI hY) qFqy hriek juWg ’c jo jo mnuWK AupRokq XkIn nfl myrI (idWqI syD anusfr vydF nUM ivcfrdy af rhy hn AuhI lok suMdr-sohxy jIvn nUM pRfpq hoey hn.

‘BAu Bgiq kir…moKMqru pfey’-aMq ‘c gurU nfnk pfqsLfh ies pRQfey apxf PLYslf dyNdy hn ik jdoN mnuWK pRBu dy inrml BAu ‘c rihky, jIvn nUM Aus krqy dy rMg ivc rMg lLYNdf aqy AusdI rihxI pRBu dy sLukrfny vflI Bfv ‘hukim rjfeI clxf’ bx jFdI hY qF asl ‘c ajyhy jIvn vflf jIAUVf hI jIvnmukq aQvf ‘sicafr’ vflI –avsQf nUM pfAuNdf hY (moKMqru pfey). (qFqy aMq ‘c gurdyv df PLYslf hY ik AupRokq sfrI bRfhmxI ivcfrDfrf ijs dy leI bRfhmx dfavy kr irhf hY jIvn mukq df mfrg nhIN hY aqy nf hI AusnUM ‘moKMqru pfih’ vflI avsQf ikhf jf skdf).2.

slok ‘c afey pRkrxF Aupr iek Jfq: ies slok ‘c gurU nfnk pfqsLfh ny bRfhmx mWq dI BrvIN cIr PfV kIqI hY aqy mnuwK nUM afpxy mn dy prdy KolH ky ielfhI Drm nUM smJx vfsqy cyqfvnI idwqI hY. ies leI jrUrI hY jo ies slok dI ivcfr qoN pihlF AuhnF pdF aqy pRkrxF nUM vI pUrI qrHF smJ ilaf jfvy ijs qoN slok nUM smJxf bhuq mOKf ho jfvygf.

cfr vyd- bRfhmx pusqkF Bfv bRfhmx mWq rfhIN mMny ‘qy pRccfry jFdy cfr vyd nMbrvfr 1[ irg vyd, 2[ Xjur vyd, 3[ sfm vyd 4[ aQrbx vyd.

vydF dI qrqIb- vyd bRfhmx mWq df afDfr hn. aQrbn vyd sB qoN bfad df aqy irg vyd sB qoN purfxf vyd mMinaf jFdf hY. iehnF vydF ivwc anykF irsLIaF dy mMqrF df sMgRih hY. hryk vyd dy iqMn-iqMn Bfg hn. vydF bfry BfeI kfhn isMG jI nfBf dy afDfr qy sMKyp ivcfr ies pRkfr hY.

1[ irgvyd- irgvyd sB qoN purfxf vyd hY. irg sLbd sMsikRq dI ircu DfqU qoN bixaf hY ijs dy arQ hn AusqWq. jdoN mnuwK ny afpxI nf smJI kfrx aijhf mMn ilaf ik kuWdrq dI hr dyx ipwCy Aus df koeI dyvqf Bfv dyx vflf jF vwK-vwK kMtoRlr hY, qF Aus ny AunHF anykF dyviqaF nUM KusL rKx leI aqy AunHF nUM afpxy ihWqF ‘c vrqx leIy, AunHF dI AusqWq ‘c anykF mMqRF dI rcnf vI kIqI. sUrj, cMd, hvf, aWg, pfxI Bfv hryk vsqU df vwKo-vwK dyvqf (dyx vflf jF kMtrolr) imwiQaf igaf. dyvqf sMsikRq df sLbd hY ijs dy arQ hn dyx vflf. ies qrHF iesqRI ilMg sLWkqIaF nUM dyvIaF pRcfiraf igaf.

iPLr ienHF vWK-vWK dyviqaF dI squqI ‘c mMqrF dI rcnf kIqI geI hY, Ausy sMgRih df nfm hI irgvyd hY. anykF dyviqaF df krqf vI anuBv kIqf aqy Aus dI squWqI ‘c vI mMqRF dI rcnf mojUd hY, pr jigafsU byaMq dyviqaF-iBMn iBMn dyviqaF pfsoN apxIaF vWKo-vWKrIaF mMgF ‘qy squqI ‘c hI ieMnf AulJ jFdf hY ik krqy qIk phuMcxf hr iksy dy vws df nhIN rih jFdf. irgvyd dy mMMqRF df kul sMgRih 153826 hY. rMgF anusfr irgvyd df rMg pIlf disaf hY aqy iesdI ivcfr pIly rMg dy kpVy pfky krx df ivDfn hY.

2[ Xjur vyd- Xjurvyd df nfm sMsikRq dI ‘Xju’ DfqU qoN hY aqy ies df arQ hY ‘Xwg’. jdoN anykF dyvqy imwQ ley gey, qF suafl pYdf hoieaf iehnF dI squWqI df koeI sFJf qy Xog ZMg lwiBaf jfvy. ies qrHF jo ZMg lwiBaf igaf, Auh sI XwgF vflf ZMg. iBMn iBMn XwgF qy aDfrq Xjur vyd dI rcnf hoeI. ies vyd dIaF do sihMqF hn. ies dy pfT-ivcfr leI lfl rMg dy kpVy Dfrn krny jLrUrI huMdy hn.

3[ sfm vyd- sfm sMsikRq dy sLbd ‘sfmX’ qoN hoNd ‘c afieaf hY ijs dy arQ hn smfnqf. dyviqaF dI klpnf aqy AuhnF dI squWqI df XgF vflf ZMg imwQ lYx qoN bfad jo nvIN musLkl afeI Auh sI, iks dyvqy dI squqI ‘c ikhVy Xwg smyN, ikhVy mMqr hoxy cfhIdy hn. ies smfnqf dI loV nUM sfhmxy rK ky ieh qIjf vyd hoNd ‘c afieaf. ies vyd aMdr kul 1549 mMqr hn. sfm vyd df rMg sPYd aqy ivcfr krn vfsqy icwty vWsqr Dfrn krn df ivDfn hY .

4[ aQrvn vyd- rMgF anusfr aQrvn vyd df rMg kflf imwiQaf hY iesdI ivcfr leI kfly kWpVy pfAux df ivDfn hY. aQrbx vyd dy pRDfn aMg jfdU toxy aqy vsIkrn afid hI hn. ieh vyd sB qoN bfad hoNd ‘c afieaf mMinaf jFdf hY. ies vyd ‘c kul 760 mMqr hn. spWsLt huMdf hY ik jdoN dyviqaf dI klpnf, AuhnF dI pUjf afid pRbWl ho geI aqy iqMnF hI vydF df BrvF pRcfr ho igaf qF Boly Bfly lokF dy mnF ‘c bRfhmx vrg dI Cfp pwkI ho cuWkI sI. lok bRfhmx nUM hI rwb df mUMh vI smJ bYTy. Bfv AuhnF nUM rwb dy bulfry aqy AuhnF dy mUMh ivwcoN inklI iewk-ieWk gwl nUM rwb dI khI gl smJx lgy. huMdf vI ikAuN nf, anykF pusqWkF jo bRfhmx vrg vwloN Drm dy nfm hyT rwcIaF geIaF sn, mUl rUp ‘c ieh sB bRfhmx pusqkF hI qF sn. ijvyN:

bfRhmx mWq df boolbflf ikAuN?- "ieh pRclx vI idWqf ik bRfhmx df jnm bRhmf dy mUMh qoN, KqRI df bRhmf dy moiZaF qoN, vYsL df bRhmF dy pyt qoN aqy sLUdr df bRhmf dy pYrf qoN" dUjy pfsy bRhmf nUM sMsfr dI AuqpWqI krn vflf vI disaf hY aqy nfl hI ieh kihky ky ‘bRfhmx df jnm bRhmf dy mUMh qoN- iesy df iswtf hY ik lokfeI ny ieh vI mMnxf arMB kr idWqf ik scmuWc bRfhmx dy mUMh qoN inkly lPLjL hI bRhm bfxI hY-jdoN ieMnI gl bx hI geI qF bfkI loV hI kI rih geI sI?

muWkdI gl ik hryk purfqn rcnf df mWqlb hI bRfhmx nUM srbAuc sfbq krnf hI sI. bRfhmx dI pUjf arcf krnf, sfry dfn-puMn lYx df hokdfr vI bRfhmx. iesdy nfl nfl Ausdy apxy vloN vI lokF pfsoN hryk iswDy-aiswDy ZMg nfl dfn puMn dy nfm hyT luwt Koh krnf hI sI. ieQoN qIk ik ienHF hI purfqn rcnfvF dy afDfr qy ijhVy lok bRfhmx dy khy qy nhIN sn cldy jF Aus nUM dfn puMn nhI idMdy sn, AuhnF nUM Gor duWK AuTfAuNdy, qsIhy Jwldy kyvl dwisaf hI nhIN sfbq vI kIqf hY. iesqrHF ienHF purfqn rWcnfvF rfhIN vihm ‘qy sihm df bVf BfrI vfqfvrx pYdf kIqf igaf hY aqy jfq-vrx dI kfxI vMz vI. iesy jfq pfq dy afDfr qy hI CUq-Cfq, suWc-iBWt, cOky-kfrF afid nUM BrvIN hvf idwqI geI.

smyN dy pRBfv nfl anykF klpq dyvI dyviqaF nUM mUrqImfn vI kIqf jf cuWkf sI. lokF dy mnF Aupr ienHF rcnfvF dI Cfp kfPI gihrI kIqI geI sI. lok hux apxI hryk guMJl df hl kyvl bRfhmx pfsoN hI mihsUs krdy qy ZUMzdy sn.

ies qrHF Drm dy lybl hyT dyvI dyvqf vfd ‘qy Bgvfn vfd dy afDfr qy aDWrm df BrvF pRsfr hoieaf. Ausy dy nqIjy hn ik prAupkfrI bnx dI bjfey, mnuwK aQrbx vyd dI ikrpf aqy dyvI-dyv pUjf nfl, vwD qoN vwD mWqlb-pRsq suafrQI aqy kfmnf aDIn huMdf igaf. hux qF Aus nUM, Aus dIaF sfrIaF jrUrqF nUM pUrf krn ivwc bRfhmx hI apxy sfhmxy idws irhf sI. iksy ny pqI nUM vws ‘c krnf sI ‘qy iksy ny pWqnI nUM; iksy nUM ibjLns ‘c Gftf pY irhf sI, iksy ny mukWdmy nUM ijWqxf sI, iksy dy Gr ‘c klysL sI, iksy ny pVosI Aupr hfvI hoxf sI jF iksy ny afpxy dusLmx nUM rWsqy ‘coN htfAuxf sI aqy iehI sI sB kuJ. ies sfry df kfrn bRfhmx rfhIN ies aQrbn vyd df vWD qoN vwD pRcfr qy cVHq hI sI.

vydF dy cfr rMg- bRfhmxI pusqkF ‘c vydF dy iBMn-iBMn cfr rMg dwsy hn. gfieqRI qMqR, ptl pMjvyN ‘c sfm vyd df rMg hIry vrgf icwtf (iblkul sPYd), irg vyd df iplqx vflf pIlf, Xjur vyd df lfl aqy aQWrbx df pIsy hoey sUrmy vrgf kflf. pusqk ’crx ivAUh’ krqf kfiqXfn irsLI ivwc vI vydF dy rMg iesyqrHF hI idwqy hn.

vydF dI ivcfr-pfT smyN iehnF hI dwsy cfr rMgF anusfr kpVy pf ky, vIcfr krn df ivDfn hY. gurU nfnk pfqsLfh ‘mfJ kI vfr’ c ies ivsLy nUM iesqrHF ibafndy hn ‘bgf rqf pIalf kflf bydf krI pukfr’ (pM:139) Bfv sPYd, lfl, pIly aqy kfly kpVy pf ky vydF dI ivcfr kIqI jFdI hY. cyqy rhy! do vydF dy igafqf nUM dvI-vydI, iqMn vydF dy igafqf nUM iqRvydI aqy cfr vydF dy igafqf nUM cqurvydI jF cOby krky swidaf jFdf hY.

cfrF jugF ‘c Bgvfn dy cfr rMg- vydF anusfr hI hr juWg ‘c Bgvfn df rMg vI ictf, pIlf, lfl ‘qy kflf hI dWisaf hY. mhfBfrq, vn prv aiDafie 189 ivwc Bgvfn ny hr Xug ivwc afpxy rMg iesqrHF ibafny hn siqjug ‘c icwtf, qryqf ‘c pIlf, duafpr ‘c lfl aqy kljug ‘c kflf.

jugF dI Aumr- bRfhmx mWq anusfr Xug vMz dy kul smyN nUM prlo qIk dWsky, iesnUM cfr ihwisaF ‘c vMizaf hY. Xug cfr dWsy hn-siqjug, duafpr, qRyqf ‘qy kljug. ies qoN bfd, hr jug dI vwKo-vwKrI Aumr vI idwqI hY-ieh kRmvfr ies qrHF hY: kljug 4,32,000 (cfr lK bWqI hjLfr sfl), duafpr 8,64,000 (aWT lK coNsT hjLfr sfl), qRyqf 12, 96,000 (bfrHF lK iCafnvyN hjLfr sfl) aqy sWqjug ’c 17,28,000 (sqfrHF lK aTfeI hjLfr sfl). iesqrHF cohF jugF qoN iewk cONkVI aQvf mhfXuwg bxdf disaf hY ijsdI kul Aumr 43,20,000 (iqRqflI lK vIh hjLfr sfl) bxdI hY. mhfXug qoN bfd iPLr qoN sWqjug lg jFdf hY. hryk juwg dI kul Aumr cfr pYr dWsI hY aqy Aumr Gwtx df kfrx hryk afAUx vfly juWg ‘c iesdy kul cfr pYrF ivco ieWk ieWk krky Drm df pYr Gwtdf jFdf hY. iesy df nqIj hY ik hryk sMbMDq juWg dy lokF df afcrx vI Ausy hI mfqRf ‘c izWgdf jFdf dWisaf hY.

kRmvfr hr juWg ‘c Drm qy afcrx df GWt hoxf- drasl kRmvfr hriek jug dI ieWk-ieWk pYr krky Aumr df GWtdy jfxf aqy Ausy mfqRf ‘c Aus jug dy lokF df afcrx vI izWgdy jfxf vI acxcyq nhIN. ies pRclx ipWCy isLv purfn aiDafie 32-33 ‘c afeI iek vfrqf hY. gfQf anusfr rfjf arnxX dI iek puqRI pWdmf smyN dI sB qoN suMdr lVkI sI. iek vfrI ipplfd munI (ipWpl df pyV) ny hWT kIqf ik rfjf pWdmf df ivafh Aus nfl kr dyvy. iesqy rfjf-rfxI GWbrf gey pr apxy vMsL nUM ipplfd irsLI dy sLfp dI kropI qoN bcfAux leI, rfjf ny pWdmf df ivafh ipWplfd irsLI nfl kr idWqf.

iek idn Drmrfj ny ivcfiraf, dyKxf cfhIdf hY ik smyN dI mhfn suMdrI pWdmf, sLfied Aus buWZy aqy byhWd krUp ipWplfd nfl KusL vI hY jF nhIN. Drmrfj ny kfmdyv df rUp Dfr ky pWdmf nUM prKxf cfihaf. pWdmf ny Drmfrfj nUM kfmdyv hI mMnky AusdI ies krqUq qy guWsf KfDf. pqIbRqf hox kfrx pWdmf ny, Drmrfj nUM nsLt ho jfx df srfp dy idWqf. srfp qy, Drmrfj qoN kfmdyv bixaf Drmfrfj GWbrf AuiTaf. khfxI anusfr Ausny apxy asl rUp ‘c pRgt hoky bynqI kIqI ik aY suMdrI! jykr mYN hI nsLt ho igaf qF sMsfr df kI bxygf?

iesqy pWdmf nUM vI soc afeI pr srfp qF dy hI cuWkI sI. Ausny ies ‘c irafieq kIqI qy ikhf cUMik ieh pqIbRqf df srfp hY lgygf qF jLrUr. PLrk ieh pvygf ik Drm dy iekdWm nsLt ho jfx dI bjfey, hr afAux vfly juWg ‘c Drm df ieWk ieWk krky pYr nsLt huMdf jfvygf. ies qrHF kWdm kWdm krky kljug qIk ies df ivnfsL ho jfvygf. AupRMq kljug dI smfpqI bfd, Drm iPLr pUrn rUp ‘c pRgt ho jfvygf aqy iPLr qoN sWqjug lg jfvygf.

pfTk jn ajyhIaF pOrfxk khfxIaF dI aslIaq bfry afp ihsfb lgf lYx. iesdf mWqlb ieh hoieaf ik bMdf hI sWB kuJ hY, jo cfhy kry; rWb qF koeI hWsqI hY hI nhIN. qIjy pfqsLfh ny apxy iek sLbd ‘c iesy khfxI df hvflf dy ky mnuWK nUM sucyq kIqf ik aY BfeI! qUM ajyhIaF vfDU dIaF by-isrpYr khfxIaF ipWCy nhIN clxf aqy jIvn dI sWcfeI nUM smJxf hY. smF BfvyN koeI vI hovy-mnuWK jdoN pRBu nfl juiVaf hY qF iPLr aKOqI kljuWg hovy jF kuJ hor, mnuWK AuWcy afcrx df jIvn jIa skdf hY. rfmklI rfg ‘c pfqsLfh df 880 pMny qy ieh sLbd hY aqy ies sLbd dy rhfAu dy bMd ‘c gurdyv PLYslf dyNdy hn "jug cfry nfim vizafeI hoeI ] ij nfim lfgY so mukiq hovY gur ibnu nfmu n pfvY koeI". ies qoN bfd iPLr iesy sLbd dy aMqm bMd ‘c ijhVf ik iksy vI sLbd ‘c idWqI ivcfr bfry inrxf huMdf hY. ies sLbd dIaF aMqm pMkqIaF ‘c gurdyv PLYslf dyNdy hn "sB jug mih nfmu AUqmu hoeI ] gurmuiK ivrlf bUJY koeI ] hir nfmu iDafey Bgqu jnu soeI ] nfnk juig juig nfim vizafeI hoeI". jykr ieMnI spWsLt ivcfrDfrf qoN bfd vI asF ienHF juWgF afid dy cWkrF ‘c hI PWsy rihxf hY, qF iPLr sfzf rWb hI rfKf hY.

cMdRfvl- cMdRfvl sRI ikRsLn jI dy smyN iewk gopI df nfm sI, ieh rfDf dI ccyrI BYx sI. rfDf, virKBfn dI aqy cMdRfvl, cMdRBfn dI lVkI sI. pRsMg anusfr sfrIaF gopIaF ny apxy afp nUM ikRsLn jI dy hvfly kr idwqf pr cMdRfvl ies leI iqafr nf hoeI. ikRsLn jI ny vI Tfn leI ik cMdRfvl nUM qF avwsL hI pRfpq krnf hY. cMdRfvl, govrDn nfm dy bRfhmx nfl ivafhI geI aqy krlf nfmk ipMz ‘c rihx lgI. iek vfrI ikRsLn jI, lVkI dy Bys ‘c Aus dy ipMz jf puWjy aqy AusdI sws nUM apxy bfry, cMdRfvl dI mWsyrI BYx hox df ivsLvfs idwqf. sLfm df hnyrf ho jfx qy, Ausy dy Gr, rfq cMdRfvl kol ‘qy Ausy dy kmry ‘c hI afrfm krn df pRogrfm vI isry cVHvf ilaf. aMq rfq smyN, ikRsLn jI cMdRfvl nUM jbrdsqI Bogx ‘c sPl hoey joir ClI cMdRfvil’

pfrjfq aqy gopI - iewQy gopI qoN Bfv ikRsLn jI dI gopI swqBfmf qoN hY. pRsMg anusfr iesny ikRsLn jI pfs apxf smrpx krn leI sLrq rKI ik Auh ikRsLn jI nUM apxf afp qF hI smrpx krygI jykr ikRsLn jI AusnUM ieMdr dy bfg ivwcoN pfrjfq df drKq ilaf ky dyx qF.

bRfhmx mWq rfhI idwqy ivsLvfs anusfr dyviqaF dy rfjf ieMdr dy bfgL ‘c pMj pRkfr dy ivsLysL jfqI dy ruK khy jFdy hn ijnHF dy nfm hn mMdfr, pfrjfq, klpruK aqy hrI cMdn. khfxI anusfr sRI ikRsLn jI dI iewk gopI swqBfmf ny jdoN sLrq rKI ik jy ikRsLn jI AusnUM pRfpq krnf cfhuMdy hn qF pihlF ieMdr dy bfgL ivcoN pfrjfq ruK ilaf ky Ausdy bfgL ‘c lfAux. iesqy ikRsLn jI nUM afpxI loV pUrI krn leI iesyqrHF hI krnf ipaf pfrjfqu gopI lY afieaf ibMdRfbn mih rMgu kIaf’.

KUbI ieh ik ijhVy ruwK qF DrqI Aupr afey hI nhIN AunHF dI gwl qF CWz idE. khfxI anusfr ijhVf pfrjfq ruK, ikRsLn jI ny ibRMdfbn ivwc Auqfr ilaFdf, Aus nUM vI awj qIk iksy ny nhIN dyiKaf aqy nf hI Aus dI kdy nWsl hI idKfeI idWqI hY.

cfr juWg, cfr rMg, avqfrvfd ‘qy Bgvfn dy cfr rMg- sWqjug bfry ikhf hY Drm dy cfry pYr mOjUd sn. iesy krky, ies juWg dy vfsI pUrn siqvfdI, inXmbwD ZMg nfl jIvn jIAUx vfly aqy sdfcfr dI Aucwqm sImF nUM pRfpq sn. lok mirafdf ‘c rihMdy sn, ies leI ik Ayus juWg ‘c Bgvfn df rMg sPLYd sI. iesy kfrn Aus juWg ‘c Bgvfn nUM koeI vWK avqfr Dfrn krn dI loV hI nhIN peI. iesy kfrx hI sWqjuWg nUM apxI pUrI Aumr 17,28,000 (sqfrHF lK aTfeI hjLfr sfl) vI pRfpq hoeI. ies jug df vyd, sfm vyd sI aqy sfm vyd vI icWty rMg nUM hI pRgt krdf hY. iehI kfrn hY ik sfm vyd dI ivcfr leI icWty kpVy pfAux df ivDfn hY.

qRyqf- qRyqy bfry ikhf hY ik ies juWg ‘c Drm iqMn pYrF qy af igaf aqy iek pYr GWt igaf; aQvf ies juWg ‘c Drm iqMn ihMsy rih igaf. iesy kfrn qRyqy nUM apnI kul Aumr df 3/4 Bfv 12, 96000 (bfrHF lK iCafnvyN hjLfr sfl) hI pRfpq hoieaf. Bgvfn nUM sRI rfm dy rUp ‘c avqfr Dfrn krnf ipaf, jo mirafdf purKoqm bxy aqy lokF leI ies GWty hoey Drm dI QWmI vI bxy. ieh juWg Drm pRDfn sI, ikAuNik ies juWg ‘c Bgvfn df rMg pIlf sI. Aus juWg ‘c irgvyd df hI bolbflf sI jo ikAuNik ieh vyd vI Ausy pIly rMg df hI pRgtfvf hY iesy kfrn ies vyd dI ivcfr leI pIly kpVy pfAux df ivDfn hY.

duafpr- duafpr ‘c Drm df iek pYr hor GWt igaf aqy lokF dy afcrx ‘c Drm kyvl do ihwsy hI bicaf. iehI kfrn sI duafpr nUM apnI kul Aumr df kyvl 1/2, Bfv 8,64000 (aWT lK coNsT hjLfr sfl) pRfpq hoieaf. ies juWg ‘c Bgvfn df avqfr sRI ikRsLn sn jo bhfdurI df pRgtfvf aqy iesy bhfdurI kfrn ies juWg ‘c Bgvfn df rMg lfl hox df sbUq vI sn. ies juWg df muWK vyd Xjurvyd sI, Xjurvyd vI lfl rMg nUM pRgt krdf hY aqy iesdI ivcfr leI lfl kpVy pf ky ivcfr krn df ivDfn hY.

kljug- kljug ‘c Drm kyvl iek pYr qy af Kloqf hY. ies juWg ‘c Drm df kyvl iewk ihwsf hI bfkI hY Bfv Drm nfm mfqr hI rih igaf hY. iesy kfrn ies nUM pUry jug dI kul Aumr df kyvl cOQf ihWsf 4,32000 (cfr lK bWqI hjLfr sfl) hI pRfpq hoieaf hY. ies jug ‘c sfry pfsy JUT, Pryb[ TWgIaF dI kflK hI ies smyN Bgvfn df rMg kflf hoxf sfbq krdI hY. ies juWg ‘c jfdU toixaF nfl BrBUr aQrbx vyd df bolbflf hY aqy aQrbx vyd vI kfly rMg nUM hI pRgt krdf hY. aQrbx dI ivcfr leI kfly kpVy pf ky iesdI ivcfr krn df ivDfn hY.

isWK Drm aqy ieh juWg vMz- dunIaf dy iksy vI Drm, drsLn iPlfsPI aQvf dysL ny bRfhmx rfhI pRgt, smyN dI ies juWg vMz nUM pRvfn nhIN kIqf. gurU nfnk pfqsLfh aqy bfkI sfrI gurbfxI rcnf ‘c vI ies Xug vMz df iek vfrI hI nhIN, anykF vfrI BrvF pfj AuGfiVaf hY. ies juWg vMz nUM mnuWK dI ijLMdgI nfl nMgf DoKf dwisaf hY. Bfrq ivwc hI, muslmfn aqy eIsfeI vI ies Xug vMz nUM pRvfn nhIN krdy.

juWg vMz Aupr kuJ suafl- sLfied bRfhmx hI nhIN, jy iksy qoN kyvl ieMnf hI puwC ilaf jfvy ik BfeI qUM dWs! hux kljug df afrMB hY jF aMq. qF koeI khygf bWs jI! hux qF sWqjug lgx hI vflf hY aqy dUjf kuJ hor.

jykr bRfhmxI pusqkF nUM stWzI kro qF kljug df arMB khy jFdy rfjf ipRCq qoN hoieaf disaf hY qF qy kljug nUM afrMB hoey kyvl 4-5 hjfr sfl hI hoey bxdy hn. ipWCly idnF ‘c idWlI dIaF dIvfrF qy jgHf-jgHf iliKaf ipaf sI ‘siqjug af rhf hY, suafgq ky lIey iqafr ho jfeIey-jY gurUdyv’

Bfv ieh ik 4,32000 sfl df smF, pr ies nUMM iewk kih irhf hY ajy arMB hoieaf hY aqy dUjf ies df aMq vI dws irhf hY. jWdik dovyN hI afpxy afp nUM bRfhmx jF bRhmx Bgq hI dwsdy hn.

ieh vI Cwzo, jy sRI rfmcMdr jI dy ies sMsfr ‘c afgmx dI gwl kro ik sRI rfmcMdr jI nUM ies sMsfr ‘c ikMnf smF pihlF afey. iek kihMNdf hY vwD qoN vwD 5-10 hjLfr sfl. jdik pMj qyy dWs hjLfr sfl df hI afps ‘c bVf vWzf PLrk hY. iPLr ies qoN bfd hor dyKdy hF. kuJ smF pihlF idWlI ‘c anMd sUitNg vfilaF dy lgy hoey bYnr pVHx ‘c afey, ienHF Aupr iliKaf sI ‘Bgvfn rfm ky dWs lfK sflf jnm idn kI lWK-lWK vDfeI’. jdik ies juWgF dI vMz anusfr qF sRI rfm cMdR jI qRyqf dy arMB ‘c afey. ikAuNik qRyqf jug df afrMB vI sRI rfm cMdR qoN hI dwisaf jFdf hY. ieMnF hI nhIN bRfhmxI rcnfvF anusfr hI gOqm-ahilaf vflI GWtxf aqy gOqm irsLI dy srfp kfrx pihlF qRyqf juWg afieaf qy bfd ‘c duafpr.

ies qrHF jykr ies vWkq kljug df afrMB mMn ilaf jfvy qF vI ienHF bRfhmxI rcnfvF anusfr ieh smF lgBg sfZy iewkI lwK sfl df bxdf hY, nhIN qF sfZy pwcI lwK sfl. dWso iksnUM TIk mnIey 5-10 hjLfr sfl jF dWs lWK sfl, sfZy ieWkI lWK sfl jF iPLr sfZy pWcI lK sfl, jdik ieh sfbq krn vfly sfry hI rfm Bgq hn. suafdlI gwl ieh vI hY ik jykr lKF sflF vflI gl mMnI jfvy qF Bfrq qF kI, dunIaf Br ‘c ieMnf purfxf ieiqhfs pRfpq hI nhI.

kI siqjuWg sWcmuWc hI siqvfdI juWg sI-iek suafl?- iek imMt vfsqy jykr ies juWg vMz nUM mMn hI ilaf jfvy qF ies sWcfeI Aupr vI keI suafl pYdf huMdy hn, kI siqjug sWcmuc hI siqvfdI lokF df juWg sI. ijs siqjug bfry ieh ivsLvfs idwqf jFdf hY ik AudoN hryk cIjL inXmbwD ‘qy hr mnuWK afcrx BrpUr sI, iesy kfrx Aus juWg df rMg vI sPLyd sI aqy AusnUM apxI Aumr vI pUrI pRfpq hoeI. ieh vI ikhf hY ik iesy hI kfrn Aus juWg ‘c Bgvfn nUM koeI avqfr Dfrn dI loV nhIN peI; ijsqrHF ik qRyry ‘c rfm cMdr nUM ‘qy duafpr ‘c ikRsLn jI nUM. kljug bfry qF bRfhmx kih hI irhf hY ik ies juWg ‘c Drm dy iqMny pYr muWk hI gey hn aqy iesy kfrn ies juWg df rMg vI kflf hY. iehI vjHf hY ik iesdy jIvF df suBfa vI kflf aqy sB pfsy JUT-PLryb dI kflK hI pRDfn hY.

ies sfry dy Ault bRfhmx ijs siqjug nUM siqvfdI ‘qy icWtf juWg dWs irhf hY. iPLr afp hI Ausy juWg nfl joV ky sYNkVy GWtnfvF aijhIaF dws irhf hY ijMnHF nUM sux ky kihxf pvygf ik aijhy siqjug nfloN qF sfzf aj df kljug hI hjLfr drjy cMgf hY, imsfl vjoN:-

kI bRhmf df afpxI hI puwqRI srsvqI Aupr moihq ho jfxf, ivsLnUM jI rfhIN bfmHn rUp Dfr ky rfjf bl nUM Clxf aqy aKOqI pfqfl ‘c Dwk dyxf, gOqm-aihilaf df pRsMg ijs ‘c afcrx nUM hr pwKoN iCwky tMg ky ieMdr rfhIN gOqm nfr ahila nUM CWlxf qy iPLr goqm vloN srfpF dI JWVI, ivsLnUM rfhIN rfjf jlDMr df rUp Dfrky sqibRMdf df siq BMg krnf ‘qy Ausy qoN hriek kWqk dy mhIny ‘c quWlsI dy nfl Tfkur (ivsLnUM) dy ivafh df arMB. iesy hI khfxI dy afDfr qy awj qIk asU-kWqy dy mhIny ‘c ihMdU sLfdIaF nhIN krvfAuNdy pr an-ivhIeIaF qy sMqfn hIn bWcIaF kolo quWlsI ‘qy Tfkur (ivsLnUM) dI bVI DUm nfl sLfdI krvfeI jFdI hY.

smuMdr mMQn dI khfxI ijs ‘c ivsLnU, aqI suMdr ngn moihnI df rUp Dfr ky rfKsLF nUM CWldy ‘qy aMimRq df klsL dyviqaF nUM dy dyNdy hn AupRMq iesy GWtxf qoN sUrj-cMd gRihx dIaF pUjfvF df afrMB, Druv aqy pRihlfd vflIaF GWtnfvF vI iesy siqjug dIaF hI hn. sUrj dyvqy rfhIN iesLnfn kr rhI suMdrI dI gRIvf (grdn) qy vIrjpfq hox kfrx AusdI gRIvf qoN ‘sugRIv’ aqy iPLr Ausy hI sUrj dyvqy df dUjI iesLnfn kr rhI suMdrI dy vflF ‘c vIrjpfq hoo jfx kfrx Ausdy vflF ivcoM bflI df jnm; iesy kfrn hI qF bflI-sugRIv dovyN BfeI dWsy hn.

ieQy hI bWs nhIN, isLv jI rfhI kfm vws hoky, irsLIaF dIaF iesqRIaF nfl smUhk Bog krn AuRpRMq srfpy jfxf ijsqoN Ausdy ilMg dy bfrF tuWkVy hoky izWgxy aqy isLvilMg pUjf dy pUjnIk sQfn aqy isLvilMg pUjf df afrMB, isLvjI rfhIN hI hvn ‘c jl cuWkI AusdI iesqRI sqI (agly jnm ‘c pfrbqI) dy srIr dy bfrHF ihWsy izWgx df pRsMg ‘qy AunHF ivcoN hI gohftI-afsfm ‘c BWg dy izWgx qoN ‘BWg pUjf’ df afrMB aqy kfmfiKaf dyvI dy mMdr dI sQfpxf, ivafs jI rfhIN guWsy ‘c afky visLsLt munI dy sO (100) puqRF nUM mfr dynf. ieQy qF hr cIjL dy inXm bwD aqy sWcfeI BrBUr dI avsQf vflI gwl hI KWqm ho jFdI hY. jdoN dyviqaF df bfdsLfh pr hr smyN apsRfvF ‘c iGry rihx vflf rfjf ieMdr aqy dwsy jFdy jgq dy pflk ivsLnUM iPLr isvjI df anykF vfrI kfm vws ho ky jF CWl-kpWt nfl dUijaF df sWq BMg krnf afid. ieh sfrIaF aqy ieho ijhIaF hor anykF GWtnfvF df ijkr aKOqI sWqjug nfl hI juiVaf imldf hY.

gOqm irsLI rfhI kyvl pWqnI dy moh vws hoky Xug nUM hI pltf dyxf ijsqoN qRyqf pihlF aqy duafpr bfd ‘c afieaf‘, pqIbRqf pWdmf dy srfp kfrn Drmrfj df nsLt ho jfxf iPLr hryk afAux vfly juWg df ieWk ieWk krky Drm df pYr kWtdy jfxf- kI iesy df nfm sWqjuWg df nIXmbWD hoxf hY?

cfr vyd, cfr rMg, cfr juWg aqy avqfr vfd vflf ckRivAUh-bRfhmx mWq anusfr iksqrHF avqfr vfd, cfr vyd, cfr juWg, cfr rMgF vflI vMz aqy Ausdy ckrivAUh ‘c mnuWK nUM bMn ky apxy rihm krm qy vihm-sihm vfly jfl ‘c PLsfieaf hY afE drsLn krIey:

mhfBfrq, vn prv aiDafie 189 ivwc ibafny Bgvfn ny hr jug ‘c apxy vwK-vwK cfr rMgF df pRgtfvf ies qrHF kIqf hY: siqjug ‘c icwtf, qRyqf ‘c pIlf, duafpr ‘c lfl aqy kljug ‘c kflf. iesqoN bfd ies Kyz nUM inBfieaf vI iks qrHf hY. afiKr iehI cfr rMg hn cfr vydF dy aqy iPLr iehI cfr rMg hn cfr juwgF dy vI hux iesy df hI aglf pVfa apxy afp iesqrHF bxygf:

1[ sWqjug ivwc hryk cIj inXmbwD aqy swc dI avsQf ‘c sI-sWqjug ‘c Bgvfn df rMg icwtf hox df iehI hY vwzf sbUq. icwty qoN Bfv hY sfP suWQrf, ibnF mYl, iesy kfrn ies juwg ‘c Bgvfn nUM koeI avqfr Dfrn krn dI loV nhIN sI. vydF ivcoN vI sfm vyd df rMg icWtf hI dWisaf hY. Aus juWg ‘c jo sfm vyd nfl juVdy sn Auh vI isWDy Bgvfn nUM hI pRfpq huMdy sn. spWsLt hY juwg ny qF bdlxf hI sI pr sfm vyd nfl juVx df mWqlb aj vI (isWDf) Bgvfn nUM hI imlnf hY. qF iPLr iesdf ieko hI ZMg hY-bRfhmx df anuXfXI hoxf.

2[ qRyqf ‘c Bgvfn df rMg pIlf sI aqy pIlf rMg Drm pRDfn huMdf hY. iesy kfrn sRI rfmcMdr qoN Aus jug df afrMB hoieaf jo Bgvfn ivsLnUM df afp hI avqfr sn. afp mrXfdf purKoqm qy Drm dI mUrq sn. qRyqy ‘c ijhVy lok sRI rfmcMdR df jfp krdy sn, Auh qWr jFdy sn. iesyqrHf vydF coN irWg vyd df rMg vI pIlf hI disaf hY aqy Aus juWg ‘c jo lok irg vyd nfl juVdy sn Auh vI muWkq ho jFdy sn. XuWg ny qF bdlnf sI Auh qF bdl igaf pr sfbq hoieaf ik ijhVy lok aWj vI avqfrI sRI rfm nUM jWpdy hn jF irg vyd qy ivsLvfs ilafAuNdy hn, Auh mukqI nUM pRfpq huMdy hn. afiKr iesdf ZMg vI hY bRfhmx df anuXfXI hoxf hI.

3[ duafpr df rMg lfl sI. lfl rMg bhfdurI aqy sUrmqfeI df sbUq hY. sRI ikRsLn bhfdurI dI mUrq ‘qy duafpr ‘c ivsLnU df hI avqfr sn. AunHF dy bhfdurI dy kfrnfmy Aus juWg ‘c Bgvfn df rMg lfl hox df hI sbUq sn. iesqrHF Xjur vyd vI lfl rMg df hI idAuqk hY. qFqy Aus juWg ‘c jo lok Xjur vyd nfl juVdy jF ikRsLn jI nfl Auh sfry Bgvfn nUM hI pRfpq huMdy sn. juWg ny qF bdlxf sI Auh qF bdl igaf. ikRsLn jI jF Xjur vyd nfl qF aj vI juV ky Bgvfn qIk puijaf jf skdf hY. afiKr iesdf ZMg vI AuhI hY-bRfhmx df anuXfXI hoxf.

4[ kljug ‘c Bgvfn df rMg kflf dWisaf hY. iesy df nqIjf hY ik sfry pfsy JUT, pfKMz, TwgI, Pryb, klih klysL df vrqfrf hY. kljug ‘c Bgvfn hI afpxy ies kfly rUp nUM Dfr ky lokF dy suBfa ‘c pWsr irhf hY. iesy krky hux aQrvx vyd df hI bolbflf hY. lok suafrQI aqy jfdU toixaF vfly suBfAu vflyy bx cuWky hn. iehI kfrn hY ik ies juWg ‘c aQrbx ibnF jIvn dI sMBfl hI sMBv nhIN hY. qFqy ieh smrQf vI bRfhmx pfs hI hY.

ieMnf hI nhIN, bRfhmx ny lMmy smyN qoN, apxI ies ivcfrDfrf Aupr afDfrq anykF khfxIaF nUM GWV-GV ky lokF dy mnF ‘c pwkf kIqf hoieaf hY. ieQoN qIk ik, khfxIaF nfl anykF ipCokV joVky Ausny ieh vI sfbq kr riKa hY, ijvyN ik AusnUM kyvl ies lok df hI nhIN agm-ingm df vI pUrf pqf hMudf hY. Ausny qF sRI rfm ‘qy ikRsLn jI dy jnmF df arMB hI ivsLnUM lok qoN huMdf disaf hY. KUbI ieh ik AuQo df qF ieiqhfs isvfie bRfhmx qoN koeI ilaf hI nhIN sI skdf; iPLr Auh vI ikvyN lY afieaf, ieh vI isvfey bRfhmx dy iksy nUM nhIM pqf. iesqrHF Ausny ieh vI sfbq kr idWqf ik sRI rfm aqy sRI ikRsLn ivsLnUM dy 24 avqfrF ivcoN sn. iPLr loV peI qF mhfqmf buWD nUM vI ivsLnUM dy 24 avqfrF dI igxqI ‘c pf ilaf. iesy qrHF dIaF hor anykF khfxIaF GWVky ivsLnUM nUM sMsfr df pflxhfrf qy krqf sfbq vI kr idWqf.

mgr pfCY kCu n sUJY- pMjfbI aKfx ‘srhFdI sovoN jF puaFdI, lWk ny qF ivWckfr hI afAuxf hY’ dI qrHF koeI vydF rsqy afvy, avqfrvfd, purfqn ivsLvfsF jF pOrfixk khfxIaf rsqy aiKr phuMcygf qF bRfhmx kol hI. jgMnnfQ purI vflI kljugI pFzy dI sfKI aqy Aus smyN gurU pfqsLfh ny Aus pRQfey Aucfrx sLbd rfhI bRfhmx dy Ausy pol dI Zol KolI hY, rfg DnfsrI pM: 663 Aupr ieh sLbd iesqrHF drj hY:

"DnfsrI mhlf 1 Gru 3 ÃÄ siqgur pRsfid ] kflu nfhI jogu nfhI nfhI sq kf Zbu ] Qfnst jg Birst hoey zUbqf iev jgu ] 1 ] kl mih rfm nfmu sfru ] aKI q mItih nfk pkVih Tgx kAu sMsfru ] 1 ] rhfAu ] aFt syqI nfku pkVih sUJqy iqin loa ] mgr pfCY kCu n sUJY eyhu pdmu aloa ] 2 ] KqRIaf q Drmu Coizaf mlyC BfiKaf ghI ] isRsit sB iek vrn hoeI Drm kI giq rhI ] 3 ] ast sfj sfij purfx soDih krih byd aiBafsu ] ibnu nfm hir ky mukiq nfhI khY nfnku dfsu ] 4 ] 1 ] 6 ] 8 ]

rMgF vflf cwkr acncyq nhIN- XuWgF, vydF aqy avqfr vfd nUM vwK-vwK bRfhmx pusqkF rfhIN aDfr bxf ky mUl rUp ‘c rMgF dI iewsy kVI nfl joiVaf hY. ivsLf vydF df hovy, jugF df jF iPr avqfrF df; rMgF dI kVI ieko hI hY-icwtf, pIlf, lfl ‘qy kflf. ieh rMgF vflf cwkr acncyq nhIN bixaf, ies nUM bxfieaf jfxf hI spWsLt kr irhf hY-ik ieh rMg by-arQ nhIN hn. ienHF rMgF dy arQF ipwCy sMsfr pWDr qy lMmy smyN qoN iehI ivsLysL pRBfv ley jFdy hn aqy ieQy vI mnuWK smfj Aupr Ausy bxy hoey pRBfv df hI lfB cuWkx df jwqx kIqf igaf hY.

iPr pRBU vI ikhVf sI ? ijAuN-ijAuN stwzI kro, ieh kyvl ivsLnUM Bgvfn hI hn, hor koeI nhI. Auh ivsLnUM Bgvfn ijhVy kyvl bRfhmxF ‘qy dyviqaF dy hI hyqU hn, sfiraF dy nhIN. ieMnf hI nhIN, sRI rfmcMdr aqy sRI ikRsLn jI dIaF pUrIaF gfQfvF GWV ky AunHF nUM Ausy ivsLnUM df avqfr hI qF sfbq kIqf igaf hY. afiKr ieh gfQfvF vI GVIaF iksny? Auqr imlygf-Ausy hI bRhmx ny, nhIN qF aKAuqI surg-nrk, ivsLnU lok-isLv lok vflI Auh ihWljuWl ijs nUM lokF ‘c pRclq kIqf igaf, ibafnx leI AuQy dyKx kOx igaf sI? Auh vI qF bRfhmx dyvqf afp hI sI, koeI hor nhIN.

ies sfry df nqIjf AuhI hoieaf ijs leI lMmy smyN qoN jWqn ho irhf sI aqy Auh jWqn sI lokF dy mn Aupr bRfhmx vrg dI pRBusWqf nUM pwkf krnf. koeI vydF rsqy afvy, avqfr pUjf jF jugF nfl sMbMDq bysLumfr khfxIaF rsqy-Ausny puWjxf qF bRfhmx kol hI hY. Bfv Ausny bRfhmx dI ivcfrDfrf df isLkfr qF ho hI jfxf hY. iPr jykr iksy rsqy ‘gurU nfnk ivcfrDfrf’ hI iml jfvy jF Aus df apxf mn hI jfg pvy qF qy TIk, nhI qF bRfhmx dy ies jUly ivwcoN Cuwtxf iksy leI sOKI Kyz qF hY nhIN. AuQy qF vihm ‘qy sihm vflI aijhI jWkV ‘c ilaf KVf kr ilaf jFdf hY ik krqf hI jykr myhr kr dyvy nhIN qF ies mWkVI jfl ivcoN inklx df koeI surfK vI bfkI nhIN imldf.

juWgF vfly Pokt ivsLvfs dy mfVy asr- ieh qF asIN cMgI qrHF jfxdy hF, jy ikWDry mfmUlI ijhI cMgI gwl hoeI qf dyKo jI! iewQy qF inrf sWqjug df hI vrqfrf hY. iesdy Ault jy ikWDry koeI aswiBak GWtxf vfprI qF hfey! ikhf Gor kljug af igaf hY. bhuqy lok qF apxI GWtIaf rihxI nUM hor vI gMdf ies leI kr lYNdy hn ik awjkl qF hY hI kljuWg df pihrf, ajkl cMgf jF DrmI qF bixaf hI nhI jf skdf. ies leI apxy afp nUM PflqU bMdsLF ‘c ikAuN pfieaf jfey? ies ivcfrDfrf ny mnuwK nUM iks nIvIN aqy suafrQ dI pwDr qy ilaf KVf kIqf, aMdfjf lFdy dyr nhIN lgdI.

#114s88.2.06#

Including this Self Learning Gurmat Lesson No 114

cfry vyd hoey sicafr

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.