.

KUnI qFzv dy 21 sflF bfad iswK ivDvfvF dI hflq `qy byeImfn iswK lINzrF dI byruKI ikAuN?

ieMdrf gFDI dI mOq qoN bfad, iswKF dI nslkuÈI df iek rfjsI dOr arMB hoieaf. aËfd Bfrq ‘c rihMdy iswKF ƒ Gro-GrI kql kIqf igaf. glHF ivwc sVHdy tfier pf ky, pOtRol iCVk ky aiq iGxfAuxy hQkMzy vrq ky iswKF nUM mOq dy Gft Auqfiraf igaf. iswKF dIaF DIaF, BYxF, mfvF nfl ÈrHybfËfr blfqkfr kIqy gey. iksy vI Aumr dy iswK ƒ bÉiÈaf nf igaf, bhuqfq iswK nOjvfnF ƒ kql kIqf igaf. iswK gurDfmF dI byhurmqI kIqI geI. gurU gRMQ sfihb dy hËfrF srUpF ƒ agn BYNt kIqf igaf. aijhI hflq qF mugl kfl dOrfn ihMdU mMdrF dI hoeI sI . sMn 1947 ivwc vI piksqfnI muslmfnF vwloN swB kuwJ kIqf igaf, pr iksy ihMdU mMdr jF gurduafry dI hyTI nhIN sI kIqI geI. ieh sB kuJ aËfd Bfrq leI kIqIaF kurbfnIaF vwty, iswKF df Kurf-Koj imtfAux leI, Drm inrpyKqf dy alMbrdfr, Bfrq dyÈ ivc lgfqfr idn rfq, byKOP hkumqI kirMidaF vlo iswKF ƒ sbk isKfAux leI kIqf igaf. aËfd Bfrq ivwc ijwQy vI iswK vsoN sI, AuWQy rwj ky iswKF df jfnI, mflI nuksfn kIqf igaf. awj iswKF dI nslkuÈI dy 21 sflF bfad, jdik pVqflIaf kmIÈnF dy rcy gey ZONg aqy mhfn Bfrq dIaF Drm-inrpyK srkfrF vwlo, ies kqlyafm pRqI Dfrn kIqy rvweIey qoN koeI afs bfkI nhIN rih jFdI ik, kI aËfd Bfrq aMdr, ijwQy inaF dy dOhry mfpdMz hn, kdy iswK kqlyafm dy doÈIaF ƒ, lokqMqrI ZMg rfhIN sËf vI imlygI. curfsI dy hkUmqI Ëbr ny, ijnHF dy isr dy sfeI, AunHF qoN Koh ley aqy ijnHF ƒ ivDvfvF vflf jIvn bsr krn leI mËbUr kr idwqf igaf, ijnHF dy mwQy qy afpxy hI gurBfeIaF dI byruKI dy lyK ilK idqy gey, afAu, do-dhfikaF bfad, AunHF dI awj dI hflq vwl Jfq mfrIey.

iswK ivDvfvF - curfsI dy kihr ‘c idwlI dy mMgolpurI, sulqfnpurI, iqRlokpurI, zfbVI afid vwK-vwK KyqrF ‘c rihMdy hoey, ijnHF suhfgnF dy suhfg, hkUmqI Ëbr-Ëulm dI ByNt cVH gey aqy Auh duhfgxf ho geIaF. ijnHF dI qfdfd 1000 ku dy krIb hY aqy pwCmI idwlI dI iqlk ivhfr klonI ivwc rihMdaF, ienHF ƒ awj 20 sfl ho gey hn, ƒ iml ky pqf lwigaf ik ienHF dI hflq bhuqI cMgI nhIN hY.

nvMbr curfsI dy pIVHqF dy ibafn

70 sfl dI iek bËurg mfqf, ijsdy moty cÈmy dy hyTF, aMdr DsIaF awKF, suaflIaF nËrF nfl apxy buZfpy dy shfry dI Bfl krdIaF hn, ijsdy pirvfr dy pMj jIa kql kr idqy gey aqy curfsI dI lhU iBjI hnHyrI c ijsdI iek lwq vwZI geI, bfhro afey iksy ajnbI qoN apxI, hmdrdI cfhuMdI hY. lMgVI mfqf dy nFa nfl pRiswD ieh bËurg mfqf, hAuky BrdI, afpxI pYnÈn dy kfgË idKFdy hoey kihMdI, ik srkfr vloN imldI ingUxI jhI pYnÈn vI ipCly smyN dy dOrfn bMd kr idqI geI hY. idwlI iswK gurduafrf pRbMDk kmytI vwlo imldI 400 ru mhIny dI pYnÈn vI DoKy nfl bMd kr idwqI geI. curfsI dy nFa qy bxIaF sMsQfvF qoN vI sfƒ koeI PuwtI-kOzI dI mdd nhIN imlI.

mfqf dI poqrI aYksport hox vfly kpVy dy pIsF qy brIk moqI lfAux df kMm krdI hY, ijsdy ievj ivwc isrP 10 rupey 1000 pIsF bdly imldy hn. 70 sfl dI bËurgI dI hflq ivwc mfqf afpxI poqrI df hwQ vtfAujdI hY. jdo ik ies Aumr ivc awKF dI roÈnI mwDm pY jFdI hY.

2[curfsI dI dUsrI ivDvf, ijsdf nFa mnjIq kOr hY, zfbrI dy ielfky ‘c rihMdy hoey ijsdy isr dy sFeI ƒ kql kr idqf igaf. ijsdI iek ivafhux Xog bwcI hY. mnjIq kOr srkfrI skUl ‘c cOQy drËy dI mulfËm hY ny ikhf ik, ies mulk dI srkfr qoN sfƒ inaF dI koeI afs nhIN. 21 sfl dy lMmyN smyN qoN asIN Drny hI idMdIaF rhIaF hF, sfƒ ÉUn df bdlf [[[[[ cfhIdf hY, qfhIAuN sfzy aMdr dI BwKdI jvflf sFq hoeygI. hAuNky BrdI mnjIq kOr hor bolI, ies mulk dI srkfr ny qF sfzy nfl jo kIqf, so kIqf, pr sfzy afpxy iswK pMQ ny vIN sfzy nfl Gwt nhI kIqI, curfsI df Auhlf lY bxIaF sMsQfvF ny vI sfzI bfq nf puwCI.

3[ poplI kOr, ijsdI Aumr 35 ku sfl hY, Bry gly nfl kihMdI ik sfƒ dyÈ dy iswK pRDfn mMqrI qoN vI hux koeI afs nhIN Ausny mfPI dy nFa qy, curfsI dy ÈhIdf dy mUMh qy cpyV hI mfrI hY.

4[ rfjf isMG 20 sfl dI Aumr df Auh nOjvfn hY, ijsƒ jnm qoN hI bfp dI god nsIb nf hoeI. apxI 10 sfl dI Aumr qo NhI, apxI dfdI pfsNo, jdoNNik ies Aumr ‘c bwcy prI khfxIaF suxdy hn, ieh hr roË apxy bydoÈy bfp dy kql dI dfsqfn suxdf af irhf hY rfjf isMG ny ikhf ik sfzf BfrqI inaF qMqr qy koeI ivÈvfs nhIN rih igaf. curfsI dy doÈIaF ƒ, sfzy hvfly kr idqf jfvy. Ausny hor ikhf ik, sfzy nFa qy bxIaF sMsQfvF ny, ivdyÈF qoN bVy zflr iewkTy kIqy hn, pr sfzf kMK BMn ky dohrf nf hoieaf. nqIjLn ieQoN dy bhuqy muMzy niÈaF dy afdI ho gey hn, aqy byruËgfr hn ividak qOr qy vI asIN pCVy hoey hF .

5[ aYc[ky[aYl[ Bgq ivruwD, curfsI kql kFz dI muwK gvfh 42 sfl dI drÈn kOr, ijsdy pirvfr dy 21 jIaF ƒ, curfsI dy GlUGfry ny Kf ilaf ny ikhf ik, myrI Br jvfnI ‘c, jdoN hr iek aOrq apxy bwicaF leI supny GVdI hY, ivwc hI ivDvfvF vflf jIvn jIAUx leI mjbUr ho geI. drÈn kOr ijsdy iqMn puqr hn, ijnHF coN do hI kmfAuNdy hn aqy qIjf byrujgfr hY. drÈn kOr apxI hwz bIqI suxFdy hoey kihMdI ik sfzI iksy iswK jQybMdI ny koeI mdd nhIN kIqI, hF inÈkfm sMsQF dy, iksy numfieMdy vwloN, iek vfr Gr kuwJ aftf idqf igaf sI. ividaf rfhIN iswK nOjvfnF df BivK AuWjlf krn dI dfavydfr, iek sMsQf inÈkfm vloN, isrP kuwJ sO rupey kfrn myry muMzy nUM itAUÈn klfs ivwc nhIN sI bYTx idqf igaf, mjbUr ho ky mYƒ 500 rupey, Aukq sMsQf ƒ dyxy pey, qF myry muMzy dI dsvIN pfs hoeI. drÈn kOr jo ik iek srkfrI izspYNsrI ivwc cOQy drËy dI mulfËm hY dI khfxI ieQy hI Éqm nhI ho jFdI, Ausƒ aYc[ky[aYl[ Bgq ivruD apxf hlPIaf ibafn nf bdlx krky, 1997 ivwc, Aus smyN dy idwlI kmytI dy mYNbr aqy sRomxI akflI dl bfdl nfl sMbMDq afqmf isMG lubfxf vloNN, idwlI gurduafbrf pRbMDk kmytI dy muwK dPLqr gurduafrf mfqf suMdrI ivwKy, zFgF nfl kuitaf igaf. ijs nfl drÈn kOr ƒ gMBIr swtf lwgIaF. mfmlf, akfl qÉq jfx AupRMq, sB doÈI mYNbrF ƒ inguxI ijhI qnKfh lf ky, mfmlf bMd kr idqf igaf.

nvMbr curfsI dIaF pIVq ivDvfvf qy cl rhy JUTy mukdwmy

afqmf isMG lubfxf, Auh ÈÉs hY jo ik iqlk ivhfr dI ivDvf klonI qoN, idwlI gurduafrf pRbMDk kmytI df sfbkf mYNbr rih cuikaf hY, ijs qy nËfieË hQkMzy vrq ky apxI jfiedfdF bxfAux dy doÈ hn. iesy afqmf isMG lubfxy ny, iqlk ivhfr rihMdIaF, curfsI dIaF pIVq 35 ku bIbIaF ƒ, JUTy kfƒnI kysF ivwc Psfieaf hoieaf hY aqy ivDvf bIbIaF awj qk kcihrI dIaF qrIÉF Bugq rhIaF hn. ieh sB ies leI ikAuNik, ivDvf bIbIaF ny, lubfxy dy Gr dy bfhr Drnf idqf sI. aqy Aus vloN kuwJ gvfh bIbIaF qy afpxy ibafn bdlx leI dbfa pfieaf igaf sI, nfl hI BfrI rkmF dyx dI pyÈkÈ vI kIqI geI sI.

awj nvMbr cugsI dy kqlyafm ƒ 21 sfl ho gey hn. iswK kOm vwlo, ies GlUGfry dI iÈkfr hoeIaF ivDvf bIbIaF leI, koeI sMgiTq Auprflf nhIN hoieaf. cfhIdf qF ieh sI ik ivDvfvf bIbIaF dy bicaF ƒ ividak qOr qy smyNN df hfxI bxfieaf jfey pr aPsos sd aPsos; ijs kOm dy aKOqI lIzr, gurduafrf golkF ƒ lutx 'c hI ruJ jfx ijs kOm dI jmIr mr cukI hovy AunHF kI krnf. jo cOxF dy idnF ‘c hI isrP curfsI dI muhfrxI rwtdy hn. hux qwk curfsI dy shfry bxIaF iswK jwQybMdIaF dI kfrguËfrI qy suaflIaf inÈfn lwg jFdf hY. iswK kOm ƒ gurduafiraF dI kfrsyvf nUM lFBy kr, apxI kOm dy ËÉmI ihwsy dI BlfeI vfsqy mYdfn ivwc inqrnf cfhIdf hY, nÈf CuzfAu muihMm ‘c lwgIaF iswK jwQybMdIaF ƒ vI cfhIdf hY ik ieQy niÈaf dy iÈkfr hoey nOjvfnF ƒ brbfd hoxo rokx.

ikqy ieh ieiqhfs nf bx jfey ik, iswK kOm apxy ÈhIdF dy pirvfrF aqy kuwJ sO ivDvfvF ƒ vI nf sMBfl skI?

amndIp isMG

nvIN idWlI




.