.

kbIr dI jMjLIr ikvyN tuwtI?

pRo: ieMdr isMG 'Gwgf'

siqgurU sihbfn aqy siqkfrXog gurbfxI rcYqf BgqF ny, mnuwK mfqr ƒ jIvn ZMg isKfAux vfsqy bhuq jugqF vrqIaF. ijwQy AuhnF df jIvn cfnx munfrf sI, AuØWQy iswiKaf AupdyÈ vI lfjuafb sn. AupdyÈ ƒ rOck bxfAux leI kivqf dIaF axigxq vMngIaF gurbfxI ivwc vrqIaF geIaF hn. bhuq sfrIaF iswiKafvF ƒ AudfhrxF dy ky smJfAux dI koiÈÈ kIqI geI hY. keI gwlF afpxy afp qy Zukf ky ilKIaF imldIaF hn. iehnF guMJlF dy Byq smJfAux vfly iswKF dy lgBg sfry Dfrimk adfry rfjnIqI dI dldl ivwc grk ho cuwky hn. gurmq dy mOilk isDfqF ƒ snmuwK rwKky, nf ieiqhfs iliKaf igaf hY, mfhr ivdvfnF dIaF kmytIaF bxfky nf gurbfxI dy arQ kIqy gey hn, ijqnI iksy swjx dI smJ smrwQf sI, Ausy ZMg nfl gurbfxI dy arQ kr idwqy gey. sfry tIkfkfr BfvyN gurbfxI pRqI bhuq siqkfr rwKdy hox, pr iPr BI AuhnF dy kIqy arQF ivwc mfrU hwd qwk mqByd hn, tkrfAu hn. gurbfxI ivclI ‘kyNdrI ivcfrDfrf` qoN bhuqy lyKk axjfx hn. muwZly asUlF ƒ smJfAux vfsqy koeI kyNdrI kmytI afid vI nhIN hY. gurbfxI ivafkrx dy nymF ƒ snmuwK rwK ky, vfDU dIaF sfKIaF ivwc lpytx qoN ibnF, spwÈt ZMg nfl pRo[ sfihb isMG jI ny arQ krky nvIN ÈurUafq kIqI sI. AuhnF vwloN ivKfey gey, ivigafnk qrIikaF ƒ ÈRomxI kmytI vwloN awj qwk mfnqf nhIN idwqI geI. ijwQy AuhnF kMm Cwizaf sI, Aus qoN awgy turn bfry qF ÈRomxI kmytI ny kdI supnf vI nhIN ilaf.

pRo[ sfihb isMG qoN pihlF ijnHF lyKkF ny tIkfkfrI dy Kyqr ivwc klm clfeI sI (jfxy jF axjfxy ivwc) AuhnF ny arQ krn lwigaF, ibnF vjHF ÈbdF nfl sfKIaF joV idwqIaF. jdoN ik sfKIaF df Èbd dI mUl BfvnF nfl dUr df vI vfsqf nhIN hY. Bgq rivdfs jI, nfmdyv jI, kbIr jI dI bfxI aqy jIvn nfl by-isr pYr dIaF bhuq sfKIaF joVIaF jf cuwkIaF hn. ijnHF ivwcoN ‘awj dI iËMdgI` bfry koeI sfrQk syD nhIN imldI. ieh sfKIaF ivigafnk nËrIey nfl vyiKaf vI ‘KrIaF` nhIN AuqrdIaF. bfxI rcYqf mhFpurKF dI vizafeI qF ikqy rhI, sgoN iehnF dI qOhIn krn quwl hn. gurU kIaF sMgqF, pRbMDk qy pRcfrk hn ik aigafnqf kfrn, Dfrmk styjF qy sB kuwJ ‘gurU kf pRÈfd` smJ ky pRvfn krI jf rhy hn. gurbfxI qF mnuwK mfqr ƒ BrpUr igafn bÉÈ rhI hY, aigafnqf ƒ Auzf rhI hY. Purmfn hY:-

dyKO BfeI gHfn kI afeI aFDI..

sBY AuzfnI Brm kI tftI rhY n mfieaf bFDI.. (331)

kbIr jI smJf rhy hn - vyKo BfeI ! afqmk mMzl ivwc igafn dI hnyrI vg peI hY. jdoN TfTF mfrdf igafn df cfnx AuØWmz pvy iPr aigafnqf, vihm Brm aqy hr pRkfr dy bMDn, ‘igafn kI aFDI` awgy, kwKF kfinaF vFg AuØWz jFdy hn.

AuNÖ qF gurbfxI rcYqf mhFpurKF bfry bhuq sfrIaF GtIaf qy aÈrDk kQfvF pRcwlq hn. smyN isr AuhnF bfry vI ivcfr kIqf jfvygf. awj kbIr jI dy iewk Èbd dI ivcfr kIqI jfvygI. awgoN aijhy glq arQF kfrn jo mfrU pRBfv iswK smfj qy pY irhf hY, Auh ibafn qoN bfhr hY. afAu pihlF Èbd aqy arQ pVHIey :-

gMg gusfiein gihr gMBIr.. jMjIr bFiD kir Kry kbIr..

mnu n izgY, qnu kfhy kAu zrfie..

crn kml icqu rihE smfie.. rhfAu..

gMgf kI lhir myrI tUtI jMjIr.. imRgCflf pr bYTy kbIr..

kih kbIr koAU sMg nf sfQ.. jl Ql rfKn hY rGunfQ.. (1162)

ies Èbd dy arQ krn vkq pRo[ sfihb isMG jI iksy mËbUrI kfrn Bfv arQ spwÈt krn qoN KuMJ gey jF iknfrf kr gey. awKrI arQ AuhnF ieAuN kIqy hn :-

‘(hy BfeI!) ijs mnuwK df mn pRBU dy crnF ivwc lIn rhy, Aus df mn (iksy kÈt vyly) zoldf nhIN, Ausdy srIr ƒ (kÈt dy ky) zrfAux qoN koeI lfB nhIN ho skdf. rhfAu.`

(ieh ivroDI lok) mYƒ (kbIr ƒ) jMjIrF nfl bMnH ky zUMGI gMBIr gMgf mfqf ivwc (zobx leI) lY gey, (Bfv Aus gMgf ivwc lY gey ijsƒ ieh ‘mfqf` afKdy hn). Aus mfqf koloN mYƒ jfnoN mrvfx df aprfD krn lwgy.1. (pr zuwbx dy QF) gMgf dIaF lihrF nfl myrI jMjIr tuwt geI. mYN (kbIr) Aus jl AuØWqy ieAuN qrn lwg ipaf ijvyN imRgCflf AuØWqy bYTf hoieaf hF.2. kbIr afKdf hY (hy BfeI! quhfzy imwQy hoey krmkFz jF qIrQ ieÈnfn) koeI BI sMgI nhIN bx skdy. pfxI qy DrqI hr QF, iewk prmfqmf hI rwKx jog hY. gurU gRMQ pMnf-1162, drpx poQI 8-446 gMgf iewk diraf hY afm dirafvF vrgf, ijvyN dy sqluj, ibafs hn. bRfhmxI gRMQF ivwc gMgf diraf ƒ bVf vicwqr aqy kOqkI rUp idwqf hoieaf imldf hY. aKy gosvfmI dI pqnI iehI gMgf sI. aKy iÈv ny gMgf ƒ apxf ‘vIrj` arpx kIqf. Ausny Dfrn nf krky bfhr suwt idwqf. suwty gey vIrj ƒ bRhmf ny gMgf smyq afpxy loty ivwc sMBfl ilaf. bhuq lMmy smyN mgroN BgIrQ dI bynqI pRvfn kridaF gMgf ƒ DrqI pur clI jfx dI afigaf hoeI. DrqI qy Ausƒ sFBx vflf koeI nf inqiraf. iPr iÈv jI ny afpxIaF jtF (isr dy vfl) ivwc Auqrn dI ieËfjq dy idwqI. hMkfrI hoeI gMgf hjfrF sflF qwk iÈv dIaF jtF ivwc AulJI rhI, bfhr afAux df rfh nf lwBy. aMq BgIrQ dI bynqI qy gMgf AuØWpr qrs Kf ky iÈvjI ny afpxy kysF dy jUVy ivwcoN gMgf ƒ bfhr inklx dI ieËfjq dy idwqI. ivcfry BgIrQ ny ies gMgf meIaf ivwc afpxy mry bËurgF dIaF asQIaF (suafh) pfeIaF iPr AuhnF aBfgy jIvF ƒ ‘svrg` ivwc pRvyÈ pRfpq hoieaf. iehI gMgf awgoN Èfqƒ rfjy dI pqnI bxI dwsI geI hY. ijs qoN awgy kOrvF pFzvF df bMs cwilaf. ivafh krvf ky bwcy pYdf krky, iksy kfrn nfrfj ho ky ieh gMgf iPr diraf bx ky vihx lwg peI. bRfhmx jI df lfjuafb cmqkfr hY ik sdIaF qoN iehI bckfnIaF, axhoxIaF mUrKqf BrpUr khfxIaF Drm dy lybl lf ky, jn smUh dy aMdr DwkIaF jf rhIaF hn. iksy ƒ Ëubfn Kohlx dI afigaf nhIN hY. ikMqU pRMqU jF Èwk krn qy vwzI qoN vwzI sËf idwqI jf skdI hY, ‘Drm krqb` jfxky. sfry boly gMgf meIaf kI jY, jY meIaf kI.

ies krmfqI ‘bIbI gMgf` ivwc axigxq lok zuwb ky mr cuwky hn. brsfq dy mOsm ivwc bfkI dirafvF vFg ies ivwc BI KUb hVH afAuNdy hn. byaMq jfnI mflI qbfhI hr sfl huMdI hY. ÈihrF df gMd mMd (mlmUqr) aqy axigxq kfrKfinaF df dUiÈq pfxI, gMgf ivwc izwgdf hY. ijs dI bdOlq ieh pfxI pIx jogf qF ikqy irhf vyKx ƒ idl nhIN krdf. bfkI sfry diraf AuØWcy phfVF ivwc bVy ‘pivwqr` hn.

iesy qrHF gMgf BI irÈI kyÈ dy asQfn qwk ‘pivwqr` (sfÌ) vihMdI hY. agoN ies ivcfrI dI bhuq durgq huMdI hY. keI QfvF qy Bfrq srkfr ny ÈrDflUaF nuM ‘mukqI` idvfAux leI pfxI sfÌ krn dy aiqaMq mihMgy iPltr afid lfey hoey hn. iPr vI ieh lokF dI mYl ‘pfp` DoNdI hoeI ieMnI mYlI ho geI hY ik ivdyÈI ‘sfbxf` (jMqrF) nfl roË ieÈnfn krdI hY, ‘bycfrI gMgf mfqf`.

pRo[ sfihb isMG jI ny ies Èbd dI gihrfeI ivwc jf ky, prK nhIN kIqI. AuhnF dIaF mËbUrIaF koeI BI ho skdIaF hn. jMjIrF ivwc jkiVaf ivakqI jy pfxI ivwc suwt idwqf jfvy, Auh avwÈ hI zuwb mrygf. pfxI BfvyN gMgf, jmnf, godfvrI jF rfvI df hovy, hr QF pfxI dI qfsIr iewko hI hY ‘H2O`. gMgf ivwc aijhI ikhVI prAupkfrI rg PVk peI ik kbIr jI dIaF jMjIrF qoV dyvy. iPr iksy cmqkfr duafrf imRg afsx (imRg dI Kwl) Gwl dyvy. kbIr jI cONkVf mfr ky Aus krfmfqI Kwl Aupr bYT gey. Auh ihrn dI Kwl BI qF koeI byVI jF ikÈqI nhIN sI ik afrfm nfl pfr krvf idMdI. iewk mnuwK df Bfr cuwk ky imRg dI Kwl hrigj pfxI qy nhIN qYr skdI. iPr jo lok kbIr jI ƒ zubo ky mfrn leI hI ilafey sn, AuhnF dubfrf zobx df ikAuN jqn nf kIqf? ‘kI gMgf dy arQ kyvl gMgf diraf hI hn.`

gurU arjn sfihb jI ƒ anyk qsIhy dyx qoN bfad, rfvI diraf ivwc rohiVaf igaf. Auh pfxI ivwc zuwb gey, pfxI ny koeI ilhfË nf kIqI. pfxI afpxy atwl inam muqfibk kMm krdf hY. Aus ƒ vwzy Coty, amIr-grIb, sfD jF cor nfl koeI lYxf dyxf nhIN hY. ijnHF jIvF dy aMdr sfh lYx leI PyPVy lwgy hoey hn, pfxI ivwc zuwbx qy AuhnF dy PyPiVaF ivwc pfxI Br jFdf hY. kudrq vwloN KuÈk QfvF qy rihx vfly jIvF dy srIr ivwc POrI qOr qy pfxI bfhr kwZx df koeI pRbMD nhIN hY. iesy kfrn pRfxI dI mOq huMdI hY. pfxI ivwc rihx vfly jIvF dy srIr ivwc PyPVy nhI, ‘glPVy` lwgy hoey hn. ijnHF rfhI aMdr igaf vfDU pfxI, nflo nfl bfhr inkldf rihMdf hY. loVINdI afksIjn pfxI ivwcoN lY ky vrq leIdI hY. gurU arjn sfihb ƒ pfxI ny nf bKiÈaf, kbIr jI Èfied vwD krfmfqI ÈkqIaF vfly sn? dsmy pfiqÈfh jI df sfrf pirvfr aqy iswK, iewk brsfqI nfly awgy bybws ho gey. srsf ndI iknfry awgoN pfxI dI mfr, ipwCy duÈmx dI mfr[[[[. iewk Cotf ijMnf nflf dsvyN nfnk jI qoN kfbU nf afieaf? ies qoN mgroN vI jMgF XuwDF ivwc iswK lVdy rhy. jdoN diraf pfr krn df sbwb bxdf qF bhuq sfry (jo qYrn dy mfhr nhIN sn) zuwb ky mr jFdy. awj qwk pfxI dI qfsIr nhIN bdlI, bdlx dI sMBfvnf vI koeI nhIN hY. pfxI ƒ afpxIaF loVF leI vrqx dI jFc iswKx qoN ibnF iesny sMvfrnf kuwJ nhIN, ivgfV bhuq dyvygf.

afAu hux asl muwdy vwl prqIey! Auh ikhVI jMjIr sI jo kbIr jI ny qoV idwqI? Auh ikhVIaF byVIaF sn jo kbIr jI ƒ jkVn leI vrqIaF geIaf? Auh ikhVI gMgf sI ijs ivwc kbIr jI ƒ zoibaf jf irhf sI? [[[[ hjfrF sfl qoN bRfhmx ny ies BfrqI BUKMz ivwc hor koeI suqMqr ivcfrDfrf pnpx nhIN idwqI. jdoN iksy ny bRfhmxI soc ƒ vMgfrn vflI Ërf ku sur AuØWcI kIqI qF ‘pMizq jI` df pfrf swqvyN afkfÈ qwk jf puwijaf. afpxI mfx ipRiqÈTf BMg huMdI nËrIN afeI. pUjx jog AuØWcf mrfqbf imwtI ivwc ruldf idsdf. KIrF, kVHfh, igrIaF bdfm hwQF ivcoN Kuwsdy idwsdy. ivhly rih ky pfly hoey srIr KyqF ivwc imhnq krdy, imwtI nfl imwtI huMdy idsy. pUjf df aimxvf Dfn alop huMdf njrIN afieaf. ‘ÈrDfvfn` syvkF dIaF bhu-bytIaF nfl mnmohk nËfry AuØWzdy idsy[[[. ÈFqI dy puMj bRhm irKI, DrqI AuØWqy rwb jI df sfkfr rUp pMizq jI dy koml hoTF ivwcoN agnI dy BFbV inklx lwgyy. ‘Drm dI mirafdf` ƒ vMgfrn vfly ƒ hfQIaF awgy sutvfieaf igaf, awgF ivwc sfiVaf igaf, pfxI ivwc zoibaf igaf, kMnF ivwc iswkf Zfl ky pfieaf igaf, awKF dy zyly kwZ idwqy gey, hwQ pYr kwtxy qF mfmUlI krm sI. jdoN jI cfhy isr klm kIqf jf skdf sI. sxy bwcy kohlU pIVy jf skdy sn. ‘hm Èfp dy kr Bsm kr dygyN` aYvyN kihx mfqr nhIN sI. ies df arQ Bfv sI ik Dfrmk pujfrI iksy ivakqI ivruwD jo bcn mUMhoN kwZdf sI smyN df hfkm (rfjf) Ausƒ pUrf krdf sI. asl ivwc Èrfp nfl AuNv iksy df vfl vI ivMgf nhIN hoieaf krdf. jdoN ‘Drm muKI` kih dyvy - ‘mYN iesy Bsm kr dUMgf` sbMiDq aiDkfrI df ieh ‘Dfrmk PrË` sI ik Aus ivakqI ƒ swc muwc hI awg ivwc sfV ky Bsm (suafh) kr dyvy. jdoN pujfrI iksy Kfs kfrn syvk qy KuÈI pRgt krdf sI qF ieqnf kihxf hI kfÌI sI. ‘icrMjIv rho, qumHy aMn DMn kI kBI kmI nf afey, iXh myrf vrdfn hY.` kyvl QoQy vrdfnF nfl kdI BVoly nhIN Brdy, iesdf iswDf mqlb sI amky bMdy ƒ rfjf sfrI Aumr gujfrn jogf Dn dyvy qy rfjf dy idMdf sI, iehI sI vrdfn.

bRfhmx, vyd aqy pwQr dy ‘BgvfnF` ivruwD BfvyN bhuq pihlF mhfqmf buwD jI ny ‘bgfvq` kIqI sI. bRfhmxI luwt ƒ krfrI swt mfrI geI sI. pr ieh qF bIqy Xuwg dIaF gwlF ho inwbVIaF sn. buwD mwq hfr cuwikaf sI bRfhmx df iÈkMjf iPr Ausy qrHF mnuwK mfqr qy kwisaf jf cuwikaf sI. nyVly ieiqhfsk smyN ivwc pihly inrBY XoDy Bgq nfmdyv jI ny ‘bgfvq` df JMzf cuikaf. nfmdyv jI dI nvyklI soc, smyN qoN bhuq awgy sI. bVf ivroD hoieaf, pr AuhnF dI ilKq (bfxI) afpxf rMg ivKf rhI sI. iensfnIaq dy pihrydfr rivdfs jI kbIr jI[[[ iesy soc ƒ lY ky awgy vDx lwgy. gurU nfnk sfihb jI ny sfiraF ƒ iewko mMc prdfn krky, ies mwDm sur ƒ bulMdIaF qy phuMcf idwqf.

gMgf jl dIaF lihrF nfl nf kdI hQkVIaF byVIaF tuwtIaF hn. nf hI awgoN kdI tuwtxgIaF. jo lok ies qrHF socdy hn AuhnF dI akl qy qrs hI kIqf jf skdf hY. asl ivwc Auqr pRdyÈ (XU[pI[) bRfhmxI siBaqf dy pRPuwlq hox df ieh bhuq hI suKfvF ielfkf sI. nf bhuqI srdI nf grmI, kpVy pfE jF nf pfE, koeI Prk nhIN pYNdf. ijMny bRfhmxI avqfr hoey dwsIdy hn, sfry hI XU[pI[ ivwc pRgty hn. dirafvF dy ivckfr - gMgf, jmunf, suhfvxf mOsm, Kfx pIx leI ieQy sB kuwJ iml jFdf sI. iesy ivÈfl AupjfAU ielfky ƒ ‘gMgf dI GftI` jF ‘gAU GftI` vI afiKaf jFdf irhf. sdIaF pihlF jo afrIan hmlfvr kbIly Bfrq ivwc sB qoN iËafdf ikqy itky qF iehI suhfvxI gAU GftI jF gMgf GftI sI. iesy GftI dy Auprly phfVF ivwc iehnF afrIafnF dy lVfky jrnYl pnfh lYNdy sn qy afAux vfly smyN leI jMg dI iqafrI krdy sn. ijnHF ƒ awj dyvqy ikhf jf irhf hY ieh asl ivwc POjI jrnYl, Dfrmk muKI jF ielfikaF dy cODrI hI sn. bhuqf pOrfxk sfihq iesy sQfn qy iliKaf igaf. mMƒ isimRqI vI ieDr hI iksy QF ilKI geI. purfqn simaF ivwc afpxy afp ƒ surwiKaq rwKx dI iehI iewk cMgI QF sI. pIx leI sfÌ pfxI, loV muqfbk Kfxf. do ndIaF (gMgf-jmunf) ‘KfeI` df kMm krn. ipwCy AuØWqr vwl phfVF dI aijwq kMD. sfhmxy kyvl iewko bfhI bfkI rih geI. afAux vfly duÈmx ƒ iewk bfhI qoN rok lYxf, koeI muÈkl nhIN sI. ieQoN hI afpxy ivroDIaF ƒ dbfAux vfsqy muihMmF cVHdIaF sn. ieQy hI gulfmF ƒ kuclx vfly Purmfn jfrI huMdy sn. iesy hI sUby ivwc bRfhmxI ivwidaf df kyNdr ‘kfÈI` bxfeI geI. qfkq aqy akl dy Ëor ieQoN dy mUl invfsIaF ƒ bVI byrihmI nfl kucilaf jFdf irhf.

hËfr bMdÈF dy bfvjUd kbIr jI ny AuØWc ivwidaf pVHI. sfry bRfhmxI gRMQF df zUMGf aiDaYn kIqf. pujfrIaF dIaF cflfkIaF ƒ cMgI qrHF smiJaf. iehnF vwloN kIqI jf rhI luwt aqy iensfnIaq pRqI byrihmI vflf vqIrf priKaf. vydF ÈfsqrF ivwc ilKI qbfhkun ivcfrDfrf ƒ smJ ky zMky dI cot nfl aYlfn kr idwqf-

kbIr bfmnu gurU hY jgq kf Bgqn kf gur nfih..

ariJ AuriJ kY pic mUaf cfrAu bydhu mfih. (237)

pUrI cqurfeI aqy qfkq dy blbUqy, bRfhmx BfrqI lokF df jnm qoN hI gurU sI. koeI iewk vI ivakqI ienkfr krn dI ihMmq nhIN kr skdf sI. kbIr jI ny dlyrI nfl aYlfn kr idwqf ik ies dys (AuhnF purfqn simaF ivwc hflI dyÈ BgqI df koeI sMklp nhIN sI. ieh BfrqI BUKMz sYNkVy dyÈF df jmGwtf ijhf sI, iesy leI Èbd ‘jgq, dunIaF, sMsfr` vriqaf hY) dy bfkI lokF df gurU BfvyN bRfhmx hovy pr myrf (kbIr) gurU nhIN hY. ieh qF Kud hI vydF dI glq iswiKaf df iÈkfr ho cuwikaf hY. cfry vydF dy krmkFz, blI, hom, Xwg afid ivwc AulJ igaf hY. mnuwKqf leI qF ies ny kuwJ vI nhIN kIqf. hor vyKo -

kbIr mfie muMzAu iqh gurU kI jf qy Brmu n jfie..

afp zuby chu byd mih, cyly dIey bhfie.. (1370)

aYsy pfKMzI igafn hIxy JUTy gurU aKvfx vfly dI mF df isr muMn dyxf cfhIdf hY, jo Kud qF glq ivcfrDfrf ivwc zuwibaf hI sI, sgoN ipC lwg cyly vI vydF dI glq iswiKaf ivwc zob idwqy. kbIr jI qF sgoN spwÈt afK rhy hn, ik mYƒ quhfzy gRMQF ivcly AupdyÈ dI loV nhIN hY. sgoN qusIN ihMdU qy muslmfn myry qoN KrI pqy dI gwl suxo qy jIvn suDfro. vfk hn:-

khq kbIr rfm gun gfvAu.. ihMdU qurk doAu smJfvAu.. (429)

khq kbIr Bly asvfrf.. byd kqyb qy rhih inrfrf.. (329)

mhfn krFqI kfrI sUrmy kbIr jI jdoN bRfhmx dI jVH, vyd ƒ hI mfnqf nhIN dydyN qF Auh pujfrI bRfhmx ƒ afpxf gurU ikAuN svIkfr krngy? sgoN kbIr jI qF Tok vjf ky afK rhy hn:-

hmrf Jgrf rhf n koAU.. pMizq mulF Cfzy doAu..

pMizq mulF jo ilK dIaf.. Cfiz cly hm kCU n lIaf.. (1158)

kbIr jI ny sfry JgVy mukf ky sfP kih idwqf ik asIN bRfhmx jF muwlF dI koeI iswiKaf pRvfn nhIN krnI. jo kuwJ iehnF ny smfj ƒ luwtx vfsqy ‘Drm poQIaF` ivwc ilK Diraf hY, mYN Auh sB nkfr idwqf hY. myrf afpxf ijAux ZMg hY, mYƒ hor iksy dI gulfmI svIkfr nhIN hY.

bRfhmx vwloN ‘Drm dI Cqr Cfieaf ivwc` sdIaF qoN mnuwKqf qy jo akih Ëulm kIqy gey kbIr jI ny AuhnF ƒ bVI bybfkI nfl nMgy kIqf hY. KUn pIxIaF rsmF ƒ pUrI qrHF rwd kr idwqf hY. Purmfn hn:-

kbIr zUbf Qf pY AubirAu ‘gun kI lihr` Jbik..

jb dyiKE byVf jrjrf qb Auqir pirE hAu Prik.. (1368)

sfry Bgq sfihbfn ƒ (aCUq hox krky) bRfhmxI gRMQF ivwc nPrq BrI ingfh nfl vyiKaf jFdf sI. ijQy brfbr df siqkfr hI nf hovy, Aus nfloN qoV ivCoVf hI ibhqr hY. ies leI kbIr jI ny sfP kih idwqf - ‘ieh bRfhmxI ivcfr rUpI byVf bhuq dyr qwk cwl cuwikaf hY. ies vkq ieh zuwbx nyVy hI hY. mYN ies zuwb rhy byVy ivwc ikAuN svfr rhF? iesy leI mYN bfhr ClFg lgf idwqI.`

kbIr jI ny aYvyN ros prgt nhIN kIqf Tos dlIlF qy sbUq pyÈ kIqy hn. hy pMizq jI suxo iDafn nfl! asIN imhnq mËdUrI krky, hwk hlfl dI rotI KfeIey qF nIc qy ÈUdr grdfny jf rhy hF. pr qusIN hrfm dIaF Kf ky, jfq pfqI vMzIaF pf ky, kdI hQIN imhnq nf krky, pyt pUrqI krn vfly cMgy qy AuØWcy ikvyN bx bYTy? qusIN lok qF ‘Drm asQfnF ivwc Drm pusqkF ivwcoN Drm mMqr pVHky, mnuwKF ƒ afiraF nfl cIr ky doPfV kr idMdy ho. iPr vI afpxy afp ƒ AuØWcy ruqby vfly, munI dyvqy aKvf rhy ho.` cMgy bxn leI cMgy kMm krny ËrUrI hn. Purmfn hn:-

‘pMzIaf kvn kumiq qum lfgy.. bUzhugy prvfr skl isAu rfmu nf jphu aBfgy..`

byd purfn pVHy kf ikaf gunu Kr cMdn js Bfrf..

rfm nfm kI giq nhI jfnI kYsy Auqris pfrf..

jIa bDhu su Drmu kir Qfphu aDrmu khhu kq BfeI..

afps kAu muinvr kir Qfphu kf kAu khhu ksfeI. (1102)

kbIr jI pukfr pukfr ky kih rhy hn iehnF bRfhmxI gRMQF ny Bfrq vfsI sfry iensfnF dy pYrIN byVIaF, hwQF ƒ hwQkVIaF pf ky, pUrI qrHF gulfmI ivwc jkV idwqf hY. nfmdyv jI qoN lY ky dsm pfiqÈfh hËUr qwk, ies mfnisk gulfmI dy sMgl qoVn vfsqy bhuq jqn kIqy gey. ieMny jMg rfjsI gulfmI ƒ Éqm krn leI nhIN lVy gey ijMny Dfrmk gulfmI Éqm krn vfsqy lVy gey hn. pr ieh gulfmI ajy vI iksy nf iksy rUp ivwc ijAuN dI iqAuN brkrfr hY. hor iksy sbUq dI loV nhIN hY, kbIr jI qoN hI puwCIey:-

byd kI puqRI isimRiq BfeI.. sFkl jyvrI lY hY afeI.

ktI n ktY qUit nh jfeI.. sf sfpin hoie jg kAu KfeI..

hm dyKq ijin sBu jgu lUitaf.. khu kbIr mY rfm kih CUitaf.. (329)

ieh bRfhmxI ivcfrDfrf dI amr vyl ieMnI Kqrnfk hY ik gurbfxI vrgI lfsfnI ivcfrDfrf snmuwK hox dy bfvjUd iswK pMQ pUrI qrHF ies dI jkV pkV ivwc Pisaf hoieaf hY. bhuq ivksq XUrpIn mulkF ivwc rihx vfly iswK vI ies bRfhmxI krmkFz ivwc pUrI qrHF AulJy hoey vyKy jf skdy hn. pMjfb dy ijs ielfky ivwcoN koeI ivakqI prvfs krky bdyÈ igaf hY, hor vjn qF BfvyN jhfj ivwc lwd ky nhIN iljf sikaf, pr zyrydfrI sfDvfd nfl ËrUr lY ky igaf hY. XUrpIn mulkF ivwc rih rhy iswKF qoN AumId sI ik pMjfb ƒ bOiDk agvfeI dyxgy. sgoN Aultf cwkr ieh cwl igaf hY ik bdyÈf ivcly bhu-igxqI iswK, bOiDk pKoN pMjfb nfloN bhuq pCV gey hn. Kflsy dy inafrypx dIaF zIgF mfrn vfly gurbfxI dI ivcfrDfrf ƒ ipwT dy ky, dsm gRMQ dy pujfrI bx gey hn. aKOqI dmdmI tksfl (mihqy cOk vfly) afpxy axBol bwicaF qoN hvn krfAuNdy rhy hn. iehnF dy ‘bRhm igafnIaF` vwloN ilKIaF pusqkF iswKF ƒ Kfry smuMdr ivwc zobx leI kfÌI hn. pMjfb ivwc gwzIaF duVfeI GuMm rhy, axigxq ‘bRhm igafnI` tksfl df JUT nMgf krn leI swc nf bol sky. koeI iewk ‘bRhmigafnI` hI ieMnI dlyrI krky afK idMdf ik ‘BfeI jrnYl isMG ÈhId ho cuwikaf hY. qusIN kuPr nf qolo, jF dwso iks BUaf dI kuwCV ivwc bYTf hY?`

kfPI smF pihlF muslmfnF ivwc afeI igrfvt ƒ vyKidaF iekbfl ny iewk hAukf Biraf sI. ijs dyÈ ivwc muslmfn dfKl hoey AuQy hI afpxI hkUmq kfiem kr leI. hr hIlf vrq ky sfry lokF ƒ jF qy muslmfn bxf ilaf jF kql kr idwqf igaf. bs iewk ihMdosqfn hI aijhf dyÈ hY, ijwQy af ky muslmfn mfq Kf gey. BfvyN pfiksqfn qy bMglf dyÈ ivwc krIb qIh kroV muslmfn ihMdUaF qoN bxy hoey hI rih rhy hn. Bfrq ivwc vI pMdrf kroV muslmfn mOjUd hn. kdI vI afpxy leI vwKrf dyÈ lYx dI mMg AuTf skdy hn. pr iekbfl ƒ duwK ies gwl df hY ik smuwcf Bfrq ieslfm dy JMzy hyT ikAuN nf af sikaf? ieslfmk byVy ƒ grk krn vflI dldl bVI iBafnk hY. ijhVf iewk vfrI ‘kMvl dy sohxy Pul` pRfpq krn vfsqy dldl ivwc dfKl ho igaf Auh iPr kdI vfps prq ky nhIN afieaf. Auh dldl hY ‘gMgf dI GftI bRfhmxI siBaqf` iÈar hY:-

Xyh dIny hjfjI kf bybfk byVf,

n jyhUM myN atkf nf syhUM myN Tihrf.

kIey pfr ijsny Qy sfqoN smuMdr,

voh ‘zUbf dhfny myN gMgf ky afkr`. (iekbfl)

iewQy buwD mwq dm qoV igaf, iewQy jYn Drm aMqm sfhF qy hY. iewQy kbIr pMQIey, nfmdyv pMQIey afpxI ivlwKxqf guaf cuwky hn. ieQy iswK vI ingilaf hI igaf smJoN. iewk vfrI gFDI ny (aKOqI rfÈtr ipqf) zf[ aMbydkr ƒ klfbfËI ivKfAuNidaf ikhf sI - ‘hm ihMdU log aCUqoN ky sfQ bRfbrI vflf ivvhfr kryNgy. dyÈ kI afËfdI ky bfad, afpky BfeIAuN ko koeI iÈkvf nhIN rhygf.` qF zf[ aMbydkr ny krfrI cot kridaF moVvF hwlf boilaf - ‘gFDI jI! mYN afpkI ËubfnI khI hUeI bfq pr XkIn nhIN kr skqf. ijn qQfkiQq, Dfrmk grMQoN myN hm ÈUdroN ky lIey, kql kr dyny vfly AupdyÈ ilKy hoN? Aun sB kI eyk eyk pRqI ly kr bVI BIV ky sfhmxy cFdnI cONk idwlI myN, apny hfQoN sy afg lgf kr jlf dyN. mYN smJ lUMgf ik afp vfkeI iensfnIaq ky pKÈ myN hY. gFDI iclfieaf - aYsy nhIN ho skqf`

so kbIr jI ny byVIaF qoVIaF sn Auh sn bRfhmxI ivcfrDfrf dIaF byVIaF hQkVIaF. AuhnF ny hr iewk rsmo irvfË, ƒ krmkFz ƒ pUrI qrHF rwd kr idwqf, jo mnuwK ƒ iksy dUjy df gulfm bxfAuNdf hovy. qF iPr gMgf GftI ivwc pRvfn cVHI bRfhmxI ivcfrDfrf rUpI sMgl rwsy (bMDn) kbIr jI ny qoV idwqy. iehnF vYidk aqy mƒ isimRqI ivwc jo Drm lybl lf ky mfrU afdyÈ qy luwt ky Kfx vfly hukm ilKy hoey hn AuhI hn mnuwKqf dy gl pey bMDn ijnHF ƒ kbIr jI ny qoV idwqf hY, sfƒ pUrI qrHF mukq mfrg qy cwlx df rfh pwDrf kIqf hY. agly pMny qy bydF dI aslIaq ibafn krdy kuwJ prmfx ilKy jf rhy hn, qF ik iksy ƒ
BulyKf nf rhy ieh bydF qy avqfrF bfry gurbfxI df kI Purmfn hY:-

sfsq isimRq byd cfir muKfgr ibcry.. qpy qpIsr jogIaf qIriQ gvn kry..

Ktu krmf qy duguxy pUjf krqf nfie..

rMgu n lgo pfrbRhm qf srpr nrky pfie.. (71)

bhu sfsqR bhu isimRqI pyKy srb ZMZoil..

pUjis nfhI hir hry nfnk nfm amol.. (265)

asmyD jgny.. qulf purK dfny.. pRfg iesnfny..

qAu n pUjih hir kIriq nfmf..

gieaf ipMz Brqf.. bnfris ais bsqf..

muiK byd cqur pVqf.. sgl Drm aiCqf.. (873)

cfir byd ijhv Bny.. ds ast Kts sRvn suny.

nhIN quil goibMd nfm DUny (229)

mihmf n jfinih byd.. bRhmy nhIN jfnY Byd..

avqfr nf jfnih aMqu.. pRmysuru pfrbRhm byaMqu.. (894)

puMn pfpu sBu byid idRVfieaf, gurmuiK aMimRqu pIjY hy. (1050)

sfsqR byd puMn pfp bIcfr.. nrik surig iPir iPir aAuqfr.. (385)

ds aT lIKy hovih pfis.. cfry byd muKfgr pfiT..

ibnu bUJy sB KVIais bMiD.. (1169)

kQf khfxI bydI afxI pfp puMn bIcfr..

dydy lYxf lY lY dyxf nrik surig avqfr. (1243)

vYidk ivcfrDfrf jF bRfhmxI Brmjfl ƒ gurbfxI pUrI qrHF rwd krdI hoeI mnuwK mfqr ƒ suqMqrqf prdfn krdI hY. ieh byVIaF qy hQkVIaF ivwc jkV ky iekwly kbIr jI ƒ hI ‘gMgf dI lihr` (ihMdU swiBaqf) ivwc nhIN grk kIqf igaf. sgoN vwzy vwzy Drm, ÈkqIÈflI rfjy, sohxy smfj, ies ‘gMgf dI dldl` ivwc grk ho gey hn. iesy qrHF inafrf Kflsf pMQ, bRfhmxI Kwz ivwc awj vI zuwibaf kl vI zuwibaf. hY koeI aijhf isafxf mlfh, jo zuwbdy zoldy pMQk byVy ƒ cwpU lf ky iknfry lf dyvy? nhIN qF sfzf byVf grikaf hI smJo.

byVf bMiD n sikE bMDn kI vylf..

Bir srvru jb AuClY qb qrxu duhylf.. (794)




.