.

hymkuMt sbMDI

igafnI Bfg isMG aMbflf

ab mYN afpnI kQf bKfno.

qp sfDq ijh ibD moih afno. [[[[[

hym kuMt prbq hY jhF.

spq isRMg sobq hY qhF. [[[[[

dsm grMQ ivcly bicqR nftk dy CyvyN aiDafie ivclI AupRokq kvI rcnf nUM keI ajfx ÈrDflUaF ny dÈmyÈ bfxI smJ ky inÈcy kr ilaf ik gurU klgIDr jI ny ipCly jnm duÈt dmn rUp ivwc hymkuMt prbq Auqy qp kIqf sI.

qdy hI keI ajfx ÈrDflU hymkuMt nUM gurU jI df qp asQfn imwQ ky vyKo-vyKI vzIaF-vzIaF KyclF aqy Érc kr ky Xfqrf krdy [[[[ cVfvy cfVHdy [[[[ keI pRkfr dIaF suKnf suKdy hn.

AupRokq mnOq anusfr hI XfqrUaF ihq keI shUlqI skImF bxIaF aqy hor vI bx rhIaF hn ijnHF Auqy lwKF-kroVF qk Érc ho cukf, qy ajy vI ho irhf hY.

dUjy pfsy, iswK pMQ dy anykF mMny-pRmMny ivdvfn dsm gRMQ ivclI rcnf rUpI vsqU pCfnx vfly Aukq Xfqrf nUM iek mhfn Buwl aqy inrol mnmq smJdy hn, ijvyN ik sR[ ÈmÈyr isMG jI aÈok, sR[ rqn isMG jI jwgI, zf[ krqfr isMG jI bfVI, sRImfn Bf[sf[Bf[ ardmn isMG jI bfgVIaf afidkF ny afpxIaF ilKqF rfhIN vI drsfieaf hY.

avwÈ mMnxf pvygf ik hymkuMt nUM gurU sfihb df qp asQfn mMnx vfly guriswKF nUM BulyKf pYx df kfrx Auqy drsfeI ‘ab mY apnI kQf bKfno` vflI rcnf hY, jo mhFkfl aqy kflkf (mhFkflI) dy arfDk iek sfkq kvI vloN rcI hoeI rcnf hY, ijsdI Koj kIiqaF gurU dÈmyÈ jI dy joqI joiq smfAux blik bfbf bMdf isMG (gurbKÈ isMG) jI dI Èfhdq qoN vI ipCoN dI rcnf iswD huMdI hY.

Auqy drsfey mhFkfl dy AupfÈk kvI dI afpxI rcI rcnf nUM gurU klgIDr jI vloN AucrI drsfAux qoN mnorQ ieh sI ik iswK pMQ nUM ieh inÈcf ho jfvy ik dsm pfqÈfh ipCly jnm ivwc vI mhFkfl aqy kfilkf dy arfDk sn.

AupRokq cflfk kvI vloN clI geI zUMGI cfl hor vI keI gRMQfkfr afpo-afpxy gRMQF nUM pRmfxIk drsfAux leI pRMprf qoN hI cldy afey hn, Bfv afpo-afpxIaF pusqkF nUM mhfn ivakqIaF vloN dwsdy afey hn, ijvyN ik

rfmfiex –

iXh rfmfiex iqRkflg irÈI bflmIk jI ny Bgvfn rfm jI ky avqfr Dfrn sy BI ds hËfr brs pihly BivÈ bfxI ky rUp myN Aucfrn kI QI. XhI amr kQf (rfmfiex) amrkuMz asQfn pr iÈvjI mhfrfj ny pfrbqI ko sRvn krfeI. XhI rfmfiex spqirÈI ny nYimKfr qIrQ pr keI hËfr irÈIEN ko boD krfeI.

gruV purfx –

iXh ‘gurV purfx` ivÈnUM jI ny afpxy vfhn gruV pRqI boD krfieaf.

BivKXq –

iXh mhf-pfvn ‘BivKXq purfx` bRhmf jI ny purfx nfrd ko inscY krfieaf.

jnm sfKI –

ijvyN ibDIcMd ihMdflIey ny afpxy vloN jnm-sfKI ivwc anykF mn-mrËI dIaF JUTIaF-swcIaF sfKIaF ilK ky pRmfxIk drsfAux ihq BUimkf ivwc ieh ilK idwqf ik ieh sfKIaF BfeI bfly ny gurU aMgd dyv jI nUM suxfeIaF qy pYVy moKy ny ilKIaF.

kQf pUrnmfÈI –

ijvyN ipMz blksr, qihsIl ckvfl, iËlf ijhlm dy vsnIk sMq pUrn isMG ny kQf pUrnmfÈI (kpol klpnf) rc ky iliKaf sI ik dÈmyÈ jI ny iek rfq ivwc iek sO XfrF Èyr mfry [[[[ aMnHf KUh sujfKf hoieaf [[[[ ieiqafidk qoly hoey kuÌr nUM BfeI dieaf isMG aqy BfeI mnI isMG vloN drsfieaf XQf dieaf isMG ko isK Qf mnI isMG buDvfn. (kQf pUrnmfÈI CMdobMdI)

not - pfTkF nUM ieh vI pqf hovy ik iesy sMq pUrn isMG ny sMn 1909 nUM ipMz murId, iËlHf ijhlm ivwc sjy Éflsf dIvfn smyN afpxI rcI kQf pUrnmfÈI bfbq Buwl mMnidaF hoieaF kUk-kUk ky ikhf sI ik swjxoN, mYN JUT iliKaf[[[[ mYN kuÌr qoilaf [[[[ mYnUM bKiÈaf jfvy.

koeI puCy ik sMq pUrn isMG vloN Buwl mMnx df sbUq kI hY qy AuQoN dy hI vsnIk kYptn imhr isMG jI jo dIvfn ivwc mOjUd sn aqy hux ies vyly aMbflf CfAuxI ivwc rihMdy aqy pMjfbI gurduafry dy pRDfn hn, nfl hI kQf kIrqn dy rsIey aqy ivdvfn hn, AunHF qoN puiCaf jf skdf hY.

tIkf jpu jI –

ijvyN iksy cflfk tIkfkfr ny afpxy vloN kIqy jpu jI dy tIky nUM BfeI mnI isMG jI vloN drsfieaf sI aqy ieh vI iliKaf sI ik ieh pAuVI ieqnI vfrI [[[[ vwl mUMh krky piVHaF axigxq Dn pRfpq hovygf [[[[ ieh pAuVI ieqnI vfrI [[[[ vwl mUMh krky pVHn nfl duÈmx mr jfvygf, ieiqafidk.

ijvyN rqnmflf, nsIhq nfmf, pYNqIs awKrI, pRfx sMglI, ijq dr lK muhMmdf afidk rcn vfilaF ny gurU nfnk dyv jI dIaF rcnfvF drsfeIaF hn. ijvyN pYNqIs awKrI dI aMqkf ivwc durgf mMqR nfl rlfie iliKaf mhlf 10 afidk.

iswtf ieh ik AupRokq ilKfrIaF vFgUM Auqy ilKy mhFkfl dy arfDk kvI ny vI ‘ab mY apnI kQf bKfno` vflI afpxI rcnf nUM gurU klgIDr jI vloN ilKI hoeI iswD krn dI zUMGI cfl clI hY, jo Aukf hI inrmUl aqy kory df korf JUT hY.

Èok, ik AupRokq ihmfly ijwzy vzy JUT nUM anjfx ÈrDflU qF ikqy rhy, cMgIaF-cMgIaF sUJvfn ivakqIaF ny vI swc smJ ky hymkuMt nUM dÈmyÈ jI df qp asQfn inÈcy kr ilaf ijs dy keI iek kfrxF ivcoN iek ieh vI Tos kfrx hY ik sUrj pRkfÈ dy krqf mhF-kvI BfeI sMqoK isMG jI vrgy mhfn ivakqI ny vI duÈt dmn df ipCokV (aKOqI duÈt dmn aqy aKOqI hI ipCokV) drsfAux ihq kivqf dy lor aMdr AuWcIaF-AuWcIaF AuzfrIaF lf ky AupRokq ihmflX ijwzy kory JUT nUM sgoN hor vI cfr cMn lf idwqy, ijs sbMDI sUrj pRkfÈ rfs 11 aMsU 50 qoN 52 qk idwqy gey lMmy-cOVy ivsQfr ivcoN kyvl sMKypkI cUkF hI hyT drsfeIaF jFdIaF hn, XQf -

siqjug ivc dyviqaF dI shfieqf leI afid-ÈkqI (durgf BvfnI) 90 pdm dYq mfrx AupRMq Qwk ky hymkuMtI phfVF ivwc luwk geI, XQf-

sMKXf nO ky aMk pr KoVÈ ÈUn lgfie.

90000000000000000

ieqy dYq dyvI hwqy ignyiriKn smudfie.

(sUrj pRkfÈ, rfs 11, aMsU 50, aMk 13)

byl aqy subyl nfm dy do dYXwq afpxI sYnf lY ky durgf nUM ZUMzx lgy [[[[ hymkuMt Auqy bYTy iek bRfhmx qpsvI qoN luwkI hoeI dyvI sbMDI puwC kIqI [[[[ qpsvI ny dYNqF nUM JfV pfeI [[[[ dYNq qpsvI nUM mfrn dOVy [[[[ qpsvI ny afpxf Èyr dI KlH vflf afsx JfiVaf ijs ivcoN iek vzy qyj vflf mnuwK pYdf ho ky Aukq dYNqF nfl ikqny hI vrHy juwD krdf irhf, dYNq mfry gey [[[[ phfVF ivwc luwkI hoeI afid ÈkqI (durgf) vI af geI. Aus isMG crmkfsuq Bfv Èyr dI cmVIEN jMmx vfly mnuwK Auqy pRsMn ho ky bolI ik qUM myrI shfieqf kIqI hY [[[[ hux mYN qyrI shfiek rvHFgI [[[[ qUM myrf mfq-lok ivwc avfhn krIN, mYN pRgt ho ky qyrI rwiCaf krFgI, XQf –

kIns bhu shfieqf myrI, hwq kY dYq BIm smudfie.

eyk byr qum muih bulfvhu, qb afvhugI mYN hrkfie.

(sUrj pRkfÈ, rfs 11, aMsU 51, aMk 3)

iPr bolI ik awj qoN qyrf nfm duÈt dmn hoieaf. muV kihx lwgI ik qUM Èyr dI Kwl ivcoN jMimaf hY, ies leI qyry pMQ df nF vI Éflsf hovygf.

sdky jfeIey, ies nvIN ivafkrxk sUJ AuqoN jo ‘Kwl` (cmVI) aqy ‘Éflsf` Èbd nUM ieko rUp ivwc hI ilK rhI hY. ijvyN vwCy nUM gAU cwtdI hY iqvyN duÈt dmn nUM durgf dyvI cwtx lg peI. [[[[

aMq duÈt dmn nUM qpwisaf krn aqy icrMjIvqf df vr dy ky durgf lop ho geI. (sUrj pRkfÈ, rfs, aMsU 51, aMk 9)

hux gurU jI nUM mhFkfl aqy kfilkf df arfDk mMnx vfly hymkuMtI ÈrDflU vIr ibrQf hT Cwz ky inrpwK Bfvnf nfl AupRokq hvfilaF nUM vIcfr ky pihlF ieh dwsx ik durgf ny 90 pdm dYNq afqmk ÈkqI nfl mfry jF ÈrIrk bl nfl ?

jy afqmk ÈkqI nfl mMnIey qF durgf df Qwk ky (jfn bcfAux ihq) phfVF ivwc luwkxf kory df korf JUT iswD hovygf aqy ÈrIrk bl nfl 90 pdm dYNqF df mfrxf qF hymkuMt dy pRbMDk XfqrUaF smyq afp hI nhIN mMnx lwgy, ijs qoN spÈt hoieaf ik ‘mhFkfl kfilkf arfDI` afidk rcnf kyvl mhFkfl (sfkq mqIaF df mMinaf iek ieÈt dyvqf) dy arfDk sfkq mqIey iek kvI dI guriswKF nUM DoKf dyx ihq inrI-purI kpol klpnf hY. jo suwqy hI ieh inÈcf krfAuNdI hY ik nf koeI dyvI 90 pdm dYq mfr ky phfVF ivwc luwkI qy nf hI hymkuMt Auqy ikqy duÈt dmn ny Èyr dI KlVI ivcoN jnm lY ky qpisaf sfDI.

not - keI ivdvfnF ny mhFkfl df arQ dIrG kfl (bhuq smF) aqy kflF df kfl qQf kfilkf df arQ eIÈvrI sMGfr ÈkqI vI kIqy hn, pRMqU avwDfibRqI (asQfn Byd) anusfr pRkrxk rUp ivwc ieQy sfkqF df mMinaf mhFkfl iek dyvqf hY, ijs df srUp dsm gRMQ ivwc pfKXfn cirqR arQfq iqRXf cirqRF dy pihly aiDafey dy

17vyN aMk ivwc hyT ilKy anusfr hY, XQf -

muMz kI mfl, idsfn ko aMbr,

bfm krXo gl mY ais Bfro.

locn lfl krfl idpY doAU,

Bfl ibrfjq hY ainXfro.

CUty hYN bfl, mhF ibkrfl,

ibsfl lsY rd pMiq AujXfro.

Cfzq juafl, ley kr bXfl,

su kfl sdf pRiqpfl iqhfro.

Bfv - gl ivwc KoprIaF dI mflf, srIroN ngn, gly ivwc vËnI qlvfr Kwby pfsy kIqI hoeIL dovyN awKF iBafnk lflI nfl ilÈkdy mwQy qy nokdfr BvHF cVHIaF hoeIaF, isr dy KulHy iBafnk vfl, vzy-vzy icitaF dMdF dIaF pflF, srp dI ihldI jIB vFgU mUMh ivcoN juaflf (awg) Cwzdf hY. aYsf kfl aQvf mhFkfl quhfzI sdf pRiqpflxf krdf hY.

isrÌ ieQy hI nhIN, AupRokq mhFkfl df srUp sfkq kvIaF ny hor vI keI QfeIN icqiraf hY ijs sbMDI ivsQfr BY kfrx kyvl bicqR nftk dy pihly aiDafie ivcoN kuJ sMKypkI tUkF hI hyT idwqIaF hn, XQf -

krM bfm cfipXM ikRpfxM krflM.

mhF qyj qyjM ibrfjY rsflM.

mhF dfVH dfVM su soBM apfrM.

ijnY crbIXM jIv jwgXM hËfrM. (aMk 18)

cmwkXM ikRpfxM aBUqM BieafxM.

DunM nyvrfXM GurM GuMGrfXM. (aMk 31)

cqurbFh cfrM, injUtM suDfrM.

gdf, pfs sohM jmM mfn mohM. (aMk 32)

isrM syq CwqrM, su suBM ibrfjY.

lKY CYl Cfieaf kry qyj lfjY.

ibsflfl nYnM mhfrfj sohM.

iZgM aMspflM hsY kot kRohM. (aMk 35)

mdrf kr mwq BwBkM.

bn mY mno bfG bcf bwbkM. (aMk 53)

Bfv - mhFkfl jI dy Kwby hwQ ivwc DnuK aqy vwzI ikRpfn ltkdI hY. lMmIaF-lMmIaF dfVHF ijnHF nfl hËfrF jIv cwb jFdf hY. pYrF ivwc nyvr (JfjrF) qy GuMGrUaF dI Cxkfr, cfr bfhF, isr qy jUVf, hwQF ivwc gdHf (mugdr) aqy pfs (PfhI) hY. vwzIaF-vwzIaF lfl awKF sUrj dIaF ikrnF nUM vI lwijq krdIaF hn. Èrfb pI ky msqI ivwc ieMj BwBkdy hn ijvyN jMgl ivwc Èyr df bwcf buwkdf hY.

AujYn ivwc Auqy dwsy srUp vflf mhFkfl df srUp akfl purK lKfiek nhIN ho skdf qy nF hI lwCxF ibRqI duafrf aQvf hor iksy aMqrIv arQ df afsrf lY ky iesdf arQ akfl purKI vYrft srUp kIqf jf skdf hY ikAuNik Auqy ilKy anusfr kvI klpq mhFkfl dy cfr hwQF ivwc DnK, qlvfr, gdf qy PfhI hY, isr Auqy jUVf, lMmIaF-lMmIaF dfVHf aqy vwzIaF-vwzIaF lfl awKF hn. Èrfb pI ky Èyr dy bwcy vFgUM BwBkdf hY.

dUjy pfsy dÈmyÈ jI df akfl purK (mhFkfl) pMcm pfqÈfh vloN shsikRqI slokF aMdr 57vyN slok ivwc hyT ilKy anusfr hY, XQf -

n sMKM, n ckRM, n gdf, n isafmM..

ascrj rUpM rhMq jnmM..

nyq nyq kQMiq bydf..

AUc mUc apfr goibMdf..

hor vyKo dsm ipqf jI dI afpxI hI bfxI jfpu ivcoN, XQf -

kflhIn, klf sMjugiq akfl purK, adys.

Drm, Dfm su Brm rihq aBUq, alwK aBys.

aMg rfg n rMg jf kih, jfiq pfq n nfm.

grb gMjn, duÈt BMjn, mukiq dfiek kfm. (aMk 84)

akfl, idafl, alK, aByK.

anfm, akfm, agfh, aZfh. [[[[[

nf rfgy, nf rMgy, n rUpy nf ryKy.

akrmM, aBrmM, agMjy, alyKy. (aMk 195)

hor vyKo sRI muKvfk pfqÈfhI 10 cOpeI

kfl rihq, ankfl srUpf.

alK purKu aibgq aivDUqf.

jfiq pfiq ijh ichn n brnf.

aibgwq dyv aCY an Brmf.

AupRokq mhFkfl df srUp ibnF sMdyh inÈcf krfAuNdf hY ik ies kfl aQvf mhFkfl df arQ akfl purK nhIN ho skdf qy nf hI iesdf koeI hor arQ inrMkfr afidk ho skdf hY.

duÈt dmn

afE, hux hymkuMt Auqy qp asQfn vfly duÈt dmn dy KlVI vfly afsx ivcoN pYdf hox sbMDI ivcfr krIey. purfxk gpOiVaF rfhIN iswD huMdf hY ik iek irg irwC qoN bxI suMdr iesqRI Auqy mohq ho ky ieMdr dyvqf df vIrj Aus iesqRI dy bflF (vflF) ivwc igiraf, ijs qoN bMdr dI Èkl vflf ‘bflI` jMimaf, AupRMq Ausy iesqRI nUM vyK ky kfm vws hoey sUrj df bIrj AusdI gRIv (grdn) Auqy izwgf qF sugRIv df jnm hoieaf.

prfÈr irÈI df bIrj mwCI dy Audr (pyt) ivwc igaf qF Ausdy AudroN mCodrI inkl peI. rMBf apwscrf nUM qwk ky kplmunI df pfq hoieaf ibMdU (bIrj) izwgf qF rMBf dI kuKoN Aus vyly iek swsI (cMn vrgI) kMinaf jMm peI, ijsdf ivsQfr iesy dsm gRMQ ivcly iqRXf cirqRF dy 108vyN cirqR ivwc hY, ieiqafidk.

not - koeI jfxy bIrjpfq hox dI bImfrI AupRokq mhfn ivakqIaF Auqy hI rIJI hoeI sI. ‘KYr vfh vfh`.

gurbfxI qoN ivdwq huMdf hY ik –

‘‘jYsy mfq ipqf ibnu bflu n hoeI..`` (goNz kbIr jI)

ijs nfl AupRokq imiQhfsk ZkONsly BfvyN myl nhIN KFdy pr iPr vI ibMdU (vIrj) sprÈ hox krky kuJ nf kuJ nyV-qyV rKdy hn, pRMqU sUrj pRkfÈ ivwc ilKy anusfr hymkuMt Auqy bYTy iek bRfhmx qpsvI dy afsx ivcoN dusLt dmn df jMm pYxf kyvl asMBv hI nhIN blik AupRokq purfxk ZkONsilaF nUM vI mfq pf dyx vflf iek ajIb ZkONslf hY.

Blf, jy koeI sUJvfn jigafsU sfzy koloN ieh puwC kry ik ipCly jnm ivwc qp krn vflf qusfzf duÈt dmn hymkuMt Auqy afAux qoN pihlF Auh ikQoN df vsnIk qy iks rUp ivwc sI qF Aus nUM ieho Auqr dyvFgy ik iek qpsvI bRfhmx ny afpxf Èyr dI KlVI vflf afsx JfV ky Aus ivcoN iek joDf kwiZaf sI ijsdf nfm dyvI BgvqI ny pRsMn ho ky duÈt dmn riKaf sI.

jy AupRokq jigafsU ies aKOqI duÈt dmn dI Auqy drsfeI hfso- hIxI AuqpwqI sux ky ieh kih dyvy ik Aukq bRfhmx df afsx iksy mdfrI df QYlf sI ijs nUM JfVidaF hoieaF Aus ivcoN bwcy jmUry vFgUM koeI duÈt dmn inkl afieaf sI qF Ausdf Auqr sfzy kol ibnF cup sfDn dy hor kI ho skdf hY.

hF, ieh ËrUr ho skdf hY ik Buwl mMnx aqy lwijq hox dI QfvyN Aultf ieh kih dyeIey ik qUM sfnUM itckr kIqI hY, hflFik ies nUM itckr kihxf AuqlI Buwl qoN vI iek hor vzyrI Buwl hY ikAuNik ieh itckr nhIN blik sfnUM hymkuMtI phfVF dIaF TokrF Kfx vflI inrol mnmq nUM qfVnf dy rUp aMdr anuBv krfAux vflf iek inwgr Aupkfr hY.

iek hor duÈt dmn

hymkuMtI ÈrDflUaF ivcoN keI swjx ieh kihMdy hn ik rfjf soZI rfie dy poqry, ipRQI rfie dy puwqr, rfjf vCl rfie (afpxy afp nUM duÈt dmn aKfAux vflf vwzf sUrmf) ny iek jogI dy pRBfv hyT rfj-sfj Cwz ky hymkuMt Auqy qpisaf sfDI sI.

AuWqr

pihlF qF sUrj pRkfÈ aqy AupRokq hvfly df afpo ivwc idn-rfq ijwzf ivroDfBfv hY, dUjf kfl BMg (smyN dy Ault) doÈ kfrx ieh hvflf sUrj pRkfÈ qoN vI hfso-hIxf hY ikAuNik rfjf soZI rfie lvI kul dy rfjy kfl rfie df puwqr duafpr jug dy aMq ivwc hoieaf hY, pRMqU kvI klpq duÈt dmn hymkuMt Auqy sUrj pRkfÈ ivwc ilKy anusfr sqXug qoN qpisaf krdf irhf hY.

qh hm aiDk qpisaf sfDI

hux bicqR nftk ivclI ‘qh hm aiDk qpisaf sfDI` vflI quwk nUM lvo ijs quwk df afsrf lY ky sUrj pRkfÈ dy krqf ny duÈt dmn dI qpisaf (aKOqI duÈt dmn qy aKOqI hI qpisaf) sfDn dy ivsQfrk puwl bwDy hn. Aus ivsQfr ivcoN kyvl sMkocvyN ieÈfry, XQf -

duÈt dmn ny BgOqI dyvI qoN icrMjIvqf df vr lYx AupRMq AusdI afigaf pflx ihq hyT ilKy rUp ivwc qwp arMiBaf.

isr qy jtF, srIroN ngn, awKF bMd, inrfhfrI aqy monDfrI rUp ivwc iek pYr dy Bfr KVo ky, dovyN bfhvF Aupr kr ky, inrjIv aqy jlhIn bn ivwc asMKF vrHy ieho ijhI kiTn qpisaf kIqI ik srIr suwk ky hwzIaF hI hwzIaF rih geIaF.

(sUrj pRkfÈ rfs 11, aMsU 52)

inrxf

asMKF vrHy qwp krn vflI AuqlI ilKq pVH ky sfDfrx qoN sfDfrx sUJ vfly blik purfx pMQIey vI ascrj hoxgy ik asMKF virHaF ivwc qF anykF vfrI prlY aqy keI vfrIN mhf-pRlY vI afAuNdI hY, ijs kfrx hymkuMt prbq afidk sfrI dI sfrI rcnf df hI nfs ho ky kyvl jl hI jl df vI aBfv ho ky -

‘‘arbd nrbd DuMDUkfrf.. Drix n ggnf, hukmu apfrf..`` (mfrU solhy m: 1, 1035)

vflf Auh idRÈ ho jFdf hY ijs df koeI Durf hI nhIN bMinHaf jf skdf, qF iPr rwb jfxy asMKF vrHy qpisaf sfDx vflf (kvI klpq) duÈt dmn ikQy KVo ky qp krdf irhf hY.

iswtf ieh ik nf koeI duÈt dmn hoieaf qy nf hI iksy nUM BgAuqI dI afigaf pflx ihq hymkuMt Auqy asMKF vrHy KVo ky srIr nUM kÈt dyx vflf qp kIqf. iek hor gwl not krn vflI ieh vI hY ik afid kfl qoN lY ky vrqmfn smyN qk sMsfr mMzl ivwc afAux vfly jpI, qpI afidkF dy afm qOr aqy jgq pRiswD ivakqIaF dy nfm ivÈyÈ krky ihMdUaF dy anykF grMQF ivwc inrUpx hn, ijvyN ik -

24 avqfr, 16 dyvIaF (ijnHF nUM KoVsf mfqRI vI kihMdy hn), 9 munI, 7 irÈI, 9 nfQ, 84 iswD aqy 6 icrMjIvI, jqI afidk. (icrMjIvI - kfk BsuMB, lomÈ irÈI (ijsnUM amr irÈI vI kihMdy hn), mfrkMzyX, nfrd, gorK aqy ivBIKx. jqI - dwqfpryX, BIÈm, gorK, hnUmfn, lwCmx aqy BYro.)

Auqly kQn qoN Bfv ieh ik bicqR nftk aqy sUrj pRkfÈ ivwc ilKy anusfr asMKF vrHy jIAUx vfly iksy duÈt dmn ny hymkuMt Auqy mhFkfl aqy kfilkf nUM arfiDaf huMdf qF Auqy ilKy 6 icrMjIvIaF vFgUM sqvF icrMjIvI, blik asMKF vrHy jIAUx vflf, ÈRomxI sqvF icrMjIvI duÈt dmn vI iksy nf iksy grMQ ivwc ËrUr iliKaf hoieaf hoxf sI. jF 6 jqIaF vFg sqvF jqI sgoN sqvF mhf jqI duÈt dmn df nfm vI iksy nf iksy pusqk ivwc avwÈ huMdf, nhIN qy afm jpIaF-qpIaF sdrÈ hI ikqy nf ikqy ËrUr hoxf sI, pRMqU supny mfqR vI nhIN.

afrMB kfl dy ilKfrI ny nf shI, duafpur jug ivwc 18 purfxF dy ricqf dwsy jFdy vyd-ivafs ny vI iksy purfx ivwc koeI duÈt dmn nhIN drsfieaf. iPr rwb jfxy, bicqR nftk dy ilKfrI mhFkfl dy AupfÈk sfkq kvI aqy sUrj pRkfÈ dy krqf ny ikQoN afkfÈ-bfxI sux ky AupRokq ‘aKOqI duÈt dmn` sbMDI imiQafvfd nfl anykF pqry kfly kIqy hn.

jy kdy hymkuMt dy ÈrDflU vIrF vFgUM bicqR nftk aqy sUrj pRkfÈ ivcly imiQafvfd nUM QoVHy icr vfsqy swc hI mMn ilaf jfvy ik guru klgIDr jI ny Auqy ilKy anusfr dyvI (durgf) dI afigaf pflx ihq ipCly jnm hymkuMt Auqy vwzI BfrI kTn qpisaf sfDx df hT kIqf sI qF sgoN gurU jI Auqy gurU afdrÈ ivruwD Aultf mnmq df doÈ arpx hovygf (jo iqMno kfl asMBv hY), kfrx ieh ik gurU Gr ivwc ieho ijhy hT jog afidk kTn sfDnf df muwl kwcI-kOzI vI nhIN, blik inrol mnmq hY, ijvyN ik -

hir ibn avr ikRaf ibrQy..

jp qp sMjm krm kmfxy ieih ErY mUsy.. gAuVI m: 5

hor

aMnu n Kfieaf sfdu gvfieaf.. [[[[[

bsqR n pihrY.. aihinis khrY..

moin ivgUqf.. ikAu jfgY gur ibnu sUqf..

(afsf kI vfr, slok m: 1, 467)

mnhiT iknY n pfieE sB Qky krm kmfie..

mthiT ByK kir Brmdy duKu pfieaf dUjY Bfie..

(vzhMs kI vfr, m: 4, slok m: 3, 593)

punf

Audmu kir lfgy bhu BfqI ibcrih,

aink sfsqR bhu KtUaf..

Bsm lgfie qIrQ bhu Brmqy,

sUKm dyh bMDih bhu jtUaf..

ibnu hir Bjn sgl duK pfvq,

ijAu pRym bZfie sUq ky htUaf..

pUjf ckR krq som pfkf

aink BFiq Qftih kir QtUaf..

(svXy sRI muKvfk m: 5, 1389)

iek hor gwl ieh ik BfeI lihxf jI gurU Èrx afAux qoN pihlF virHaF bwDI vYÈno dyvI afidk dyvI-duafiraF `qy puwj ky joqF jgfAuNdy rhy pr koeI guriswK AunHF dI rIsy dyvI drÈnF nUM nhIN igaf ikAuNik Auh krqfrpur ivwc gurU nfnk dr Auqy afAux qoN pihlF, sUhy kpVy, gl ivwc mOlIaF dy awty, hwQF ivwc CYxy lY ky durgf dIaF BytF (gIq) gfAuNdy hoey guru afdrÈ ivruwD vYÈno dyvI afidk duafiraF qy joqF jgfAux vfly dyvI pUjk sn.

hF, jdoN gurU aMgd dyv rUp ivwc afey qF KzUr sfihb afidk pivwqr gurDfmF dy drÈn krny hr guriswK afpxy DMn-Bfg smJx lwgf. gurU amrdfs sfihb 19-20 sfl gMgf puwj ky ieÈnfn krdy rhy, ijnHF dI rIs kr ky koeI vI isdkvfn iswK ies Bfvnf nfl gMgf Xfqrf nhIN krdf ik gurU amrdfs jI gMgf-mfeI dy drÈn krdy sn, ies leI asIN BI ËrUr gMgf ieÈnfn krIey. kfrx ieh, ik gurU aMgd dyv jI dI Èrx lYx qoN pihlF Auh iqlk jMjU afidk vYÈnv rUp ivwc iek krm-kFzI gMgf XfqrU sn, pr gurgwdI Auqy suÈoiBq hox AupRMq hr guriswK goieMdvfl afidk gurDfmF dI crx DUV mwQy lfAuxI afpxf suBfg smJx lg ipaf.

Auqly hvfilaF df iswtf ieh ik iesy jnm ivwc huMidaF hI gurU aMgd dyv aqy gurU amrdfs jI dI rIsy asIN vYÈno dyvI aqy gMgf mfeI dI Xfqrf mnmwq smJdy hF, qF dsm ipqf dy ipCly jnm duÈt dmn (aqy Auh vI aKOqI duÈt dmn) dy qp asQfn hymkuMt dI Xfqrf krnI ikQoN qk buwDmqf hY.

bhuqIaF lMmIaF-cOVIaF ivcfrF Cwz ky Gto-Gwt ieqnf hI soc ilaf jfvy ik bicqR nftk aqy sUrj pRkfÈ ivwc ilKy anusfr dsm ipqf ny ipCly jnm swc-muwc hI Èyr dI Kwl ivcoN pYdf ho ky (jo afkfÈ dy PulF vFgUM qRvY kfl asMBv qoN vI asMBv hY) axigxq dYNq mfrn AupRMq BgOqI (durgf) dI afigaf pflx ihq hymkuMt Auqy asMKF vrHy BuwiKaF-qwisaF rih ky qpisaf kIqI huMdI qF ieho ijhy AuGy aqy injI asQfn dI Xfqrf ihq dÈmyÈ jI afp nf jFdy? ËrUr jFdy. aqy sB qoN pihlF jFdy, blik iswK sMgqF nUM nfl lY ky iek nhIN keI vfrI jFdy. pRMqU afp jI ny sfrI dI sfrI afXU ivwc iek vfrI vI jfx df Audm nhIN kIqf qy nf hI dsm ipqf dy joqI joiq smfAux qoN ipCoN anykF inktvrqI gurcrnF dy BOiraF (ijvyN ik akflI PUlf isMG vrgy mrjIvVy afidkF) ivcoN iksy iek iswK ny vI hymkuMt nUM gurU jI df qp asQfn mMn ky Xfqrf kIqI.

hr koeI jfxdf hY ik mhfrfjf rxjIq isMG jI nUM ijQy-ijQy vI ieiqhfsk gurDfmF dI so pYNdI sI, AuQy hI puwj ky Auh kyvl drÈn hI nhIN krdy sn, sgoN anigxq mfieaf Érc ky inÈfn kfiem krnoN vI ksr nhIN Cwzdy sn. kI AunHF nUM vI iksy guriswK ny hymkuMt dI sUh nf idwqI ?

mwkdI gwl ieh ik duÈt dmn dI hoNd aqy hymkuMt Auqy qp sfDnf afidk iksy pKoN vI iswD nhIN ho skdy. ies leI ajfx ÈrDflU swjxF vloN hymkuMt nUM gurU jI df qp asQfn smJ ky Xfqrf ihq vhIrF pfAuxIaF afidk sfry df sfrf AuWdm inÈPl aqy ibrQf hT blik inrol mnmwq hY.

qp sfDq pRB moih bulfieE

hux pfTkF dI igafq ihq AupRokq isrlyK vflI rcnf sbMDI bicqR nftk ivcoN sMKypk aqy sUrj pRkfÈ, rfs 11, aMsU 53 ivwc idwqy ivsQfrk BMzfr ivcoN ivsQfr BY kfrx kyvl vMngI mfqr tUkF, XQf -

mYN (duÈt dmn) ipCly jnm hymkuMt Auqy vwzI BfrI kTn qpisaf kr irhf sF [[[[ akfl purK ny syvkF rfhIN pflkI ivmfn Byj ky mYnUM afpxy kol (irhfieÈI itkfxy Auqy) bulfieaf, mYnUM JwlI ivwc ibTf ky vzy ipafr nfl myrf mwQf cuMimaf - mYnUM ikhf ik qUM ËrUr br ËrUr mfq-lok ivwc jf ky myrf nfm jpf [[[[ mYN (akfl purK) isRÈtI rcn smyN sB qoN pihlF duKdfeI duÈt dYNq bxfey, XQf -

jb pihly hm isRÈt bxfeI.

dXq rcy duÈt duKdfeI.

pr AunHF (dYNqF) myrf nfm nf jpfieaf sgoN `qy Buj bl bOry ho gey,

(bicqR nftk aiDafie 9, aMk 9)

mYN guwsy ivwc af ky Auh dYNq CyqI hI Kqm krn AupRMq dyvqy Qfpy, XQf -

qy moih qmk qnk mo Qfpy, iqnkI TAur dyvqf Qfpy.

qy BI bl pUjf AurJfie, afpn hI pRmyÈr khfey.

(b[n[ aiDafie 6, aMk 7)

iPr aÈt sfKI, iswD, irKI, dwq, mnuwK, gorK afidk Byjy pRMqU myrf nfm iksy ny BI nf jipaf-jpfieaf [[[[

pun hir rfmfnMd ko krF, Bys bYrfgI ko ijn Drf.

kMTI kMT kfT kI zfrI, pRq kI ikRaf n ikCU bIcfrI.

(b[n[aiD[9, aMk 25)

mhFdIn qb pRB Auprjf, arD dys ko kIno rfjf.

sB qy apnf nfm jpfieAu, siqnfm kFhUM n idRVfieAu.

(b[n[aiD[9, aMk 27)

qp sfDq pRB moih bulfieE, iem kihky ieh lok pTfieE.

(b[n[aiD[9, aMk 28)

inrxf

AuqlI ilKq qoN spÈt hoieaf ik syvkF rfhIN ivmfn (hvfeI jhfË) Byj ky duÈt dmn nUM afpxy kol (irhfieÈI itkfxy Auqy) bulfAux vflf akfl purK srb ivafpI nhIN, blik eIsfeIaF aqy muslmfnF dI mnOq anusfr sqvyN aqy cOQy afsmfn Auqy rihx vfly rwb vFgU iksy inÈicq asQfn Auqy rihMdf hY, ijQy Ausny duÈt dmn nUM afpxy itkfxy Auqy bulfieaf, Bfv Auh srb-dysI nhIN blik iek dysI hY.

not - kI jfxIey ? ijvyN dsm gRMQ aqy sUrj pRkfÈ dy ÈrDflU vIr ny kvIaF vloN dwsy gey mnoklpq duÈt dmn df qp asQfn lwB ky hymkuMtI Xfqrf arMBI hoeI hY, iksy idn koeI pRymI ieh nfarf vI lf dyvy ik mYnUM Auh asQfn vI lwB ipaf hY ijQy akfl purK ny duÈt dmn nUM hvfeI jhfË rfhIN bulf ky ikhf sI ik qUM ËrUr br ËrUr mfq lok ivwc jf ky myrf nfm jpf.

dUjy pfsy klgIDr pfqÈfh ‘jfp sfihb` afidk bfxIaF ivwc afpxy akfl purK nUM bfr-bfr adys (a-dys) dys-rihq aqy aTfmy (aTfmy) asQfn rihq afidk pukfrdy hn ijsdf mqlb ieh ik akfl purK srb ivafpI hox krky iksy inÈcq asQfn Auqy rihx vflf iek dysI nhIN Bfv Auh Ëfhr ËhUr aqy hfËr hËUr hY.

kI koeI sUJvfn guriswK AupRokq inrsMsy krn vflI dÈmyÈ rcnf dI hoNd ivwc dsm grMQ aqy sUrj pRkfÈ ivclI Auqy ilKI BulyKy hI BulyKy pfAux vflI kvIaF dI kpol klpnf nUM dÈmyÈ ikRq mMn skdf hY ? hrigË nhIN.

dUjf ieh ik akfl purK ny duÈt dmn nUM JolI ivwc ibTf ky mwQf cuMimaf aqy mfq lok ivwc jf ky nfm jpfAux dI qfkId kIqI ijs qoN suqy hI iswD hoieaf ik mwQy cuMmx vflf aqy afpxf nfm jpfAux leI qrly lYx vflf (kvI vloN klipq kIqf) koeI hor hI srIrDfrI akfl purK hY, jo JolI ivwc ibTfAuNdf aqy mwQf cuMmdf nfly gwlF vI krdf hY, pRMqU dsm pfqÈfh afpxy akfl purK nUM anMgI (an-aMgI) aMg rihq aqy akfey (a-kfey) kfieaf (srIr) rihq dwsdy hn, ijvyN ik jfpu sfihb ivwc vI drsfieaf hY,XQf -

ckR, ichn ar brn, jfiq ar pfq nihn ijh..

rUp, rMg ar ryK, ByK, koAu kih n skq ikh..

qfqprj ieh ik AupRokq pRqwK rUpI pRmfxF dI hoNd ivwc ‘ab mY apnI kQf bKfno` vflI kvI dI mnoklipq rcnf dÈmyÈ ikRq kdficq nhIN ho skdI.

qIjf, ies rcnf ivwc ivafkrxk BuwlF hox krky vI aBuwl guru vloN AucrI iswD nhIN huMdI, ijvyN ik ‘jb pihly hm isRÈt bxfeI` vflI quwk qoN akfl purK Auqm purK pRqIq huMdf hY pRMqU ‘pRB ko pRBU n iknhU jfnf` aqy ‘qb sfKI pRB aÈt bnfey` afidk quwkF ivwc akfl purK ‘aMnX purK` drsfieaf hY, ieiqafidk BuwlF akfl purK jF dsm ipqf vloN supny ivwc vI nhIN ho skdIaF ijs qoN ieh rcnf inrol kvI df hI imiQafvfd iswD huMdf hY.

cqur kvI ny BfvyN ikqny hI vwl-Pyr pf ky ‘mhFkfl kfilkf afrfDI` vflI rcnf dsm ipqf vloN rcI geI iswD krn df ibrQf jqn kIqf hY pr ‘‘AuGir gieaf jYsy Kotf ZbUaf`` gurUvfk anusfr afpxy afp hI JUT inKr-inKr ky sfhmxy af irhf hY.

cOQf, ies rcnf ivwc kfl BMg (ieiqhfsk pwK dy Ault) doÈ vI afAuNdf hY jo iek vwzI BfrI Buwl hY, ijvyN ik rfmfnMd nUM sMsfr ivwc Byjxf pihlF dwisaf hY aqy mhFdIn (muhMmd sfihb) nUM ipCy iliKaf hY pr muhMmd sfihb rfmfnMd qoN lgpg 800 sfl pihlF hoey hn aqy rfmfnMd jI ipCoN.

kI hËrq muhMmd sfihb aqy rfmfnMd jI nUM sMsfr ivwc Byjx vfly akfl purK nUM ieqnf cyqf vI nf irhf ik mYN rfmfnMd nUM pihlF Byijaf hY jF muhMmd sfihb nUM ? ijs qoN afpxy afp hI iswD hoieaf ik ieh kpol klpnf kyvl kvI dI hY.

kyvl ieQy hI nhIN, ies kvI ny afpxIaF ikRqIaF ivwc hor vI keI QfeIN ieiqhfsk pwK ivruwD byQvIaF mfrIaF hn ijvyN ik qRyqf jug ivwc ho guËry rfm cMdr jI dy pVdfdf rfjy rg dI vizafeI kridaF hoieaF kljug ivwc hoey gorK nfQ aqy rfmfnMd jI dy pRmfx idwqy hn, XQf -

sRI rGurfj rfj jg kInf. [[[[[ (rGurfj aMk 135)

sMinafsn dwq rUp kr jfinAu,

jogn gur gorK kr mfinAu.

rfmfnMd bYrfgn jfnf,

mhFdIn qurkn pihcfnf. (aMk 140)

sqjug ivwc suafs bIrj dYNq vloN mhFkfl nfl juwD kridaF afpxy mUMh dI hvfV nfl ÈyK, swXd, mugl, pTfx pYdf krny iliKaf hY, vyKo mhFkfl df 405vF cirqR aMk 198 aqy 199 ieiqafidk.

pMjvF, Auqy kQn kIqy anusfr ies rcnf ivwc ijQy ivafkrxk aqy kfl BMg doÈ hn, AuQy (kvI klpq) iek hor vwzf ‘imiQafvfdk` doÈ vI hY, ies leI ies rcnf nUM dÈmyÈ ikRq kihxf anuicq hI nhIN, sgoN inrol buwDUpxf hY.

AupRokq Buwl dy pRBfv hyT hI anykF ÈrDflU ies rcnf ivwc afey ‘akfl purK bfc ies kIt pRiq` aqy ‘mY apnf suq qoih invfjf` qQf ‘kibXobfc - TfZ BieE mYN jor kr` afidk kvIaF vloN qoly hoey kuÌr nUM dsm igrf smJ ky gurpurbF smyN jnm vyly pVHdy hoey Puwly nhIN smfAuNdy.

ipCy dws afey hF ik AupRokq rcnf iek mhFkfl aqy kflI dyvI dy AupfÈk sfkq kvI df kutl nIqI dy pRBfv hyT mnoklipq inrol imiQafvfd hY ijsnUM dÈmyÈ ikRq ies leI drsfieaf igaf ik iswK pMQ ieh inÈcf kr lvy ik dsm ipqf ipCly jnm duÈt dmn rUp ivwc vI mhFkfl aqy kfilkf dy afrfDk sn.

ieh vI dws afey hF ik mhFkvI BfeI sMqoK isMG jI ny jfxy jF ibnF jfxy ieh rcnf dsm igrf smJ ky sUrj pRkfÈ aMdr iek rOck ZMg aqy mnorMjk kivqf dI lpyt ivwc ies inrol imiQafvfd nUM XQfrQqf df rUp dyx ivwc afpxy vloN koeI ksr nhIN CwzI qy nfl hI iswK pMQ dy iek mMny-pRmMny Auc kotI dy ivdvfn scKMz vfsI pMzq qfrf isMG jI nroqm ijhI mhfn ivakqI ny vI DoKf Kf ky mhfBfrq dy afid purb iDafie 119vyN ivcly 47 qoN 50 qk 4 slokF df afsrf lY ky spq isRMg aqy hymkuMt qQf ‘pMzUrfj ijh jog kmfvf` afidk quwkF dy afDfr Auqy afpxy vloN gurU jI dy qp-asQfn df glq PYslf dy idwqf, hflFik AupRokq 4 slokF ivwc hymkuMt aqy gMD mfdm afidk asQfnF Auqy ivcrnf aqy invfs krn df vrnx rfjf pMzU sbMDI hY, dsm gurU jI df iehnF slokF ivwc rMck mfqR vI iËkr nhIN.

koeI Èwk nhIN ik siqkfrjog pMzq qfrf isMG jI iswK pMQ ivwc Auc kotI dy ivdvfn sn aqy AunHF ny iswK pMQ nUM bhuq kuJ dyx idwqI hY ijvyN ik ‘gurU gRMQ koÈ` aqy ‘gurmiq inrxY sfgr` qQf ‘Bgq bfxI stIk` afidk grMQ idwqy hn, pr keI QfeIN AunHF lfprvfhI qoN vI bhuq kMm ilaf hY jo ivsQfr BY kfrx kyvl Bgq bfxI nUM hI ilaf jfvy qF iek-iek Èbd dy do-do, iqMn-iqMn blik keI QfeIN cfr-cfr arQ vI kIqy hn, ijnHF dI vyKo-vyKI sMq Bgvfn isMG jI ny vI afpxI bfl boDnI Bgq bfxI stIk ivwc iek qoN bhuqy arQ idwqy hn aqy hor vI keI tIkfkfrF ny ieh rIs kIqI hY, jo ik iek qoN bhuqy arQ krny anuicq hn.

iqlMg rfg ivcly nfmdyv jI dy ‘hly XfrF hly XfrF` vfly Èbd dI AuQfnkf ivwc nfmdyv jI sbMDI duafrkf dy rsqy ivwc Qwk ky GoVI dI lflsf krnI, ijs bdly mugl ny swjr sUeI vCyrI cukOx leI ivgfry pkV lYxf afidk ilK ky sfry hI tIkfkfrF nUM ipCy Cwz gey hn.

hor qy hor rhI, Bgq bfxI sbMDI ieh iliKaf ik Bgq bfxI guru arjn dyv jI ny afp rc ky nfm BgqF dy ilK idwqy hn. iqvyN dÈmyÈ jI dy hymkuMt Auqy qp asQfn df PYslf vI mfnjog pMizq jI ny BulyKf pf ky glq idwqf hY.

Pl srUp ies mnoklipq asQfn Auqy sMn 1936 ivwc gurduafrf bx igaf. [[[[ Xfqrf arMBI geI [[[[ iPr ‘jwg kI Byzf-cfl clqy ky pfCy cly` vFgUM vyKo-vyKI XfiqRk vhIrf pY geIaF.

ieQy hI bs nhIN, keI QfeIN gurpurb poh sudI spqmI smyN awDI rfq clx ipCoN AupRokq kvI rcnf ‘ab mY apnI kQf bKfno` nUM jnm kQf df rUp dy ky sjy dIvfnF ivwc ËrUrI pVHxf gurpurb df iek aqI loVINdf aMg bx igaf.

koeI puCy ik ‘ab mY apnI kQf bKfno` vflI rcnf ivwc kuJ swc vI hY ik JUT hI JUT iliKaf hY jF ‘rfeIN df phfV` aQvf KMB df kF bxf ky dwsx vFgUM aiq-kQnI hY aqy ies swc-JUT qQf aiq-kQnI df inqfrf ikvyN kIqf jfvy qF ies sbMDI iksy AukqI-jugqI Bfv dlIlbfjI dI guMJl ivwc pYx dI loV nhIN blik ‘pRqwK nUM pRmfx kI` vFgUM iksy idRÈtFq pRmfx afidk dI ËrUrq vI nhIN. kfrx ieh ik ies rcnf ivclf awKr-awKr afpxy afp hI Put-tut ky ies nUM (kvI klipq) inrol imiQafvfd drsf irhf hY, ijs df sMKypk vyrvf hyT ilKy anusfr hY, XQf -

ies rcnf nUM jnm kQf dy rUp ivwc XQfrQ mMinaf jfvy Bfv swcmuwc hI akfl purK aqy duÈt dmn df vfrqflfp smiJaf jfvy qF sB qoN pihlF (kvIaF dy mMny hoey) akfl purK Auqy hI keI ikMqU ho skdy hn ijnHF ivcoN ivsQfr BY kfrx kyvl ieh pwK hI ilaf jfvy ik akfl purK ny dusLt dmn kol ieh iglHf kIqf ik mYN afid kfl qoN lY ky hux qk anykF dYNq, dyvqy, aÈt sfKI, dwq, gorK, mnuwK, rfmfnMd. muhMmd afidk anykF hI ivakqIaF sMsfr ivwc ByjIaF pr iksy ivakqI ny vI myrf nfm nhIN jipaf-jpfieaf sgoN sB ny afpo-afpxI pUjf ivwc AurJ ky mYnUM ivsfr idwqf, XQf -

jb pihly hm isRÈt bnfeI. deIq rcy duÈt duKdfeI.

qy Bjbl bvry hoie gey. pUjq prm purK rih gey.

dwso, ijs akfl purK ny sB qoN pihlF duK dyx vfly duÈt dYNq afp hI rcy qy afp hI AuhnF dIaF BujF blvfn kIqIaF qF Aus akfl purK nUM iglf krn df kI hwk hY ik dYNq prm purK dI pUjf krn qoN rih gey.

hux vyKxf ieh hY ik ies jnm kQf vflI rcnf ivwc aKOqI akfl purK iglf krdf hY ik awj qk myrf nfm iksy ny vI nhIN jipaf-jpfieaf pr afid gurU jI dy avqfr idn ivsfK sdI qIj, sMmq 1526 qoN lY ky poh sudI spqmI, sMmq 1723 gurU klgIDr jI dy avqfr qk pUry 197 sfl pihlF gurU nfnk dyv jI ny nOvF jfimaF ivwc siqnfm jpx-jpfAux df jo cwkr clfieaf sI, kI Auh akfl purK dI idRÈtI qoN bfhr sI ? jF akfl purK nUM gurU nfnk dyv Auqy nfm jpfAux vflf ieqbfr nf irhf.

dUjy pfsy gurU arjn dyv jI suKmnI sfihb afidk anykF bfxIaF ivwc ieh drsfAuNdy hn ik ijs ibsMBr (ivÈv-pflk) nUM mYN ismrdf hF, Ausdf nfm anykf hI ivakqIaF jpdIaF hn, XQf -

ismrAu jfs ibsuMBr eykY.. nfmu jpq agnq anykY..

(gAuVI suKmnI m: 5, astpdI 1, 262)

punf

keI koit Bey bYrfgI.. rfm nfm sMig iqin ilv lfgI..

keI koit pRB kAu KojMqy.. afqm mih pfrbRhmu lhMqy..

keI koit drsn pRB ipafs..

iqn kAu imilE pRB aibnfs..

keI koit mfgih siqsMgu.. pfrbRhm iqn lfgf rMgu..

(gAuVI suKmnI m: 5, astpdI 10, 276)

keI koit pfrbRhm ky dfs.. iqn hovq afqm prgfs..

keI koit qq ky byqy.. sdf inhfrih eyko nyqRy..

keI koit nfm rsu pIvih.. amr Bey sd sd hI jIvih..

keI koit nfm gun gfvih.. afqm rs suK shij smfvih..

apuny jn kAu sfis sfis smfry.. nfnk Eie prmysr ky ipafry..

(gAuVI suKmnI m: 5, astpdI 10, 276)

iPr iesy jnm kQf ivwc ilKy anusfr akfl purK vloN Bgq rfmfnMd jI Auqy ‘pRB kI ikRaf n ikCU bIcfrI` vflf JUTf doÈ aropx kIqf igaf hY ijsdf KMzn afid gurU gRMQ sfihb duafrf ho irhf hY, XQf -

gurU nfnk dyv jI ny 8 sflf pihlI AudfsI smyN bnfrsoN Bgq rfmfnMd jI dy inktvrqI syvkF koloN Bgq jI df jo Èbd ilK ilaFdf sI, ijs nUM bsMq rfg ivwc gurU gRMQ sfihb aMdr gurU arjn dyv jI ny ivdmfn kIqf, Aus Èbd ivclIaF ‘‘siqgur mY bilhfrI qor`` aqy ‘‘rfmfnMd suafmI rmq bRhm, gur kf sbid kftY koit krm`` afidk quwkF qoN ‘pRB kI ikRaf n ikCU bIcfrI, vflf doÈ rfmfnMd jI Auqy ilafAux dI QfvyN Aultf imiQafvfdk doÈ kvI klipq akfl purK Auqy afAuNdf hY.

hux lvo mhFdIn (muhMmd jI) Auqy afpxf nfm jpfAux vfly doÈ sbMDI vIcfr XQf pihlF qF Bgq rfmfnMd jI qoN ipCoN muhMmd sfihb df afAuxf inrol JUT iliKaf hY ikAuNik muhMmd sfihb Bgq rfmfnMd jI qoN Auqy ilKy anusfr lgBg 800 sfl pihlF hoey hn.

dujf, muhMmd sfihb jI ny afXU pRXMq (sfrI iËMdgI ivwc) ikqy vI afpxf nfm nhIN jpfieaf, ijsdf pRqwK sbUq AunHF dI klfm (klmfÈrIÌ) hY, ijs ivwc rwb (akfl purK) nUM rihmfn, rhIm aqy awlf ÈrIk kih ky nfl hI ieh inKyVf kr idwqf hY mYN alfh (rwb) arQfq akfl purK nhIN. mYN alfh vloN Byijaf hoieaf rsUl hF, XQf ‘muhMmdrsUlielfh`.

jy ajy vI muhMmd sfihb Auqy afpxf nfm jpfAux vflf Èwk hovy qF hr msijd ivwc pMj vyrI roË jo aËfn (bFg) idwqI jFdI hY, Aus ivcly lÌËF nUM smJxf (kvI klipq) akfl purK vfsqy bhuq ËrUrI hY, XQf -

1[ awlfh hU awkbr. cfr vyrIN, ijsdf mqlb ieh hY ik rwb vwzf hY. rwb vwzf hY. rwb vwzf hY. rwb vwzf hY.

2[ lfielfiewl ilwlf. iesdf mqlb ieh ik rwb lfÈrIk hY, Bfv Ausdf sfnI koeI nhIN.

3[ awÈhfdfn lf ielf iewl ilwlf. Bfv, mYN gvfhI idMdf hF ik rwb sB qoN vwzf hY, Ausdf koeI ÈrIk nhIN.

4[ awÈhfdfn muhMmd rsUl ilwlf. ies df Bfv ieh ik mYN (muhMmd rwb nhIN) mYN Aus vloN Byijaf hoieaf rsUl hF.

5[ hI alIal swlhf, hI alIal swlhf. ijs df arQ ieh ik afE, (momno) alfh dI isÌq krIey.

6[ hI alIal Ìwlfh, hI alIal Ìlfh. qfqprj ieh ik afE, (momno) injfq hfsl krIey.

7[ alfh hU awkbr, awlf hU awkbr. mqlb rwb vwzf hY, rwb vwzf hY.

8[ lfielf iewlillf. arQfq rwb lfÈrIk hY.

AupRokq bFg dy huMidaF vI kvI klipq akfl purK nUM muhMmd sfihb Auqy ‘afkI` hox df Èwk hovy qF Aus nUM sfkq mqIey kvI isafm, rfm afidk hI smJf skdy hn jF iPr iswK pMQ dy mMny-pRmMny Auh ivdvfn jo smuwcy dsm gRMQ nUM dÈmyÈ ikRq drsONdy hn, AuhI smJfAux.

ikhf cMgf huMdf jy sUJvfn KojI ivdvfnF vFgU ‘ab mYN apnI kQf bKfno` vflI rcnf ivclI mhFkfl dy arfDk sfkq kvI dI kuitlnIqI nUM smJ ilaf jFdf qF ik ieh rcnf gurU sfihb jI dI hox df BulyKf supny ivwc vI nf pYNdf, pRMqU ‘Bulx aMdir sBu ko` aQvf ‘Bulx ivc kIaf sBu koeI` gurUvfkF anusfr afid kfl qoN hI sfDfrx jIv qF ikqy rhy, keI vwzIaFvwzIaF mhfn ivakqIaF vI BuwldIaF rhIaF aqy hux vI keI hsqIaF Buwl rhIaF hn.

cyqy rhy ik Buwl nUM mMn lYxf vI iksy sUrmy df kMm hY. ijs Buwl mMn leI Auh nf Buwly vrgf ho igaf, ijvyN ik pMjfbI khfvq ivwc ikhf jFdf hY ik ‘Buwlf Auh nf jfxIaY jo iPr Gr afvY`. ies dy Ault Buwl nf mMnxI sgoN iek hor vzyrI Buwl hY ikAuNik Buwl BfvyN koeI mMinaf-pRmMinaf ivdvfn kry jF axjfx, aMq Buwl, Buwl hI hY.

ieQy ieh vI mMnxf pvygf ik axjfx dI Buwl df nqIjf kyvl ajfx leI hI hfnIkfrk huMdf hY pr iksy mMnI-pRmMnI ivakqI dI Buwl Ausdy anykF inktvrqI, ajfx ÈrDflUaF Auqy vI asr BrpUr huMdI hY. ijvyN ik Auqy ilKy anusfr sUrj pRkfÈ dy krqf kiv sMqoK isMG jI aqy pMzq qfrf isMG jI nroqm dI Buwl df nqIjf ieh inkilaf ik ies vyly anykF guriswKF ny Byzf-cfl vFgUM vyKo-vyKI hymkuMt dI Xfqrf aqy iPlmF rfhIN pRcfr arMiBaf hoieaf hY. ijnHF vfsqy hux Buwl mMnxI asMBv nhIN qF kiTn ËrUr hY, kfrx ieh ik jdoN koeI swjx inwjI suafrQ jF hAumY dy pRBfv hyT afpxI Buwl nUM jfqI suafl jF ijwq-hfr df ivÈf bxf lvy qF Aus vyly Aus nUM hT Cwzxf arQfq Buwl mMnxI pRfx Cwzx qoN vI kiTn ho jFdI hY. ijvyN ik iPAUË ho cuky blb ivwc lfeIt nhIN af skdI, iqvyN hI ahMgqf mwmqf, Bfv hAumY aqy suafrQ vws ho cuky mn ivwc ÈrDf aqy sUJ df afAuxf vI asMBv ho jFdf hY.

mwkdI gwl ieh hY ik ies vyly rIs-prIsy cly hoey hymkuMtI pRvfh nUM rokxf vwgdy hV nUM rokx vFgUM BfvyN asMBv qF nhIN pr kiTn ËrUr ho cukf hY, kfrx ieh ik kuJ ieho ijhy ajfx ÈrDflU vI huMdy hn jo inwj pRXojnI afgUaF dy cuky-cukfey sgoN aslIaq drsfAux vfilaF Auqy Aulty keI iksm dy inrmUl dUÈx lfAux blik DmkIaF dyx qk vI af jFdy hn ijs qoN keI iek zrfkl ivdvfn BYBIq ho ky sihm jFdy hn aqy keI vyrF bhu- igxqI dI hF nfl hF vI imlf idMdy hn. hF, ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI jF kyNdrI isMG sBf ÈqfbdI kmytI afidk ieiqhfsk isMG sBfvF ies aqI loVINdI pMQk syvf vfly ingr kMm nUM hwQ ivwc lY lYx df Auprflf krn qF shjy hI sPlqf ho skdI hY.

ab kib jnm kQnM

mur ipq pUrb kIas pXfnf..

BFq BFq ky qIrQ nfnf..

jb hI jfq iqRbyxI Bey..

puMn dfn idn krq ibqey..

qhI pRkfÈ hmfrf BXo..

ptnf Èihr ivKy Bv lXo..

(bicqR nftk, spqmoN iDafie)

Bfv myry ipqf ny (puwqr lflsf aDIn) pUrb idÈf dy keI qIrQF Auqy ieÈnfn krx AupRMq iqRbyxI (pRXfgrfj) puwjx qy dfn-puMn kridaF keI idn ibqf idwqy qF [[[[ myrf jnm ptny Èihr ivwc hoieaf. Auqy ilKy anusfr kvI vloN qoly hoey kuÌr df ivsQfr sUrj pRkfÈ dy krqf ny hyT ilKy anusfr kIqf hY, XQf –

ieq sRI qy| bhfdr gur jI,

ibMd qIrQn qIr invfs..

siB asQfn dfn dy mfnd,

pfvn qy pfvn kir qfs..

jgX, hom, dCnf bhu kMcn,

sfDn, idjn rMk jy rfs..

aink pRkfr krfie ahfrn,

dyiq acfviq sfDn rfs..

(sUrj pRkfÈ rfs 11, aMsU 53, aMk 12)

iem anyk hI qIrQ krky,

qIrQ rfj iqRbyxI qIr..

puMn dfn kr idvs ibqfie,

jMg smfiD ibKY gMBIr..

krY jgX bhu kMcn dyvih,

pftMbr pÈmMbr cIr..

bhuq mol ky durlB suMdr,

dyiq ivBUKn mukqf hIr..

(sUrj pRkfÈ, rfs 11, aMsU 53, aMk 13)

dyis ibdysin qy idj afviq,

pfviq hY Dn ko mn BfXo..

ibRMd afhfr su kIins mfDr,

pUrk, modk, pUp KvfXo..

BUr pMcfimRq hoq rhy inq,

hom krih jv, iGRq mMgfXo..

kfmnf pUrn hoiq anykn,

sRI gur ny jsu XoN ibQrfXo..

(su[pR[rfs 11, aMsU 53, aMk 16)

rfiq ko Tfn kY qXfg mhfn,

alwK kI syv krYN Aur mfhIN..

pRfx inroD kY AurD ko,

kir mUrD myN iQrqf n clfhIN..

cMcl jo mn ko bis mYN kir,

pRym agfD qy nf inksfhIN..

kyqk kfl ibqIqih bYTq,

sRI pRmyÈr mYN iQr pfhIN..

(sU[pR[ rfs 11, aMsU 53, aMk 17)

ies ibiD krI arfDnf alyK rUp gurdyv..

prm pRsIdy jfinkY, ins bfsur kI syv..

(sU[pR[ rfs 11 aMsU 53 aMk 18)

duÈt dmn piTXo kry apnI aMs sujfn..

moih puqR kirbo chiq, as sMklp pCfin..

(sU[pR[ rfs 11 aMsU 53 aMk 19)

qIrQrfj iqRbyxI AUpr bIq gey jibhUM Ktmfs..

puMn dfn, idn kriq ibqfey, qhIN afn kInis pRkfs..

(sU[pR[ rfs 11 aMsU 53 aMk 20)

(ieQy sUrj pRkfÈ dy hvfly kuJ ivsQfr nfl ies leI idwqy hn ik hymkuMt dy ÈrDflUaF ny gurduafrf sRI hymkuMt sfihb mYnyjmYNt trwst, lftUs roz, kfnpur, XU[pI[ duafrf meI 1969 ivwc jfrI kIqy hymkuMt dy ieiqhfs aqy gfeIz sbMDI trYkt dy sÌf 10 dI cOQI aqy pMjvIN pMgqI ivwc kvI sMqoK isMG jI dI ies ikRqI nUM bhuq mhwqqf idwqI hY. afs hY, AupRokq ivsQfrQk tUkF qoN pfTk afp hI sUrj pRkfÈ ivcly dÈmyÈ jI dy jnm bfry ilKy gpoVy qoN vfkÌ ho jfxgy.)

kvI sMqoK isMG jI dI AupRokq ilKq jo vfsqv ivwc bicqR nftk dy afDfr Auqy hI ilKI geI hY, df qfqprj hyT ilKy anusfr hY :

(puwqr pRfpqI ihq krm kFzIaF dI qrHF) sRI gurU qy| bhfdr sfihb ny anykF qIrQF df rwtn kIqf, jwg-hom kIqy aqy bRihmx afidkF nUM dCxF idwqIaF. iesy qrHF rwtn krdy hoey qIrQrfj pRXfg puwjy, ijQy byaMq puMn-dfn kIqy, Xog-smfDIaF lgfeIaF Bfv pRxfXfm kIqy. (puwqr pRfpqI leI) siqgurF ny ieqnf dfn idwqf ik dyÈ-ibdyÈF dy axigxq bRihmx dfn lYx afey aqy mUMh-mMgIaF vsqF pRfpq kIqIaF. bRihmxF nUM Kfx leI BFq-BFq dy Bojn, lwzU, puVIaF, kVfh, mflH-puVy afidk idwqy gey, ryÈmI kpVy qy grm duÈfly idwqy gey. jwg kIqy aqy jON, iGRq afidk smwgRI mMgf ky hom kIqy gey. rfq nUM sRI gurU qyg bhfdr sfihb jI pRfxfXfm dI sfDnf krdy rhy. ies pRkfr bRihmxF nUM dfn-puMn qy hom, jwg krky pRfxfXfm dIaF sfDnfvF sfD ky sRI gurU qy| bhfdr sfihb ny prmyÈr nUM pRsMn kr ilaf ijsdy PlsrUp vfihgurU ny quwT ky gurU qyg bhfdr sfihb dy gRih ivKy afpxI inwjI aMÈ ‘duÈt dmn` nUM Gwilaf Bfv, qIrQrfj pRXfg ivKy Cy mhIny qk lgfqfr ies pRkfr dIaF sfDnfvF krn ipCoN sRI gurU goibMd isMG jI (duÈt dmn) df pRkfÈ hoieaf aqy poh sudI spqmI sMmq 1723 ibkRmI nUM ptnf sfihb ivKy afp df jnm hoieaf.

muwkdI gwl ieh ik krqf sUrj pRkfÈ ny ieh pRgt kIqf hY ik sRI gurU qyg bhfdr sfihb ny pUrb dy qIrQF df rwtn kyvl puwqr pRfpqI vfsqy hI kIqf. iesy kfmnf aDIn hI AunHF ny ihMdU krm-kFzIaF vFgUM iGE, jON afidk hvn smwgRI dy hom kIqy aqy puMn dfn kIqy. svfsF nUM pUrk kuMBk, ryck rfhIN vrq ky pRfxfXfm dy (gurmiq ivroDI) krm siqgurF vloN apxfey dwsy gey hn.

ieh gwl nf qF gurbfxI ivwc drsfey, iswK mq dy isDFqF nfl myl KFdI hY qy nf hI ieiqhfsk Koj dI ksOtI `qy pUrI AuqrdI hY. ieh gwl gurU qyg bhfdr sfihb dI srb iviKafq mhfn ÈKsIaq nfl vI pUrI nhIN quwldI aqy nf hI nOvIN pfqÈfhI dI rcI bfxI nUM sfhvyN riKaF hI TIk iswD huMdI hY.

gurbfxI ivwc iek QfvyN nhIN, anykF QfvyN ihMdU mq duafrf pRcfry gey hom, jwg afidk krm-kFzF df BrvF KMzn kIqf igaf hY. qIrQ prsx dy Poky isDFq nUM qF bhuq krVy hwQF nfl ilaf igaf hY. iPr Ausy gurbfxI df pRcfr krn vfly siqgurU afp Kud gurbfxI ivruwD krm ikvyN kr skdy sn ? gurbfxI ivwc qF ies sbMDI gurmiq isDFq iblkul spÈt rUp ivwc afey hn, XQf :

hom bfry

ink pRkfr kIey bhu jqnf..

puMn dfn ‘homy` bhu rqnf..

srIru ktfie krY bhu BFqI..

nhI quil rfm nfm bIcfr..

nfnk gurmuiK nfmu jpIaY iek bfr..

(gAuVI suKmnI m: 5, astpdI 3, 265)

jwgF bfry

asumyD jgu kIjY, sonf grB dfnu dIjY, rfm nfm sir qAU n pUjY..

(rfmklI nfmdyAu, 973)

qIrQ bfry

qIrQ dyiK n jl mih pYsAu, jIa jMq n sqfvAugo..

aTsiT qIrQ gurU idKfey, Gt hI BIqir nfAugo..

(rfmklI nfmdyAu, 973)

nfvn kAu qIrQ Gny mn bAurf ry, pUjn kAu bhu dyv..

khu kbIr CUtnu nhI mn bAurf ry, CUtnu hir kI syv..

(gAuVI kbIr, 336)

kbIr gMgf qIr ju Gru krih pIvih inrml nIru..

ibnu hir Bgiq n mukq hoie ieAu kih rmy kbIr..

(slok kbIr, 1367)

kbIr Tfkuru pUjih moil ly mnhT qIrQ jfih..

dyKf dyKI sPFgu Dir BUly Btkf Kfih..

(slok kbIr, 1371)

qIriQ nfvf jy iqsu Bfvf ivxu Bfxy ik nfie krI..

(jpu, pAuVI 6, 2)

qIriQ nfvx jfAu qIrQu nfmu hY..

qIrQu sbdu vIcfr aMqir igafnu hY..

(DnfsrI m: 1, 687)

aTsiT qIrQ jy nfvih AuqrY nfhI mYlu.

(afsf kI vfr, slok m: 1, 473)

qit qIrQ nhI mnu pqIafie..

(gAuVI kbIr jI, 325)

ieiqhfs dI shI jfx-pCfx vI ies swcfeI nUM hor AuGyV idMdI hY. gurU nfnk dyv sfihb ar gurU amrdfs jI df qIrQF Auqy jfxf ieiqhfs ivdq hY, pr Aus df pRXojn nf qF ihMdU krmkFz df pwK pUrnf sI qy nf hI Aus mwq anusfr GtIaf sMsfrk pRfpqIaF sn, sgoN Ausdf spÈt pRXojn lokF dy hoey vwzy-vwzy iekwTF ivwc swc Drm df AupdyÈ idRVfAuxf sI. ijvyN ik quKfrI rfg ivwc ies pRXojn nUM spÈt kIqf hY -

qIrQ AUdmu siqgurU kIaf sB lok AuDrx arQf..

(quKfrI m: 4, 1116)

gurU nfnk sfihb hirduafr ËrUr gey, pr ipMz BrfAux jF sUrj vwl mUMh krky ipwqrF nUM pfxI dyx leI nhIN blik pwCm nUM pfxI Jwt ky Buwly-Btky jIvF nUM iehnF vihmF qoN afËfd krn leI gey sn. afp jgnnfQ purI vI gey pr dIvy jgf ky afrqI krn leI nhIN, sgoN afrqI krn dy Poky krm qoN lokF nUM Cutkfrf idvfAux leI. iesy qrHF gurU qy| bhfdr sfihb dy pUrb dyÈ dy dOry bfry qF ieiqhfs KojIaF ny AuGV ky ivcfr pyÈ kr idwqy hn. afp df muwK afÈf qF pUrb dyÈ dI kmËor qy inqfxI ihMdU jnqf nUM swc Drm dy lV lf ky DIrj, idlfsf qy hONslf dyxf aqy AuhnF ivwc Drm leI zwtx df bl pYdf krnf sI. ieiqhfskfrF ny gurU sfihb dy ies dOry nfl iek hor sMdyÈ nUM sMboiDq kIqf hY. Auh ieh ik Aus smyN dyÈ ivwc afsfm hI iek aYsf ielfkf sI ijQy ihMdU rfijaF dI afËfdI kuJ kfiem sI ijs nUM aOrMgËyb afpxy Byjy iek jfsUs rfhIN AuQoN dy rfjf ibÈn rfey qy rfm rfey nUM afps ivwc lVf ky Kqm krnf cfhuMdf sI. gurU sfihb ny dohF rfijaF df afpsI smJOqf krvf ky ies GrogI jMg nUM hoxoN rok idwqf. sRI gurU qyg bhfdr sfihb jI dI sfrI bfxI ihMdI BfÈf ivwc hY ijs df kfrx iehI hY ik sRI gurU jI kfÌI icr pUrb dyÈ ivwc hI pRcfr krdy rhy.

muwkdI gwl ieh ik nOvyN gurdyv jI vloN pUrb idÈf ivwc ieqnf vkq dyx df pRXojn ieh sI ik Aus pfsy bnfrs, gXf, pRXfg afidk pRiswD ihMdU qIrQF Auqy pFizaF vloN ihMdU krmkFzF df purfxk mq anusfr pRcfr ho irhf sI ijs krky AunHF vihmF-BrmF ivwc BtkdI BolI-BflI lukfeI nUM gurmiq idRVfAux leI ieh rwtn sI jo ik AunHF dI AucrI bfxI qoN vI pRqwK idws irhf hY.

hux pfTk inrpwK rUp ivwc ivcfr kr lYx ik gurdyv jI dy AupRokq AupkfrF nUM bicqR nftk dy krqf kvI aqy sUrj pRkfÈ dy ricqf BfeI sMqoK isMG jI ny ikMnI dlyrI nfl Cuitafieaf hY, Bfv AunHF dI sfrI Gflnf nUM puwqr kfmnf ihq ihMdU krmkFzIaF vFgU Xwg, hom aqy pRfxfXfm afidk ivwc drsf ky iknF vwzf anrQ kIqf hY, blik AunHF Auqy ‘avr AupdysY afp n krY` vflf iek inrmUl dUÈn lfieaf hY.

afs hY gurmiq avlMbI guriswKF vFgU inrpwK rUp ivwc iswKI afdrÈ nUM muK rwK ky, ‘pihlF vsqu isRfx kY qF kIcY vfpfr`, gurvfk anusfr dsm gRMQ ivclI rcnf rUpI vsq nUM pCfnx vflf guriswK hymkuMt sbMDI BulyKy qoN kyvl afp hI nhIN bcygf blik hor vI anykF BuwlV ÈrDflUaF nUM, ies by-loVy mno-klipq qIrQ dI Xfqrf vflI mnmq qoN bcfAux df aqI loVINdf Aupkfr krygf.

aKOqI duÈt dmn qy aKOqI hI qp asQfn

iesy hymkuMtI pRkrx ivwc pRbl pRmfxF dy afDfr Auqy dwsy afey hF ik nf koeI dyvI 90 nvHyN pdm dYNq mfr ky hymkuMt prbq Auqy luwkI qy nf hI iksy duÈt dmn ny bRfhmx dy KlVI vfly afsxoN jnm lY ky dyvI dI afigaf pflx ihq asMKF vrHy mhFkfl aqy kfilkf nUM arfiDaf. qfqprj ieh ik jo jMimaf hI nhIN Aus mrnf ikQy, vflI khfvq vFgUM jd duÈt dmn hI koeI nhIN hoieaf qF Ausdf qp asQfn ikQy hoxf sI. qF qy sfzy BuwlV vIrF ny ijho ijhf kvI klpq duÈt dmn inÈcy kIqf hoieaf hY, Auho ijhf hI mnoklpq qp asQfn imwQ ky hyT ilKy anusfr XfiqRk vhIrF arMBIaF hoeIaF hn. ijvyN ik pihlF pihl sRImfn igafnI ‘Tfkur isMG jI` aMimRqsr vfilaF dy ieÈfiraF anusfr sukyq mMzI dy lfgy rvflsr dIaF 7 AucIaF phfVIaF nUM spq isRMg inÈcy krky iesnUM qp asQfn imwQI riKaf sI. ikAuNik ieQy iek ‘kuMqI kuMz` vI bixaf hoieaf hY.

Xfd rhy ik ‘kuMqI` rfjf pMzU dI rfxI aqy XuiDÈtr, arjn, BImsYn dI mfqf qy ikRÈn jI dI BUaf (PuwPI) lgdI sI. joigMdr ngr ivwc ‘ibjlI Gr` bxn smyN iek Tykydfr sR[ thl isMG jI ny ieQy iek gurduafrf vI bxvf idwqf sI. kuJ icr ipCoN Aukq BuwlVF ny anuBv kIqf ik qp asQfn ieh nhIN koeI hor hY, ijs leI nvIN Koj anusfr gurpurvfsI pMzq qfrf isMG jI nroqm vloN vrqmfn asQfn df PYslf dyx Auqy sMq sohx isMG jI tIhVI gVvfl vfilaF ny sMn 1936 ivwc gurduafrf bxvfieaf.

Aukq asQfn sbMDI pRbMDk kmytIaF vjUd ivwc afeIaF [[[[ iPlmF afidk keI qrIikaF nfl pRfpygMzf hox qy ajfxy ÈrDflU vyKo-vyKI jiQaF dy rUp aMdr toilaF dy toly bx ky afAux lgy [[[[ cVHfvy cVHxy afrMB hoey [[[[ suKnF suKIn lgIaF [[[[ XfqrUaF ihq shUlqI skImF anusfr lwKF kroVF qk Érc afAux lwgf.

QoVHy smyN AupRMq iPr soc afeI ik ieh jgHf vI qp asQfn nhIN ijs leI qhkIkfqI kmytI bxI ijs ny PYslf idwqf ik qp asQfn ieQoN Gto- Gwt vI 7 PrlFg dUr hY, hflFik ieh PYslf vI mno-klpq hI sI. Pl srUp aMdroN-aMdrIN pRbMDk BfvyN iksy vI asQfn sbMDI idRV ivÈvfsI nhIN sn, pr Auqy dwsy anusfr axigxq Érc ho cuky kfrx AunHF ieho jog smiJaf ik hux iesy vrqmfn asQfn dI pRiswDqf hI TIk hY.

Aukq vrqmfn asQfn dI musimdqf (pRmfxIkqf) leI keI pRfpygMizaF ivcoN iek ieh ZMg vI apxfieaf igaf ik iek mfeI nUM supny ivwc gurU klgIDr jI ny iesy asQfn leI pRyiraf hY, blik Aukq mfeI kuJ icr XfqrUaF nUM iesy vrqmfn asQfn ihq pRBfvq krn leI lYkcr vI idMdI rhI sI.

sMn 1974 ivwc jnvrI dy mhIny jblpur ivwc iek srdy-pujdy gurbfxI aqy kIrqn rsIey sR[ nwQf isMG jI ny vI ies ilKfrI nUM dwisaf ik hymkuMt Xfqrf smyN AupRokq mfeI sfnUM pRBfvq krn ihq vrqmfn asQfn dI puÈtI leI supny ivafiKaf suxfAuNdI rhI sI. sR[ nwQf isMG jI ny ieh vI dwisaf ik iek vyrI sfzy jwQy dy kuJ XfqrU AucI-AucI ieh kihx lgy ik afE vyKo inÈfn sfihb ivc dI guru goibMd isMG jI GoVy Auqy svfr ho ky drÈn dy rhy hn. Aukq afvfË sux ky sfry XfqrU inÈfn sfihb dy duafly drÈn leI KVy ho gey, ijnHF ivcoN kuJ qF hF nfl hF imlf ky hF jI, hF jI khI jFdy sn qy kuJ vIr cuwp-cupfqy dwV vwt ky KVy sn.

dUjy pfisAuN lgfqfr ieh afvfË af rhI sI ik vzBfgI gurmuwKo rwj-rwj ky drÈn kr lvo pRMqU mYnUM (s: nQf isMG jI) kyvl pflÈ kIqy hoey ilÈkdy KMzy qoN ibnf koeI drÈn-durÈn nf hoieaf qF mYN soicaf ik ieh khvF ik mYnUM ies pflsI KMzy ivcoN drÈn nhIN hoieaf qF ieh pyRrk kihxgy qUM vzBfgI gurmuwK nhIN, jy ieh khvF ik drÈn hoey hn qF kory df korf JUT hY. soc-soc ky mYN afpxy nfl dy XfqrU jblpur gurduafrf isMG sBf sdr dy pRDfn cODrI mhF isMG jI qoN puwiCaf ik qusF drÈn kIqy hn qF Auh vI mlkVf ijhf hfsf hws ky cuwp ho gey.

qfqprj ieh ik kI ieho ijhIaF hor vI anykF gwlF XfqUraF dI rucI vDfAux aqy vrqmfn asQfn dI pRiswDqf qQf pRmfxIkqf ihq mnoklpq nvIaF qoN nvIaF GVIaF jFdIaF hn. ijvyN ik mfnXog myjr AumrfAu isMG jI ‘bYNs` afr[ky[ purm nvIN idwlI vfilaF vwloN iesy mMqv leI sRI hymkuMt sfihb dI aloikk aqy amr kQf nfm krky trYkt Cpvfieaf igaf, ijsdf sMKypk vyrvf ies hymkMutI pRkrx ivwc idwqf igaf hY.

gurduafrf sRI hymkuMt sfihb mYnyjmYNt tRst lftUs roz, kfnpur XU[pI[vwloN meI 1969 ivwc jfrI kIqy hymkuMt dy ieiqhfs aqy gfeIz sMbMDI trYkt dy sÌf 10 Auqy hymkuMtI vrqmfn asQfn dI pRmfxIkqf leI ies pRkfr ilwiKaf igaf. XQf :

sB qoN pihloN ijs ivdvfn ny Koj kIqI, Auh hn qfrf isMG nroqm afp Bfl krdy AuQy puj gey ijQoN dI iek mhFBfrq afid prb[1 aiDafie 119 sUMh idMdy hn. igafnI qfrf isMG jI nroqm gMD mfiDm dy phfV purfxy inÈfn lwB ky afp hymkuMt sfihb df itkfxf shI kr ilaf ijQy ik kdIm qoN iek QVf vI bixaf hoieaf hY.

vIcfr

mMinaf ik purfxk mq anusfr vyd ivafs hwQIN ilKy mhF-Bfrq purfx dy 119vyN aiDafey ivcoilaF 47 qoN 50 qk cfr slokF aMdr ivafs jI ny rfjf pMzU df dohF iesqRIaF (kuMqI aqy mfdrI) smyq nfgÈt, kflkUt aqy gMD mfiDam afidk phfVF ivwc ivcrnf aqy hymkuMt prbq Auqy qwp krxf drsfieaf hY, pRMqU dÈmyÈ jI vloN ipCly jnm duÈt dmn rUp ivwc qwp sfDn df Aukq cfr slokF aMdr vrnx rMck mfqR blik ieÈfrf qk vI nhIN qy nf hI Auqy dwsy anusfr hoxf sI ikAuNik jd duÈt dmn hI koeI nhIN hoieaf qF Ausdf qp asQfn ikQy hoxf sI.

qF qy pMzq qfrf isMG jI vloN AupRokq cfr slokF df afsrf lY ky hymkuMt Auqy dÈmyÈ jI dy ipCly jnm dy qp asQfn df PYslf dyxf kyvl bicqR nftk dy CyvyN aiDafie ivclI ‘hymkuMt prbq hY jhF` aqy ‘qh hm aiDk qpsXf sfDI` vflI kvI klpnf nUM dÈmyÈ ikRq anuBv krky aqy sUrj pRkfÈ rfs 11 aMsU 50 qoN 51 qk inrol imiQafvfd Auqy afDfrq hox krky Aukf hI glq blik iek hfso-hIxf PYslf hY, kfrx ieh ik Auqy spÈt kIqy anusfr jd duÈt dmn hI koeI nhIN hoieaf qF Aus df qp asQfn ikQy hoxf sI.

dUjI gwl ieh ik ieQy kdIm qoN iek QVHf vI bixaf hoieaf hY.

AuWqr

‘puwitaf phfV qy inkilaf cUhf` dI khfvq vFgUM sdky jfeIey ies qp-asQfn dI pRmfxIkqf iek (bogË) QVy duafrf drsfAux vfilaf qoN. kI pMzq qfrf isMG jI ny Aukq QVy nUM kdImI QVf hox df PYslf iksI aMqrXfmqf dy afDfr Auqy idwqf sI jF Auqy drsfey mhF mhF Bfrq vfly slokF dy afsry Koj-Bfl krky. mhF Bfrq vfly slokF sbMDI qF Auqly kQn rfhIN dwisaf igaf hY ik ienHF 4 slokF ivwc duÈt dmn bfbq supn mfqR vI sMkyq nhIN imldf.

ipwCy rhI mfnXog pMizq jI dI aMqrXfmqf ijs bfbq inrsMsy hI mMnxf pvygf ik pMizq jI mhfrfj aMqrjfmI nhIN sn qy nf hI AunHF kdy afpxy afp nUM aMqrjfmI aKvfAux vflf pKMz kIqf sI. jy pMizq jI swcmuwc hI aMqrjfmI huMdy qF Auh hymkMutI phfVF ivwc iPrn iPrfAux df pRIÈrm kdy vI nf krdy sgoN BuwlV ÈrDflUaF nUM vI dws idMdy ik nf koeI duÈt dmn hoieaf qy nf hI ieQy iksy ny hwT jog Dfr ky qwp kIqf hY arQfq AunHF axjfx XfqrUaF nUM vI hymkuMt phfVF ivwc XfqRk TokrF KfxoN vrj dyxf sI.

hym kuMt sMbMDI trYkt

kuJ icr hoieaf myjr AumrfAu isMG jI ‘bYNs` afr[ ky[ purm, nvIN idwlI ny pMjfbI ivwc iek 50 sÌy df trYkt ‘sRI hymkuMt sfihb dI alOikk akwQ qy amr kQf` kfPI igxqI ivwc Cpvfieaf.

Auprokq trYkt ivwc Boly Bfly ÈrDflUaF nUM hymkMut dI Xfqrf ihq pyRrx leI mnoklpq keI GtnfvF drsfeIaF hn, ijnHF ivcoN ivsQfr BY kfrx ien-ibn ilKx dI QfvyN kuJ sMKypkI tUkF pfTkF dI igafq leI ies pRkfr hn.

hymkuMt jFdy hoey iek buZy bfby df QkyvF vyKky dÈmyÈ jI ny ‘kulI`rUp ivc buZy dI gwTVI cwukxI qy nfl hI nIly GoVy AuWqy asvfr ho ky drÈn dyNidaF hoieaf ‘ippl kotI` qoN ‘joÈI mwT` qk phuMcfAuxf iPr sB dy vyKidaF vyKidaF kulI rUp ivwc hI lop ho jfxf. (sÌf 17)

joÈI mwT Auqy bxy hoey duÈt dmn nfm vfly gurduafry nUM vyKdy sfr kfmfidk pMjy vYrI ies dyhI nUM Cwz jFdy hn. (sÌf 18)

julfeI sMn 1961 ivwc hymkuMtoN vfps afAuNidaF goibMd Gft gurduafry dI syvf leI bRhmf, ivÈnUM afidk qyqI kroV dyvqy hwQF ivwc JfVU PVky mIlF bwDI kqfrF ivwc afpo afpxI vfrI dI AuzIk ivwc KVoqy hoey iek iswK gurdyv isMG ny supny ivwc vyKy. (sÌf 19)

ijsdy mn dI mYl joÈI mwT gurduafry drÈn krky nf AuqrI hovy Aus dI mYl goibMd Gft dy gurduafry ivwc puwjidaF hI Auqr jFdI hY. (sÌf 21)

iek vyrI sMq TMzI isMG jI nUM GGrIaf gurduafry ivwc rfq smyN bfhroN ieMj afvfË afeI ijvyN koeI irwC bkrI nUM KFdf aqy bwkrI imaF imaF krdI hovy [[[ sMq jI zrdy hoey jMgl pfxI ihq bfhr nf inkly qF iksy ny drvfËf KVkf ky bfhroN afvfË idwqI sMq jI nf zro [[[AuTo[[[ inqnym kro [[[ iPr BI sMq jI nf AuTy qF acncyq kmry ivwc idn cVy vrgf cfnx ho igaf [[[ sMq jI ieÈnfn afidk krky vfps afey qF kmry ivwc Auhf kflI bolI rfq aqy Auho Gwup hnyrf idwisaf. (sÌf 23)

dubfrf bUhf KVkx Auqy sMq jI ny bfhr inkl ky vyiKaf ik iek phfVI gzrIaf bfrh-qyrh ByzF lY ky KVoqf hoieaf bynqI kr irhf hY ik sMq jI ieQy qusIN iekwly ho mYnUM hukm kro qF qusfzI rotI pfxI dI syvf ihq ieQy hI rih pvF [[[ afigaf iml jfx Auqy Auh gzrIaf rotI pfxI dI syvf qoN ibnF duwD df Koaf bxf ky KuaFdf aqy muwTI-cfpI afidk vI krdf irhf [[[ sMqF dy inktvrqI syvkF dy af jfx AupRMq Auh ByzF vflf (trYkt ilKfrI jI dy ieÈfiraF anusfr dÈmyÈ gurU) kihx lwgf ik myrI izAUtI hux pUrI ho geI hY [[[ iPr sB dy vyKdy ByzF smyq AuQy hI lop ho igaf. (sÌf 24)

hymkuMt vfly srovr ivcoN nIly GoVy smyq gurU jI inkldy hvf ivwc prkrmf krdy hoey keI XfqrUaF ny vyKy. (sÌf 28)

iek pRymI ny ies asQfn qy gurU ky mihl vyKy hn ijhVy ieqny suMdr hn, ijnHF dI suMdrqf nUM vrnx krn leI nf hI koeI lÌË hY aqy nf hI koeI mYtIrIal ies DrqI `qy mOjUd hY. ies gurduafry dy QilAuN byaMq imwTI afvfË vfihgurU-vfihgurU Aus jogI dy mUMhoN inkl rhI hY ijhVf keI XuwgF qoN ieQy bYTf qpwisaf kr irhf hY. (sÌf 28)

ies srovr ivwc ieko vfrI ieÈnfn krn nfl blwz-pRYÈr, idl dIaF ibmfrIaF, purfxy rog dUr ho jFdy hn. (sÌf 28)

sMq TMzI isMG jI GfgrIaf qoN hr buD aqy aYqvfr hymkuMt jf ky gurU gRMQ sfihb dy drÈn AupRMq pMjF ipafiraF df pRÈfd iek kOlI ivwc rK ky bfhroN qflf lf afAuNdy sn ijsnUM pMj ipafry aMdr pRvyÈ krky pRÈfd Cwkx AupRMq kOlI sfÌ krky rK jFdy sn. (sÌf 29)

sMq jI iek nMg-DVMgy kyvl pwqrF dI qVfgI vfly ibRD sfDU nUM imly ijsdy BrvwitaF dy iZlky hoey mfs ny sfDU df mUMh Zwikaf hoieaf sI, Ausdy Put-Put lMmy nhuM sn aqy sfry ÈrIr Auqy Gfh jMimaf hoieaf sI. (sÌf 31)

not - ilKfrI jI ny ieh nhIN iliKaf ik Gfh dy bIj aqy jVHF Aus sfDU dy ÈrIr aMdr sn jF hor ikqy, ikAuNik bIj aqy jVHF qoN bgYr qF Gfh AuWg hI nhIN skdf.

Aus qpsI sfDU ny sMq jI qoN kVfh pRÈfd lY ky Cwkx AupRMq ikhf ik siqgurU qUM DMn hY ijsny muJy sfZy aT mhIny ky bfad kuC Kfxy ko dIaf [[[ afj rfq ko siqgurU jI ny muJy hukm dIaf ik qum hmfry iswK sy pRÈfd lykr CkyN, iPr ikhf ik mYN dyKqf hUM hr buD aOr aYqvfr ko sRI gurU goibMd isMG jI qumfrf pRÈfd lyny ko nIly GoVy pr cVH kr ieDr sy jfqy hYN, afj rfq ko BI gey Qy. (sÌf 33)

iek ibRD mfeI ÈrIr Bfrf hox krky QwkI hoeI rsqy ivwc bYT geI, sMq TMzI isMG jI ny Aus nUM ikhf ik mfeI qUM ipCy GfgrIaf muV jf, qYnUM kl koeI pRbMD krky lY jfvFgy [[[ mfeI ipCy nf muVI aqy jQy nfl vI nf turI, Ausdf pqI aqy 22 sflF df puwqr vI Aus nUM iekilaF Cwz ky jQy nfl tur gey. iekwlI bYTI mfeI zrdI hoeI afpxy goizaF ivwc mUMh luwkf ky roNdI hoeI nUM iek-dm moiZAuN pkV ky iksy ny afvfË idwqI ik vyK qyry sfhmxy kOx KVf hY [[[[ vyiKaf qF dÈmyÈ jI sn [[[[ vyKidaF hI crxF qy Zih peI qF gurU jI ny ikhf ik ijhVI cIË vwzy-vwzy jMgIsvrF nUM keI-keI jug qpisaf mgroN nhIN imlI aqy jo cIË quhfzy jQy nUM vI nhIN imlxI, Auh qyry sfhmxy KVI hY [[[[ mfeI ny puiCaf ik quhfzf GoVf aqy bfj ikQy hY qF gurU jI ny ikhf ik qyry ipafr df sdkf CyqI puwjx vfsqy GoVy aqy bfj dI AuzIk nhIN kIqI. (sÌf 43)

10 sqMbr 1965 nUM pUrnmfÈI dy idn jdoN moqI bfg, nvIN idwlI df jwQf GfgrIaf puwjf qF iek atYcI-kys (ijs ivwc kuJ gurbfxI dy gutky aqy rumfly sn) ijs XfqrU ny cuikaf hoieaf sI, Ausdy Auqy bfj AuzfrIaF lfAuNdf hoieaf srovr ivwc cuwBI mfr ky nHfAux ipCoN srovr dIaF pRkrmf krky AuQy hI lop ho igaf [[[[ ijs ny atYcI-kys cuikaf hoieaf sI, Ausdf pYr iPslx `qy atYcI-kys Auqy izwg jfx krky Auh XfqrU gutikaF dI by adbI vyK ky rox lwg ipaf qF AusnUM iek-dm afvfË afeI ik quhfzI bws drIaf ivwc AultxI sI pr Auh duwK mYN afpxI bfxI rUpI ‘dyh` Auqy lY ky bws bcf leI hY. (sÌf 45)

not - ilKfrI jI df mno-klpq dÈmyÈ iek pfsy qF buwZy XfqrU df QkyvF qk ky kulI rUp ivwc Ausdf sfmfn cukdy hoieaF ipplkotI qoN joÈImwT qk phuMcfAux ivwc shfeI huMdf hY aqy ibRD mfeI nUM QikaF vyK ky phuMcx leI GoVy qy bfj nUM BI nhIN AuzIkdf. nfly drIaf ivwc bws Aultx df Kyd afpxy srIr dy AuWqy shfrdf hY pr dUjy pfsy sMn 1969 ivwc sqMbr dy mhIny drjnF dy drjn XfqrU bwsF smyq hymkuMtI phfVF ivwc kucly jfx AuWqy prvfh hI nhIN krdf.

hor vyKo iesy trYkt dy sPf 14 sqr 12 qoN 17 qwk ilwiKaf hY ik BfeI sfihb BfeI vIr isMG jI ilwKdy hn ik spqisMRg (ijsdI AucfeI 19800 Puwt hY) ivKy gurU sfihb lq dy Bfr aqy bfhvF AuWpr krky cfr jug lgfqfr KVo ky vfihgurU jI dI arfDnf krdy rhy. iek igafnI jI (ijsdf nfm trYkt ivwc nhIN ilwiKaf) dsdy hn ik sRI hymkuMt ivKy gurU sfihb ny 272 jug qpwisaf kIqI.

inrxf

Auprokq ilKfrI vIr ny AuWqy dwsy anusfr BfeI vIr isMG jI vwloN hymkuMt AuWqy gurU jI dI qpwisaf cfr juwg dwsI hY qy nfl hI iek igafnI jI (ijsdf nfm trYkt ivwc nf ilwKx qoN Èwk pYNdf hY ik ieh ilKfrI vIr dI afpxI hI klpxf hY) dI jubfnI 272 juwg dwsy hn.

kuwJ vI hovy ilKfrI vIr nUM pqf hoxf cfhIdf hY ik Drm ÈfsqRF dy kQn anusfr siqjug dI afrblf 1728000 brs hY aqy qryqfjug dI afXU 1296000 sfl hY qy duafpr dI avDI 864000 vryH, iPr kljug df smF 4320000 vryH hY sB imlf ky 4320000 joV bxdf hY, ijsnUM mhFjug jF iek cOkVI ikhf jFdf hY, ies leI ilKfrI jI vwloN dwsy 272 jug dIaF 68 cAukVIaF bxdIaF hn aqy iek cAukVI dy 4320000 nUM 68 nfl Ërb dyx qy 29 kRoV sYNqI lwK swT hËfr sfl (293760000) bxdf hY.

ieh vI mMnxf pvygf ik Auprokq 293760000 sflF dy smyN aMdr jgq rcnf ivwc anykF Aultf-pultf aqy prlY qQf mhF prlY vI afAuNdIaF hn, ijs kfrx hymkuMt afidk sfrI dI sfrI rcnf df nfs ho ky kyvl jl hI jl blik jl dI BI aBfv ho ky mfrU solh ivwc Aucry gurU vfk anusfr

‘arbd nrbd DuMDUkfrf.. Drix n ggnf hukmu apfrf..`

(afid grMQ, pM[ 1035)

sgoN DuMDUkfrf qoN vI alOikk ‘n qd DUMD psfrf hy` vflf Auh idRÈ ho jFdf hY ijs idRÈ df koeI idRÈ drsfieaf hI nhIN jf skdf. Bfv koeI Durf bMinHaf hI nhIN jf skdf.

hux ilKfrI sfihb afp hI dwsx ik qusfzy dwsy anusfr 272 jug Bfv 2937600000 smyN ivwc jd ik hymkuMt afidk sfrI rcnf hI nfs ho jFdI hY qF gurU jI 272 jug ikQy KVoky qwp krdy rhy aqy Auprokq juwgF dI igxqI kOx krdf irhf sI.

not - ies trYkt dy ilKfrI myjr afidk qF ikqy rhy iswK pMQ dy mMny- pRmMny ivdvfn aqy mhFkvI BfeI sMqoK isMG jI qF suKinDfn dI mOj aMdr sUrj pRkfÈ rfs XfrF aMsU 50 qoN 53 ivwc hymkuMtI qpwisaf asMKF vrHy ilwK ky sfry hI ilKfrIaF nUM ipwCy Cwz gey hn.

vDyry Èok ik myjr sfihb afpxy ilwKy trYkt dy sÌf 28 AuWqy gurU jI dI qpwisaf keI (anykF) juwg ilwKdy hn pr Ausy klm nfl BfeI vIr isMG jI dI ËbfnI cfr jug, iPr Ausy lyKxI duafrf iek mnoklpq igafnI jI vwloN 272 juwg drsfAuNdy hn, ijs qo isafixaF dI khfvq vFgUM mMnxf pvygf ik JUT df isr-pYr koeI nhIN huMdf.

ho skdf hY ik trYkt df isrlyK alOikk akwQ qy amr kQf aqy ies ivclIaF afphUM GVIaF khfxIaF pVH ky Boly-Bfly ÈrDflU qF BfvyN swc-muwc hI amr kQf smJdy hoey hymkuMt dI Xfqrf ihq vhIrF pf dyx pr dsm gRMQ ivclI rcnf rUpI vsqU nUM pCfnx vfly sUJvfn inrpwK KojI AupRokq mnoklpq GtnfvF kyvl sMgqF nUM DoKf dyx ihq inrol imiQafvfd hI smJdy hn. kfrx ieh ik gurmiq avlMbI isdkvfn cMgI qrHF jfxdy hn ik nf koeI durgf BvfnI nvHyN pdm dYNq mfr ky hymkuMtI phfVF ivwc luwkI qy nf hI iksy qpsI bRfhmx ny Èyr dI KlVIAuN duÈt dmn nUM jnm idwqf aqy nf hI dyvI dI afigaf pflx ihq gur-afiÈaF ivruwD iksy BuiKaF-qisaF rih ky asMKF vrHy ÈrIr nUM kÈt dyx df hT kIqf.

ikhf cMgf huMdf jo trYkt df ilKfrI vIr mn-mrËI anusfr kory JUT qoN kMm lYx vyly Gwto Gwt ieqnf hI soc lYNdf ik ieh trYkt ijwQy axjfx ÈrDflUaF ny pVHnf hY AuQy sUJ bUJ vfly gurmiq avlMbI ivdvfn vI pVHngy qF ieqnI byprvfhI qoN kMm nf lYNdf qF ik ieqny imiQafvfd nUM vyK ky sUJvfn isdkIaF nUM ieqnf Kyd nf huMdf.

aMqkf

gurbfxI aqy gurieiqhfs ivcoN Auqy drsfey pRbl Bfv akwtvyN pRmfxF dy huMidaF vI hymkuMtI vIr bicqR nftk aqy sUrj pRkfÈ df afsrf lY ky hymkuMt nUM iksy duÈt dmn df qwp asQfn smJx vflf hwT n Cwzx qF AunHF nUM bicqR nftk dy CyvyN aiDafie aqy sUrj pRkfÈ rfs 11 aMsU 50 qoN 53 ivcoN iesy duÈt dmn sbMDI hyT ilwKIaF kpol klpnfvF vI siq siq krky mMnxIaF pYxgIaF XQf pihlF pihl kory df korf JUT ieh mMnxf pvygf ik siqjug ivwc koeI afid ÈkqI (BgvqI dyvI) dyviqaF dI shfieqf leI 90 (nvHy) pdm dYNq mfr ky QwkI hoeI hymkuMtIN phfVF ivwc luwk geI ijs nfl juwD krn leI byl aqy subyl nfm vfly do dYNq POj lY ky Aus nUM ZMUZx lwgy.

hflF ik ijs pfsy dI nvHy pdm sYnf mfrI jfvy Aus DVy df sfh swq hI suwk jFdf hY ijs qoN ieh vI mMnxf pvygf ik dYNqF kol ajy hor vI kfÌI POj hY sI ijs dy bl boqy Auh dyvI nfl juwD krxf cfhuMdy sn. iek hor soc ieh vI krxI pvygI ik ijQy pdmf dy pdm isrP dYNq vwsdy hox AuQy dyviqaF aqy mnuwKF dI afbfdI imlfieaF rfÈn-kpVy afidk blik igxqI df pRbMD vI ho skdf hY jF nhIN.

iPr ieh vI socxf pvygf ik ijQy cvHF juwgF dy dyviqaF dI igxqI qyqI kroV dwsI jFdI hovy, AuQy kyvl siqjug ivwc hI igxqIAuN bfhr rfKÈF dI vwsoN hovy qF Aus nUM siqjug ikhf jfvy jF hor kuJ. iek hor gwp ieh vI mMnxI pvygI ik ijvyN mdfrI afpxy QYly nUM JfV ky ivcoN bwcf jmUrf kwZ ivKfAuNdf hY iqvyN iek qpwsvI bRfhmx ny afpxy afsn ivcoN lVfkf sUrmf kwZ ivKfieaf jo AuWqy dwsy dYNqF nfl virHaF bwDI juwD krdf irhf. kyvl ieqnf hI nhIN, iPr ieh pRqIq vI krxI pvygI ik Auh Qwk ky lukI hoeI dyvI ny Aus joDy Auqy pRsMn ho ky Ausdf nfm duÈt dmn rwiKaf[[[ ijvyN vwCy nUM gAU cwtdI hY iqvyN Aus ny duÈt dmn nUM cwitaf [[[ mhFkfl aqy kflkf arfDn dI afigaf dy ky lop ho geI.

ies qoN vI vDyry iek ieh imiQafvfd vI siq bcn krky mMnxf pvygf ik dyvI mfqf dI afigaf pfln ihq kvI klpnf duÈt dmn ny iek pYr dy Bfr, dovyN bFhvF AuWcIaF krky BuwK-qws shfridaF, srIr nUM aqIaMq kÈt dy ky asMKF vrhy mhF kfl aqy kflkf nUM arfiDaf jo gurU afÈy dy AuWkf hI ivruwD hY.

kyvl ieqnf hI nhIN, ies gpOVy AuWqy vI idRVH ivÈvfÈI hoxf pvygf ik Aus mhF kfl aqy kflkf arfDk AuWqy (kvI klpq) akfl purK ieqnf rIiJaf jo Aucycf ivmfn (hvfeI jhfË) Byj ky afpxy kol bulfieaf [[[ Ausdf mUMh mwQf cMuimaf [[[ Aus kol Bgq rfmf nMd aqy hËrq muhMmd sfihb vrgIaF pivqR afqmfvF AuWqy inrmUl dUÈx lfey [[[ [[[ AusnUM puqrylf bxf ky sMsfr ivwc Byijaf.

ieQy hI bws nhIN iek hor sUPYd JUT ieh vI akfÈ bfxI qul mMnxf pvygf ik siqgurU qygL bhfdr jI ny puqR pRfpqI ihq pUrb idÈf dy hirduafr, bnfrs afidk aqy ivÈyÈ krky iqRbYxI (pRXfgrfj) AuWqy mhIinaF bwDI ieÈnfn kIqy [[[ lwzU, pyVy, mflH-pUry afidk Ckf ky bRfhmxF nUM pRsMn kIqf [[[ jY iGRq afidk simgRI mMgvf ky hom hvn kIqy [[[ pRfxfXfm afidk keI pRkfr dI jog sfDnf sfDI afidk.

Pl srUp Auprokq (gurmiq ivruwD) Pokt krmkFzF Auqy (kvI klpq) akfl purK ny aqI pRsMn ho ky pRXfgrfj AuWqy huMidaF hI (aKAuqI) duÈt dmn nUM goibMd rfie dy rUp aMdr gurU qygL bhfdr jI dy Gr Byijaf. hux hymkMutI ÈrDflUaF qoN puwiCaf jfvy ik AuWqy drsfeIaF gurmiq ivruwD inrol kvI klpq klpnfvF mMnx jog hn jF iqRs kfrn jogIaF[[[

atwl ivÈvfs hY ik Aukq axjfx vIr jF qy lijq (Èrmsfr) ho ky Aukf hI cup sfD lYxgy qy jF iPr AunHF kol GiVaf GVfieaf AuWqr ieho hovygf ik Auprokq hfso hIxy imiQafvfd nUM Auh aMD ivÈvfsI hI mMnxgy jo ivcfry ÈkqI qoN AuWkf hI hwQ Do bYTy hox.

muwkdI gwl ieh ik hymkuMt nUM iksy duÈt dmn df qwp asQfn imwQ ky vyKo-vyKI XfqRk vhIrF Auh axjfx ÈrDflU hI pfAuNdy hn jo ivcfr ÈkqI qoN kMm lYxf AuWkf hI Cwz bYTy hox.




.