.

gurduafiraF df mnorQ aqy asIN

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

hukim rjfeI clxf…? mnuWKI jIvn dI Eh avsQf sWcmuWc hI bVI AuWcI-sWucI avsQf huMdI hY jdoN mnuWK AuWcy suWcy, afdrsL BrpUr sWcy DrmI jIvn dy bdly, sMsfr df hr iek suWK-afrfm, ahudf kyvl iqafgx nMU hI iqafr nhIN ho jFdf blik qsIhy-sLhIdI qIk nMU vI svIkfr kr lYNdf hY pr sWc Drm df iqafg nhIN krdf. mnuWK nMU jIvn dI ieh AuWcI suWcI avsQf pRfpq huMdI hY- gurbfxI dI kmfeI aqy gurU ivsLvfs dI idRVqf qoN bfd, akflpurKu nfl ieWk imWk ho ky. ies dy Ault afm mnuWK dI ieh hflq nhIN huMdI.

scfeI ieh hY, ik afm mnuWK jdoN rotI, kWpVf ‘qy mkfn dIaF mUl loVF qoN hI afqur hMudf hY qF ajyhIaF loVF dI pRfpqI vfsqy Auh apxy Drm-cirqr (Character) smyq sB kuJ iqafgx nMU iqafr ho jFdf hY. hr mfVy qoN mfVf krm krn nMU vI agy vWD afAuNdf hY ijQoN ik AusdIaF ieh loVF pUrIaF hMudIaF njLr afAux. iesy vfsqy isafixaF ny ‘kuwlI-guwlI-juwlI’ Bfv ‘rotI, kpVf ‘qy mkfn’ nMU mnuwK dIaF mUl loVF ivc mMinaf hY qy Drm nMU ies qoN bfd.

isWK Drm aqy mnuWK dIaF mUl loVF- DMn gurU nfnk pfqsLfh ny isWK Drm dy pRcfr df afrMB hI mnuWK dIaF iehnF mUl loVF qoN kIqf hY. ‘sWcy sOdy’ vflI sfKI, gurUdr qy lMgr dI prMprf ‘qy vyhlVF nUM, hWQIN mWdd dyky, kfr-ivhfr vl pRyRrx df afrMB hY. ‘Drmsfl aqy gurU kI sMgq’ dy nIXm-mnuWK dIaF smfjk aOkVF aqy loVF dI sMBfl df hI Auprflf hn. ‘Drmsfl aqy gurU kI sMgq’ dy bdly hoey rUp df nfm hI aj ‘gurduafrf’ hY; aj apxy bdly hoey nfm ivc sLfied gurduafrf aj apxf asl mWksd hI guaf cuWkf hY. sfzy hWQly gurmWq pfT rfhIN asF gurduafry pr asl ivc ‘isWK Drmsfl’ ‘qy ‘gurU kI sMgq’ dy iesy hI asl mWksd nUM smJx df jWqn krnf hY. gurbfxI ivc pfqsLfh ny Bgq DMnf jI dI bfxI rfhI pMnf 695 Aupr iesy hI scfeI nUM bVI idRVqf nfl smJfieaf hY PLurmfn hY:-

"gopfl qyrf afrqf ] jo jn qumrI Bgiq krMqy iqn ky kfj svfrqf ] 1 ] rhfAu ] dfil sIDf mfgAu GIAu ] hmrf KusI krY inq jIAu] pnÙIaf Cfdnu nIkf ] anfju mgAu sq sI kf ] 1 ] gAU BYs mgAu lfvyrI ] iek qfjin qurI cMgyrI ] Gr kI gIhin cMgI ] jnu DMnf lyvY mMgI ] 2 ] 4 ]

ies dy sMKyp arQ hn ik pRBU ismrn ivc mn joVx vfsqy vI mnuuWKf sLrIr dIaF kuJ mUl loVF hn. pRBU ismrn sB qoN AuWqm hY pr Aus ivc itkfa ilafAuyx vfsqy, mnuWKf srIr dIaF mUl loVF vI krqy ny afp hI GVIaF hn. Bgq kbIr jI dy hyT idWqy iek hor sLbd rfhIN qF gurU pfqsLfh ny ies gl nMU hor vI idRVqf nfl ilaf hY. sLbd ies pRkfr hY :-

"BUKy Bgiq n kIjY ] Xh mflf apnI lIjY ] hAu mFgAu sMqn rynf ] mY nfhI iksI kf dynf ] 1 ] mfDo kYsI bnY qum sMgy ] afip n dyhu q lyvAu mMgy ] rhfAu ] duie syr mFgAu cUnf ] pfAu GIAu sMig lUnf ] aD syru mFgAu dfly ] mo kAu donAu vKq ijvfly ] 2 ] Kft mFgAu cAupfeI ] isrhfnf avr qulfeI ] AUpr kAu mFgAu KINDf ] qyrI Bgiq krY jnu QˆØIdf ] 3 ] mY nfhI kIqf lbo ] ieku nfAu qyrf mY Pbo ] kih kbIr mnu mfinaf ] mnu mfinaf qAu hir jfinaf]4]11]"(pM:656)

mnuWK dIaF mUl loVF aqy mOjUdf pRcfr isWstm-ies qoN vWD syD hor kI ho skdI hY ? pfqsLfh ny ies sLbd rfhIN ieQoN qIk spWsLt kr idWqf hY ik srIr dI Gto GWt iqRpqI qoN ibnF pRBU BgqI vI sMBv nhIN. mnuWKf jIvn df jnmFdrU hWk hY ik hr iek mnuWK dI ‘kulI-gulI ‘qy julI’ vflI loV pUrI hovy. aWj isWK nojuafn bWcf-bWcI ikWQy KVf hY? gurduafiraF dy pRogRfm, pRbMDkI injLfm, isMG sBfvF, isWK sosfietIaF dy pRogRfm, isWK buDIjIvIaF dI socxI ieWqnI ismt cuWkI hY ik isWK smfj dIaF ienHF mUl loVF nfl, AuhnF dI AuWkf hI koeI sFJ nhIN rhI.

kyvl kIrqn jF kIrqn drbfr, gurpurbF mnf lYxy, vWD cWVH ky mItgF-sYmInfr-ienHF nfl isWK Drm nhIN bWc skygf. aj isWK bWcf-bWcI rotI-rojLI qo pRysLfn hY; Ausdy irsLiqaF dy mWsly hn; AusdI pVHfeI, tYknflojI, AuWc ividaf-sB pWCVy pey hn. AusnUM mOlk loVF ‘qy sMsfr ivc agy vWDx dy lfly pey hn. isWK pnIrI aj apxIaF mUl loVF vfsqy dUijaF dy afsry hY. isWK Drm df afgU-pRbMDk jF pRcfrk Aus vfsqy kyvl ieWk kfgjLI ilPfPf bxky rih cuWkf hY. gurduafiraF dIaF vWzIaF-vWzIaF ‘qy inWq bx rhIaF iblizgF-Ausdf mUMh icWVf rhIaF hn. ajoky gurduafry, gurU sfihb vloN sQfpq ‘Drmsfl ‘qy gurU kI sMgq’ AuWkf nhIN rhy.

ajoky gurduafry ‘qy gurU pfqsLfh vloN pRgt isWK Drm ivWckfr PLrk? gurU nfnk pfqsLfh dy bKsLy isWK Drm ivc mnuWK ‘qy Aus dIaF mUl loVF dI sFJ sI. afm mnuWK apxIaF mUl loVF aqy smfjk sFJF kfrx ies ielfhI Drm vl apxy afp iKicaf afAuNdf sI aqy cMgy AuWcy-suWcy afcrn vflf DrmI mnuWK ho inbWVdf sI. pr jo kuJ aj gurU nfnk, gurU goibMd isMG jI mhfrfj dy Drm dy nfm hyT vMizaf jf irhf hY Aus ivcoN ‘‘BUKy Bgiq n kIjY" vflI gl hI muWk cuWkI hY. aj df isWK Drm-AuWkf hI smfjk Drm nhIN rih cuWkf.

kfrx bhuq hn pr hWQlf ivsLf AuqWm hY. aj dy gurduafrf pRbMD ny isWK bWcy-bWcI aMdroN Drm dI rucI nMU hI iblkul muWkf idWqf hY. cuxfvI isstWm kfrx ieh Drm aj bhuqf krky aWn-aiDkfrI, jIvn hIxy pRbMDkF-pRcfrkF dy hWQF ivc jf cuWkf hY. iehnF qoN hI pYdf hoeIaF pRbMDkI ‘qy pRcfrkI KfmIaF df isWtf hY ik aj isWK bWcf-bWcI apxy Drm qoN pUrI qrHF nfbr ‘qy afkI hoieaf ipaf hY. ijhVf Drm Ausdy sfhmxy pysL kIqf jf irhf hY Auh bhuqf krky isWK Drm hY hI nhIN. ies qrHF jdoN Drm ivcoN AusdIaF mUl loVF dI vI sFJ nhIN rhI qF isWK pnIrI lgfqfr glq hWQF ivc pY rhI hY. aj Aus aMdr vWD rhI isWK Drm bfry arucI aqy piqWqpuxy dI lihr nMU sfrQk hoky ivcfrx dI loV hY. iesy krky hWQlf gurmWq pfT ivsLysL iDafn mMgdf hY.

afiKr isWK Drm hY kI? isWK Drm mUl rUp ivc, gurbfxI rfhIN akfl purKu dI byaMqqf dy drsLn krvfAuNdf hY. iPr Aus krqy dI byaMq rcnf ivcoN hI Aus pRBU dI ivafpkqf dI pihcfx krvfky mnuWKI brfbrI aqy smfnqf df mudWeI Drm sfbq hMudf hY. syvf aqy ismrn- ijsdI mUl phicfx gurbfxI ivcoN hI hoxI hY-ies Drm dIaF jVHF dI Kurfk hY aqy ieh jVHF smucI mfnvqf ivc hn. mfnvqf qo kWtky aqy akflpurKu qo tuWt ky isWK Drm dI apxI koeI hoNd rih hI nhIN rih jFdI. ies nMU hirafvl pRpfq hoxI hY-gurbfxI ivcfrDfrf ivc ivWcr ky.‘syvf ‘qy ismrn’ dy sfzy afphudry jF bRfhmxI arQF ivcoN nhIN. ies Aupr hor vyrvy vfsqy gurmWq pfT nM: 13 ‘isWKI pRcfr dy iqnyN ipVH KflI-isWKI vWDy Puly qF ikvyN?’ pVHo aqy sYNtr pfsoN mNgvf sMgqF ivc vOzo jI.

gurU pfqsLfh ny 239 vrHy lfky ‘qy dWs jfmNy Dfrn krky ies Drm nMU, sdIvI smfjk lihr bxfieaf sI. smucy mnWuK smfj dIaF sfrIaF loVF, smisafvF df hl kyvl aqy kyvl isWK Drm hI sI. dWsvyN pfqsLfh dy smyN qIk aqy kuJ smF bfd vI ies dy BrvyN sbUq imldy hn ik isWK Drm lok-lihr ‘qy smUcI mfnvqf dI vWzI loV bx ky AuBiraf sI. ivakqI aqy pRvfr dIaF sfrIaF injI aokVF qo lY ky, sMsfr pWDr dIaF mnuWKI smfisafvF df hl kyvl isWK Drm pfs hI sI. imsfl vjoN:-

* aOVF, kflF, mhfmfrIaF smyN kyvl isWK hI agy ho ky inqWiraf; inqfixaF, mjLlUmF vfsqy liVaf aqy jLorfvr jLflmF nfl tWkr leI.

* ibnF ivWqkrf gLrIb, apfhj rfq nUM BuWKf nf sovyN, ibnF arBMk ielfj koeI rih n jfvy, koeI pfly n TWry, muWZlI pMjfbI ‘qy gurmWq ividaf hr iksy nMU pRfpq hovy- ies sfry df sdIvI hWl gurdyv ny gurduafiraF rfhIN bKisLaf.

* Drm dy nfm hyT ho rhI luWt KsuWt ‘qy AusqoN pYdf hoeI sVFd-ijvyN ieWk krqy nMU BuWl ky anykF dI PrjI pUjf ivc AulJxf. iPr Aus PLrjLI pUjf qoN pYdf hoeI jfqpfq, vrx-vMz, CUaf-CUq, iQWq-vfr, vihm-Brm, sgn-rIqF, suKxf, hWT krm-blIaF, tUxy-prCfvyN afid anykF smfjk burfeIaF df hWl-jIvn vfly pRcfrkF rfhIN gurbfxI aMimRq rfhIN sfry mnuWK smfj nMU bKisLaf.

* iesqrI vrg nfl ivWqkrf, nisLaF dI lfhnq qo smfj nUM bcfnf, sqI -prdf-dyvdfsI pRQf, ivWDvf afzMbr; ajyhIaF iGrxq smfjk burfeIaF df hWl, jIvn vfly pRcfrkF rfhIN gurbfxI sWc dI vrKf krky smUcI lokfeI nMU sucyq kIqf.

* ‘ikrq kro-nfm jpo-vMz ky Cko’ ‘qy ‘dsvMD’ dy AuWqm isDfqF rfhIN sWcf smfjvfd sQfpq kIqf aqy kuJ hWQF ivc pYsy dy isWmtx vflI burfeI nMU vMgfiraf.

* mnuWK smfj ivcoN mMgqf-iBKfrI pRQf Kqm krn vl ieh ieWk vWzf kdm sI. isWK Drm ivWclI aj dI inWGr cuWkI hflq dy bfvjUd vI isWKF ivco mMgqy njLr n afAuxy ies ‘ikrq kro’ vfly sMdysL df hI isWtf hn afid:

sMsfr pWDr df Drm sI isWK Drm- ieh burfeIaF qF smfj ‘qy sMsfr pWDr dIaF sn nf ik isWK Drm dIaF. gurU nfnk pfqsLfh dy mWq ny qF sMsfr ivcoN hI ajyhIaF anykF burfeIaF nMU KWqm krn df Auprflf krnf sI. ieQy kuJ iesLfryy dyx df mWksd kyvl ieWqnf sfbq krnf hY ik gurU nfnk sfihb rfhIN mnuWK mfqr vfsqy 239 sfl lfky pRgt kIqf Drm, iek vWzI lok lihr sI jo sdIv kfl vfsqy sI. isWK qF-ies lihr ivc sLfml hox vfsqy, nIXm-pUrvk mnuWK dy ielfhI kysfDfrI srUp vfilaF aqyy gurbfxI mfrg qy clx vfilaF df hI iek kfPlf sI. "isK df mqlb hI gurbfxI gurU’ dI isiKaf qy clx vfilaF df nfm hY". smyN nfl ies isWK lihr ny vWzf jLor pkiVaf. iesdy hmdrdF aqy gurUdr dy sLrDflUaF ivc idn dugxf ‘qy rfq cOguxf vfDf hoieaf. iehnF ‘hmdrdW ‘qy sLrDflUaF’ df hI aglf pVfa hMudf sI, isWK Drm ivc pRvysL.

isWKI KusLbU qoN KflI hY, sfzf aj df isWK Drm- kI aj df sfzf isWK Drm AuhI isWK Drm hY? ies dy Ault aj sfzI kI hflq hY? asF apxI nfsmJI kfrx isWK Drm dI ies mhfn lok lihr nMU vI, vfDU df Drm bxf idWqf hY. cyqy rKx dI gl hY ik isWK Drm, dUjy DrmF dI igxqI ivc vfDf krn vfsqy, iek hor Drm kdy vI nhIN sI blik smUcI mfnvqf dI sMBfl aqy agvfhI vfsqy ieko ieWk sMpUrn aqy suKI jIvn df mUl rsqf hY ‘isK Drm’.

dUijaF nMU qF asF ikhVI iKWc pfAuxI sI, kuJ pusLqF pihlF ijnHF ny isWK Drm ivc pRvysL kIqf, aWj asIN AuhnF dIaf aolfdF nMU vI isWKI dfiery ivcoN kWZI jf rhy hF. aWj isWK Drm kyvl gurduafiraF ivc hI ismt cyWkf hY blik ieh iblizMgF vI isWKF qoN KflI hMudIaF jf rhIaF hn. iksy pRkfr dy isWKI jF smfjk jIvn dI gurduafiraF ivcoN AuWkf hI KusLbU nhIN af rhI.

dUijaF nMU qF asF apxy nyVy kI ilafAuxf sI, iksy isWK dy pVOs ivc, dUjy isWK df bWcf vI jykr BuWK-nMg nfl qWVP irhf hY, qF AusdI hmdrdI ivc pihly isWK nMU koeI cfa nhIN. smfjk Drm dy mudWeIaF dy apxy hI bWcy-mfiek kmI kfrx AuWc ividaf qoN vFJy hn, iksy nUM apxy bWcy jF bWcI vfsqy mfiek QuWV vjoN anMd kfrj leI lfly pey hn. bWcy-bWcI df irsLqf ZUMzxf hY, pMQ pfs koeI pRbMD nhIN. apxIaF hI nUhF-pWqnIaF nfl isWKI srUp vfly afp hI DWkf kr rhy hn, koeI hAukf lYx vflf nhIN. sLfdI-sLuWdf bWcIaF apxy GrF ivc vfps bYTIaF hn, koeI hfa df nfarf mfrx vflf nhIN. kOm pfs koeI Auprflf nhIN ik GWt qoN GWt isWK bWcy bWcIaF nMU hI koeI rujLgLfr pRdfn krvf sky. AuhnF aMdr tYknIkl, KyqIbfVI, iezMstrIal, IAS jF IFS dI tryinMg dy pRbMD kIqy jfx. GWt qoN GWt rotI-kpVf ‘qy mkfn dIaF mUl loVF kfrx qF Auh glq hWQF ivc pYky isWKI nMU iqlFjLlI nf dyx.

kyvl kihMdy jfxf-’kysF dI sMBfl kro, KMz bfty y dI pfhul lvo, gurduafry afvo’ ies nfl isWKI nhIN bWc skygI-isWKI nMU bcfAux vfsqy aWj sfnMU afp isWK Drm dy mUl srUp nMU smJxf pvygf. gurbfxI ivWcly cfnx dI rosLnI ivc lokfeI nMU ilafAux vfsqy, pihlF afp Aus rosLnI ivc afAux dI loV hY.

aj sfzI isWKI ikWQy KVI hY, kI iehI hY isWK Drm?- ijhVI isWK lokfeI aj afp jfqF pfqF, CUaf-Cuq, vihmF-BrmF, tUixaF-prCfivaF, iQWqF-vfrF, sMgRFdF-misaf-pUrnmfsLIaF, srfDF-nOrfiqaF, mMglF-snIcrF ivc zuWbI peI hY Auh isWKI vfly suaWC smfj dI qsvIr ikvyN pysL kr skdI hY? sLrfb dy nsLy ivc zuWbf isWK aj isWKI df ikhVf rUp pysL kr irhf hY? apxIaF hI dfVHIaF, kysF, BrvitaF qy kYNcI Pyrx-iPrfx vflf nfeIaF dy DWky Kf irhf aj df aKOqI isWK, afiKr isWK Drm nMu iks rMg ‘qy sLkl ivc sMsfr sfhmxy pysL kr irhf hY? pr koeI Prk nhIN pY irhf sfzy lIzrF, gurduafrf pRbMDkF jF pRcfrkF nMU.

gurduafrf pRbMDk ‘qy sMgqF ivWckfr ajOkI DWVybMdI- isWKF dI aj vWzI qfkq gurduafrf kmytIaF ‘qy isMG sBfvF hn pr kWtI pqMg dI qrHF aWj isWK sMgqF ivc AuhnF dI koeI sfK jF puWC hI bfkI nhIN rhI. bhuqy ielfikaF ivc jfky sMgqF ivcoN pqf kro, qF sMgqF ivcoN 90% nUM ieh vI pqf nhIN ik Aus ielfky dy gurduafry df pRDfn kOx hY ‘qy skwqR kOx? ieMnF hI nhINN ielfky ivc iksy isWK pRvfr nfl kI vfpr rhI hY iksy pRbMDk nMU kuJ pqf nhIN. AuhnF kmytIaF dI bhuqf krky afpxI hflq ieh hY, ik kOsl vI nfm-mfqr hI hY. gl kyvl skwqR qy pRDfn qIk hI ismt ky rih cuWkI hY. jdoN isWKI df mUl srUp hI sfnMU BuWl cuWkf hY qF gurduafiraF df kMm bfkI rih hI nhIN jFdf. kMm hY qF kyvl aOKy-sOKy gurpurb mnf ky rvfieq pUrI kr lYxI-iblzgF KVIaF kr lYxIaF jF rotIn df QoVf bhuq kMm clf lYxf. ieWqny ‘vWzy’ kMm vfsqy Blf 15-31-51 bMidaF dI kYbnyt nMu krnf vI kI hY? skwqR, pRDfn hI kfPLI hn. ieh do ahudy, sB nMU qF iml nhIN jfxy AuQoNN arMB ho jFdI hY sfzI DWVybMdI. ielfky dI ieko ieWk gurU kI sMgq-iBMn-iBMn DWiVaF ivc vMzI jFdI hY aqy nvIaF-nvINaF dusLmxIaF jnm lY lYNdIaF hn. lokfeI nMU sW‘c dy nyVy ilafAux dy dfavydfr afp sWc qoN kohF dUr, guWtF-DWiVaF ivc vMzy hMudy hn. isWK, isWK df vYrI aqy iek dUjy dy KUn df ipafsf bixaf huMdf hY.

qF vI pRbMDk sMBfl skdy hn pr ikvyN?- ies sMBfl leI ies pUry ivgfVy nMU iqMn pWKF qoN pWkVx dI loV hY. (1) lokl pWDr qy- isMG sBfvF sWcmuWc mfzl isMG sBfvF ‘qy gurduafrf kmytIaF bnx vl kdm putWx. pRbMDk sWjx pUrn qOr qy pfhulDfrI hoky, hWPqfvfrI gurmWq soJI dIaF klfsF lfAux qy iml bYTx, qfik jo pRbMD AunHF ny krnf hY, gurU afsLy anusfr AunHF aMdr TIk-glq dI soJI hovy. ies qoN agy pRbMDMkF ivcoN hI ieWk-ieWk numfieNdf lYky iPLr ielfky dIaF sMgqF ivcoN, gurmWq soJI vfly vIrF, bIbIaF dIaF sWb-kmytIaF bxfeIaf jfx. ieh kmytIaF svyry-sLfm, hPqfvfrI, jF do-cfr idnF ivc iek vfrI, apxI-apxI ijLmyvfrI anusfr, sMgqF dy GroN GrIN jfx. AunHF dy injI jF pRvfrk duWK-suWK, jLrUrqF aokVF nfl sFJ pfAux. ielfky ivc isWK bWicaF dIaF tYknIkl jF dUjIaF tRyngF dy pRbMD kIqy jfx. AuWcIaF izWgrIaF aqy ivdysL jfx dy loVvMd bWicaF nMU sBf vloN mfiek afid dI shfieqf kIqI jfvy. ijnHF dy bWcy mfiek qMgI kfrx pVHfeI qo asmrQ hox, AunHF dI sBf vloN bFh PVI jfvy. ijnHF pRvfrF ivc koeI hor rukfvtF hn ijvyN bfp-byty, pqI-pWqnI, nMUh-sWs ivWckfr koeI ivWQ bxI hovy, inrpWK ho ky AusnMU sulJfx ivc mWdd kIqI jfvy. ielfky dy bWicaF vfsqy vr-irsLqy ZUMzx ivc sfQ idWqf jfvy. iek hor gl iDafn krn dI ieh hY ik, hriek sWb-kmytI df kMm-gurduafry dy pRDfn jF skqR dy aMgUTy, sfeInF jF afrzr df muQfj n hovy. AunHF dy kMMmF df sImF-KyqR aqy kMm krn vfsqy pUrI afjLfdI ‘qy PLMz vI pRfpq hox.

hr iek gurduafry ivc sYNtr qoN CWp rhy gurmWq pfT nM: 30 anusfr pMjfbI ‘qy gurmWq dI arMBk pVHfeI df pRbMD vI jLrUrI hY (vWzy skUl-kflj nhIN). arMBk ielfj, XfqrUaF leI lMgr-irhfiesL df vWkqI pRbMD, lfiebyRrI-kMm-rIizMg rUm ‘qy iesqoN ielfvf sulJy jIvn vfly pRcfrkF rfhIN gurbfxI kWQf-ivafiKaf df nIXm vI jLrUrI hY. loV anusfr, mfipaF nfl afAux vfly bicaF leI vWKry vI[sI[afr[, tIvI, afzIAu-vIzIAu kMm lfiebRyrI isWstm vfly ‘bybI isitNg kmiraF’ df pRbMD ‘qy bWicaf dI loV anusfr kYstF qy pRcfrkF df pRbMD vI jLrUrI hY. cyqy rhy! mfipaF rfhIN bWicaF nMU Gr CWzky afAuxf AunF hI glq hY ijMnF ik gurduafiraF ivc AunHF dI bflVI Aumr anusfr isWKI sMBfl pKON pRbMD df nf honf.

hor qF hor sMgq dI mfieaf aqy AudWm nfl pRfpq jLmInF qy dukfnF jF bysmYNtF bxf-bxf ky ibjLns vfsqy ikrfey qy dy dyxy, bjr gxfh hY ijsdI pUrqI kdy vI nhIN ho skygI. ies qoN vWD jLrUrI hY AuQy 40-50 kursIaF df kmrf nIXmq kIqf hovy ijWQy nIXm nfl ‘gurmWq klfsF’ df Xog pRbMD hovy aqy ielfky dy bWcy-bWcIaF vfsqy BFq BFq dIaF tRyinMgf-korsF df isLPLtF ivc pRbMD kIqf igaf hovy.

(2) kyNdrI pWDr qy-isWK-Drm pfs sMpx sMsQfvf ‘idWlI isWK gurduafrf pR: kmytI’,‘sLoRmxI gu: pR: kmytI, aMimRqsr’ mOjUd hn, ijnHF pfs mfieaf ‘qy sfDn vI asImq hn. sWcfeI qF ieh hY ik aj cODr, mYNbrIaF, pRDfxgI-skwqRI dI vwD cuWkI BuWK kfrx, ieh sfDn ‘qy byaMq mfieaf vI AunHF nUM GWt pY rhI hY. AunHF dIaF afpsI lVfeIaF aqy vkIlF-kichrIaF dy KricaF, mYNbrF dI KrId df hI koeI aMq nhIN. ieQy vI sfnUM TIk lokl kmytIaF- isMG sBfvF vfsqy suJfeIaF lIhF qy hI sMBlx dI loV hY. Prk pvygf kyvl pwDr df.

isWKI dI hirafvl hI sMsfr dI hirafvl hY- asIN pUrI qrHF BuWl cuWky hF ik isWK Drm spUMrn mfnvqf dIaF aOkVF, jLrUrqF aqy Dfrmk jfgRqI vfsqy kfiem hoieaf hY. jykr asIN TIk hovFgy qF sfzy gurduafry vI apxy mUl DrmsflfvF vfly isWKI PrjLF dy nyVy afAuxgy. bhuqIaF sMgqF dy vWK vWK syvf ivc juWt jfx kfrx, pRDfxgI-skqRI jF cODr afid dI BuWK vI GWtyygI. DWVybMdIaF ivc kmI afvygI, jdoN gurduafry sWcmuWc hI sfzIaF smfjk-pRvfrk loVF df kyNdr hoxgy, qF sMgqF vI vWDxgIaF ‘qy golkF vI vWzIaF hoxgIaF. hr ielfky ivc nvyN pRfjYkt arMB hoxgy ijs qoN dUjy lok vI gurduafiraF vl iKWcy afAuxgy. aj ijhVf isWK nOjuafn bWcf-bWcI isWKI qoN afkI hoky piqWqpuxy vl vWD irhf hY jdoN AusdI rotI-kpVf-mkfn dIaF mUl loVF hI gurduafrf Bfv isWK-Drmsfl hovygI kuWdrqI qOr qy Ausdf isWKI nfl ipafr vWDygf. qno-mno gurUdr nfl sMbMDq hox kfrx, gurmWq Ausdy aMdr vWDy-PulygI. Ausdf jIvn gurbfxI guxF dI KusLbU vflf hMudf jfvygf. Ausdf piqWq hoxf qF dUr, dUsry vI isWK sWjx vfsqy Auqfvly hoxgy. Aus vyly sWcmuc gurbfxI dI TMzk ‘qy ivcfrDfrf df sMsfr nMU vI pqf lg skygf.

aj dI inWGr cuWkI hflq ivc sfnMU ieh sfry pRogRfm pihlF apxy Gr qoN hI AulIkxy pYxgy. dunIaF vl vWDx qoN pihlF sfnMU GWt qoN GWt isWK pRvfrF, isWK bWcy-bWcIaF dIaF mUl loVF rotI-kpVf ‘qy mkfn, AunHF dI pVHfeI, izWgrIaF, tYknIkl-ieMzstrIal ‘qy dUjIaF tRyinMgF, AunHF dy vr-irsLqy dy msly afid vl iDafn dyxf pvygf. ies qrHF jykr isWK pRvfrF ivc itkfa af jfvy, isWK pnIrI gurduafiraF vl iKWcI jfvy qF piqqpuxy nMU vI TWl pvygI. ajyhI hflq ivc jdoN isWK apxy ikrdfr ivc vI isWK hI hovygf qF iesdf lfB sfrI mfnvqf nUM apxy afp pujygf. gurduafry iPLr qoNN pfqsLfh rfhIN kfiem kIqIaF DrmsLflfvF hoxgy. pr ies sfry dy nfl nfl AunHF aMdr hr kWdm qy gurmWq soJI dy pRbMD nUM kfiem rKxf sB qoN vWD jLrUrI ‘qy pihlf kMm hovygf qfik Auh lok kyvl pYsy iekWTy krn jF ieafsLI vl hI n tur pYx. gurbfxI soJI qo ibnF ijMny vI pRogRfm-pRfjYkt ikAuN nF GWV ley jfx, Auh kyvl pysLy hn, AuhnF df lfB nhIN hovygf.

gurduafiraF df mWksd? iDafn dyx dI loV hY ik gurduafiraF df mWksd kyvl gurpurb mnf lYxy, ngr kIrqn, rMg ibrMgy lMgr, sMgmrmr dIaF ibWlzgF, sony dy kls, srovr qoN bfd srovr kfiem krI jfxf nhIN. sMgqF nUM bRfhmxI soc ivc lbyV ky aKMzpfTF, rumfilaF, pRsLfd krvf ky Gr lYjfxf jF iPLr sMgqF nUM PulF dy hfrF-joqF ivc aWtkfeI rKxf, ibnF jLrUrq lMgrF nfl BIV iekWTI krnf vI gurduafiraF df mWksd nhIN.

gurduafiraF nUM pfqsLfh vloN bKsLy iehnF dy Drmsfl vfly mWksd ivc vfps ilafAuxf hI gurduafiraF df mWksd hY. jd qIk iehnF aMdr, gurbfxI syD ivc smfjk-mfnvI pIVf nhIN, gl nhIN bxygI. aj gurduafiraf ivc jo ho irhf ieh sB sMgq ‘qy AusdI mfieaf nfl mjLfk qoN vWD hor kuJ nhIN. ijWqny mrjLI Zol vjf lvIey-aj asIN afpxI krnI nfl gurU pfqsLfh aqy gurbfxI dy mUl afsLy qoN bhuq dUr jf cuWky hF. iehI hY asl kfrx, lgfqfr vWD rhy piqWqpuxy df.

vWzI pWDr qy pMQk sMBfl ikvyN? iesy hI lVI df qIjf pWK kI hY sfnUM ivsLysL qOr qy smJx dI loV hY. AupRokq gurduafrf kmytIaF vfsqy ieWk kMm hor vI bhuq jLrUrI hY. gurduafiraF dy dfiery qoN bfhr, gurbfxI jIvn vfly vIrF aqy bIbIaF dIaF tImF kfiem kIqIaF jfx. AunHF nMU ajyhy pRfjYktF dI ijLmyvfrI idWqI jfvy jo AunHF dy kfr-rujLgfr vI hox qy kOm dI pnIrI dIaF vWK-vWK smisafvF-loVF df hl vI qfik AunHF pRfjYktF qoN iqafr hoky gurduafiraF dI sImF qoN bfhr jfx vfilaF vfsqy kuJ ikWqy qy rujLgfr vI bxy hox ‘qy Auh lok sdIvI pMQ df aMg vI.

imsfl vjoN isWK-bWcy bWcIaF vfsqy sMjog (mYtrImoinal), tYknIkl tRyinMg, kMipAUtr (sfPrvyar-hfrzvyar) tRyinMgF afid nfl susWjWq (Well-Furnished) kyNdr, sohxIaF iblizMgF ivc, cMgIaF qnKfhvF pRfpq (Well-Paid) zfierYktrjL, kfAuNsl afid gurmWq tryNz stfP vfly kyNdr kfiem kIqy jfx. sfzIaF sMpMn kmytIaF ajyhy kyNdr kfiem krx qo bfd sfeIn borzF rfhIN aqy irkfrz ivc qF pWkf kr dyx ik ieh pRfjYkt jF pRogRfm aWQvf kyNdr, ‘idWlI kmytI’ vloN jF gurduafrf kmytI aMimRqsr vloN jF Plfxy adfry vloN kfiem kIqf igaf. jdik kfiem krn qoN bfd, iehnF kmytIaF aqy AuhnF dy rojL rojL bdlx vfly pRbMDkF, cyarmYnF df Aus ivc koeI dKl-kMtrol nf hovy. Aus adfry/pRfjYkt nfl BfvyN ieh gl qF spsLWt kr idWqI jfvy ik amuWkf pRfjYkt kdoN ‘qy iksdI pRDfngI-skqRI smyN arMB hoieaf. ies nfl afAux vflI kmytI vI koeI hor cMgf vWDIaf Auprflf krn vfsqy Auqsfhq qF hovygI pr vfDU dKl KWqm ho jfx krky pihly kIqy ivc BMn-qoV nhIN kr skygI.

iesy qrHF isiKaf sMsQFvF nMU vI pUrI qrHF-gurmWq isiKaf pRfpq, gurmWq DfrnI inpuMn sWjxF dy hWQF ivc bdilaf jfvy. afjLfd adfry bxfky, kmytIaF vloN AunHF ivcoN apxf dKl hmysLF vfsqy kWZ ilaf jfvy. jy sWcmuc eImfndfrI nfl asF pMQ dI sMBfl krnI hY, piqWqpuxy dy dYNq qoN pMQ nMU bcfAuxf hY, nOjuafn bWcy-bWcIaF ‘c isWKI vfsqy Aumfh ‘qy AuqsLfh pYdf krnf hY, qF sfnUM ies pfsy vWDxf hI pvygf.

sMsfr pWDr df, iek kMm hor vI hY- vWzIaF gurduafrf kmytIaF vfsqy loV hY ik iBMn iBMn KyqrF ivcoN, sMsfr pWDr qy ijhVy isWK nfmnf KWtdy hn-AunHF nMU iek ikWqy hyT iekWqR krn vfsqy Xog Auprflf krn. asl ivc AunHF dy AuBrx df muWK kfrx vI AunHF aMdr pusLq-dr-pusLq cldf af irhf smrpq isWK bjLurgF df KUn hI huMdf hY. ieh vI TIk hY ik pMQ dI gurmWq pKoN ivgVI hoeI hflq kfrn aj AunHF ivcoN bhuiqaF aMdr nf hI isWKI df jWjLbf huMdf hY ‘qy nf hI soJI. iPLr vI huMdy qF hn isWKI hfr dy hI mxky. ies leI iek qF isWK hox dy nfqy AunHF nMU pUrf siqkfr idWqf jfvy. AunHF aMdr gurmWq dI isKlfeI dy pWky pRbMD ‘qy loV pYdf kIqI jfvy, qfik AunHF nMU vI apxy isWK hox qy PLWKr mihsUs hovy. dUjf-ijs-ijs Kyqr ivcoN Auh AuBry hn, AunHF dy Aus huWnr df lfB pMQ dI pnIrI nMU phuMcfieaf jfvy.

pr aj ho kI irhf hY? ibsLn isMG bydI, nvjoq isMG isDU aqy ies gurmWq pfT dI pMjvIN ilKq qIk munINdr isMG, hrBjn isMG afid-sn qF ieh sfry isWK Drm df hI amulf aMg. jdoN Kyl jgq ivc AunHF nUM vfh-vfh imlI qF isWKI srUp nMU vI apxy hI Gr dI dukfn mMn bYTy. ijWDr jI afieaf, srUp dI moV-qoV ‘qy kWt-vWZ sLurU kr idWqI. ienHF isWK iKzfrIaF dI hr ieWk gMdI Kyz df, ijvyN topIaF pfky dunIaF sfhmxy afAuxf afid-ivroDIaF ‘qy mIzIaf ny vI AunHF dI ies kmjLorI df isWKI ivruD BrvF lfB AuTfieaf. gurmWq qoN dUr DWkI jf cuWkI isWK pnIrI vfsqy qF ieh iksy jLihr dy ieMnjYksLn qoN GWt nhIN sI. BfvyN ik ienHF iKzfrIaF dy nfmxy df guWJf kfrx qF ieko hI sI-jnmFdrU qOr qy ieh sfry AunHF hI bjLurgF df aMsL sn ijhVy iksy smyN pfqsLfh vloN vrosfey gey sn. pr nf hI qF ieh gl AunHF dI soc ivc sI aqy nf hI, AunHF dI ieh aslIaq pMQ hI kdy AunHF nUM smJf sikaf. ies dy nfl hI jykr pMQk pWDr qy kuJ Auprflf huMdf aqy pMQk pWDr qy AunHF nMU CfqI nfl lfieaf jFdf. AunHF nMU Gto GWt pqf hMudf ik AuhnF rfhIN pRfpq siqkfr, sMpUrx pMQ df siqkfr hY aqy Auh pMQ df anmol hIrf hn. qFqy sLfied AunHF nMU apxy afp Aupr vWDIaf iKlfVI afid hox dy nfl-nfl isWK hox qy vI mfx hMudf. ies qrHF pMQ nfl ajokf topIaF, hYlmYtF vflf duKFq vI n vfprdf, ieh kyvl iek imsfl hY.

afE! pMQk kmytIaF, isMG sBfvF qy jQybMdIaF dy rUp ivc asIN apxy-apxy PrjLF nMU pihcfxIey. isWK Drm apxy afp ivc inrol akflpurKI smfjk Drm hY. injI, isMG sBfvF ‘qy hor jQybMdIaF dy rUp ivc sfzf jIvn, smUcy mnuWK smfj vfsqy iek vWzI smfjk loV hY. Aus mUl loV qoN kWtky, asIN isWKI qoN bhuq dUr jf cuWky hF. Xfd rKo! gurbfxI soJI aqy gurbfxI jIvn qo ibnF koeI vI cuWikaf kWdm, inrf purf sLosLf hI sfbq hovygf iesqoN vWD hor kuJ nhIN. TIk Ausy qrHF ijvyN aj hor vI anykF gYrisWK sMpRdfvF, jQybMdIaF ajyhy AudWm qF bhuq krdIaF hn pr isry nhIN cVHdy, ikAuNik AuhnF pfs gurbfxI vflf aMimRq nhIN ijs qoN mnuWK mfqr dI akflpurKI aslI-aMdrUnI afqmk sFJ jfgRq ho sky.

‘srbWq dy Bly’ df mWqlb?- gurbfxI rfhIN pRgt ieko mnuWKI BfeIcfry qoN hI sWcy BrfqrI Bfv aqy smfjk sFJIaF loVF dI pihcfx afAuNdI hY. asl ivc iehI hY sWcf smfjvfd. srbWq dy Bly vflI gl, gurbfxI afDfr qy isWK dI apxI sMBfl qoN ibnF kdy vI sMBv nhIN. asIN gurduafiraF aMdr, srbWq dy Bly dI ardfs qF krdy hF pr cyqy rKIey! apxy Gr ivc hI aWg lgI peI hovy qF dUijaF vfsqy kdy kuJ nhIN soc skFgy. ies vfsqy ajyhy pRogRfmF nMU aWj Gto GWt isWK pRvfrF qIk hI sImq rKxf pvygf. jykr isWK pRvfr sMBl jfxgy qF kOm ivc vWD cuWkI cOhdr dI BuWK, aYsLo-iesLrq, sLrfb KorI, idKfvf, hUVmWq, mnmWq afid nMU vI TWlH pvygI, piqWqpuxf rukygf. ies qrHF sihjy hI isWK pMQ, iPLr qoN sMpUrn mfnv smfj dI sMBfl vI kr skygf. ies dIaF jVHF qF hYx hI smUWcI mfnvqf ivc. pihlF apxf Gr qF sMBflIey, bfhr nMU sMBflx dy Xog qF hI bx skFgy. iPr smJ afvygI ik asF KflI ardfs hI nhIN krnI blik sfzI hoNd df mWksd hI-‘srbWq df Blf’ hY.

kuJ hor ivcfrx jog qWQ-hWQly ivsLy qy ivcfr sFJy krn df ieh mqlb nhIN ik kyvl iehI kfrx hY aWj isWK Drm dI aDogqI df. hyT idWqy kfrx qF hor vI hn. hr iek kfrx apxy afp ivc pUrn ivsLf hY. jdoN qIk ienHF dI qih qIk nhIN jFdy, gl KulygI nhIN. iPLr vI iksy pfisEN sLurU qF krIey:

pihlf- isWK styj dy siqkfr aqy iesdy ikrdfr vl pUrI qrHF iDafn dyx dI loV hY. ies bfry pUrf vyrvf ‘isK styj df siqkfr’ (gu:pf:41)" pivqR gurduafiraF nMU aMnHI sLrDf qoN ikvyN bcfeIey’ (gu:pf:6) ivc idWqf jf cuWkf hY. lLoV hY sYNtr pfsoN mMgvfky afp pVHo aqy gurmWq pRsfr ihWq sMgqF ivc vI vMzo jI.

dUjf- isWK ividaf kyNdr pUrI qrHF gurduafiraF qo afjLfd krny pYxgy. ienHF dI mYnyjmYNt-tIcr-pRPosYr ‘qy stfP dy imafr nMu AuWcf cuWkx dI loV hY. hr iek dI gurmWq pKoN vI bfkfiedf iqafrI jLrUrI hY aqy hr koeI pfhul pRfpq vI hovy. aWj CotIaF-CotIaF sMsQfvF aDIn D.A.V. skUl qy kfilj; ieslfimk aqy snfqnI adfry qF sfzy qoN bhuq agy lMÕ cuWky hn. asIN ieMnf pWCV cuWky hF ik apxy hI skUlF-kfljF rfhIN isWK pnIrI hQoN vI isWKI Kuafh rhy hF. gurduafiraF dy pRbMD qoN bfhr nvyN isiKaf kyNdr vI Koly jfx.

qIjf- isWK pRcfrkF df imafr TIk krn leI gurmWq ieMnstIicAUsLn kfiem kIqy jfx.ienHHF ivc gurmWq ividaf dy nfl-nfl sMsfrk, tYknIkl, dWsqkfrI, kMipAutr afid dI ividaf-tRyinMg dy pRbMD kIqy hox. ieh kyNdr kflj pWDr dy aqy GtoGt dWs klfsF pfs ividafrQIaF nMU hI ienHf ivc ilaf jfvy. purfxy pRcfrkF nMU suDfeI df aWvsr idWqf jfvy. jy kr Auh ies vfsqy iqafr n hox qF AunHF nMU ‘pRcfrkF’ vflyy ikWqy qo vWK krky , AunHF dI rotI-rojLI dy pWky pRbMD kr idWqy jfx.

iehnF ieMnstIicAUsLnF ivc pRcfrkF dI iqafrI qy korsF ivc ieksfrqf, AunHF dI iqafrI krvfAux vfly pRoPYsrF df apxf jIvn pwDr bhuq AuWcf suWcf hoxf jLrUrI hY. AuNJ ky:jI qoN lY ky kfilj pWDr qIk KLflsf skUlF-kljF aMdr vI gurmWq dI nIXmq iqafrI krvfeI jfvy. mojUdf adfiraF df nvInIkrn kIqf jfvy jF iPr nvyN kfilj, skUl Koly jfx pr ajoky izvntI pIrIazF vflI Kfnf purI nhIN.

cOQf- isWK bIbIaF ivc isWKI pRcfr dI Bfvnf nMU pRbl kIqf jfvy. isWK rihq mirXfdf anusfr isWK bIbIaF pfhul sMcfr vI kr skdIaF hn. AunHF nMU pfhul sMcfr dy jWQy kfiem krn vfsqy Auqsfhq kIqf jfvy. ajyhy kfrjF vfsqy pVHIaF-ilKIaF bIbIaf nUMu agy ilaFdf jfvy. pRcfr dy anykF KyqrF ivc sulJyy pRcfr ZMgF nfl, anpVH bWcIaF-bIbIaF dI byysLumfr qfkq nMU vI vriqaf jf skdf hY. iesqRI siqsMg sBfvF nMU nIXmq krky pMQk qfkq df vWzf lfB hfsl ho skdf hY.

pMjvF- isWK Drm vrgy dlIl BrpUr, agFh-vDU, pUrn ivigafnk Drm ivc aWj sB qoN vWzI Gft "kI Prk pYNdf hY" af cuWkI hY. ieh aWj Aus kOm df hfl hY, ijs kol dUjy aqy qIjy pqfsLfh vrgf ieiqhfs mOjUd hY. ijWQy gurU dy hukmF qoN kurbfn hox vfilaF dIaF sfKIaF BrIaF peIaF hn. ivrilaF nMU CWzky, aWj afm pWDr qoN lY ky, vWzy qoN vWzf pRcfrk, pRbMDk ‘qy rfjsI nyqf vI ies mfrU rog df isLkfr hY. gurmWq qo kohF dUr, hr iek anmWq, durmWq, hUVmWq ‘qy mnmWq nMU sMBflI bYTf hY kyvl iek lPjL dI ZITqfeI ivc ‘kI Prk pYNdf hY’. hr iek, isWK ivroDI kMm nMU, Kuly afm kr irhf hY. jdoN iksy Drm dy anuXfXIaf blik afgUaF dI hflq, gurU hukmF vloN ieQoN qIk inWGr jfvy, qF Aus Drm df bcfa ikQy?

CyvF- isWK nOjuafnF (bWcy-bWcIaF) vfsqy ajyhf vfqfvfrx bnfAux dI loV hY ijQoN AunHF aMdr svY ivsLvfs pYdf hovy ik pMQ df aMg hox kfrx Auh kdy BuWKy jF byrujLgfr nhIN rihxgy. AunHF dy duWK-suK, pVHfeI, izplomf, AuWc pWDr dIaF aqy ivdysLF ivc jf ky lYx vflIaF tRyinMgF dI pUrI ijLmyvfrI pMQ pfs hY. pMQ df koeI ibrD apxI aOlfd dI lfprvfhI df isLkfr nhIN hovygf. koeI isWK apxy ielfj dI Gft kfrx moq df isLkfr nhIN hovygf. isMG sBfvF dy nfl nfl pMQk pWDr qy vI ajyhy pRbMDF dI loV hY. Gr rijaf hovygf qF sMpUrn mnuWKqf vl vI sOKy vWD skFgy.

sWqvF- Xon BuWK, mnuWK dI hI nhIN hr jIv sLRyxI dI mOilk BuWK hY ‘qy sMsfr df jIvn cWkr iesy Aupr afDfrq hY. gurbfxI ivc ies BuWK dy afdrsLk pihlU dI bVI suMdr ivafiKaf hY aqy iesdy ivWBcfrk pWK qo vI pUrI qrHF sucyq kIqf hY. aWj gurbfxI syD anusfr isWK bWcy-bWcI dI ies pKoN AuWkf sMBfl nhIN ho rhI. blik AusdI ies kuWdrqI BuWK nMU burI qrHF msoisaf jf irhf hY. isWK, ijsny sMsfr nMU ies pKoN agvfhI dyxI sI, Aus vfsqy hI iesnUM ieMnf vWzf hAuaf bxf ky pysL kIqf jf irhf hY ik nOjuafn bWcy-bWcIaF nMu gurduafry afAux qoN hI zWr lg irhf hY.

isWKI df vfqfvrx qF Aus kol pihlF hI nhIN sI, ies kuWdrqI BuWK ny AusnMU DWk idWqf sLrfb qy ivWBcfr dy kyNdrF vl-ijWQy isgrt, sLrfb, sYks ‘qy nMgyj df hI bool-bflf hY. ies kudrqI BuWK dI gurbfxI anusfr smyN isr sMBfl n hox kfrn sfzy bWcy isWKI qoN hI ieMnI dUr cly jFdy hn ik vfpsI df suafl hI muWk jFdf hY. isWK bWcf piqWq hoky gYrisWK bWcI nMU apxf lYNdf hY ‘qy isWK bWcI nUM gYr isWK cMgy lgdy hn aMq mfpy hWQ mldy rih jFdy hn. kfsL! asIN Aus pMQ df aMg hF, ijsdy rihbr ny sMsfr pWDr qy, sB qoN pihlF mnuWK dI ies mOilk loV dy afdrsLk pWK nMU ieMny AuWcy suWcy pWDr qy pysL kIqf ik pRBU imlfp dIaF gurbfxI ivWclIaF 95% qoN vWD imsflF pqI-pWqnI dy pivqR irsLqy nfl hI sMbMDq hn. nfl hI iesdy ivWBcfrk pWK qo vI smfj nMU jfgRQ krn qoN AuWkf iZWl nhIN kIqI.

aWTvF- mnWuKI suBfvF df aMqr, pRBU vloN mnuWK nMU iek kuWdrqI dyx hY. koeI mnuWK suBfa krky ivcfrvfn huMdf hY, dUjf hWs-muWK ‘qy nWcx tWpx dy suBfa vflf. gurbfxI ivc sMsfrk rMg qmfisLaF, hWsx-Kyzx nMU mnuWKf jIvn leI akflpurKu dI mhfn dfq disaf hY. hF! iesy nWcx kuWdx ivc KcWq, jF iesnMU pRBU pRpqI ‘qy ‘Drm’ mMn lYx vflI Dfrnf nUM pRvfn nhIN kIqf. iesnMU mnuWKI mn dI KusLI df pRgvfvf jF icMqf dUr krn df sfDn jLrUr disaf hY. ijvyN :-"ncxu kudxu mn kf cfAu" (pMnf 465) aqy "rMg qmfsf pUrn afsf kbih n ibafpY icMqf"(pMnf 496) afid.

aj isWKI pRcfr dy niKWDsfDnf kfrx ijhVf isWK bWcf jF bWcI QoVf ijnHF vI ies klf vl agy vWDdf hY, Aus vfsqy iGrxf df ieMnf vfqfvfx pYdf kr idWqf jFdf hY ijvyN ik hux Ausdf isWKI ‘qy afcrx nfl koeI vfsqf hI nhIN irhf. ivvhfrk qOr qy AusnMU ieMnf dUr DWk idWqf jFdf hY ik kyvl do kWdm ies pfsy vWDx qoN bfad Auh vfps afAux jogf rihMdf hI nhIN. iesdy Ault, jdoN ivroDI bHfvF Kol ky AusnMU sMBfl lYNdy hn qF hWQ mlx qoN isvf hor kuJ nhIN ho skdf. iPr jdoN sMsfr pWDr qy AusnMU vfh-vfh iml jFdI hY qF Auh iensfn, hjLfrF hor isWK bWcy-bWcIaF nMU isWKI qo piqWq krn df kfrx bx jFdf hY.

jykr AunHF dy jIvn dy aMdrly ies nWcx-tWpx jF hWsx-Kyzx vfly kuWdrqI rWs nMU klf pKoN, gurbfxI syD ivc sMBfilaf hMudf qF pMQ ies duKFq qoN bWc skdf sI. aj anykF isWK klfkfrF df isWKI qoN dUr jfx df iehI kfrx hY. iesy df vWzf sbUq hn ajokIaF pMjfbI gIq ‘qy sMgIq mMzlIaF ijnHF df ipCokV bhuqf krky isWKI hI hY. ienHF ivcoN BfvyN gurdfs mfn nUM lY lvo jF dlyr mihMdI jF hor hjLfrF hI. AuMJ qF asIN inWq pVH iehI rhy hF "nfnk siqguir ByitaY pUrI hovY jugiq] hsMidaf Kylµidaf pYnµidaf KfvMidaf ivcy hovY mukiq" (pM: 522) pr isWK nUM asIN ies qrHF dyKxf cfhuMdy hF-inrf purf sMjIdf ‘qy ivcfrvfn hI. hfsf, KusLI, rOxk Ausdy cyhry qy hovy hI nf. pMQk pWDr qy sfnUM ies ivsLy qy ivsLysL iDafn dyx dI loV hY.

nOvF- gurU nfnk pfqsLfh df akflpurKI mWq sfrI mfnvqf vfsqy ipafr qy siqkfr df mWq hY. ies gWl df duWK qF AudoN hMudf hY jdoN kuJ gYrisWKF nMU hI isWKI dy pRcfrk mMn ky pMQk styjF qy ibTf idWqf jFdf hY. ies qrHF iek pfsy qF asIN ‘isWK rihq mihXfdf’ dIaF DWjIaF Auzf rhy hMudy hF, dujy isWK pnIrI nUM piqWqpuxy vfsqy hrI JMzI dyx dy vI afp hI ijLmyvfr huMdy hF. ieh gl vWKrI hY ik jdoN gYr isWK sLrDflU, gurbfxI kIrqn-kQf ivcfr vfsqy agy vWDx qF AunHF nUM vWD qoN vWD Auqsfh ‘qy siqWkfr pRfpq hovy, ieh sfzf PrjL hY. ies vfsqy pMQk pWDr qy qF kuJ ZMg lWBy jf skdy hn ‘qy ZUMzxy vI jLrUrI hn. pr ibnF isWK sjy, iksy nMU isWK Drm df pRcfrk mMn lYxf, vWzI BuWl ‘qy piqWqpuxy nMU Kulf sWdf hY.

dWsvF- gurduafrf coxF isWK Drm dI qbfhI aqy piqWqpuxy df vWzf kfrx hn. ieh coxF nOjuafn pIVHI Aupr bhuq gMdf pRBfv pf rhIaF hn. coxF rfhIN gurmWq soJI-jIvn vflf bMdf qF ivrlf hI agy puWj skdf hY. ies nfl qF Aultf gurduafiraF ivc srmfeydfrI ‘qy rfjsI dWKl nMU hI isWDf rsqf imldf hY. isWKF ivc afcrx dI loV qF rihMdI hI nhIN. isWK pnIrI nMU bcfAux vfsqy coxF df bdl ibnF iZWl ZUMzxf aiq jLrUrI hY. AuMÖ vI gurduafrf coxF isWK Drm df nIXm nhIN hn. aMdfjLf lgfE! ijhVy sWjx afp sLrfbF vMz ky aqy hor keI JUTF- PLrybF- guxfhF dy rsqy apxy vfsqy ‘vot’ btorxgy. AunHF ivco afp bhuqy ikhVI gurmWq dy DfrxI hoxgy aqy ikhVI gurmWq df pRcfr krxgy? iPLr votrF ivcoN ijhVy kysF-dfVHI dI byadbI krn vfly ‘qy sLrfbF ivc DuWq rihx vfly vot dyxgy, AunHF dI apxI dOV kI hovygI? jykr coxF nfl hI isWK Drm ny agy turxf huMdf qF nf hI bfbf lihxf jI ‘gurU aMgd sfihb’ huMdy aqy nf hI cldy-cldy qlvfr dI Dfr dI Dfr qy pfs hox vfly ieiqhfsk ‘pMj ipafry’ aqy nf hI axKIlf ipWClf isWK ieiqhfs.

XfhrvF- pMjfbI ipWkcrF aqy ihMdI-pMjfbI tIvI sIrIal, isWK rihxI ‘qy afcrx df BrvF Gfx krn ivc sB qoN agy hn. ies ivsLy vl sLfied aWj qIk sfzy pRcfrkF, pRbMDkF ‘qy lIzrF Bfv pMQ ny iDafn nhIN idWqf. iehnF ipWkcrF-sIrIalF ivc isWKI srUp aqy afcrx df KuWly afm ijWqnf mjLfk Auzfieaf jFdf hY isWK pnIrI Aus gMdy pRBfv qoN kdy bWc nhIN skdI. iehnF ipWkcrF ivc isWK df srUp hI bhuqf krky ieh pysL kIqf jFdf ijsdy nf mUMh ‘qy dfVHI hY ‘qy nf hI isr qy kys. jF iPr dfVHI-kys idKfey jFdy hn qF iGnfAuxy ZMg nfl kWty hoey. ies qrHF pMjfb smyq, pUrI dunIaF ivc jdoN ieh ipWkcrF-sIrIal dyKy jFdy hn, qF ies sfrI Kyz df isWK pnIrI qy kI asr ho skdf hY, socdy dyr nhIN lgdI.

bfrHvF- aj aMqrrfsLtrI pWDr qy kimAuinjLm lihr df pihlf insLfnf isWK Drm hI hY. ipWT ipCoN vfr krn dI inafeI ieh sMgTn gurbfxI nMu afDfr bxfky BrvF iltrycr pMjfb ivc isWt irhf hY. ieh iltrycr jLfihrf qF gurbfxI ivafiKaf huMdI hY pr bVy kuitl ZMg nfl gurbfxI dy ajyhy arQ kIqy jFdy hn ijvyN ik, ieQy iek akflpurKu aqy AusdI bKisLsL vflI gl hY hI nhIN, mnuWK hI sB kuJ hY. iesy qrHF iesfeI afgUaF dI soc ivc vI ies vWkq isWK Drm Uiek KflI plft ipaf hY ijs Aupr kbjLf krn vfsqy Auh lok vI pUrI qrHF juty hoey hn. ieQy hI bWs nhIN anykF afsUqosL-Binafry, sWcy sOidaF afid dy rUp ivc, idn-rfq iek krky, bVy inXojq ZMg nfl, isWK Drm ivc GuspYT kr rhy hn jF krvfeI jf rhI hY. BolIaF-BflIaF pr aMdro gurbfxI soJI qo KflI ho cukIaF sMgqF pihlF qF ies sfry nMU gurbfxI pRcfr smJky nyVy afAuNdIaF hn iPr iehnF dy mWkVI jfl ivc Psky isWKI qoN hI kohF dUr blik piqWq hox vl agy vWD jFdIaF hn.

qyrHvF- bVy-bVy sulJy hoey pMQ dy irtfierz bjLurgF dI qfkq nMU pMQ ny kdy sMBfilaf nhIN. bysLk gurduafrf kmytIaF jF pMQk pWDr qy Auprflf krky jykr ies pfsy iDafn idWqf jfvy qF pMQ dI ieh amulI qfkq pMQ ‘qy idsdI pnIrI dI anykF pWKF qoN sMBfl kr skdI hY. jykr AuhnF dI ijLMdgI dIaF kmfeIaF nMU nojuafn pnIrI dIaF sMbDq tRyinMgF ‘qy Ausdy nfl-nfl dovyN pfsy gurmWq dI pVHfeI dyky AunHF nUM vriqaf jfvy qF irtfierz bjLurg , pMQ dI bhuq vWzI qfkq bxky AuBr skdy hn.

ieh qF kyvl kuJ iesLfry hn pr ieWk ieWk ivsLy Aupr pUry pUry vyrvy dI loV hY, ijvyN ‘gurduafiraF dy mnorQ’ vfly hWQly ivsLy nUM ilaf igaf hY. iesy qrHF ajyhy bhuqyry pWK hn ijhVy ik isWK nOjuafn bWcy-bWcIaF nMu isWKI qo DWkx aqy inq piqWq krn df kfrx bxy hoey hn. jykr asIN kyvl ieWqny hI ivsLy sMBfl leIey qF vI bhuq kuJ ho skdf, kfsL! ik asIN sMBl skIey. 028s95.6s050

 

Including this Gurmat Lesson No 28

"gurduafiraF df mnorQ aqy asIN"

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.