.

‘iswK’ aqy ‘sfD sMgq’

ivWc PLrk?

ipRMsIpl ig[ sLurjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

‘isWK’ aqy ‘sfDsMgq’ dovyN iBMn iBMn- sWcfeI ieh hY ik aWj bhuq GWt sWjx jfxdy hn ik lPLjL ‘isWK’ aqy ‘sfD sMgq’-donF dy arQF ivWckfr vWzf PLrk hY. bhuqy qF ienHF donF nUM ieko hI arQ ivc lY rhy hn. iesdf muWK kfrn hY aWj nf hI asIN ‘isWK’ dI prIBfsLf bfry spWsLt hF ‘qy nf hI gurmWq jF pMQk sLbdfvlI dy afDfr qy ‘sqsMgiq’ aqy ‘sfDsMgq’ bfry. ieQy suafdlI gl hor vI hY, Auh ieh ik gurbfxI jF gurmWq anusfr ‘sfDsMgq’ pd dy arQ hor hn jdoN ik pMQk sLbdfvlI anusfr ies dy arQ hor hn. iesy df nqIjf hY ik hWQlf gurmWq pfT, smyN dI bhuq vWzI loV bx cuWkf hY. ieQy ‘isWK’ dy nfl-nfl ijhVy asF ‘sfDsMgq’ pd dy arQF qy ivcfr krnI hY Auh hn iesdy pMQk arQ.

gurbfxI smucy mnuWKf jIvn dI vWzI loV hY. dUjy sLbdF ‘c jykr sfry mnuWK smfj nUM asIN, gurbfxI dI KyqI leI ieWk jLmIn mMn lvIeyy qF Aus jLmIn qoN gurbfxI rUpI bIj kfrn ijhVf pOdf Augygf-Auh hovygf ‘sfD sMgq’. AuprMq ies ‘sfDsMgq’ rUpI pOdy nUM ijhVf PWl pvygf, Auh hovygf ‘isWK’. sfzI nfsmJI df hI isWtf hY ik aWj asIN, ienHF donF pdF nUM ieko arQ c lY ky, KWlq-mlq kr rhy hF.

‘sfDsMgq’ kI hY?- gurbfxI anusfr sfDsMgq jF siqsMgiq dy arQ hn "sqsMgiq kYsI jfxIaY ] ijQY eyko nfmu vKfxIaY]" (pM:72) aqy ieh apxy afp ivc iek hor aqy sMpUrx ivsLf hY pr ieQy ijs sfDsMgq dI gwl asIN kr rhy Auh kyvl Aus sMgq dy iekWT vfsqy hY jo gurduafry ivc juVI huMdI hY. gurU sihbfn dy smyN ies joV myl nUM ‘sfDsMgq’ jF iPLr ‘gurU kI sMgq’ vI ikhf jFdf sI. ivsLysL iDafn rhy ik ‘gurU kIaF bfqF’ sunx vfsqy gurduafry ivc, kyvl gurU dy isWK hI nhIN afAuNdy, blik ihMdU, muslmfn, iesfeI, XhUdI, pfrsI koeI vI aqy iksy vI Drm df mnuWK af skdf aqy afAuNdf vI hY. ieWQy iksy dy Drm PLrk kfrx, iksy dy agy-ipCy bYTx, jF ‘kVfh pRsLfid’ vrqfAux vyly iksy nfl koeI ivWqkrf nhIN huMdf.

‘gurU dI gl sunx vfsqy afeIaF sMgqF ivc sB nMU ‘gurU dI gl’ sunx df ieko ijhf sWdf huMdf hY. iesyqrHF gurU ky srovrF ivc iesLnfn krn vfsqy-lMgr iqafr krn aqy vrqfAux jF pMkqF ‘c bYT ky lMgr Cwkx vfilaF vfsqy, ieQy iksy nfl Ausdy Drm jF jfq kfrx ivWqkrf nhIN kIqf jFdf. isWKF aqy gYrisWKF dy iesy smUh df nfm ‘sfDsMgq’ jF ‘gurU kI sMgq’ hY.

sfrI sMgq kdy isWK nhINN huMdI- sfrIaF sMgqF qF gurU pfqsLfh dy smyN vI kdy isWK nhIN sn huMdIaF aqy nf hI kdy sMBv hI hY. ieh vWKrI gl hY ik isWK sdf sMgqF ivcoN hI sWjdy afey hn. iehI kfrn hY ik asIN qsWlI nfl kih skdy hF ik gurU kI sMgq ‘pOdf’ hY aqy ‘isWK’ Aus pOdy qoN pRfpq Pl. gurmWq pfT nM: 13 ‘iqMny ipWV KflI, isWKI vWDy Puly qF ikvyN? ‘c ies ivsLy nUM pUrI qrHF inBfieaf hY.

sMgqF ivWckfr sLrDflU aqy mnuWKI smfnqf-sMgqF ivWckfr, afAux vfly ‘gYr isWK’ sLrDflUaF leI, gurbfxI ivc bVy siqWkfr joog sLbd, sKf-imwqr-bMDp afid vrqy gey hn, pr ‘isWK’ sLbd nUM AuQy invykly qOr qy vriqaf hY. gurU dr qy ‘isWK’ aqy ‘sfD sMgq’ donF lPLjLF dI pirBfsLf aWz-aWz hYY, iPLr vI hYx dovyN iek dujy nflL imlvyN. AuMJ sMgq ivc afAux vfly sfiraf nUM ieko ijhf siqkfr pRfpq hY. sMsfr nUM, gurUdr qoN sMgq-pMkq-srovr vflI sFJI dyxI mfno ies pWK qy sWcmuWc gurU pfqsLfh dI iek mhfn dyx hY. mnuWKI brfbrI-smfnqf dI ies qoN vWzI imsfl sMsfr Br ivc hor ikWDry pRfpq nhIN. hWQly gurmWq pfT df mWksd ienHF ‘isWK’ aqy ‘sfD sMgq’ donF lPLjLF ivWcly afpsI PLrk nUM smJxf hY.

‘sihjDfrI’ sWjx kOx- ipWCly kuJ smyN qoNN afAux vflIaF ‘gYrisWK sMgqF vfsqy ‘sihjDfrI’ lPLjL df isWK Drm ivc pqf nhIN ikhVy rsqy qoN pRvysL krvfieaf igaf, pr ieh lPLjL, iksy qrHF vI Xog nhIN. mhfn kosL anusfr ‘sihjDfrI’ kyvl Auh hn, jo isWKI srUp ivc qF af cuWky hn ‘pr ijnHF ajy ‘pfhul’ lYky apxf jIvn gurbfxI gurU dI isWiKaf nUM arpx nhIN kIqf.

ieh iek scfeI hY ik, kyvl Bfrq ivc hI, sMn 1947 qoN bfd nvyN sWjy muslmfn aqy iesfeI sjxF dI igxqI ivc BrvF vfDf hoieaf hY. dunIaF dI pWDr qy ieh aFkVy hor vI hYrfn krn vfly hn, pr kdy iksy ny ‘sihjDfrI iesfeI’ jF ‘sihjDfrI muslmfn’ lPjL nhIN suixaf aqy nf hI AunHF ny kdy pRvfn hI kIqf hY. ieh idWkq kyvl isWK Drm ivc hI afeI hY.

ies ‘sihjDfrI’ lPLjL dI hI krfmfq hY ik ijnHF lKF-kroVF sLrDflU aqy hmdrd lokF ny aj qIk isWK swj jfxf sI, kuJ smF pihlF iehI sWjx apxy afp nMU isWK Drm df iek vwKrf iPrkf smJ bYTy. ies ivc bhuqf ksUr AunHF df vI nhIN sI; ieh sB ajoky an-aiDkfrI pRcfr df hI nqIjf sI. iesdf mUl kfrx sI-‘sihjDfrI’ qoN hI bx cuWkf iek hor nvF lPLjL ‘sihjDfrI isWK’. AunHF anusfr iesdf mWqlb-‘srUp hIx’ isWK sn aqy ieh isWK dI hI iek hor pirBfsLf ‘qy sLfKf sn. jdoNik ajyhf socxf hI apxy afp ivc, gurbfxI dy ‘rjLf’-‘Bfxy’ jF ‘hukm’ vfly isDFq dI AulMÕxf hY. ibnF pfhul koeI vI sWjx sLrDflU qF ho skdf hY pr ‘isWK’ nhIN. gYr isWK sMgqF vfsqy ‘sLrDflU’ jF koeI vI siqWkfrjog sLbd qF vriqaf jf skdf hY pr ‘isWK’ nhIN. ies ivsLy nMu hor smJx vfsqy ‘isWK Drm aqy ihMdU BfeIcfrf’ gurmWq pfT nM: 4 sMgqF dI syvf ‘c vwKrf Bytf kIqf jf cukf hY.

‘isWK’ qF kyvl pfhulDfrI hI, aVcx ikWQy? - kuJ afgUaF aqy pRcfrkF rfhIN lgfqfr ieh pRcfrxf ik sfrIaF sMgqF hI isWK hn, iek vWzI nfsmJI hY. aijhf gLlq pRcfr hI isWK Drm dy mUl srUp nMU qbfh krn vflf hY aqy kr vI irhf hY. hF, gurbfxI dy pRcfr aqy pRbMD ivc ieWqnI qfkq hovy ik sMgqF ivcoN vWD qoN vWD lokfeI isWK sWj sky, ieh vWKrI gl hY. pr gurU dr qy pujIaF sfrIaF sMgqF nf kdy isWK huMdIaF hn aqy nf hI ieh sMBv hI hY.hF jy kr iksy ivsLysL ivsLy qy koeI iekWT hI kyvl isWKF df hovy qF dUjI gl hY.

afiKr ies bfry kOx socygf?- kI kfrx hY? aj sfzy muslmfn vIrF ivWckfr ieWk vI ibnF suMnq nhIN? rojLfnf msijdF jF ieslfmI iekWTf ‘c iksy nUM pRyrxf nhIN krnI pYNdI ik Auh suMnq krvfAux qy muslmfn bnx, muhmWd sfihb dy lV lgx. iehI gl, sfzy eIsfeI vIrF Aupr vI lfgU huMdI hY, ijhVy ik aWj sMsfr dI sB qoN vWzI igxqI hn. sfry eIsfeI vI pUrI qrHF bYptfeIjLz huMdy hn. hr iksy nMU pqf huMdf hY ik jy asF iesfeI hooxf hY qF asF bYptfeIj vI avWsL hI hoxf hY.

dUjy pfsy dunIaf pWDr qy sB qoN vWD ivigafnk, agFh vDU aqy smyN df sB qoN AuWqm mMinaf jf cuWkf Drm-isWK Drm; inWq apIlF, rojL ibafn, hr sfl sfjnf idvs-iPr vI pfhul aiBlfsLIaF dI igxqI AuMglIaF qy igxI jfn vflI blik idno-idn QWly hI QWly. pfhul CWkx dI nf iksy nUM cfh hY aqy nf loV. piqWq puxf crm sImF qy puWj cukf hY, afiKr ikAuN? ies bfry kOx socygf?

hr iek muslmfn dI suMnq hoeI huMdI hY aqy hriek iesfeI bYptftIjLz. iesyqrHF GoKx df ivsLf hY ik ijWQy bfbf bMdf isMG bhfdur dI sLhfdq dy kfPI smF bfd qIk ‘isWK’ df mWqlb vI ‘pfhulDfrI’ sI, AuQy aj 98% pMQ, pfhul ivhUxf hY, ikAuN? hriek isWK, aj vI pfhulDfrI ho skdf hY aqy gurU dr qy ‘sfDsMgq’ dy arQF bfry spWsLtqf pr Aus qoN pihlF ‘isWK’ aqy ‘sfDsMgq’ dIaF prIBfsLfvF pRqI sfnUM sMsfr sfhmxy spWsLt hoxf pvygf. vWzf mWslf kyvl ‘isWK’ jF ‘sfDsMgq’ dI prIBfsLf hI nhIN blik pfhulL dy sMcfr smyN vrqI jf rhI sLbdfvlI, isiKaf, ZMg aqy Aus dI AucqWm pWDr nUM pRgt krn dI vI hY.

‘isWK’ kyvl AuhI hY ijsny apxf jIvn nUM pUrI qrHF gurbfxI isiKaf dy arpx kr idWqf hY. ‘KMzy dI pfhul’ lYx df mWksd hI apxf afp bfxI dy smrpx krnf hY. isWK Drm ivc pRvysL df ieh ieko ieWk ieh invyklf ZMg hY.

kuJ ‘KMzy dI pfhul’ bfry- sMgqF sfhmxy sfnMU ieh vI spWsLt krnf pvygf ik ‘KMzy dI pfhul’ hAUaf jF zwr nhIN. KMzy dI pfhul lYxI qF hriek isWK vfsqy jLrUrI hY aqy ieh isWK Drm ivc pRvysL hY. ieh isWKI jIvn df arMB hY ies qoN agy qF isWKI dI kmfeI ny arMB hoxf hY. ijMnI koeI kmfeI krygf, Auho jyhf hI Aus Aupr rMg cVHdf jfvygf. jykr iksy ny isWK aKvfAuxf hY qF pfhul lYxI Aus leI jLrUrI hY. ieh vwKrI gl hY ik pfhul lYx AuprMq, jIvn pKoN koeI isWKI dI ky[jI[ ‘c aWtikaf irhf jF isWKI dI aYm[ey pRfpq kr leI jF AusqoN vI agy.

lihr ‘ivsfKI 1999’ Pyl ikAuN hoeI, aj asIN ikWQy?- ‘bVf sLor suxqy Qy, cIrf qo kWqrf ey Kun inklf’ TIk iesyqrHF, isWK Drm df 300 sflf sfjnf idvs (asl ‘c 530 sflf pRkfsL idvs) ivsfKI 1999, ieWk-ieWk idn krky afAuNdf igaf ‘qy clf igaf. sfry pMQ ‘c vlvlf sI, lihr sI-lgBg sfrIaF muWK jQybMdIaF Aus idn qIk sfry pMQ nUM pfhulDfrI’ (aMimRqDfrI) hoxf locdIaF sn. bVf mubfrk tIcf sI-GWt qoN GWt afiKr, kdy qF surq afeI ik ‘isWK’ df mWqlb hI ‘pfhul DfrI’ hY pr ies dOV-BWj df nqIjf kI hoieaf ‘qy ikAuN?

kyvl tIcf imWQ lYx nfl ‘mYN zfktr bxnf hY, kI zfktr bixaf jf skdf hY? XkInn nhIN. iesdy leI vWKrI iksm dI pVHfeI, sfDnf, mfniskqf nUMu vI jutfxf pvygf. ijLMdgI df vWzf ihWsf Aus pfsy lgfnf pvygf. qF jf ky ho skdf hY ik ies tIcy nMU pRfpq kIqf jf skyy. ijWQy tIcf AuqWm sI AuQy ies dIaF rukfvtF vI iBafnk sn. ienHF df ivsLlysLn kIqy aqy htfey ibnF sLfied asIN kuJ vI nhIN sI kr skdy aqy nf kr sky. jykr gihrI njLr nfl dyiKaf jfvy qF sWcfeI nUM GoKy ibnF, sMsfr dIaF njLrF ‘c, ieh sfzf kyvl iek sLosLf hI bx ky rih jfxf sI aqy rih vI igaf. iesy vfsqy, iesy pfT rfhIN smF rihMdy asF ieh cyqfvnI vI dy idWqI sI pr pMQ ny Auhdf lfB nhIN sI AuTfieaf. kuJ iesLU ies qrHF hn:

* hWQlf gurmWq pfT ies leI iek imsfl hY. jdoN ik sfnUM ieh hI nhIN pqf ik ‘isWK’ dI pirBfsLf kI hY? ‘isK’ qy ‘sfDsMgq’ c PLrk ikWQy hY? iesy qrHf byaMq glq Aucfrx sfzy gurmWq pRcfr-pRsfr nUM jokF bx ky sfzy isWKI jIvn nUM cUs rhy hn, ijnHF kfrx isWK Drm df agy vWDxf hI asMBv hoieaf ipaf hY. iesy qrHF hor byaMq pRclx ijvyN ‘aMimRq Cko-isMG sjo’, ‘aMimRq CWko-gurU vfly bxo’, ‘gurU rUp sfD sMgq jI!’, ‘gurU vIh ivsvy, sMgq iekI ivsvy’, ‘sMgq hI gurU hY’ afid.

* aj sfzy aMdr 99% ivprn dIaF rIqF-krmkFz, mnmqF, hUVmqF ikDroN bfhroN nhIN, isWKI dy somyN gurduafiraF rsqy hI sMgqF qIk puWj rhIaF hn. pfhul DfrIaF dI igxqI ‘c vfDf qF kI hoxf sI, blik isWKF dI igxqI vI GWtdI jf rhI hY. KuWd isWKF ivcoN pfhul pRfpq isWKF dI igxqI kyvl 3, 4% pRqI so rih cuWkI hY. piqWq hox vfilaF dI igxqI keI guxF vWD rhI hY. ikAuNik jdoN gurduafiraF ivcoN hI, sfnMU gurU dI mWq bjfey AopRokq kWcIaF bolIaF, ivprn dIaF rIqI qy krmkFz hI iml rhy hn qF isWKI jIvn dI cfh pYdf hovygI ikQoN? jykr isWKI jIvn dI cfh hI nhIN, qF pfhul dI loV ikQoN aqy ienHF pRclnf dy vfDy Gfty kOx kZygf?

* ienHF kWcIaF sLbdfvlIaF ‘qy kWcy pRcfr df hI nqIjf hY ik ijMny gurduafry vWD rhy hn, ijMnIaF pRbMDk kmytIaF[ pRcfrk, rfgI-kIrqnI jWQy, syvk jWQybMdIaF, BfeI sfihbfn, syvfdfrF dI igxqI vWD rhI hY-AuMnI hI qyjLI nfl pfhul lLYx vfly vI GWtdy jf hn. piqWqpuxf isLKrF nUM CU irhf hY.

* ieh vI jLrUrI hY ik pRcfrkF, isWK ivdvfnF dI ivcfrDfrf aqy AunHF dI gurmWq pKoN tryinMg ivc, ieksfrqf hovy. jykr aj, QoVI bhuq gurmWq dI gl ikWDry hMudI vI hY qF Aus ivc svY-ivroD ieMnf vWD hY ik vfihgurU hI myhr kry. bhuqy qF isWK pRcfrk hI isWKI dIaF jVHF kWt rhy hn, koeI puWCx vflf nhIN. ‘isWK’ aqy ‘sfD sMgq’-hWQly gurmWq pfT dI loV, iesy df hI nqIjf hY.

* bIbIaF nMU gurU nfnk pfqsfh ny jhflqF, afqmiglfnI, krmkFzF, ivWqkry BrBur iBaMkr nrk ivcoN kWZky, qKqo-qfj df vfirs bxfieaf, ‘kOr’ dI pWdvI qIk phuMcfieaf. iesdy Ault ivWgVy pRcfr pRbMD kfrx, aj isWK bIbIaF isWKI pRcfr dy Kyqr ‘coN pUrI qrHF inkl cukIaF jF bfhr DWkIaF jf cukIaF hn. mnMU vrigaF dy aish jLulmF nUMu nIvF idKfky, isWKI dI sLfn nMU dubflf krn vflIaF isWK bIbIaF aj afp isWK ivroDI rucIaF ‘c AulJIaF ‘qy isWK mfns nUM AulJfAux vflIaF vI isWK bIbIaF hI hn.

* isWK ividak adfry ijQoN isWK pnIrI ny pfhul lYky inklnf sI, aWj nOjuafn AuQoN, bhuqf krky piqWq ho ky, nfsqk-kimAuinst bx ky bfhr af irhf, ikAuN?

* eyQy hI bWs nhIN iek hor vWzf mWslf ‘qy rukfvt ieh vI hY ik pMQ ivc ies smyN jo lok afp pfhulDfrI hn AunHF df apxf jIvn vI dUijaF leI bhuqf iKWc pfAU nhIN. AunHF ivcoN bhuqy qF afp hI gurU gRMQ sfihb dy isWK GWt hn qy apxy aMdr iBMn iBMn isWKIaF sMBflI bYTy hn. koeI iksy sMq jI nfl aWtikaf ipaf hY qy dUjf iksy BfeI sfihb jF mhfrfj jI nfl. gurU dI isWKI vflI gl AuQy vI nhIN. keI hflqF ‘c qF Auh iek dUjy dy afhmxy-sfhmxy ijvyN iek dUjy dy KUn qIk dy ipafsy hox. ies dy Ault, iemfndfrI nfl vMzI geI gurbfxI dI isWiKaf vMzIaF nhIN pFdI blik ‘pMcf kf, guru eyku iDafnu’ (jpu, pAu:16) huMdf hY.

* iesy qrHF mWsly anyk hn ijnHF dI hoNd ‘c isWKF df pfhulDfrI hoxf qF dUr isWK pnIrI nMU piqWqpuxy qoN bcfAuxf vI sMBv nhIN. ajyhI hflq ivc hWQly gurmWq pfT ‘isK’ aqy ‘sfDsMgq’ vrgy qF pYdf hoxy hI hn.

ajoky isWKI pRcfr dI dyx?- ijs pfhul ibnF asIN ‘isWK’ hI nhIN, an aiDkfrI pRcfr kfrx AuhI pfhul aqy mOjUdf bhuqy pfhulDfrIaF df jIvn aj sfzy leI ieMnf vWzf hAUaf bx cuWkf hY ik afm sMgqF zWrIaF peIaF hn-’sfzy qoN aMimRq (pfhul) inBygf nhIN, iesdI byadbI ho jfvygI. mnF ‘c pfhul lYx vfsqy Auqsfh qF dUr[ blik sihm Biraf ipaf hY. ajyhI hflq ‘c ‘KMzy dI pfhul’ lYx df hIaf hI koeI ikvyN kr skdf hY. iesy kfrx, aWj bVy bVy iswdkI ‘qy siqkfrjog isWKF dy pRvfr ‘ibnF pfhul’ bYTy hn. ‘hnUjL idWlI dUr asq’ dI inafeI jdoN isWKF dI apxI hflq ieh bx cuWkI hY qF sfrI sfDsMgq ikvyN isWK sWj jfvygI?

qyjLI nfl vWD rhI igrfvt- isWK Drm ‘c ivWBcfr, sLrfb afid nUM koeI jgHf nhI. iesdy Ault aWj isWK aKvfAux vfilaF ivcfly qyjLI nfl vWD irhf ivWBcfr, sLrfb afid vfly kukrmF ‘qy nisLaF df pRvysL; kysF, dfVHI, BWrvitaF dI byadbI, pfKMzIaF dI GuspYT aqy nOjuafn pIVHI ivc af irhf dWbfdWb piqWqpuxf-pfhul lYx dI jLrUrq qF rhI nhIN, ‘sfrI sMgq hI isWK hY’ vrgy pRclx, ‘isWK aqy sfDsMgq’ dI prIBfsLf dy spWsLt nf hox df hI iswtf hn.

ikAuNik isWK df mWqlb hI pfhulDfrI hY aqy jykr sfDsMgq dy arQF bfry vI pMQ pUrI qrHF spWsLt hovy-qF afAux vflIaF sMgqF nUM vI koeI BulyKf nf hovy ik pMQ ‘c AunHF df ruWqbf kI hY. jdoN ieh sfry ivsLy spWst hox qF Gto Gt asIN bfhrI hmilaF qoN qF pUrI qrHF bWc hI skdy hF.

an-aiDkfrI pRcfr aqy pRbMD df nqIjf hn mOjUdf mWsly-an-aiDkfrI pRcfrkF ‘qy pRbMDkF kfrx, sB qoN vWD ivigafnk Drm dy DfrnIaF dI mfno aWj pihcfx hI KWqm ho cuWkI hY. koeI gurduafry jfvy BfvyN nf-afpxy afp nMU nfsqk, kimAuinst pRcfrI jfvy qF vI Auh isWK. kys rKWx nUMu iqafr nhIN-Auh vI isWK. pwQrF, kWbrF, mVHIaF qy nwk rgVdf iPry, sLrfb dI boql cWukI vysvf dy koTy bYTf hovy-Auh vI isWK. jy isK hox vfsqy iksy rihxI, cirWqR jF isDFq dI loV hI nhIN qF kI loV peI hY iksy nMU ‘pfhul lY ky isWK aKvfAux dI? jdoN isWK dI prIBfsLf hI ieMnI KWlq-mlq aqy byisr pYr kIqI jf rhI hY qF 1999 dI ivsfKI hovy jF 2099 af jfvy sfnUM bhuqI AumId nhIN rKxI cfhIdI.

jdoN sfzy hI pRcfrk, isWK styjF qoN lgfqfr pRcfr rhy hn ik ‘pfhul (aMimRq) df arMB dWsvyN pfqsLfh ny ivsfKI 1699 nUM kIqf’. jy sWcmuc iehI gl hY qF kihx vflf khygf hI ik iesqoN pihlF ‘nO gurU ivakqIaF qIk isWK vI ibnF kys, ibnF pfhul hI sn qF aj ibnF kys koeI ikvyN koeI isWK nhIN ho skdf? jykr sWcmuc qd qIk, nO gurU ivWakqI ‘qy sfry isWK ibnF pfhul hI sn, qF AunHF df kihxf vI TIk hoxf cfhIdf hY ik pfhul lYxf aj vI sfzI mrjLI qy hI hY. iesy qrHf ieho jhy anykF aqy ax-GoKy gLlq pRcfr pMQ dIaF jVHF kwtx leI kfPI hY. ajyhy glq pRcfr dI Brmfr ‘c ‘isWK’ qy ‘sfDsMgq’ vflIaF iBMn iBMn sLbdfvlIaF ivcoN PLrk imlygf vI ikQoN? jdik sWcfeI ies sfry dy iblkul Ault hY.

gurU-gurU gRMQ sfihb jI aMdr, dsmysL jI df iek vI sLbd mOjUd nhIN aqy ijs gurbfxI df ieWk-ieWk sLbd, ingury nMU pRvfn hI nhIN krdf qF iPr ieh ikvyN sMBv hY ik nO gurU ivWakqIaF qIk sfry isWK vI pfhul ibnF hI sn. blik ivsfKI 1699 qIk qF dWsvyN pfqsLfh dI gurgWdI kfl dy 24 sfl vI ies ivc afAuNdy hn.

sWcfeI ieh hY ik 1469 qoN 1699 qIk ‘crn pfhul’ df nIXm sI ijsdf mWksd jigafsU nUM gurbfxI dy crxF nfl joVxf hI sI. ivsfKI 1699 nUM dsmysL jI ny iesy nMU, KMzy dI pfhul ‘c bdilaf. isWK Drm ‘c pRvysL krvfAux vflI ijLmyvfrI, iek gurU ivakqI qoN bdlky, pfhul pRpq pMj ipafiraF dy rUp ‘c pMQ nUM dy idWqI. ies dy nfl, nvyN bdly hoey ZMg ‘c sfry pMQ nMU; nvNy isirE ‘KMzy dI pfhul’ lYx df hukm hoieaf. mWksd AuhI sI gurbfxI dI isiKaf Aupr clx df pRx aWQvf gurbfxI nUMu gurU Dfrn krnf. iesdf vWzf sbUq ieh vI hY ik dsmysL jI ny, nvyN bdly hoey ZMg anusfr, sB qoN pihlF ‘KMzy dI pfhul’ vfly nIXm df arMB apxy afp qo kIqf. sB qoN pihlf ‘KMzy dI pfhul’ vflf bftf-dsmysL jI ny iekilaF afp hI iqafr kIqf, pihly pMjF nUM CWkfieaf vI iekilaF hI. ikAuNik afp pihlF qoN hI kyvl pfhul pRfpq hI nhIN, gurU pWdvI nUM vI pRfpq sn.

‘isWK’ df mWqlb hI hY ik Auh ingurf nhIN. gurbfxI Ausdf gurU hY. sRI gurU gRMQ sfihb jI df iewk-iewk sLbd ies gl dI pROVqf kr irhf hY ik ingurf isWK nhIN ieQoN qIk ik isWK df ‘mMglfcrn’ vI ‘gurpRsfid’ qoN ibnF smfpq nhIN hMudf qF iPr ibnF gurU gRMQ sfihb jI dI isiKaf qy clx df pRx ley aqy ibnF apxf jIvn gurU dI isiKaf nUM arpx kIqy, koeI isWK ikvyN?

bfxI ivcoN aqy bfhrON anykF sbUq pRfpq hn ik isWK, gurU nfnk pfqsLfh dy smyN qoN hI pUrn kysfDfrI sn. BfeI mrdfnf, alHfXfr KF, BfeI mqI dfs, BfeI mMnsuK, BfeI kilafxf, BfeI dieaflf jI afid sfry kysfDfrI aqy pfhul pRfpq sn, isWK kdy ibnF pfhul nhIN sI. iPr jy aj dy ielYkrtfink jug ‘c vI 98% isWK, ibnF pfhul hI hn qF mMnxf pvygf ik isWK dI pirBfsLf hI sMgqF qIk spWsLt nhIN. jy isWK dI qfrIPL hI spWsLt nhIN qF ‘isWK aqy sfDsMgq’ vflf PLrk ikvyN smJ ‘c af skdf hY. sB qoN pihlF sfnUM isWK dI prIBfsLf bfry spWsLt hoxf hY, qF hI PLrk smJ ‘c af skdf hY ‘isWK’ aqy ‘sfDsMgq’ ivWckfr.

afE! hux ies pfT dy mUlL nMU iek vfrI iPLr duhrf leIey:

(A) ‘isWK’ aqy ‘sfDsMgq’ donfN dy arQ aWz aWz hn.

(a) isWK aKvfAux dy kyvl AuhI hWkdfr hn ijnHF ny ‘KMzy dI pfhul’ lY ky bfkfiedf isWK Drm ‘c pRvysL kIqf hY.

(e) gurUdr qy ‘sfD sMgq’ iek plytPfrm hY ijWQy smucI mfnvqf nUM iml bYT ky gurU dI gl suxn leI KuWlf sWdf huMdf hY. iesy ‘sfD sMgq’ ivcoN hI ‘isWK’ swjxy huMdy hn. ies qrHF sfrI sMgq isWKF dy sWjx leI isiKafrQIaF df iekWT huMdf hY.

(s) ivsfKI 1999 qIk jf kdy vI, sfrI kOm ‘pfhulDfrI’ vflf insLfnf imWQx qoN pihlF gurU kIaF sMgqF ivWckfr ‘isWK’ ‘qy ‘sfDsMgq’ jF ‘isWK’ ‘qy ‘sLrDflU’ vflLIaF pirBfsLfvF nMU do tUk spWsLt krnf jLrUrI sI.

(h) ies sfry qoN ielfvf sLrDflU sMgqF vfsqy mfx siqkfr ‘qy ipafr BrpUr kuJ ivsLysL sLbdfvlI pRgt krn dI loV hY. afiKr pihlF qF iksy aMdr isWKI jIvn leI sLrDf pYdf hoxI hY Ausdy jIvn aMdr isWKI df bIj Putxf hY qF ienHF sLrDflUaF ivcoN hI keIaF ny ‘isWK’ sWjxf hY.

(k) sMgqF dy mnF ivWckfr an-aiDkfrI pRcfr sWdkf bx cuky ‘KMzy dI pfhul’ sMbMDI zWr-sihm aqy sLMikaf dy invfrn vfsqy bfkfiedf muihm dI loV hY. qfik gurU kIaF sMgqF ivWckfr pfhul pRfpqI leI Auqsfh pYdf ho sky. hflq ieh ho jfvy ik koeI vI ‘isWK’ ibnF pfhul afpxI hyTI mhsUs kry aqy ‘pfhul’ lYx ‘c PwKr.

(K) isWK Drm iksy dI ajLfrfdfrI jF jfgIr nhIN, gurU kIaF sMgqF Bfv sfDsMgq ivc puWj cukf koeI vI sLrDflU ibnF ivWqkrf, pMjF ipafiraF qoN pfhul lY ky isWK sWj skdf hY.

(g) ‘pfhul’ sMbMDI PYlfey jf cuWky sLMky, sMgqF dy mnF ‘c Br cuWkf zWr ‘qy ieiqhfs ‘c ies sMbMDIN rWl-gWZ nUM kWZx leI sMgqF ivWcfly asr BrpUr ZMg nfl isWK ivcfrDfrf nUM phMucfx leI, nvInqm tYknflojI ‘qy mIzIey dI vrqoN krnI jLrUrI hY.

(G) sulJy pMQk ivWkiqaF aqy ilKfrIaF rfhIN, gYr isWKF qIk ‘KMzy dI pfhul’ vflI muihm bfry spWsLtqf phuMcfAux dI loV hY. qfik dUijaF nUM vI pqf lg sky ik ‘KMzy dI pfhul’ mnuWK nUMu ‘aMimRq bfxI’ nfl joVky cirqRvfn, AudfrvfdI, propkfrI aqy Auwcy sMskfrF vflf guxvfx bnfAux df ZMg hY. dUijaF qoN inKyVx df nhIN.

(Õ) ‘KMzy dI pfhul’ lYx vflf isWK jykr afp gurbfxI df mfzl bxky, sMsfr ivc AuBry qF iesdf lfB pMQ nMu qF hovygf hI, smuwcy dysL, mfnvqf ‘qy sMsfr nMU vI pujygf.

(c) Aus smyN ‘pfhul sMcfr smfgmF’ df nqIjf ijWQy smucI mfnvqf pfsoNN, isWK Drm leI hmdrdI, ipafr aqy iKWcpfAU hovygf, AuQy nfl hI akfrx pYdf ho jfx vfly ivroD qoN vI bicaf jf skygf.

qF qy hWQly ivsLy anusfr asF ‘isWK aqy sfDsMgq’ dy afpsI Prk nUM BlLI pRkfr smJxf hY. ies nfl ijWQy ‘isWK dI pihcfx’ aqy ‘isWKI jIvn’ vfsqy asF afp vI spWsLt hoxf hY, AuQy ieh vI insLcq krnf hY ik sMgq ivc afAux vfly hr iek gYrisK nMU pUrf siqkfr vI pRfpq huMdf rvy. ieh nf hovy ik ieh dovyN iek dUjy dy ivroDI aqy pMQ ivc do vWKo vWKry iPrky bxky pMQk sMBfl nUM hI dUBr kr dyx. ies qoN ibnF ‘sfrI kOm aimRqDfrI’ vrgIaF glF qF dUr, ijWqnIaF vI ieho ijhIaF ibnF spWsLtqf dy sLqfbdIaF afid vI hoxgIaF, Pyl hI huMdIaF rihxgIaF; blik nuksfn vDyry hovygf aqy ho vI irhf hY. bVy sMjIdf hoky dUraMdysLI nfl hr pKoN ies sWc nMU GoKx dI loV hY.

ienHF sWcfeIaF nUM hor vyrvy nfl smJx vfsqy gurmWq pfT-‘isK Drm aqy ihMdU BfeIcfrf’ ‘pivqR gurduafiraF nMU anHIN sLrDf qoN ikvyN bcfeIey’ ‘isWKI pRcfr dy iqMny ipV KflI-isWKI vWDy Puly qF ikvy? ‘suafs kImqI hn-DMn pdfrQ nhIN’ ‘isWK dI prIBfsLf’ ‘gurduafiraF df mnorQ aqy asIN’ ‘isWK styj df siqkfr’ ‘ivsfKI 1469’ ‘lyKf joKf iqMn sO sflf’ ‘gurbfxI qoN PLfslf’ ‘isWK pRcfrk dI pWdvI aqy siqkfr’ ‘anHIN sLrDf aqy sWcI sLrDf ivc PLrk’ nMbrvfr gurmWq pfT 4,6, 13,23, 24, 28, 41,63,67,77 ,94, 95 afid afp vI pVo aqy sYNtr pfso mMgvf ky pMQk jfgRqI ihWq sMgqF ivc vI vMzo jI.

#48s92.5s06#

Including this Self Learning Gurmat Lesson No 48

‘iswK’ aqy ‘sfD sMgq’

ivWc PLrk?

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.